Wykład I

Podr.

- Milewski: „Elementarne zagadnienia ekonomii”, PWN, 2002

- Milewski, Kwiatkowski: „Podstawy ekonomii”, PWN, 2006

Ekonomia – nauka zajmująca się badaniem zachowania i konsekwencji zachowań podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystywania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

Ekonomia jest nauką o prawidłowościach rządzących procesem gospodarowania, czyli gospodarczą działalnością ludzi. Te prawidłowości określamy mianem praw ekonomicznych.

Gospodarowanie to działalność ciągła, stale powtarzająca się. Istotnym jej warunkiem jest ograniczoność zasobów gospodarczych.

Zasoby dzielimy na:

- ludzkie (ludzie, ich wiedza i praktyczne umiejętności)

- naturalne (ziemia, woda, itp.)

- zasoby będące czynnikiem wcześniejszej działalności człowieka ( półprodukty, narzędzia, maszyny, budynki, żywność, odzież, mieszkania, środki transportu, środki finansowe)

Ekonomia pokazuje, w jaki sposób ludzie, działając w różnych warunkach społeczno gospodarczych korzystają z tych ograniczonych zasobów, jak ich używają do prowadzenia działalności gospodarczej, jak je rozdzielają pomiędzy różne, konkurencyjne wobec siebie zastosowania, a także czym się kierują dokonując tego typu wyborów. Pokazuje, czy wykorzystanie ograniczonych zasobów jest efektywne i analizuje czynniki, od których to zależy, m.in. czynniki związane z ustrojem danego kraju.

Zajmuje się zagadnieniami:

1. Będącymi przedmiotem codziennej troski większości rodzin (potrzeby, warunki życia, warunki pracy, wysokość dochodów, świadczeń, poziom cen)

2. Zagadnieniami specjalistów i polityków (np. systemy organizacji produkcji społecznej, mechanizmy regulowania gospodarki, efektywność ekonomicznych systemów i mechanizmów, skutki społeczno polityczne, powiązania gospodarcze z zagranicą, czynniki decydujące o nowoczesności gospodarczej danego kraju lub jej zacofaniu, jej stabilność lub niestabilność)

(umożliwia wprowadzenie zmian)

Funkcje ekonomii

1. poznawcza – dostarczanie wiedzy o zjawiskach, procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach, przyczynach i skutkach. Analizując zjawiska i procesy gospodarcze i interpretując je odsłania panujące w danej gospodarce mechanizmy rozwiązywania podstawowych problemów społeczno gospodarczych, w tym problemów typu: Co, jak i dla kogo produkować?

2. Aplikacyjna – mówi, że jej ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa (też rządu), ułatwiające podejmowanie decyzji i wpływające na przebieg procesów gospodarczych.

Prawa ekonomicze – konieczne związki i zależności między elementami procesu produkcji powtarzające się regularnie i w określony sposób. (= sformuowania określające związki między składnikami procesów gospodarczych).

3 rodzaje praw ekonomicznych:

1. przyczynowe – relacje między elementami procesów gospodarczych, polegające na tym, że po zdarzeniu (przyczynie) stale następują inne zdarzenia (skutki); następstwo to zachodzi w czasie. (np. obniżka cen powoduje wzrost czegoś tam

2. współistnienia – polegają na łącznym występowaniu dwóch lub więcej zdarzeń (np. wzrost czegoś spowodował zwiększenie czegoś innego; tak jest zawsze, gdy coś maleje)

3. funkcjonalne – związek między wymiernymi zdarzeniami, który można przedstawić za pomocą funkcji matematycznej.

Ekonomia a inne nauki społeczne

Ekonomia zajmuje się spisem i analizą rzeczywistości, badaniem wewnętrznych związków gospodarczych, ustalaniem, formułowaniem praw ekonomicznych. Inne nauki społeczne (np. prawo, psychologia, socjologia) zajmują się innymi aspektami życia społecznego. Ekonomia korzysta z ich dorobku, stwarza teoretyczne podstawowe oceny życia społecznego.

Najbliższe związki między dyscyplinami zaliczanymi do nauk ekonomicznych: ekonomia historii gospodarczej, geografia gospodarcza, statystyka, ekonomiki branżowe (np. budownictwa, handlu, przedsiębiorstw), ekonometrię, organizację, zarządzanie i towaroznawstwo.

Ekonomika – dział ekonomii zajmujący się gałęziami gospodarki i relacjami między nimi (np. ekonomika budownictwa) oraz zagadnieniami związanymi z rodzajami działalności gospodarczej.

Prawa ekonomiczne a prawa przyrody.

Cechy wspólne:

- obiektywność (działają niezależnie od tego, czy ludzie zdają sobie z tego sprawę, czy nie)

- skutki działania są obiektywne (skutki praw przyrody i praw ekonomicznych ludzie ponoszą, niezależnie od tego, czy uświadamiają sobie ich istnienie, czy nie).

Skutki działania praw ekonomicznych:

- jak są zgodne z wymaganiami praw ekonomicznych, to choć dzieje się to przypadkowo, to skutki działań są efektywne ekonomicznie

- jak nie są zgodne – natychmiast, lub po pewnym czasie staną się one nieefektywne z indywidualnego i społecznego punktu widzenia

Ćwiczenia 02.03.09

Nauki społeczne – nauki badające strukturę i funkcje dziejów społeczeństwa.

M.in.:

• antropologia (bada człowieka i jego społeczeństwo)

• ekonomia

• etnografia (kultura, nauka o narodach, grupach etnicznych)

• geografia

• (historia, pedagogika)

• politologia

• prawo

• prawoznawstwo

• psychologia (poznanie i interpretacja zachowań ludzkich i ich przyczyn)

• religioznawstwo

• socjologia

• stosunki międzynarodowe

• cybernetyka społeczna (nauka o procesach, celach i metodach sterowania społeczeństwem)

Wykłady 03.03.09

1. Ekonomia a ekologia

W obecnych czasach ekonomia nie może się ograniczyć do badań problematyki produkcji, podziału rynku i równowagi. Musi zajmować się aspektami społecznymi konsumpcji oraz ekonomicznymi aspektami ekologii.

termin ‘ekologia’ wprowadził w 1896 r. niemiecki biolog E. Haeckel. Obecnie ekologia jest interdyscyplinarną nauką o środowisku naturalnym i prawach nim rządzących. Najczęściej termin ten oznacza ekologię człowieka zrozumianą, jako naukę(...)

Produkcja pojmowana jest, jako proces ciągły, obejmujący wytwarzanie i zużywanie produktu oraz tworzenie warunków umożliwiających powtórzenie tej działalności.

W aspekcie ekologicznym ekonomia zajmuje się odtworzeniem zużytych czynników wytwórczych. Obejmuje także fazę produkcji podziału i konsumpcji. Produkcja i konsumpcja mają także bezpośredni związek.(…)

Ekonomia do niedawna całkowicie pomijała rolę środowiska naturalnego, jako czynnika ograniczającego kierunki i tempo rozwoju gospodarczego. W 1966 artykuł Bouldinga poświęcony gospodarowaniu na statku kosmicznym ‘ziemia; przeciwstawił gospodarce typu rabunkowego logikę funkcjonowania gospodarki na takim statku. Ludzkość osiągnęła stan zmuszający ją do radykalnej zmiany postępowania

Przykład – dane dotyczące ilości zasobów surowcowych w Polsce:

w. kamienny 110 lat

w. brunatny 70 lat

rudy miedzi 50 lat

cynku i ołowiu 30 lat

siarka 30 lat

W Polsce odzysk makulatury wynosi 15 %. Średnia w skali świata 25 %, w Japonii 47%.

Można zadać sobie pytanie: Co będzie, jeśli dzisiejszy model świata w którym przywiązuje się wagę do ilościowych wskaźników rozwoju gospodarczego będzie nadal obowiązywał?

Odpowiedź uzyskano metodą symulacji komputerowych, modelując 5 zmiennych

1. coraz większy rozwój industrializacji

2. gwałtowny przyrost ludności

3. niedożywienie na wielkich obszarach świata

4. wyczerpywanie się zasobów naturalnych

5. degradacja środowiska naturalnego

Jednym ze sposobów analizy wyników takiego modelu jest przykład stosowania nawozów sztucznych w rolnictwie. Zużycie ich wrasta w sposób wykładniczy, przy czym okres podwojenia ich użycia wynosi około 10 lat.

Zużycie energii w gospodarstwie domowym

- Podgrzewanie wody 15 %

- Gotowanie posiłków7 %

- Oświetlenie 2 %

- Urządzenie elektryczne 5 %

- Ogrzewanie 71 %

Naturalne środowisko nie tylko dostarcza surowców i energii dla gospodarki ludzkiej, ale również jest składnicą odpadów. Przyroda może zaabsorbować wiele produktów odpadowej ludzkiej działalności i przetworzyć je w substancje przynajmniej nieszkodliwe dla innych form życia. Kiedy jednak produkt odpadowy zostanie wypuszczony w wielkich ilościach naturalne mechanizmy absorpcyjne mogą się z tym nie uporać, np. rtęć w organizmach ryb morskich.

Każda substancja zanieczyszczająca, którą podawano pomiarom, charakteryzowała się wykładniczym wzrostem w czasie. Większość substancji szkodliwych w środowisku wzrasta ilościowo szybciej niż liczba ludności.

Nie wiemy, jakie są zdolności ziemi do absorbowania substancji zanieczyszczających jest to powód do ostrożność, bo rezultaty wpływy substancji zanieczyszczających na ekosystem pojawiają się zwykle z opóźnieniem.

Można powiedzieć, że dotąd preferowane kierunki i metody rozwoju gospodarczego prowadzą do zakłóceń środowiska naturalnego i wzrostu kosztów społecznych

ZAKŁÓCENIA ŚRODOWISKA NALEŻY TRAKTOWAĆ, JAKO SYTUACJE, W KTÓRYCH ZAWODZI RYNEK.

Tradycyjna teoria ekonomii nie umie sobie poradzić ze skomplikowanym łańcuchem przyczyn i skutków, których znaczenia będzie rosło dopóki utrzymywać się będzie swoboda wyrzucania produktów odpadowych i śmieci do środowiska.

Termin ‘koszty społeczne’ odnosi się do tych wszystkich szkodliwych następstw i uszczerbków, które ponoszą osoby trzecie lub społeczeństwo w rezultacie procesu reprodukcji i za które nie jest łatwo obarczyć odpowiedzialnością poszczególne podmioty prawne i fizyczne.

Koszty społeczne w tradycyjnej ekonomii noszą nazwę kosztów zewnętrznych. Są to szkodliwe efekty procesów produkcyjnych. Są to koszty ponoszone przez ludzi nie uczestniczących bezpośrednio w procesie produkcji.

Przykładami kosztów zewnętrznych jest zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby. Zanieczyszczenia te są skutkiem procesów, z których odnoszą korzyści producenci zanieczyszczeń i konsumenci określonych dóbr, ale koszty ponoszą wszyscy mieszkańcy danego regionu.

2. Ekonomia pozytywna, ekonomia normatywna

Należy zauważyć, że w rozważanych ekonomicznych często spotkamy sądy pozytywne i normatywne.

Sądy pozytywne występuję, gdy badacz rzeczywistości odwołując się do faktów stara się w sposób maksymalnie bezstronny przy użyciu naukowych metod wyjaśnić prawidłowości tej rzeczywistości i próbuje odpowiedzieć na pytania, typu: „Jakie zjawiska, procesy i działania mają wpływ na gospodarkę, jakie są przyczyny, uwarunkowania i następstwa pewnych zjawisk, do jakich skutków prowadzą takie czy inne działania ludzi?”.

Przykładami stwierdzeń pozytywnych mogą być: „inflacja obniża skłonność do oszczędzania”. Są sprawdzalne można je obalić lub potwierdzić.

