Konflikty w Europie

Konflikt w Irlandii Północnej

Konflikt na tym terenie trwa od średniowiecza, kiedy cała Irlandia znalazła się pod panowaniem Anglii. W XVII wieku rozpoczęto zasiedlanie tej wyspy przez ludność angielską i szkocką, a ziemie dla osadników zdobywano, usuwając z nich właścicieli irlandzkich. Zapoczątkowało to wrogość między Anglikami a Irlandczykami, spotęgowaną różnicami religijnymi: Irlandczycy to katolicy, przybysze zaś - głównie protestanci. Anglicy, aby całkowicie uzależnić Irlandię od siebie, starali dostosować jej produkcję do potrzeb Wielkiej Brytanii. Polegało to głównie na hamowaniu rozwoju przemysłu i utrzymywaniu produkcji rolniczej. W tym też celu wprowadzono w Anglii wielkie cła zaporowe na lepsze i tańsze produkty wełniane z Irlandii. W I połowie XIX wieku wszyscy mieszkańcy „zielonej wyspy” formalnie stali się Brytyjczykami. Irlandia doświadczała ucisku ekonomicznego, ponieważ kapitaliści angielscy uzyskali szerokie prawa, które pozwalały im na wyzysk kraju i jego ludności. Zwiększono podatki na rzecz Anglii, a kraj w dalszym ciągu pozostawał zacofany pod względem gospodarczym.

Liczne bunty i powstania doprowadziły w 1921 roku do utworzenia niepodległej Irlandii. Jednak w granicach Wielkiej Brytanii pozostała Irlandia Północna, którą w większości zamieszkują protestanci pochodzenia angielskiego. Walkę o połączenie z Irlandią prowadziła Irlandzka Armia Republikańska (IRA). Dopiero w 1998 roku zawarto porozumienie pokojowe (tzw. porozumienie wielkopiątkowe).

Problemy, których wciąż doświadcza Irlandia Północna, mają swoje korzenie w traktacie brytyjsko-irlandzkim z 1921 roku decydujących o podziale Irlandii. Większa, południowa część wyspy, gdzie przeważali katolicy, ogłosiła niepodległość, tworząc Republikę Irlandii. Północno-wschodnia część, w której znalazło się sześć z dziewięciu hrabstw prowincji Ulster, pozostała pod władzą Zjednoczonego Królestwa, tak jak życzyła sobie tego ludność protestancka. Jednak w granicach tego terytorium pozostała silna mniejszość katolicka stanowiąca około jedną trzecią populacji, a stosunki między obiema grupami są niezwykle wrogie.

Na mocy owego dekretu z 1921 roku Irlandia Północna otrzymała swój własny parlament i samodzielność w sprawach wewnętrznych. To w praktyce oznaczało, że prowincja rządzona była przez protestancką większość wedle jej uznania, ze szkodą dla bezsilnych katolików. Polityczna, społeczna i gospodarcza dominacja protestantów utrzymywana była dzięki wsparciu policji, w przeważającej części protestanckiej.

Podział wyspy, a także waśnie na tle religijnym i dyskryminacja mniejszości katolickiej, stała się przyczyną konfliktu, który wybuchł w północnych hrabstwach zaraz po układzie z 1921 r., jednak swoje apogeum osiągnął po roku 1968. Wrogość między protestantami i katolikami trwa w Irlandii Północnej, ponieważ spory, pierwotnie o podłożu religijnym, doprowadziły do wykształcenia się dwóch odrębnych społeczności. Ulice i całe dzielnice zamieszkiwane były przez członków tylko jednej z grup. Obie społeczności miały swą historię, tradycje, kluby i puby, oraz symbole, flagi i rocznice, w czasie których odbywają się marsze.

Irlandzka Armia Republikańska (IRA) (ang. Irish Republican Army)

Tajna organizacja wojskowa walcząca początkowo o niepodległość Irlandii, a od 1921 roku o przyłączenie Irlandii Północnej do Republiki Irlandii. W 1998 r. IRA podpisała rozejm - ogłosiła początek rozbrajania swoich oddziałów, proces formalnie zakończył się we wrześniu 2005. IRA zadeklarowała używanie wyłącznie pokojowych metod w dalszej walce o zjednoczenie Irlandii.

Porozumienie wielkopiątkowe

Porozumienie pokojowe zmierzające do rozwiązania konfliktu w Irlandii Północnej, przyjęte 10 kwietnia 1998 r. przez rządy Republiki Irlandii i Wielkiej Brytanii. Nie rozwiązało ono wszystkich problemów wyspy ani regionu. Irlandia Północna nadal podzielona jest na dwie zwaśnione społeczności i dokonywane są, choć w znacznie ograniczonym zakresie, akty terroru. Proces rozbrojenia jest znacznie opóźniony (szczególnie ze strony IRA). Policja nadal ma niski mandat zaufania wśród społeczności katolickiej. Porozumienie jednak daje szansę na ustabilizowanie sytuacji na wyspie i na całkowity pokój w przyszłości.

Konflikt na Cyprze

Cypr - jest zamieszkiwany przez Turków i Greków. W drugiej połowie XX wieku narody te wszczęły akcje zbrojne, ponieważ pragnęły żyć w ścisłym związku z krajem macierzystym.

