KONFLIKTY ETNONARODOWOŚCIOWE W EUROPIE
Prof. UJ dr hab. Wawrzyniec Konarski
W_konarski@op.pl
Część I: Semantyka, etymologia i typologia pojęć głównych i pokrewnych
1. Wprowadzenie pojęciowe: Konflikt, kompromis, koncyliacja
2. Narody i nacjonalizm
3. Etniczność i grupy etniczne. Perennializm-primordializm vs modernizm-konstruktywizm
4. Małe narody Europy - niezależne, zależne, primordialne, skonstruowane – i ich status
5. Koncept i egzemplifikacja fal powstawania państw narodowych
6. Typologia i prawno-międzynarodowe regulacje mniejszości
7. Partyjno-polityczna ekspresja uczestników konfliktów
8. Zmilitaryzowany wyraz antagonizmów etnonarodowych
Część II: Wybrana egzemplifikacja konfliktów etnonarodowościowych w Europie - o zróżnicowanym poziomie intensyfikacji - i podejmowane środki zaradcze
9. Pokłosie wewnętrznego kolonializmu: Irlandia Północna
10. Rewitalizacja dawnych swobód: Kraj Basków i Katalonia w Hiszpanii oraz Bretania i Korsyka we Francji
11. Nacjonalizm polityczny w rejteradzie, etniczny w ofensywie: Belgia
12. Konflikty wokół diaspory, czyli brzemię mocarstwowej arogancji: Słowacja Południowa i Siedmiogród
13. Pokłosie udawanej etnokoncyliacji: Bośnia + Chorwaci/Serbowie
14. Quasi-państwa skonstruowane i obszary aspirujące do takiego statusu: Kosowo (+ Tyrol Południowy jako kontranalogia) oraz Naddniestrze i Czeczenia
Literatura:
S. Helnarski (red.), Nacjonalizm: Konflikty narodowościowe w Europie Środkowej i Wschodniej, Toruń 1995
I. Kabzińska-Stawarz, S. Szynkiewicz (red.), Konflikty etniczne: Źródła – typy – sposoby rozstrzygania, Warszawa 1996
W. Konarski, A. Koseski (red.), Bałkany: etnokulturowe podłoże konfliktów, Pułtusk 2006
W. Malendowski (red.), Spory i konflikty międzynarodowe: aspekty prawne i polityczne, Wrocław 2000
J. Stefanowicz, Bunt mniejszości, Warszawa 1977
H . Szczerbiński (red.), Problemy narodowościowe w Europie i ich wpływ na stosunki międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku, Warszawa 2009
K . Trzciński (red.), Dylematy państwowości, Warszawa 2006
M. Waldenberg, Rozbicie Jugosławii: od separacji Słowenii do wojny kosowskiej, Warszawa 2003
Zajęcia: 29.10, 19.11, 26.11, 03.12, 17.12, 21.01, 28.01, 29 egzamin
Zajęcia nr 1. Wprowadzenie pojęciowe: Konflikt, kompromis, koncyliacja
Konflikt społeczny – to jedno z podstawowych pojęć socjologii. Oznacza proces społeczny w wyniku sprzeczności interesów i powodujący wrogość między nimi. Konflikt in extenso może mieć kilka postaci: spodu, napięcia i otwartej konfrontacji. Konflikt może uregulować trwale lub połowicznie, czasowo lub ostatecznie. Następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.
Konflikt społeczny bezpośredni ma miejsce między dwoma antagonistycznymi grupami bez pośrednictwa strony trzeciej; w pośrednim natomiast strona trzecia występuje, nie jest ona jednak w niego zaangażowana.
Podsumowując, można uznać, że konflikt społeczny to stan antagonistycznych stosunków społecznych między dwiema stronami.