Sądy normatywne występują, gdy badacz wyraża swe przekonania i formuje zalecenia oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk, gdy np. próbuje przekonać ludzi jak otaczający świat powinien wyglądać, co jest dla nich dobre, a co złe, co sprawiedliwe. Na tego typu odpowiedzi jest autentyczne zapotrzebowanie np. ze strony polityków.

Przykładami (…)

Ekonomia pozytywna koncentruje się na wprowadzaniu najbardziej uniwersalnych narzędzi, metod analizy ekonomicznej, w celu możliwie bezstronnego uogólnienia procesów gospodarczych. Unika wprowadzania sądów wartościujących: czy jest to dobre, czy złe, czy korzystne, czy nie dla gospodarki.

Np. prawo malejących przychodów (prawo malejącej użyteczności) – mówi, iż w miarę nabywania kolejnych jednostek danego (…)

Ekonomia normatywna koncentruje się na tworzeniu określonego systemu poglądów wartościujących na opracowaniu kreślonej ideologii umożliwiającej interpretację różnych zjawisk i procesów gospodarczych, wykorzystuje do tego celu dorobek ekonomii pozytywnej, np. odpowiada na pytania: „Czy system gospodarczy funkcjonuje doskonale i nie wymaga żadnych zmian, czy funkcjonuje źle i wymaga określonej reformy?”

Reasumując, ekonomia pozytywna bada rzeczywistą gospodarkę, normatywna zaś dostarcza zaleceń i rekomendacji, co powinno się czynić w tej gospodarce; oparta jest na subiektywnych sądach.

Przy dostatecznej skali badań ekonomiści powinni dojść do jednoznacznych wniosków w kwestii zasadniczych problemów ekonomii pozytywnej, nie ma powodów zaś, dla których ekonomiści (...)

Objaśniając świat ekonomiści, jak przedstawiciele innych nauk nie zawsze są w stanie oprzeć się pokusie interpretowania go przez pryzmat własnej hierarchii wartości. Są uwarunkowani swym światopoglądem i innymi czynnikami, od których nie mogą się do końca uwolnić. Dlatego nie wydaje się możliwe, aby ekonomia mogła się całkowicie obyć bez stwierdzeń wartościujących

3. Działy ekonomii

Mikroekonomia - bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę, takie jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie danej gospodarki, rynki określonych produktów i usług. Analizuje ona sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji i usług, bada rozmiary popytów na nie oraz wysokości ich cen.

Makroekonomia - zajmuje się analizą gospodarki, jako całości, bada czynniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych, jak np. globalna produkcja i konsumpcja w danej gospodarki, globalna podaż produktów i usług, globalny popyt na nie, ogólny poziom cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa. Ogólnie biorąc makroekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem wielkości dotyczących całej gospodarki.

	MIKROEKONOMIA	MAKROEKONOMIA
Produkcja	produkcja indywidualna przedsiębiorstwa lub branżowa	Produkt narodu – wielkość wzrost lub spadek
Ceny	Indywidualnych dóbr i usług (benzyny, żywności); cena jednego produktu przeliczania jest na inny produkt	Poziom agregatowy cen dóbr produkcyjnych, stopa inflacji deflacji stagnacji
Dochody	Podział dochodów – płace w przemyśle pracowników	Łączna płaca i wynagrodzenie; łączne zyski
Zatrudnienie	W pojedynczym przedsiębiorstwie i gałęzi przemysłu, liczba prac w firmie liczba poszczególnych zawodów	Zatrudnienie i bezrobocie w gospodarce (ogólna liczba miejsc pracy stopa bezrobocia)

4. Gospodarowanie, potrzeba, dobro

Gospodarowanie obejmuje produkcję, podział (= dystrybucję), wymianę i konsumpcję środków zaspokojenia ludzkich potrzeb.

Potrzeby można wyróżnić poczynając od biologicznych (głód, pragnienie), kończąc na kulturowych, informacji, wiedzy, rozrywki, kontaktów międzyludzkich

Potrzeby mają charakter społeczny (…)

Podobnie jak potrzeby też środki zaspokojenia ludzkich potrzeb mają różnorodny charakter. Można je podzielić na materialne (naturalne zasoby przyrody oraz rzeczy będące wynikiem działalności człowieka) i niematerialne (np. przekazywanie wiedzy i informacji, dostarczanie rozrywek, porady lekarskie, itp.)

Podstawowe kategorie i prawa rynku (to będzie za tydzień?)

Człowiek jest podmiotem życia gospodarczego i bez jego działania dobra materialne nie uzyskają żadnej wartości ekonomicznej. Celem działalności gospodarczej jest zaspokajanie jego potrzeb gospodarczych.

Dobra - środki zaspokajania ludzkich potrzeb. Dobrem jest coś, co jest cenne, przedstawia dla nas pewną wartość. Przedmiotem zainteresowanie ekonomii są zwłaszcza tzw. dobra rzadkie (…)

Dobra dzielimy na:

• Produkty (dobra materialne będące efektem produkcji

• Usługi (niematerialne)

• Dobra wolne (nie są wynikiem produkcji występują w przyrodzie w postaci wprost nadającej się do zaspokojenia potrzeb ludzkich np. powietrze, niezbędne do oddychania)

Produkcja jest możliwa dzięki wykorzystywaniu czynników produkcji. Wyodrębnia się 3 podstawowe czynniki:

• Praca - zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na przyrodę, przekształca ją i zmienia.

• Ziemia - obejmuje szeroko rozumiane zasoby naturalne, czyli Ziemię w ścisłym tego słowa znaczeniu (ziemia, grunty, (…)?)

• Kapitał - obejmuje budynki, maszyny, urządzenia, narzędzia, surowce, zapasy oraz środki finansowe.

Czasami ta lista jest powiększona np. o organizację. Niektórzy uważają, że tym 4. czynnikiem jest np. przedsiębiorczość.

Wykład 3

Historia myśli ekonomicznej. Główne nurty i przedmiot badań.

Historia myśli ekonomicznej jest dyscypliną naukową w zbiorze nauk społecznych, która bada przeszłość myśli ekonomicznej, opisuje je i poszukuje prawidłowości służących praktyce gospodarczej.

Wstęp do historii myśli ekonomicznej

* Nowoczesna teoria ekonomiczna bada, w jaki sposób współczesne społeczeństwa stawiają czoło problemom wynikającym ze zjawisk względnego niedoboru,

* Historyczne rzecz ujmując rozwiązywano problem niedoboru poprzez:

- przemoc

- tradycję, kształtująca w utarty sposób alokację zasobów,

- przymus władzy instytucji rządzących i kościelnych,

- rynek.

* W całym przebiegu dziejów okazuje się, że jest czynnikiem, który wywołuje postęp są wojny.

Przyczyną większości wojen były surowce i tereny. Wszelkiego typu podboje wymagały poniesienia nakładów, co było zawsze impulsem dla rozwoju gospodarki. Wyścig zbrojeń zawsze ma u podstaw poszukiwanie nowych rozwiązań technicznych. Postęp wymusza poszukiwanie nowych rozwiązań. Stąd też większość rozwiązań technicznych dotyczyła celów wojskowych.

* W rozwoju społeczeństw utworzył się taki układ, że w każdym państwie znajduje się jakiś ośrodek władzy. Może to być władza totalitarna lub demokratyczna. Na rozwój cywilizacji, a w tym i ekonomii, bardzo duży wpływ ma to, kto i w jaki sposób sprawuje władzę.

Antyczna Grecja – epoka, z której pochodzą pierwsze zapiski

- od VII w. p.n.e. bicie monet

- pożyczanie pieniędzy na procent

Problematyka ekonomiczna w antycznej Grecji była podporządkowana sprawom polityki i moralności.

Ksenofont – (430-355 p.n.e.) napisał dzieło „Księga o gospodarstwie”. Opisał w nim swoje spostrzeżenia o gospodarstwach rolnych. Podstawowym założeniem była praca niewolników. Uważał, że niewolni trzeba dać lepsze narzędzia, by mogli lepie pracować. Popierał bez zastrzeżeń dążenia do bogacenia się. Jego dzieło dotyczy zakresu mikroekonomii, bo w tych czasach wszelkie obserwacje i spostrzeżenia dotyczyły zakresu mikroekonomii. Twierdził, że dla sprzedającego każdy wyrób ma wartość zmienną, a dla kupującego ten sam produkt ma wartość użytkową, gdyż kupuje go dla jakiegoś celu. Jest to podwójna wartość wyrobu.

W drugiej rozprawie „O dochodach państwowych” opisał problemy finansów państwa np. wskazał źródła dochodów Aten.

Arystoteles (384-322 p.n.e.) był praktykiem, dużo podróżował. Chciał wprowadzić metody rachunkowe w ekonomii.

- Widział problem, w tym, że powstają duże różnice w zamożności pomiędzy ludźmi. Jednak nie potrafił nic na to poradzić, wiedział, że nie służy to całemu społeczeństwu.

- Uważał, że najważniejszym dobrem dla człowieka jest jego szczęście, a szczęśliwym człowiekiem może być ten, który może zaspokoić swoje potrzeby.

(prowadził rozważania i rozmyślania na temat ekonomii i etyki)

- Etyka tłumaczy nam jak do szczęścia dojść, a ekonomia ma powiedzieć, w jaki praktyczny sposób dojść do tych dóbr materialnych

- Starał się stworzyć praktyczną teorię; jak zrobić, żeby pomnażać bogactwa. Etyka zabrania być bogatym, bo bogactwo to zło.

- Wprowadził pojęcie ekonomiki do ekonomii. Odnosi się ona do wąskiej dziedziny, jest fragmentem ekonomii.

- Popierał całkowicie prywatną własność (w odróżnieniu od Platona, który był za komuną - własnością grupową).

- Arystoteles zajmował się pieniądzem. Pieniądz nie jest czymś przyrodzonym, lecz środkiem ustanowionym przez prawo dla ułatwienia transakcji wymiennych.

Określił podstawowe funkcje pieniądza:

1. Uniwersalny miernik wartości; służy do określenia wartości wszystkich przedmiotów. Uważał, że także rzeczy niematerialne mogą być wycenione w pieniądzu (np. praca).

2. Środek wymiany; umożliwia porównanie i wymianę najróżniejszych towarów.

Arystoteles uważał, że pieniądz jest umownym środkiem do wyceny dóbr sam nie posiada wartości, czyli nie może być źródłem wytwarzania wartości, ani oszczędzania. Lichwa, więc jest rzeczą nieuczciwą, bo to jest okradanie z wypracowanych zysków tego, kto pożycza od kogoś pieniądze.

Tomasz z Akwinu (1225-1274 r.) uczył się na zapiskach Arystotelesa. Uważał, że naturalną rzeczą jest to, że ludzie są różni, co jest zgodne z naturą, a społeczeństwo musi mieć układ klasowy.

Twierdził, że prywatna własność to nie tylko przywilej, ale też określone obowiązki, np. dbanie o własne dobro. Doszedł do następujących spostrzeżeń:

- Własność prywatna przyczynia się do większej pracowitości ludzi, bo każdy stara się o swoje dobro najlepiej jak potrafi (dba o nie i stara się to dobro pomnażać z powodu własnej pozytywnej chciwości).

- Własność prywatna prowadzi do porządku w życiu społecznym, w odróżnieniu od własności wspólnej, bo we wspólnocie są spory, ile tego wspólnego każdy ma dostać, jakie ma przyjąć kryteria podziału.

Zauważył, że wszystkie dobra materialne można podzielić na:

1. Te, których posiadanie jest niezbędne (konieczne) do życia; tzw. artykuły pierwszej potrzeby,

2. Dobra, które stanowią nadwyżkę; tzw. artykuły luksusowe.

- Tomasz z Akwinu przyznaje władzy państwowej dość szeroki zakres uprawnień, ale uważał, że podstawowe dobra są nienaruszalne.

- Handel jest rzeczą naturalną tak samo jak praca. Skoro istnieje specjalizacja i społeczny podział pracy, to handel wynika z praw natury. Z wymianą handlową wiąże się pojęcie wartości, która jest wyznaczona za pomocą pieniądza, czyli wartość towaru to cena, za jaką się ją sprzedaje.