Cypr od ponad 2000 lat był zamieszkiwany przez Greków. W XVI wieku wyspę podbili Turcy, utrzymując ją prawie 300 lat. Konflikt na Cyprze zaostrzył się w połowie XX wieku, chociaż jego początki sięgają jeszcze wojny z 1878 roku, kiedy Brytyjczycy opanowali Cypr i na mocy umowy z Turcją obejmowali we władanie wyspę w zamian za odszkodowanie. Kiedy w 1955 roku wybuchło zainspirowane przez cypryjskich Greków powstanie, Brytyjczycy postanowili uregulować konflikt drogą dyplomatyczną, jednak podjęte negocjacje nie przyniosły rezultatów. Grecy liczyli na przyłączenie do Grecji, Turcy - na zachowanie status quo. Konflikt pomiędzy Turkami popierającymi Brytyjczyków i cypryjskimi Grekami wspieranymi przez Grecję zaostrzał się. W tej sytuacji po raz drugi Wielka Brytania podjęła próbę dyplomatycznego zakończenia sporu. Na mocy porozumień z 1959 roku sztucznie podzielono władzę na wyspie pomiędzy Turków i Greków, czyniąc Cypr suwerennym państwem. Już w trzy lata po odzyskaniu niepodległości i po próbie zmiany konstytucji starcia zbrojne rozpoczęły się od nowa - wtedy właśnie Brytyjczycy wybudowali tzw. zieloną linię, która przedzieliła stolicę na dwie części. Jednak starcia rozgorzały na nowo. Również próby uregulowania konfliktu pod egidą ONZ nie przyniosło oczekiwanych rezultatów.

Konflikt pomiędzy Turcją i Grecją rozgrywający się na Cyprze w obecnej sytuacji jest jednym z poważniejszych konfliktów w Europie. Przyjęcie greckiej części Cypru do Unii Europejskiej i rozpoczęcie przez Turcję procesu akcesyjnego odnowiło nadzieje na zjednoczenie wyspy. Drobne kroki zostały już poczynione (m.in. otwarto przejścia graniczne pomiędzy obiema republikami), jednakże ciągle brak porozumienia definitywnie rozwiązującego problem zjednoczenia wyspy. Rozwiązania nie przynoszą również próby odwołania się do demokratycznych instytucji - w referendum w 1994 roku za zjednoczeniem głosowało 65% Turków, ale sprzeciwiło mu się aż 75% Greków, których nie zadowolił podział terytorium i ograniczenia w powrocie uchodźców do swoich rodzinnych stron. Teraz Grecy podjęli decyzję o usunięciu Zielonej Linii, aby zademonstrować otwartość i gotowość do rozmów. Obie strony starają się zachować władzę, jaką dotychczas posiadały, co znacznie utrudnia jakiekolwiek konstruktywne decyzje.
Problem ten jednak będzie musiał zostać rozwiązany przed ewentualnym wstąpieniem Turcji do UE.

Hiszpania i konflikt baskijsko-hiszpański

Europa Zachodnia nie jest wolna od odradzania się radykalnych nurtów nacjonalistycznych oraz ambicji małych narodów nie mających własnych państw. Przykładem tego jest kraj Basków, Katalonia, który walczy o odłączenie się od Hiszpanii i uzyskanie statusu niezależnego państwa.

Baskowie wywodzą sie z ludu, który przybył na Półwysep Iberyjski kilka tysięcy lat temu. W starożytności nie ulegli celtyzacji i romanizacji, jak inne ludy Półwyspu Iberyjskiego. Baskonia zawsze zachowywała autonomie. Dopiero w XIX wieku na skutek napływu Hiszpanów i antybaskijskiej polityki rządu hiszpańskiego pojawiły sie w Baskonii ruchy narodowe.

W czasie wojny domowej w 1937 roku generał Franco krwawo rozprawił sie z Baskami, a w roku 1939 zlikwidowano autonomie ich prowincji. Rząd hiszpański dyskryminował kulturę baskijską i kontynuował zasiedlanie Baskonii przez Hiszpanów. Zakazano wydawania narodowych pism, kultywowania tradycji, obchodzenia świąt narodowych. W efekcie, w lecie 1959 roku narodziła się organizacja terrorystyczna ETA (Euskadi Ta Askatasuna – Ojczyzna Basków i Wolność). Głównym jej celem było utworzenie niepodległego państwa Basków po obydwu stronach Pirenejów, czyli w Hiszpanii i Francji. Pierwsze działania ugrupowania polegały na podkładaniu ładunków wybuchowych w miastach. Akcje ETA wiązały się z aresztowaniami działaczy, które najczęściej korzyły się wyrokami śmierci.

Na początku w ETA działali przede wszystkim intelektualiści. W latach 90. zastąpili ich robotnicy, często nie mający pracy. W Kraju Basków w 1995 r. bezrobocie przekraczało 25%. Na przełomie lat 80. i 90., dzięki wspólnym działaniom policji francuskiej i hiszpańskiej, rozbito ETA w takim stopniu, że w praktyce ustała jej działalność terrorystyczna. Organizacja ta, a zwłaszcza metody jej działania, nie są akceptowane przez większość Basków. ETA posiada także swoje ramię polityczne, separatystyczną partię, którą popiera tylko kilkanaście procent ludności Kraju Basków.
We wrześniu 1998 ETA ogłosiła bezterminowe zawieszenie broni.

W odpowiedzi rząd ogłosił swoją gotowość do rozmów. Wiosną 1999 roku hiszpańskie i francuskie służby bezpieczeństwa przeprowadziły liczne aresztowania. ETA protestowała powołując się na rozejm, ale rząd stwierdził, że nie obiecywał, że nie będzie aresztowań.

Z dniem 3 grudnia 1999 roku ETA zakończyła czternastomiesięczny okres zawieszenie broni. W swoim oświadczeniu napisała: Proces pokojowy został zablokowany i zatruty. W odpowiedzi na zobowiązanie bronienia Kraju Basków, podjęto decyzję ponownego posługiwania się walką zbrojną.