Społeczny konflikt etniczny albo narodowy ma miejsce wówczas, gdy wchodzący między sobą w interakcje przedstawiciele różnych narodów lub grup etnicznych uświadamiają sobie sprzeczności między właściwymi im wartościami na kanwie etnonarodowej, co wzmaga w nich poczucie ich zagrożenia, doprowadzając do powstania…
Konflikt etniczny to jeden z typów konfliktów kulturowych (Mucha). Jego istotą jest mobilizacja i podjęte w jej wyniku działanie powstałe na skutek uświadomionego, czyli skierowanego przeciw wartościom uznawanym za istotne dla tożsamości etnicznej grupy zagrożenia.
Konflikt nie musi być zbrojny, a przeciwnikiem nie musi być inna grupa etniczna a np. może być nim organizacja państwa (Szynkiewicz)
Kompromis (łac. coś wzajemnie obiecanego) – proces osiągania porozumień pomiędzy stronami dążącymi do rozbieżnych celów. Kompromis osiągany jest dzięki obopólnym ustępstwom lub poprzez realizację stojących w konflikcie interesów i wartości.
Wykład nr 2. 29.10
Koncyliacja jest metodą załatwiania sporów międzynarodowych wszelkiego rodzaju, zgodnie z którą storny powołują komisję, bądź to na postawie stałej bądź też w trybie ad hoc. Komisja ta zmierza do bezstronnego zbadania sporu i podejmuje probę ustalenia warunków rozwiązania, które mogłoby być przyjęte przez strony albo też dostarczenia stronom omocy w załatwieniu sporu, o jaką one się zwrócą.
Koncyliacja różni się tym od mediacji, że komisja koncyliacyjna sama formuuje propozycję załawienia sporu a nie wspólnnie ze stronami uczestniczącymi w sporze. Koncyliacja to niewiążąca propozycja rozwiązania sporu.
Naród – występuje w kontekście wielkich struktur społecznych państwa i społeczeństwa ale nie jest z nim utożasamiany. Max Weber ujmuje naród jako „Gemeinschaft”, jako wspólnotę wartości. Z tym nierozłącznie wiąże się odniesienie do postaw ustanawiających te wartości. Naród w przeciwieństwie do państwa jest zbiorowością społeczną o charakterze kulturowej wspólnoty. (Antonina Kłoskowska)
Naród to wyobrażona wspólnota polityczna wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna (Benediict Anderson)
Naród istnieje wówczas, gdy znacząca liczba ludzi w społeczności uważa się za formuującą naród a utrzymując z kolei takie przkonanie posiada ona „świadomość narodową”. (Hugh Seton-Watson) *Węgrzy jako Hunowie; narodowość śląska
Naród to grupa ludzi, którzy podzelają wspólny błąd odnoszący się do ich przodków i wspólną niechęć do swych sąsiadów. (Ray Bradford) *konstruktywizm narodu
Naród w ujęciu cech enumeratywnych
– ujednolicenie tereytorium, gospodarka, system masowej oświaty, wspólne prawa. (Anthony D. Smith)
– pojęcie mające cechy obiektywne: terytorium, państwo (lub podobny status polityczny), język, kulturę i historię + cechę subiektywną: świadomość narodową. Istnieją sytuacje, gdy brakuje niektórych lub nawet większości kryteriów obiiektywnych a jednak jakoś społeczność czuje się narodem. (Jaroslav Krejčí, Vitězslav Velímský)
świadomość narodowa – ma się ją, albo nie ma. Można ją nabyć poprzez iluminację.
Bretończycy, Celci itd. utracili swój język na rzecz angielskiego.
– pojęcie zawierające terytorium, język, religię lub wspólne pochodzenie (chociaż nie wszystkie z nich są zawsze obecne)oraz analogicznie do Jaroslava Krejčí i Vitězslava Velímský świadomość odrębności narodowej i okazywanie przez członków danej społeczności przywiązanie do niej jako cecha subiektywna w ostateczności nią jest „najwyższa lojalność” ze strony ludzi, którzy są gotowi umrzeć za swój naród (James G. Kella wg Hansa Kohna)
– świadomość narodowa