Według Tomasza z Akwinu występują dwa rodzaje cen:

- cena statyczna (wynika z nakładu pracy i kosztów surowców i narzędzi zużytych dla wytworzenia dobra, czyli zawiera w sobie koszty wytworzenia i koszty pracy),

- cena dynamiczna (w sytuacjach nienormalnych – np. wojny, klęski żywiołowe – gdy czegoś zaczyna brakować, to cena takiego towaru może wzrosnąć, zmieniać się pod wpływem zaistniałych okoliczności.

SPRAWIEDLIWA CENA (godziwa zapłata)

Jest ceną statyczną, która zwraca producentowi koszty zużytych materiałów i koszty jego pracy. Obie strony (sprzedający i kupujący) są z takiej transakcji sprawiedliwie zadowoleni. „Sprawiedliwa” płaca miała być zapłatą za wniesiony trud (rzeczywisty wysiłek fizyczny) i zapewnić pracownikowi godziwy byt. Potem tą zapłatę nazwał godziwą.

Kartezjusz (1596-1650) uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej, opracował wspólny system naukowy odnoszący się do metody, czyli jakie musza być kryteria ludzkiego poznania i jak należy prowadzić badania? Tymi kryteriami są i jasność i wyraźność, posługiwanie się rozumieniem, doświadczeniem, metodami ilościowymi. (Cogito ergo sum – myślę, więc jestem).

Merkantylizm

(XVI-XVII w, Włochy) Można go uważać za ideologie gospodarczą nowej grupy - kupców i bankierów.

Akcentuje:

- potrzebę wzrostu zasobów kruszcowych

- celem działalności gospodarczej jest produkcja, a nie konsumpcja

- interwencjonalizm państwowy

- protekcjonalizm państwowy ma sprzyjać pierwotnej akumulacji kapitału,

- zysk, który staje się celem działalności gospodarczej,

- celem polityki gospodarczej jest wzrost gospodarczy, realizowany poprzez uprzemysłowienie,

- dodatni bilans wymiany handlowej, bowiem eksport jest bogactwem.

Zasady gospodarowania towarzyszyły ludzkości od początków jej gospodarczej działalności.

Były to jednak rozważania na marginesie innych rozważań – nie stanowiły zwartego systemu teoretycznego, ani odrębnej dyscypliny naukowej.

Dopiero burzliwy rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej w kapitalizmie stworzył podstawy i potrzebę teoretycznej analizy prawidłowości procesu gospodarowania.

Ekonomia klasyczna

W drugiej połowie XVIII w powstaje pierwszy zwarty system teoretyczny zwany ekonomią klasyczną. Główni przedstawiciele: Adam Smith (1723-1790) i David Ricardo (1772-1823).

Smith (traktat) „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” 1776 r.

Ricardo „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” 1817 r.

Adam Smith (1723-1790) - Szkocki myśliciel i ekonomista, jedna z kluczowych postaci Oświecenia, w swoich opracowaniach usystematyzował m.in. wiedzę na temat historii rozwoju przemysłu.

- podstawowym podmiotem gospodarującym jest człowiek, który ma typową naturę ludzką (egoizm, racjonalizm działania, skłonność do handlu) – homo economicus,

- celem działalności gospodarczej jest ogólny dobrobyt bogactwo narodu, a jego reprezentantem jest np. produkt krajowy brutto – PKB,

- celem gospodarki narodowej jest wytwarzanie jak największego produktu. – państwo: utrzymuje armię, policję, sądownictwo, jednostki użyteczności publicznej,

- źródłem produktu jest praca, nakładem pracy należałoby mierzyć wszystkie zdarzenia gospodarcze. Smith badał to poprzez teorię wartości, pokazując istotę cen dóbr, która kryje się w wydatkowanej pracy i teorię ceny faktycznie występującej w gospodarce.

System teoretyczny Smitha i Ricardo stanowi podstawa liberalizmu ekonomicznego – teorii głoszącej, że wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji dąży do równowagi.

Słowa (dajcie nam swobodę działania i ruch) powinny stanowić przewodnią ideę ustawodawstwa i naczelną wskazówkę dla administracji państwowej. Rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ „niewidzialna ręka rynku” dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania: uruchamia samoregulujące mechanizmy gospodarki, jej ustawiczne dążenie do równowagi.

- Wyznaje się pogląd, że interesy społeczne są wypadkową interesów indywidualnych,

(bogate państwo = bogate społeczeństwo)

- Społeczeństwo jest sumą jednostek,

- Wobec tego wolna i nieskrępowana działalność jednostek kierujących się zasadą korzyści materialnych przyczynia się do powiększania korzyści społecznych,

- Panuje harmonia interesu osobistego i społecznego. Interes osobisty, stanowiący motyw działania podmiotów w warunkach wolności gospodarczej, zapewnia optymalny rozwój ekonomiczny i realizację interesu społecznego,

- Wolnokonkurencyjny rynek zapewnia dążenie gospodarki do równowagi.

Jean B. Say (1763-1832) ogłosił „Traktat o ekonomii politycznej” z teza, że „produkcja stwarza możliwość zbytu produktów”.

T. R. Malthus (1766-1834) twórca prawa ludności – „Ludność w razie braku przeszkód wzrasta w postępie geometrycznym. Środki utrzymania wzrastają jedynie w postępie arytmetycznym”. Ta asymetria musi doprowadzić do ujemnych skutków społecznych i zaleca roztropne metody postępowania w celu ograniczenia przyrostu naturalnego.

Do tego wątku nawiązują współcześni zwolennicy ograniczenia urodzeń w Azji i Afryce.

Poglądy Ricardo z podażowym uwarunkowaniem procesów gospodarczych stały się podstawą neoklasycznego spojrzenia na procesy gospodarcze.

1. Marshall (1842-1929), J. B. Clark (1847-1938), …

Neoklasycy rozbudowują w szczególności mikroekonomię w tym teorie: rynku, konsumenta i przedsiębiorstwa oraz teorię podziału.

W procesie gospodarczym następuje harmonijne dopasowanie się poszczególnych wielkości zapewniające równowagę przy pełnym wykorzystaniu potencjału produkcyjnego w gospodarce.

Wszelkie twierdzenia o zbiorowych zjawiskach społecznych należy redukować do twierdzeń o zachowaniu jednostek.

Oznacza to, że zależności sformułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel globalny, makroekonomiczny.

Pojawienie się w systemie społeczno-gospodarczym nowych zjawisk (monopolizacja gospodarki, pogłębiające się kryzysy), sprawiło, że ich interpretacja wymagała nowych, odmiennych od założeń szkoły neoklasycznej narzędzi badawczych.

Rozwija się ekonomia dobrobytu głosząca tezę, że wolność gospodarcza nie zapewnia maksimum dobrobytu społecznego, i dopuszcza działalność interwencyjną państwa w celu jego optymalizacji. Twórcą tego kierunku jest A. C. Pigou. Powstaje teoria niedoskonałej konkurencji, której przedstawicielami są m.in. J. V. Robinson (1903-1986) i E. Chamberlin (1899-1967).

Prawdziwą jednak opozycję w stosunku do kanonów neoklasycznych stanowi teoria Johna Maynarda Keynesa. Ukazanie się w 1939 jego głównego dzieła pt. „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” spowodowało prawdziwy przewrót teoretyczny, zwany od nazwiska autora „rewolucją keynesowską”.

Po pierwsze, J. M. Keynes sprowadza neoklasyczny system teoretyczny do przypadku równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał). Negując ten system, tworzy teorię ogólną obejmującą stany równowagi makroekonomicznej, przy różnym stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego. O stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego decyduje efektywny popyt. Jego wielkość, składnik oraz czynniki określające zachowanie tych komponentów czyni centralnym problemem swoich rozważań. Zrywa więc z prawem Saya, dotychczas wszechwładnie panującym w analizach neoklasycznych.

Po drugie, charakterystyczny dla neoklasycznych koncepcji równowagi współzależny związek miedzy poszczególnymi zjawiskami gospodarczymi zastępuje związkiem przyczynowym. Pewne elementy procesu gospodarowania traktuje jako dane, inne jako zmienne niezależne, określające zmienne zależne. Te wielkości gospodarcze oraz związek miedzy nimi są rozpatrywane w skali makroekonomicznej. Zrywa się wiec z indywidualizmem metodologicznym.

Obszarem badan staja się nie poszczególne podmioty gospodarujące, ale makroekonomiczne warunki produkcji i realizacji.

Po trzecie, Keynes postuluje konieczność wyprowadzenia zjawisk pieniężnych ze „świata cieni” i włączenia ich do analizy rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych.

Podkreśla, że sytuacja na rynku pieniężnym ma wpływ na rozmiary działalności gospodarczej, na wielkość dochodu narodowego.

Nie można wiec budować systemu teoretycznego bez pieniądza lub włączać go dopiero jako ewentualny czynnik zakłócający przebieg procesów gospodarczych rozpatrywanych w wielkościach realnych.

- Keynes wykazuje, że siły tkwiące wewnątrz systemu (endogeniczne) nie mogą zapewnić stanu równowagi przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej i zasobów kapitałowych, w którym poziom dochodu narodowego osiąga maksimum.

- Przyczyna takiego stanu rzeczy jest niedostateczny popyt.

- Potrzebny jest czynnik zewnętrzny (egzogeniczny), który mógłby przeciwdziałać takiemu brakowi popytu rodzącemu przewagę oszczędności nad inwestycjami. Te funkcje stymulatora może i powinno spełniać państwo.

- Instrumenty, jakie Keynes proponuje w celu przeprowadzenia tego przedsięwzięcia są różnorodne – od działań na rzecz obniżenia stopy procentowej, poprzez zwiększenie opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym zwiększeniu świadczeń społecznych na rzecz grup najniżej uposażonych, a skończywszy na inwestycjach finansowych z długu publicznego.

Pewna odrębnością wśród kierunków teoretycznych odznacza się marksizm. Stał się on podstawą ruchu politycznego dążącego do zmiany dotychczasowego porządku społeczno-gospodarczego, do modelowania przyszłości. Nazwa kierunku pochodzi od jego twórcy, Karola Marksa (1818-1883). Drugim wybitnym jego przedstawicielem był Fryderyk Engels (1820-1895).

Marksizm powstał w wyniku krytycznego obrachunku z poglądami ekonomii klasycznej, twórczością socjalistów utopijnych: C. H. de Saint-Simona (1760-1825), Ch. Fouriera (1772-1837), R. Owena (1771-1858), i filozofią F. Hegla (1770-1831). Rozwijając klasyczną teorię wartości opartej na pracy, Marks stworzył teorię wartości dodatkowej i opartą na niej koncepcje wyzysku pracy przez kapitał. Analiza poglądów socjalistów utopijnych zaowocowała zarysem społeczeństwa bezklasowego; społeczeństwa, w którym źródło sprzeczności interesów i konfliktów – prywatna własność środków produkcji, czyli rzeczowych elementów produkcji – zostaje zniesiona.

Własność prywatna dzieli społeczeństwo na dwie antagonistyczne klasy – burżuazję i proletariat.

Ta nadwyżka, określana przez Marksa, jako wartość dodatkowa jest przywłaszczana przez kapitalistę.

Robotnik pozbawiony środków produkcji, sprzedaje kapitaliście swoją siłę roboczą.

Ma ona specyficzną właściwość – może wytworzyć wartości przekraczające jej własną wartość, czyli wartość produktów i usług niezbędnych do jej reprodukcji.

Stosunek wartości dodatkowej do wartości siły roboczej zatrudnionej w procesie produkcji, czyli stopa wartości dodatkowej, świadczy, zdaniem Marksa, o stopie wyzysku pracy przez kapitał.

- Robotnicy otrzymują mniej niż wytworzyli, otrzymują okrojony produkt swojej pracy.

- Prywatno-kapitalistyczna własność produkcji i idące w ślad za nią prywatne przywłaszczanie wartości dodatkowej prowadzą do konfliktów i zniewolenia klasy robotniczej.

- Ta niesprawiedliwość może być zniesiona tylko wraz ze zniesieniem systemu opartego na prywatnej własności środków produkcji.

- System teoretyczny marksizmu stał się podstawą strategii ruchu robotniczego w walce o zmianę ustroju.

- Optymistyczne przekonanie marksistów o harmonijnej naturze stosunków społecznych w systemie opartym na społecznej własności środków produkcji nie znalazło potwierdzenia w krajach „realnego socjalizmu”.

- Powstały w tym systemie nowe formy zniewolenia, bardziej dotkliwe i tragiczne dla jednostek i społeczeństw.

- Eksperyment komunistyczny został odrzucony.

- Obecnie jesteśmy świadkami powrotu do sprawdzonych form organizacji życia gospodarczego i społecznego (sprzed marksizmu).

ABOREM EXERCENS (o pracy ludzkiej) /14 września 1981/

Jedna z najbardziej znanych encyklik, w której Jan Paweł II przeprowadził analizę problematyki pracy ludzkiej w warunkach współczesnego świata.

Papież wskazuje, że najważniejsza jest osoba ludzka, a sama praca powinna być środkiem utrzymania i pomnażania dobrobytu kraju oraz samorealizacji człowieka, a nie celem samym w sobie.

Dokument mówi też o uprawnieniach pracowników, roli i zadaniach związków zawodowych oraz o godności człowieka w stosunkach zawodowych.

Ekonomia, wykład 3

Własność

Istotną rolę w procesach społeczno gospodarczych odgrywają stosunki własnościowe, czyli stosunki powstające między ludźmi w związku z korzystaniem z dóbr oraz decydowaniem o nich.

Własność można zdefiniować, jako zbiór efektywnie wykorzystywanych (a nie tylko deklarowanych czy zapisanych w kodeksie lub konstytucji) uprawnień, inaczej praw własności, jakimi dany podmiot własności (właściciel) dysponuje w odniesieniu do określanego przedmiotu (obiektu) własności.

Na zbiór ten składają się najogólniej biorąc 2 podzbiory uprawnień:

– faktyczne korzystanie obiektu własności (czerpanie z niego dochodów)

– bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących wykorzystanie tego, czyli w zarządzaniu nim. Jak dowodzi praktyka, faktycznie korzystanie z danego obiektu jest z reguły silnie uzależnione od udziału w zarządzaniu nim.

Własność ma wiele aspektów. Ekonomia analizuje przede wszystkich ekonomiczny aspekt własności. Nie ulega jednak wątpliwości, że w rzeczywistości nie da się całkowicie oddzielić tego aspektu własności od wielu innych jej aspektów w szczególności prawnego, ale także politycznego, ideologicznego, itd. Nawiasem mówiąc, ekonomiczny aspekt własności pokrywa się w znacznym stopniu z socjologicznym jej aspektem, jako że stosunki ekonomiczne stanowią istotną część stosunków społecznych.

DO PRZYGOTOWANIA:

Podstawowe kategorie i prawa rynku

Człowiek jest podmiotem życia gospodarczego i bez jego działania dobra materialne nie uzyskają żadnej wartości ekonomicznej. Celem działalność gospodarczej jest zaspokajanie jego potrzeb gospodarczych

+ nietypowe zachowanie się popytu i podaży.

RYNEK Proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczących konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje także przedsiębiorstwo tym, co i jak wytwarzać, oraz decyzje pracowników dotyczące tego jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiedniemu dostosowaniu cen.

- występuje tu wiele perspektyw (np. pozycja kupca, sprzedawcy, ceny) główną przesłanką ich decyzji (…)

RYNEK

1. Układ, za pomocą którego ceny sterują alokacją zasobów

2. zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu kupujący sprzedający w procesie wymiany dóbr i usług

GOSPODARKA WOLNORYNKOWA występuje brak ingerencji państwa, kierowanie się własnymi celami maks korzyści bez państwowej pomocy.

Adam Smith „bogactwo narodów” (1778) – prowadzenie jednostek przez „niewidzialną rękę” rynku

POPYT, PODAŻ I RYNEK

W układzie tym występuje analiza mechanizmu rynku i cen, wykorzystywanego w procesie alokacji zasobów: gra wzajemna popytu i podaży przesądza o ilość wytwarzanych dóbr i cenie ich sprzedaży.

- Funkcja ekonomiczna rynku:

Ustalenie cen sprawiających, że ilość dóbr, na które zgłaszane jest zapotrzebowanie, zostaje zrównana z ilością zaoferowaną do sprzedaży.

Rynek występuje w równowadze, gdy cena zrównuje popyt z podażą.

To ceny kierują decyzjami, co jak i dla kogo (produkować, kupować)!

Typowy model rynku:

POPYT określa postępowanie nabywców

- ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny

- wielkość zapotrzebowania (w odniesieniu do konkretnej ceny)

PODAŻ określa postępowanie sprzedawców

- ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny

- wielkość oferowana (w odniesieniu do konkretnej ceny)

ZNACZENIE CEN:

Np. wyższy poziom ceny redukuje rozmiary zapotrzebowania, pomimo istnienia popytu.

Wykres 1 ;-]

Dostosowanie popytu i podaży polega na tym, że w jakimś punkcie czasowym istnieje jedna cena, przy której ilość dóbr, jaką chcą nabyć konsumenci i ilość dóbr, jaką chcą sprzedać producencie będzie taka sama – mówimy wtedy o równowadze rynkowej.

CZYNNIK CENOWY

Reakcja na zmianę ceny, przesunięcie wzdłuż krzywej w górę lub w dół.

- Im niższa jest cena P tym większe zapotrzebowanie (przejaw popytu)

przy pozostałych wielkościach niezmiennych np. spadek dochodów gospodarstw domowych.

- Im wyższa jest cena P, tym większa ilość oferowania (przejaw podaży)

przy pozostałych wielkościach niezmiennych np. usprawnienia techniczne w pakowaniu, spadek cen surowca.

• CENA RÓWNOWAGI - określa rozmiar zapotrzebowania, ilość oferowaną, jest ceną równoważącą rynek produktu. Brak nadwyżki popytu i podaży

• Ilość równoważąca rynek – ilość, którą nabywcy chcą kupić a sprzedający sprzed

• nadwyżka popytu – przy danej cenie rozmiar zapotrzebowania przewyższa oferowaną ilość

• nadwyżka podaży - przy danej cenie ilość oferowana przewyższa rozmiary zapotrzebowania

Kształtowanie się ceny równowagi (samoregulacja rynku):

- gdy cena wyższa od ceny równowagi > trzeba ograniczyć nadwyżki podaży > obniżenie ceny dla zlikwidowania zapasów.

- gdy cena niższa – ograniczenie nadwyżki popytu > podwyższenie ceny

wykres znowu ;-] 2

krzywa popytu – obrazuje zależność cena – rozmiar zapotrzebowania przy innych wielkościach niezmiennych (zależność ujemna - ze wzrostem ceny popyt maleje)

krzywa podaży – obrazuje zależność cena – ilość oferowanego towaru przy innych wielkościach niezmiennych (zależność dodatnia – ze wzrostem ceny podaż rośnie)

Poniżej ceny równowagi następuje nadwyżka popyty – odległość (pozioma) pomiędzy krzywą podaży, a krzywą popytu przy danej cenie.

Powyżej ceny równowagi następuje nadwyżka podaży – odległość (pozioma) pomiędzy krzywą popytu, a krzywą podaży, przy danej cenie.

Przecięcie krzywej popytu i krzywej podaży- cena równowagi i równowaga rynkowa

POPYT

- ceny innych dóbr powiązanych z danym dobrem KOMPLEMENTARNOŚĆ – wzrost ceny jednego produktu powoduje obniżenie popytu na drugi, który jest względem niego komplementarny (uzupełniający).

SUBSTYTUCYJNOŚĆ - wzrost ceny substytutu (produktu zastępczego) powoduje wzrost popytu na produkt.

- dochody konsumentów – wzrost dochodów powoduje wzrost popytu

DOBRO NORMALNE (zwykłe) - na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu

DOBRO NIŻSZEGO RZĘDU - na które popyt maleje przy wzroście dochodu.

- gusty u preferencje konsumentów kształtowane przez wygodę, zwyczaje, społecznie akceptowane wzorce zachowań.

• przesunięcie krzywej popytu:

* w prawo – wzrost – zmiana ceny równowagi na wyższym poziomie podaży i popytu

* w lewo – obniżenie ceny, co jest zależne od:

- ceny dobra

- ceny dóbr pokrewnych

- gustów konsumenckich

PODAŻ (od czego zależy?)

- obecnie głównie od techniki, wiedzy i umiejętności, od stany i dostępności maszyn;

- wzrostu produkcji przy danych kosztach całkowitych

- postępu technicznego, jako usprawnienia umożliwiającego zwiększenie efektów przy tych samych nakładach

- kosztów produkcji spadek kosztów pobudza produkcję

- interwencji państwa (polityka fiskalna i monetarna)

• przesunięcie krzywej podaży:

* w prawo – wzrost – zmiana ceny równowagi na wyższym poziomie podaży i popytu i prze niższej cenie

* w lewo - obniżenie zależne od:

- poziomu i jakości technologii produkcji

- kosztów produkcji

- zakresu interwencji państwa

KONTROLA CEN

WOLNY RYNEK umożliwienie ustalania się cen wyłącznie w wyniku gry sił popytu i podaży bez bezpośredniej ingerencji np. państwa

KONTROLA CEN

- określenie cen maksymalnych w przypadku braku pewnych dóbr na rynku – popyt przewyższa podaż, (ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) utrzymywanie się nadwyżki popytu konieczność racjonowania, skutek – tworzenie „czarnego rynku”, i często reglamentacja

- określenie cen minimalnych (ochrona producentów lub dostawców) – podaż przewyższa popyt (ochrona producenta), konieczność np. kontraktacji dostaw

Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona niż sza od ceny równowagi rynkowej (zmniejsza wielkość podaży i prowadzi do nadwyżki popytu) chyba, że państwo zasili podaż dostarczając dodatkowe ilości żądanego dobra;

Ustanowienie ceny minimalnej, gdy jest ona wyższa od ceny równowagi rynkowej (zmniejsza wielkość popytu i prowadzi do nadwyżki podaży) chyba, że państwo zasili popyt sektora publicznego swoim popytem.

(taka sytuacja miała miejsce w latach w krajach zachodnich(?) – coś takiego chyba mówił )

WOLNY RYNEK – podsumowanie

* wolny rynek rozwiązuje podstawowy dylemat, co jak i dla kogo produkować?

- ustalając ceny, przy której rozmiary zapotrzebowania są równe oferowanej ilości decyduje ile powinna wynosić produkcja

- informuje, dla kogo są produkowane dobra (dla tych, co są zdolni za nie zapłacić) i kto je produkuje (ci, których zadowala cena równowagi)

- decyduje, jak są produkowane dobra

- decyduje, jakie dobra są produkowane (te, których produkcja jest opłacalna)

* Decyzje rynku nie zawsze zadowalają konsumentów, rynek zapewnie dobra tylko tym, co są w stanie i chcą zapłacić za nie cenę równowagi.

Ekonomia 5

Metody i narzędzia analizy ekonomicznej

Analiza – rozczłonkowanie, rozdzielenie, rozwój złożonego przedmiotu badawczego na elementy składowe w celu lepszego poznania i wyjaśnienia owego złożonego przedmiotu za pomocą poznania jego części składowych.

Analiza może mieć charakter:

- strukturalny – wykrycie struktury badanej całości związków i zależności występujących między elementami

- przyczynowy – polega na poznaniu mechanizmu funkcjonowania badania całości zmian.

1. Metody i etapy postępowania badawczego

W dokonywanej przez ekonomistów analizie zjawisk i procesów gospodarczych można wyróżnić 3 etapy:

Etap pierwszy: obserwacja danego zjawiska i formułowanie problemu

Ekonomista obserwujący gospodarkę ma do czynienia z faktami. Obserwacja nie polega jednak na rejestracji faktów. Dokonujący obserwacji ekonomista dysponuje zawsze określoną wiedzą, o której sądzi, że jest prawdziwa. W świetle tej wiedzy zaobserwowane fakty podlegają pewnemu uporządkowaniu i wstępnej interpretacji. Jej wynikiem jest często sformułowanie wstępnych hipotez wyjaśniających analizowany problem.

Etap drugi: konstrukcja (budowa) teoretycznego modelu potrzebnego do analizy badanego zjawiska i formułowania wniosków wynikających z tego modelu.

Model taki nie może oczywiście uwzględniać wszystkich czynników wpływających na dane zjawisko, bo jego budowa zajęłaby zbyt wiele czasu a poza tym byłby on zbyt skomplikowany i w sumie mało przydatny.

Musi on koncentrować się na istocie badanego zjawiska, a więc uwzględniać tylko najważniejsze czynniki, które mają na nie wpływ.

Proces budowy modelu ekonomicznego polega na tworzeniu uproszczonego obrazu rzeczywistości gospodarczej, czyli takiego, który uwzględnia jedynie najważniejsze czynniki wpływające na zjawiska i procesy gospodarcze.

Etap trzeci: weryfikacja hipotez i wniosków wynikających z danego modelu lub danej teorii dokonywanej m.in. na podstawie odpowiednio uporządkowanych danych ekonomicznych.

Możemy w tym celu wykorzystać pewne wypracowane przez statystykę i ekonometrię metody opracowywania danych oraz weryfikacji hipotez naukowych ujmujące w formie ilościowej poszczególne elementy danego modelu czy danej teorii. Na podstawie tego typu analizy potrafimy stwierdzić, czy uwzględnione przez nas czynniki oddziałują w kierunku zgodnym z założeniami modelowymi, czy są wystarczające do poprawnej weryfikacji sformułowanych wcześniej hipotez, czy też wymagają uzupełnienia lub innego opracowania.

Przykłady modeli ekonomicznych

1. Matematyczne (równania matematyczne Pp=f(c) )

– matematyczne ekonometryczne, z występującym czynnikiem losowym, który uwzględnia wpływ czynników nie wymienionych bezpośrednio w modelu matematycznym.

1. Niematematyczne (opisowe)

Przykładem modelu (opisowego) może być wykorzystywany wciąż szeroko przez ekonomię model rynku doskonale konkurencyjnego, w którym charakteryzujące taki rynek najważniejsze cechy (założenia) możemy opisać za pomocą kilku następujących zdań:

1. na rynku działa tak wielu konkurujących ze sobą dostawców i odbiorców, że w rezultacie żaden z nich nie ma znaczącego wpływu na cenę danego dobra ani ceny wszystkich dóbr;

2. dobra są jednorodne (homogeniczne) = wszystkie dobra o tym samym przeznaczeniu są jednakowe i zarazem postrzegane przez nabywców jak jednakowe niezależnie od tego, który producent je wytworzył;

3. istnieje doskonała mobilność czynników produkcji, czyli możliwość ich przenoszenia z jednego zastosowania do drugiego, o tym samym nie ma żadnych barier wejścia na rynek;

4. wszyscy uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją o sobie i o rynku, o dobrach będących przedmiotem obrotu oraz o warunkach zawierania transakcji.

Model rynku doskonale konkurencyjnego jest teoretyczną fikcją, bo operuje założeniami, które nigdy, lub prawie nigdy, nie są spełnione w praktyce (a w każdym razie nigdy nie są spełnione wszystkie równocześnie), a mimo to jest bardzo dobrym punktem wyjścia teoretycznej analizy wielu zjawisk i procesów gospodarczych.

Służy on też ekonomistom, jako punkt wyjścia do konstruowania bardziej złożonych i zarazem bardziej realistycznych modeli rynku.

1. Wskaźniki i wielkości absolutne

Bardzo często wygodniej jest operować nie zmianami absolutnymi pewnych wielkości, lecz ich zmianami względnymi (procentowymi), czyli tzw. wskaźnikami.

Wskaźniki – wyrażają wart pewnych zmiennych w danym okresie i są odniesione do ich wartości w jakimś okresie wcześniejszym, traktowanym jako podstawowy (bazowy). Jeśli chodzi o wskaźniki obrazujące zmiany dochodu narodowego, to w rocznikach statystycznych prezentowane są najczęściej zmiany w okresach rocznych, przy czym stosuje się z reguły 2 miary tych zmian:

1. Tzw. łańcuchowy indeks wzrostu dochodu narodowego, czyli stosunek poziomu dochodu narodowego w roku bieżącym do jego poziomu w roku ubiegłym, który przyjmujemy za 100,

2. tempo (stopę) wzrostu dochodu narodowego, czyli wyrażony w procentach stosunek przyrostu dochodu narodowego między danym rokiem a rokiem ubiegłym do poziomu dochodu w roku ubiegłym.

1. Wielkości nominalne i realne

Wielkości nominalne to wielkości obliczane (wyrażane) w cenach bieżących, czyli cenach z kolejnych momentów pewnego okresu. Jak wiadomo, ceny ulegają częstym zmianom, w rezultacie czego odpowiednim zmianom ulegają też badane wielkości ekonomiczne.

Natomiast wielkości realne to wielkości obliczane w taki sposób, aby wyeliminować wpływ zmian cen, czyli wielkości obliczane (wyrażane) w cenach stałych.

Przy obliczaniu zmian pewne wielkości ekonomicznych (takich jak; produkcja jakiegoś przedsiębiorstwa, gałęzi przemysłu, czy całej gospodarki) w danym okresie, jako stałe przyjmuje się ceny bieżące z początku tego okresu, lub z końca tego okresu. Okres (rok), z którego pochodzą ceny wzięte do obliczeń określamy, jako okres (rok) bazowy.

(ceny przeciętne, deflator PKB, stopy procentowe, wzrost płac)

Ceny przeciętne

Zmiany cen i zmiany w strukturze produkcji mają wpływ na wynik obliczeń zmian realnych wielkości produkcji.

Ze względu na różnorodność produktów i usług, różną wielkość produkcji w poszczególnych momentach czasu występuje konieczność posługiwania się cenami przeciętnymi – będącymi w przybliżeniu jakąś średnią ważoną wszystkich cen.

Np. w przypadku obliczeń produkcji w skali całej gospodarki, czyli tzw. PKB.

Deflator PKB

W praktyce obliczenia realnej wielkości produkcji prowadzą wyspecjalizowane instytucje (GUS).

Korzystając z jego danych, możemy np. szybko obliczyć wzrost realnej wielkości PKB w jakimś czasie. Należy podzielić wartość nominalną PKB z końcowego okresu roku przez tzw. deflator PKB (wskaźnik wzrostu przeciętnego poziomu cen odpowiadający temu okresowi – roku) i otrzymany wynik porównać z nominalną wartością z początku tego roku.

Wszystkie dane do obliczenia tych wielkości znajdziemy w Roczniku Statystycznym.

Jeżeli np. PKB w końcu okresu wynosi 550 mld zł, a na początku wynosił 500 mld zł, to oznacza, że PKB nominalnie wzrósł w analizowanym okresie o 10%. Jeśli jednak wskaźnik wzrostu poziomu cen w tym okresie wynosi 110 (deflator PKB), to wartość realna PKB wyrażona w cenach z okresu początkowego wynosi w końcu tego okresu:

(550mld/110)100 = 500mld zł

Oznacza to, że w interesującym nas okresie realny PKB (wzrósł/spadł) o 0%.

Stopy procentowe

Stopę procentową można zdefiniować jako wyrażony w procentach stosunek sumy odsetek uzyskanych z zainwestowanej kwoty pieniędzy (lub innych środków finansowych) do wielkości tej zainwestowanej kwoty w danym okresie.

Nominalna stopa procentowa - jest liczona bez uwzględnienia wzrostu cen (inflacji).

Realna stopa procentowa - stopa nominalna pomniejszona o stopę inflacji.

Jeżeli bank wypłaca nam od ulokowanych pieniędzy np. 10 % rocznie to jest to nominalna stopa procentowa. Przy rocznej stopie inflacji np. 8% realna stopa procentowa wynosi 2%.

Płaca nominalna i płaca realna

Płaca nominalna to otrzymywane przez pracownika wynagrodzenie pieniężne liczone bez uwzględnienia inflacji.

Płaca realna to płaca nominalna skorygowana o wzrost lub spadek przeciętnego poziomu cen.

Płaca realna zależy od 3 czynników: płacy nominalnej, wskaźnika cen dóbr konsumpcyjnych, struktury nabywanych produktów i usług (= tzw. koszyka dóbr konsumpcyjnych).

W Roczniku Statystycznym GUS podaje zwykle nie kwoty wynagrodzeń realnych, lecz wskaźniki ich zmian. Podawany jest w szczególności wskaźnik przeciętnej płacy realnej, który może być odnoszony do wszystkich grup pracowników lub np. osobno do pracowników sfery budżetowej oraz pracowników sektora przedsiębiorstw.

Jeżeli np. wskaźnik przeciętnej płacy nominalnej wzrósł o 21 % (121), a wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych wzrósł o 10 % (110), to wskaźnik płacy realnej wyniósł w tym roku:

(121/100)*100=110

co oznacza wzrost przeciętnej płacy realnej w porównaniu z rokiem ubiegłym o 10%.

5. Wartości przeciętne (średnie)

1. średnia arytmetyczna

2. średnia arytmetyczna ważona

3. mediana (wartość środkowa)

4. dominanta (wartość modalna)

Metoda - sposób postępowania stosowany świadomie, konsekwentnie i systematycznie; zespół czynności i środków użytych do osiągnięcia założonego celu.

W analizie ekonomiczno-finansowej stosuje się metody specyficzne dla tej dziedziny, jak i metody przyjęte z innych dyscyplin naukowych.

Rodzaje metod:

Indukcyjna – polega na tym, że w badaniach analitycznych przechodzi się:

- od zjawisk szczególnych do ogólnych

- od czynników do wyników,

- od przyczyn do skutków.

Zaletą jest duża obiektywność wyników, bo w czasie prowadzenia badań analityk nie zna ostatecznych rezultatów. Wykorzystywana jest w analizach średnio i krótkoterminowych. Wadą jest wysoka pracochłonność.

Dedukcyjna – przyjmuje odwrotny kierunek badania niż indukcyjna i polega na tym, że w badaniach analitycznych przechodzi się:

- od ogółu do szczegółu,

- od wyników do czynników,

- od skutków do przyczyn.

Ma zastosowanie w analizach rocznych i wieloletnich. Jest trudniejsza do przeprowadzenia niż indukcyjna. Jest użyteczna praktycznie. Przedmiotem oceny są tylko te czynniki, które mają zasadniczy wpływ na badane zjawisko.

Weryfikacji – obejmuje następujące etapy prowadzące do celu:

- formułowanie tezy i wstępnych wniosków charakteryzujących badane zjawisko (synteza wstępna),

- zweryfikowanie prawdziwości tez i wniosków w toku prac analitycznych (właściwy etap analizy),

- podsumowanie ustaleń dokonanych w części weryfikacji i sformułowanie syntezy końcowej, zawierającej oceny badanego zjawiska wraz z wnioskami co do dalszego postępowania (synteza końcowa).

Zasady stosowania metod pracy naukowej, ustalone przez Kartezjusza:

1. nie wolno uważać za prawdziwe, co nie zostało całkowicie zbadane i udowodnione,

2. badaną rzecz trzeba rozłożyć na części,

3. badając cokolwiek należy zaczynać od rzeczy najłatwiejszych a kończyć na najtrudniejszych, zakładając związek między elementami nawet bardzo odległymi,

4. ujmując przedmiot badania, jego elementy należy wyliczyć dokładnie lub ogólnie by niczego nie pominąć.

przykład jednej z metod

Metoda porównywania – jest podstawową metod badań wstępnych, polega na porównywaniu badanych zjawisk z innymi i na ustaleniu różnic między cechami porównywalnych zjawisk. Przy zastosowaniu tej metody ocenia się 2 kategorie liczb - jedna wyraża stan faktyczny, druga stanowi podstawę porównania, tzw. bazę. Przedmiotem porównań mogą być liczby absolutne lub wielkości względne. W praktyce nie ustalono doskonałych baz (podstaw) odniesienia.

Zakłócenia metody porównywania:

- finansowe – wywołane zmianami cen wyrobów, materiałów, płac, stop procentowych, kursów walut,

- czynniki rzeczowe – dotyczą głównie różnic w porównywalnych wyrobach będących wynikiem stałego procesu dokonywania zmian technicznych i technologicznych,

- czynniki zmian organizacyjnych, czyli spowodowanych zmianami w zakresie działania analizowanych podmiotów, np. w przypadku połączenia lub podziału przedsiębiorstwa czy też innych zmian w strukturze.

„Tok postępowanie analityka”

Dla uzyskania wyników analizy nie budzących zastrzeżeń, należy przestrzegać pewnych reguł postępowania, tzn.:

1. stosować różnorodne narzędzie oceny, aby analiza wypadła przekonująco,

2. analizować wskaźniki i relacje w związkach przyczynowo-skutkowych,

3. przywiązywać wagę do tych informacji z przeszłości, które mogą wskazywać na to, że przyszłość będzie inna niż czas miniony,

4. szukać punktów odniesienia, wzorców, wielkości porównywalnych,

5. poznać czynniki stanowiące np. o słabości i sile firmy, możliwości jej rozwoju i faktyczne zagrożenia,

6. sytuować analizę na tle kontaktów np. przedsiębiorstwa z otoczeniem,

7. hierarchizować czynniki wg kryterium ich ważności,

8. sugerować określone typy decyzji, sposoby rozwiązań, zestawić wskaźniki, skomentować je w celu dokonania syntezy,

9. nadać analizie formę czytelną, ciekawą i zadbać o właściwą prezentację wyników.

Ekonomia 31.03.09, w6

Proces gospodarowania i jego elementy. Podmioty i główne czynniki procesu gospodarowania.

Gospodarowanie – obejmuje produkcję, podział (dystrybucję) i zaspokajanie ludzkich potrzeb.

W procesie gospodarowania podmiotem działalności są ludzie (jednostki, grupy, społeczeństwo).

Są oni zwykle odpowiednio zorganizowani i tworzą podmioty gospodarcze.

Podstawowymi podmiotami gospodarczymi są dziś zazwyczaj przedsiębiorstwa, czyli ludzie (lub grupy ludzi) dysponującymi określonymi środkami (np. ziemia, lokale biurowe, budynki fabryczne, maszyny, narzędzia, środki pieniężne, środki transportu).

Przedsiębiorstwem jest np. jednoosobowy zakład fryzjerski, ale też gospodarstwo rolne, kopalnia, hotel, bank, itp.

W roli podmiotów gospodarczych występują także gospodarstwa domowe ludności, pełniące funkcje zarówno konsumpcyjne, jak i produkcyjne (polegające na zdobywaniu dochodów).

Ważnym podmiotem gospodarowania jest również państwo.

Proces gospodarowania polega na podejmowaniu przez podmioty gospodarcze różnych decyzji.

Określamy je mianem decyzji gospodarczych (lub społeczno – gospodarczych)

Najczęściej spotykana klasyfikacja decyzji gospodarczych to:

- decyzje mikroekonomiczne

- decyzje makroekonomiczne

Gospodarka rynkowa

Rynek:

- miejsce, w którym kupuje się i sprzedaje towary, usługi, akcje,

- ogół kupujących i sprzedających oraz całokształt więzi między nimi,

- poza rynkiem towarów i usług, rynkiem walutowym i kapitałowym można wyróżnić np. rynek pracy.

Powstanie gospodarki rynkowej z gospodarki naturalnej

- podział pracy i specjalizacji, które wywołują wzajemną zależność wszystkich uczestników procesu produkcyjnego,

- wymiana powoduje podział społeczeństwa na grupy podgrupy społeczno-zawodowe i warstwy,

- grupy produkcyjne są zarazem grupami dystrybucyjnymi.

Gospodarka mieszana

Funkcjonowanie gospodarki narodowej to sposób jej działania obejmujący mechanizm działania praw ekonomicznych oraz sposób i środki wykorzystania tych praw, w procesach ekonomicznych przez podstawowe podmioty gospodarcze;

- najczęściej pojęcie to odnosi się do gospodarki narodowej,

- o charakterze funkcjonowania gospodarki narodowej decyduje przede wszystkim relacja, jaka zachodzi między mechanizmem rynkowym a zakresem i metodami ingerencji państwa w procesy gospodarcze,

- „oprócz podstawowego mechanizmu napędowego” istnieje mechanizm wspomagający (korygujący) - rynek + interwencjonizm i protekcjonalizm,

- np. kraje skandynawskie, Francja, Wielka Brytania, Korea Południowa

- gospodarkami mieszanymi w pewnym sensie były gospodarki państw socjalizmu: Polska, Jugosławia, Węgry.

Gospodarka w krajach Trzeciego Świata:

- gospodarka w znacznej mierze opiera się na tradycji;

Gospodarka centralnie sterowana:

- system nakazowo-rozdzielczy,

- wykorzystanie przez administrację państwową nakazów prawno organizacyjnych do sterowania gospodarką,

- rozdzielnictwo towarów – zarówno czynników produkcji jak i środków konsumpcji

Wady systemu:

- tłumienie inicjatywy i przedsiębiorczości, hamowanie postępu technicznego, nieefektywne struktury produkcji i zatrudnienia, nadmierny rozrost biurokracji, nietrafne wybory ekonomiczne.

1. Gospodarstwo domowe w gospodarce rynkowej

- ma możliwość decydowania o tym, jak i gdzie zastosować zasoby, które posiada,

- ma możliwość decydowania o tym, co i ile konsumować.

1. Przedsiębiorstwa, ich rola jako zorganizowanych w:

- przedsiębiorstwa sektora prywatnego

- przedsiębiorstwa sektora publicznego

Przedsiębiorstwo:

- posiada wyodrębnienie ekonomiczne,

- posiada wyodrębnienie organizacyjno-prawne (osobowość prawną, prawo zawierania umów, zaciągania kredytów),

- przedsiębiorstwo z reguły działa tak, by mogło osiągnąć maksymalną stopę zysku (maksymalizacja różnicy między dochodami a kosztami na jednostkę kapitału zakładowego)

W gospodarce rynkowej o sukcesie i dochodach firmy decydują przede wszystkim walory osobowości, zdolności i operatywności właściciela lub menedżera (przede wszystkim we wczesnych fazach rozwoju rynku).

W gospodarce nakazowo-rozdzielczej o sukcesie firmy decydowały przede wszystkim reguły gry ekonomicznej ustalone przez centrum (ceny, podatki, przydziały środków produkcji) i zdolności kierownika interpretacji przepisów obowiązującego prawa na korzyść własnego przedsiębiorstwa.

Współcześnie władza w firmach dających charakter spółek lub innych zrzeszeń gospodarczych należy organizacji o charakterze grupowym („technostruktury”). Wynika to z tego, że wiele ważnych decyzji zależy od informacji, którymi nie dysponuje jeden człowiek. Ta grupa, a nie formalne kierownictwo, jest mózgiem współczesnego przedsiębiorstwa.

1. Państwo

Państwo powstaje na pewnym etapie rozwoju społecznym i gospodarczym ludzkości. Odgrywa istotną rolę w zakresie rozwoju politycznego i ekonomicznego poszczególnych narodów. Może być czynnikiem stymulującym lub hamującym rozwój ekonomiczny.

Typy państw:

- państwa demokracji parlamentarnej

- państwa postkomunistyczne

- państwa totalitarne

- dobrobytu

- opiekuńcze

- liberalne

- gospodarki kierowanej

Polityka protekcjonistyczna państwa:

(protekcjonalizm – polityka mająca na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencją zagranicy)

1. dotacje do nierentownych gałęzi gospodarki narodowej

2. ustalanie minimalnych cen na artykuły rolne

3. polityka dotycząca pieniądza i stopy procentowej

4. polityka podatkowa

5. finansowanie z budżetu badań naukowych

6. polityka robót publicznych

Państwo występuje też, jako siła ekonomiczna m.in. w dziedzinie produkcji. Jest właścicielem wielu ważnych, kluczowych gałęzi i udziałowcem we własności kapitału bankowego i przemysłowego (np. system łączności, transport, system energetyczny).

Główne kryteria nowoczesności struktury gospodarczej państwa:

1. zdolność do zaspokajania popytu konsumentów, mierzona zgodnością rzeczowej struktury podaży ze strukturą popytu,

2. przymus ekonomiczny stosowania postępu technicznego realizowany w drodze konkurencji,

3. zdolność do efektywnego wytwarzania dóbr i usług,

4. struktura zatrudnienia i produkcji,

5. struktura stosowanych technologii.

Państwo we współczesnej gospodarce rynkowej pełni następujące funkcje:

1. alokacyjną – działania, których celem jest stworzenie przesłanek i warunków rozwoju gospodarczego przez rozbudowę infrastruktury ekonomicznej i społecznej, politykę strukturalną, politykę prewencji w zakresie ochrony środowiska.

2. dystrybucyjną – działania w sferze zabezpieczenia społecznego, opodatkowania dochodów, zmniejszenia nierówności wynikającej z działania czynników rynkowych.

3. stabilizacyjną – działania mające ograniczyć niesprawność mechanizmu rynkowego, zakres finansowo-walutowy, struktura zatrudnienia i zatrudnienie.

Organizacja przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo to wyodrębniona pod względem ekonomicznym jednostka prowadząca działalność produkcyjną, handlową lub usługową.

Odrębność ekonomiczna oznacza wydzielenie określonego majątku, pokrywanie wydatków z własnych przychodów, posiadanie odrębnego rachunku bankowego.

Formalnym wyrazem tej odrębności jest osobowość prawna i stosunki cywilno-prawne z innymi podmiotami.

Głównym celem każdego przed jest osiąganie największego zysku. Duża rola zysku w firmie wynika z następujących względów:

1. wielkość zysku decyduje o możliwościach rozwojowych firmy

2. wielkość zysku przesądza o stopniu samofinansowania bieżącej działalności

3. od wielkości zysku zależy wysokość dywidendy i rynkowa wart akcji

4. wielkość z pełni funkcję motywacyjną

5. wielkość wpływa na wielkość zatrudnienia

We współczesnej gospodarce produkty i usługi dostarczane są przez przed zróżnicowane pod względem rozmiarów, form, własności i struktur organizacyjnych.

Podział ze względu na rozmiary przedsiębiorstwa

tak naprawdę mówi o tym „ustawa o swobodzie działalności gospodarczej”

- mikroprzedsiębiorca

- mały przedsiębiorca

- średni przedsiębiorca

- małe; do 100 osób

- średnie; 100-300 osób

- duże; powyżej 300 osób

Podział ze względu na formy własności podmiotów gospodarczych – formy prawno organizacyjne:

- przedsiębiorstwa jednoosobowego właściciela

- spółki cywilne

- spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna)

- spółki kapitałowe

- spółdzielnie

- przedsiębiorstwa państwowe

Klasyfikacja spółek

Spółki prawa handlowego

osobowe:

- jawna

- partnerska

- komandytowa

- komandytowo-akcyjna

kapitałowe:

- z o.o.

-akcyjna

Spółki wg kodeksu cywilnego:

- spółki cywilne

Kodeks spółek handlowych reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek prawa handlowego.

Przedsiębiorstwo jednoosobowego właściciela będącego osobą fizyczną stanowi część składową majątku właściciela i nie ma os. Prawnej. Podjęcie działalności wymaga wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej, prowadzonej przez gminę.

Kierowanie przedsiębiorstwem należy do właściciela, który odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem.

Spółka cywilna

To umowa, w której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w ustalony sposób, w szczególności przez wniesienie wkładów.

Jej organizację i sposób działania regulują przepisy kodeksu cywilnego art.860-875, art. 26, art. 551, art. 626 kodeksu spółek handlowych.

Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej (nie może zaciągać zobowiązań, nabywać praw), robią to jej wspólnicy we własnym imieniu.

Nie jest przedsiębiorstwem, wspólnicy są przedsiębiorcami (EDG gminy).

Spółki osobowe charakteryzują się:

- wkładem wspólników może być kapitał, wiedza, kwalifikacje, umiejętności,

- mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe,

- ich działalność prowadzona jest pod własną firmą,

- zmiana postanowień umowy spółki wymaga zgody wszystkich wspólników,

- ogół praw i obowiązków wspólnika może być przeniesiony na inną osobę tylko pod warunkiem uzyskania pisemnej zgody wszystkich pozostałych.

Spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej i podlegają wpisowi do KRS, są to tzw ułomne osoby prawne.

Spółki kapitałowe

Powstają na mocy umowy zawartej pomiędzy wspólnikami lub sporządzonego statutu.

Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną .

Wymagają wpisu do KRS.

Uwaga:

Spółki kapitałowe w organizacji mogą być zawierane na okres do pół roku. Nie posiada wtedy osobowości prawnej.

Spółki kapitałowe

Spółka z o.o.

- Może być utworzona przez 1 lub więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym.

- Wkłady wniesione do spółki mogą być pieniężne i nie pieniężne (aporty).

- Zawarcie umowy spółki następuje w formie aktu notarialnego.

- Wspólnicy wnoszą wkład na pokrycie całego kapitału zakładowego.

- Powołuje się zarząd (ustanawia się radę nadzorczą lub komisję rewizyjną).

- Wymagany jest wpis do rejestru przedsiębiorców.

Ekonomia 7, 07.04.09 r.

Majątek przedsiębiorstwa dzielimy na 2 kategorie:

1. Trwały (maszyny, urządzenia, budynki, środki transportu). Charakteryzują się one tym, że wykorzystywane są w długim okresie czasu, zużywają się stopniowo i przedstawiają określoną wartość pieniężną, która stopniowo jest przenoszona na wytwarzane za ich pomocą produkty.

2. Obrotowy (materiały, paliwo, energia, wyroby gotowe, produkcje w toku, środki pieniężne) – składniki, które w procesie produkcji zużywają się całkowicie lub zmieniają swoją naturalną postać.

(tabela z podręcznika – (struktura majątku firmy prowadzącej działalność gospodarczą) )

Cały majątek trwały i obrotowy w firmie określa się, jako aktywa firmy.

Majątek przedsiębiorstwa może być finansowany z funduszy własnych (wkład kapitałowy właściciela, zyski) lub przez fundusze obce (kredyty, pożyczki).

Fundusze własne i obce = pasywa.

Wyróżniamy stałe i zmienne czynniki produkcji przedsiębiorstwa:

Stałe – których nakładów nie można zwiększyć w danym okresie,

Zmienne – ich podaż może być zwiększona w danym okresie szybko i bez dodatkowych inwestycji.

Przychód – ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie (zwykle w ciągu roku).

Koszyty przedsiębiorstwa – wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie.

Zyski – nadwyżka przychodów nad kosztami.

Przepływ pieniężny – ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

Kapitał rzeczowy – maszyny, wyposażenie, budynki wykorzystywane w produkcji.

Zapasy – dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej sprzedaży. Gromadzenie zapasów jest niezbędne dla zapewnienia ciągłości produkcji i sprzedaży.

Kredyty – firmy zaciągają pożyczki głównie w celu sfinansowania wydatków związanych z ich założeniem, rozwojem, zakupem dóbr kapitałowych, opłatami za rejestrację firmy, itp. Od wszystkich pożyczonych sum firma musi płacić odsetki. Stanowią one część kosztów prowadzenia działalności i są wliczane do kosztów bieżących przedsiębiorstwa.

Bilans – zestawienie wszystkich posiadanych przez firmę aktywów i pasywów…. (…)

Nakład – (czynnik produkcji) – dobro lub usługi wykorzystywane w procesie produkcji. Nakłady obejmują pracę (robociznę), maszyny, surowce, energię. (w budownictwie określane „RMS”).

Amortyzacja – utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.

Mechanizmy funkcjonowania gospodarki

Współczesne systemy społeczno-(..)

Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dwiema zasadniczymi cechami:

1. dominacja prywatnej własności czynników produkcji

2. rynkową alokacją zasobów gospodarczych

Dominacja prywatnej własności czynników produkcji:

- współcześnie głównym typem własności rzeczowych środków produkcji jest własność kapitalistyczna.

- występuje ona w wielu różnych formach. Największe znaczenie ma akcyjna forma własności.

Jej zalety: możliwość łączenia rozdrobnionych kapitałów będących w posiadaniu dużej liczby osób.

Dominacja własności prywatnej oznacza dziś zazwyczaj dominację kapitalistyczną własności akcyjnej.

Pod względem ilościowym dominują zdecydowanie firmy należące do pojedynczych osób lub rodzin. Jednak przeważaj część produkcji jest wytwarzana przez wielkie przedsiębiorstwa akcyjne, pracuje w nich przeważająca część siły roboczej i do nich należy przeważająca część zysków.

Inne formy własności prywatnej w krajach kapitalistycznych:

- drobnotowarowa (gospodarstwa rolne, zakłady rzemieślnicze i usługowe)

- pracownicza (spółki pracownicze powstają z reguły na bazie spółek akcyz)

- publiczna

- spółdzielcza

Funkcje rynku, jako regulatora procesów gospodarczych:

1. Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr.

2. Jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych.

3. Jest niezbędnych warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych.

4. Umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce.

5. Jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb.

Reguły funkcjonowania gospodarki rynkowej (dobre strony):

- własność prywatna wiąże się ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej,

- wyzwala stosunkowo najsilniej działające bodźce ekonomiczne,

- wyzwala silne bodźce do optymalizacji skali produkcji i racjonalnego wykorzystania czynników produkcji,

- wymaga to poszukiwania najtańszych kombinacji czynników produkcji i wprowadzania innowacji technicznych i organizacyjnych,

- wyzwala dyscyplinę finansową,

- kraje z rozwiniętą gospodarką rynkową zapewniają swoim obywatelom najwyższy przeciętny poziom dobrobytu gwarantując im równocześnie najszerszy zakres swobód obywatelskich.

Słabości gospodarki rynkowej:

1. monopolizacja gospodarki,

2. negatywne efekty zewnętrzne (przerzucanie na inne podmioty skutki swej działalności),

3. istnienie tzw. dóbr publicznych,

4. występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę (wahania koniunktury, bezrobocie),

5. tendencje do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych.

(nas głównie interesuje pkt 1 i 4 ;) )

Rynek doskonale konkurencyjny – taki, gdzie zarówno sprzedający jak i kupujący uznają, że ich decyzje dotyczące kupna i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej.

Konkurencja – proces, za pomocą którego uczestnicy rynku dążą do realizacji swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości, lub innych charakterystyk wpływających na decyzje zawarcia transakcji.

Struktura rynku – opis zachowań kupujących i sprzedających na rynku.

Dotyczą takich zagadnień, jak:

1. W jakim stopniu rozmiary i liczba przedsiębiorstw w danej gałęzi wpływa na analizę zagadnień dotyczących popytu i podaży?

2. Jaka jest specyfika pojawiania się rynków monopolistycznych?

Struktury rynkowe

Struktura rynkowa	Cechy charakterystyczne
Konkurencja doskonała	- odnosi się do sytuacji, w której na rynku występuje wielu kupujących i wielu sprzedających - producenci wytwarzają niemal identyczne produkty - występuje swoboda wejścia na rynek i wyjścia z niego - kupujący i sprzedający posiadają doskonałą informację o rynku
Monopol pełny	- określa rynek, na którym znajduje się 1 sprzedawca (monopol sprzedaży) lub 1 kupujący (monopol popytowy) - kupujący konkurują ze sobą o rzadki produkt, natomiast nie występuje konkurencja ze strony producentów - monopolista może wyznaczyć cenę produktu i wytwarzać wybraną wielkość produkcji - zablokowane wejście na rynek, bowiem jest tylko 1 monopolista
Konkurencja monopolistyczna	- odnosi się do rynków, gdzie działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba przedsiębiorstw oferujących na sprzedaż podobne, ale jednak nie identyczne produkty - występuje zróżnicowanie produktów na rynku, co pozwala kupującemu dokonać odpowiedniego wyboru - przedsiębiorcy nie konkurują ze sobą za pomocą ceny, ale jakością produktów, reklamą czy też warunkami sprzedaży - warunki wejścia na rynek są łatwe - zarówno producenci jak i kupujący posiadają informację o rynku
Oligopol	- forma konkurencji niedoskonałej występuje wówczas, gdy na rynku mamy do czynienia z kilkunastoma producentami, a ich decyzje są wzajemnie zależne, bowiem przedsiębiorstwa obserwują jak kształtują się ceny produktów ich konkurentów - swoboda wejścia na rynek jest względnie trudna.

Zachowania oligopolistyczne:

- zmowa – jawne lub tajne porozumienie m funkcjonującymi przedsiębiorstwami, które ma na celu usunięcie wzajemnej konkurencji.

- działające firmy zachowują się jak wielozakładowy monopolista – dążą do maksymalizacji łącznych zysków (zysków całkowitych).

- dochodzi do porozumienia monopolistycznego – oligopoliści ustalają wielkość produkcji całej gałęzi przy ustalonej cenie,

- konkurencja – może do niej dojść, gdy np. jeden z producentów wyłamie się ze zmowy – łamie umowę i obniża cenę na sprzedawane produkty – wtedy wzrastają jego zyski kosztem partnerów zmowy (muszą stracić),

(tabelka – typowe formy porozumień monopolistycznych)

//kartel, syndykat, trust, koncern, koncern, konglomerat, holding – zapamiętać nazwy//

KARTEL (porozumienie producentów), które może dotyczyć:

1. rozmiarów produkcji w poszczególnych firmach

2. podziału rynków zbytu

3. ustaleniu ceny

Najsłynniejszy kartel obecnie: OPEC

STRUKTURA RYNKU I KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ

STRUKTURA RYNKU – określa liczbę podmiotów na rynku i ich zachowania.

Modele struktur rynkowych:

1. Konkurencja doskonała,

2. Konkurencja niedoskonała

   1. konkurencja monopolistyczna

   2. oligopol

   3. monopol – wytwarza mniej i sprzedaje drożej.

Konkurencja monopolistyczna – charakteryzuje się względnie dużą liczbą producentów wytwarzających produkty tego samego typu (np. meble, obuwie), ale posiadające swoiste indywidualne cechy, co pozwala producentom odrębnie ustalać ceny swych wyrobów.

- każde z przedsiębiorstw ma jednak ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów, bo na rynku istnieją bliskie substytuty (wyroby, które mają podobne właściwości i mogą alternatywnie służyć zaspokojeniu tej samej potrzeby, np.: masło-margaryna)

- ceny jednych produktów nie mogą więc zbytnio odbiegać od cen podobnych produktów.

- firmy, mają do czynienia z malejącą krzywą popytu, tzn. producent działający w warunkach konkurencji monopolistycznej musi pogodzić się z tym, że popyt na jego produkty maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

- konkurencja ma głównie charakter niecenowy. Firmy konkurują takimi instrumentami, jak: jakość, opakowanie, reklama, promocja, znak firmowy, czy zmiana wizerunku wyrobu.

- każda firma, do pewnego stopnia, może wpływać na wielkość swego udziału w rynku, zmieniając stosunek własnych cen do cen konkurentów.

- wejście na rynek jest tutaj trudniejsze niż w modelu konkurencji doskonałej, ponieważ wymaga większego kapitału i nakładów na skuteczną reklamę i promocję dla pozyskania klientów.

Cechy	Konkurencja doskonała	Konkurencja niedoskonała
		Konkurencja monopolistyczna
Liczba firm	Wiele	Wiele
Wpływ na cenę	Brak	Ograniczony
Bariery wejścia	brak	brak

O strukturze rynku decydują:

a) czynniki ogólne:

-prawodawstwo (dotyczące np. gałęzi państwowych)

- dostępność surowców

b) czynniki ujawniające swe działanie w długim okresie czasu: popyt i koszty

Decydującym wyznacznikiem struktury rynku jest stosunek minimalnej efektywnej skali produkcji do wielkości całego rynku, o której informuje np. krzywa popytu.

Cechy charakterystyczne dla rynku konkurencyjnego i monopolistycznego

Rynek konkurencyjny	Cecha	Monopol
Wielu dostawców	Ilość firm	Jeden dostawca
Firmy muszą uwzględniać ceny konsumentów	Cena produktu	Monopolista określa cenę lub wielkość produkcji
Produkcja na małą skalę, wysokie koszty przeciętne	Koszty produkcji	Duże firmy, ekonomia skali, niskie koszty przeciętne
Brak barier wejścia	Wejście nowych firm	Bariery wejścia
Różnorodność produktów	Wybór konsumenta	Ograniczony asortyment
Konkurencja motywuje do zwiększania efektywności	Bodźce do zwiększania efektywności	Brak konkurencji prowadzi do nieefektywności

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA – sprzedaż produktu po danej cenie jest uzależniona od popytu na dane wyroby, który maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

Producent działający w warunkach niedoskonałej konkurencji nie może sprzedawać po bieżącej cenie tyle, ile chce towaru. Musi pogodzić się z tym, że popyt na jego wyroby maleje ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów

Czysty monopol – jedyny lub potencjalnie jedyny sprzedawca danego towaru (usługi), któremu nawet w długim okresie nie zagraża konkurencja. Chociaż w praktyce występuje on rzadko jest ważnym elementem ekonomicznej analizy.

Skrajną odwrotnością sytuacji przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji doskonałej jest czysty monopol.

Gałąź – zbiór wszystkich przedsiębiorstw wytwarzających ten sam produkt. Wielkość produkcji gałęzi to suma produkcji wszystkich przedsiębiorstw.

Monopolista – 1 sprzedawca lub 1 potencjalny sprzedawca dobra w danej gałęzi

Monopsonista – 1 nabywca lub 1 potencja nabywca dobra pochodzącego z danej gałęzi.

Właściwości gałęzi:

- bardzo wiele przedsiębiorstw

- wytwarzany produkt musi być jednakowo jednorodny, standaryzowany (np. pszenica), (produkt od 1 sprzedawcy jest taki sam jak od drugiego)

- nabywcy muszą mieć pełna wiedzę o sprzedawanych produktach

- uwidacznia się swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi.

Przedsiębiorstwo działające w gałęzi doskonale konkurencyjnej może sprzedać dowolną ilość produktu po ukształtowanej cenie rynkowej.

Krzywa popytu na jego produkt jest pozioma.

Aby jednak popyt na wyroby przedsiębiorstwa kształtował się zgodnie z powyższym twierdzeniem, gałąź musi charakteryzować się czterema cechami (patrz model rynku doskonałego):

- istnieniem wielu przedsiębiorstw, z których każdy ma znikomy udział w produkcji całej gałęzi

- standardowym, jednorodnym produktem (tworzy on bowiem bazę do analizy danej gałęzi)

- dysponowaniem przez klienta doskonałą informacją (rozeznaniem), co do jakości produktu, pozwalającą mu uznać, że identyczne wyroby różnych przedsiębiorstw są rzeczywiście takie same

- swoboda wejścia i wyjścia, która sprawia, że istnieją przedsiębiorstwa nie mają uzasadnienia tworzenia wzajemnych porozumień.

Ekonomia 9

Powstanie i funkcje banków

Pojawienie się banków i rozwój systemu bankowego

* Pierwszą formą operacji finansowych, leżącą u źródeł powstania systemu bankowego była lichwa.

* Lichwiarze wykorzystując trudną sytuację pożyczkobiorcy oraz biorąc pod uwagę ogromne ryzyko płynące z potencjalnej niewypłacalności dłużników pożyczali pieniądz i towar w zamian za wysokie odsetki.

* drugim etapem rozwoju instytucji finansowych byli średniowieczni złotnicy (pierwowzór bankierów), którzy posiadali skarbce. Przyjmowali oni złoto w DEPOZYT. Depozyt był do podjęcia przez właściciela w każdej chwili.

Złotnicy zaczęli wydawać swoim klientom pokwitowania. Właściciel depozytu mógł zapłacić za towar złotem lub mógł wykorzystać wydane przez złotnika pokwitowanie – wpisując nazwisko sprzedawcy i sumę, którą powinien otrzymać u innego złotnika. Sprzedawca udając się do złotnika z otrzymanym pokwitowaniem mógł pobrać pieniądze.

Kolejnym etapem było powstanie banków handlowych (komercyjnych). Łączyły one 2 wcześniej rozdzielone funkcje: udzielanie pożyczek i przyjmowanie depozytów.

Pierwsze banki komercyjne zaczęły powstawać pod koniec XVI w. w miastach północnych Włoch.

Nazwa BANK pochodzi od włoskiego słowa banco – ławka, bo na ławkach na dworze dokonywano pierwszych transakcji finansowych.

Podstawowymi funkcjami banków są:

- przyjmowanie depozytów w zamian za odsetki,

- świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza, jako środka cyrkulacji i środka płatniczego,

- udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych,

- kreacja pieniądza.

kolejny zabójczy filmik.. dot. Kreacji pieniądza || (z otrzymanej od ludzi kasy bank musi przekazać do banku centralnego [zachować w formie rezerwy obowiązkowej] 3,5%)

banki komercyjne – pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło licencji na działalność polegającą na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów włączając w to wkłady.

baza monetarna – łączna ilość banknotów i bilonu w obiegu poza bankowym i w systemie bankowym

panika finansowa – samospełniająca się przepowiednia. Ludzie dochodzą w końcu do wniosku, że bank nie będzie zdolny do wypłacenia gotówki posiadaczom wkładów. Wpadają więc w popłoch i biegną do banku, aby wydostać swoje pieniądze. Tym samym sprawiają, że bank rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić pieniędzy i musi ogłosić bankructwo.

Podaż pieniądza – cała wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza występująca w roli środka wymiany.

Pośrednik finansowy – instytucja, która specjalizuje się w ułatwianiu kontaktów miedzy kredytodawcami a biorcami.

Płynność - szybkość i pewność, z jaka dany rodzaj aktywu można zamienić na pieniądz.

Rezerwy – w czasach złotnika to ilość złota pozwalająca dokonać natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkładów (współcześnie: rezerwy gotówkowe banków).

Stopa rezerw - stosunek rezerw bankowych do wkładów.

System clearingowy (rozliczeniowy) ­ ogół porozumień, na mocy których wzajemne zobowiązania i należności banków rozlicza się przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie i spłaty tylko zobowiązań netto powstałych w rozliczeniach międzybankowych.

Wkład (depozyt) – w czasach złotników ilość złota oddana złotnikowi na przechowanie (współcześnie: wkład gotówkowy w banku).

Rezerwy obowiązkowe – stopa rezerw obowiązkowych to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Jeśli stosowany jest wymóg rezerw obowiązkowych, to banki komercyjne mogą utrzymywać większą od minimalnej rezerwy gotówkowe, ale nie mogą utrzymywać ich mniej.

Jeśli ich zasób gotówki spadnie poniżej wymaganego poziomu to muszą one natychmiast pożyczyć gotówkę (zwykle od banku centralnego), aby przywrócić wymaganą stopę rezerw obowiązkowych.

Depozyty

Początkowo składano depozyty kierując się względami bezpieczeństwa. Z czasem głównym motywem przechowywania depozytów stały się odsetki udzielane za pozostawienie pieniędzy.

Depozyty długoterminowe są oprocentowane wyżej niż krótkoterminowe.

Usługi finansowe związane z obiegiem pieniądza, jako środka cyrkulacji i środka płatniczego

Banki prowadzą rachunki bieżące dla przedsiębiorstw, instytucji i osób fizycznych, prowadzą rozliczenia między różnymi podmiotami krajowymi i zagranicznymi, regulują płatności oraz dokonują bezgotówkowych przelewów bankowych.

Kredyty –definicja

* Kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określoną wartość w pieniądzu lub towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.

* Kredyt bankowy jest długiem pieniężnym zaciąganym w banku. Kredyt zaciągamy na określony czas i zobowiązujemy się za to zapłacić bankowi określony procent (tzw. odsetki od kredytu).

Kredyty – podział

- towarowy – występuje, gdy normalna transakcja kupna – sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty

- pieniężny – udzielenie przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki

- obrotowe – przeznaczone na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Są to kredyty krótko- i średnioterminowe

- inwestycyjne – na powiększanie środków trwałych firm. Długoterminowe

Kredyty

Działalność kredytowa wiąże się z ryzykiem, dlatego banki starają się przed nim skutecznie zabezpieczyć.

Dokonują oceny wiarygodności kredytowej dłużnika biorąc pod uwagę jego aktualną sytuację finansowa, przeznaczenie kredytu, opłacalność planowanego przedsięwzięcia.

Ponadto w celu zmniejszenia ryzyka banki stosują różne zabezpieczenia, np. hipoteka, papiery wartościowe, weksle.

Kreacja pieniądza

Proces polega na wprowadzeniu do obiegu przez banki komercyjne dodatkowej ilości pieniądza. Kreacja ma charakter bezgotówkowy a dokonywana jest na drodze operacji kredytowych. W celu zapewnienia bezpieczeństwa depozytariuszy i nie dopuszczenia do inflacji bank centralny reguluje rozmiary kreacji pieniądza kredytowego przez ustalanie stopy rezerw obowiązkowych i stóp procent kredytów udzielanych bankom komercyjnym.

Udział w rynku wybranych banków: Polska 20,7% Włochy (PEKAO SA) 22,2% Niemcy (BRE BANK) 11% itd.

Funkcje banku centralnego

Bank centralny ma pozycję nadrzędną w stosunku do innych banków, wpływa na ich działalność i jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

W krajach z rozwiniętą gospodarką rynkową wzajemna zależność między bankiem centralnym a rządem może przejawiać się w postaci:

- zależności banku centralnego od rządu

- niezależności banku centralnego od rządu

filmik o NBP i ogólnie o bankach centralnych

Funkcje banku centralnego

- funkcja banku emisyjnego – uprawniony do emisji pieniądza = drukowania i wprowadzania go w obieg. Ma prawo też emitowania Bankowych Papierów Wartościowych.

- funkcja banku banków tzn. nadzoruje operacje banków komercyjnych, udziela im kredytów w trudnych sytuacjach np. niedoboru gotówki.

- ustala stopy rezerw obowiązkowych, tzn. sumy pieniędzy, które banki komercyjne są zobowiązane trzymać w banku centralnym.

- funkcja banku państwa, tzn. gromadzi dochody i realizuje wydatki państwa, udziela rządowi kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego, zarządza długiem publicznym, gromadzi rezerwy złota i dewiz.

- funkcja stabilizatora rynków finansowych, tzn. występuje, jako kredytodawca ostatniej instancji – wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu finansowego kraju.

- funkcja banku gospodarki narodowej, tzn. reguluje podaż pieniądza, utrzymując ją na poziomie dostosowanym do aktualnych potrzeb gospodarki. Działanie te zmierzają do zapewnienia wewnętrznej stabilności gospodarki i jej rozwoju.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza

- zmiany stopy rezerw obowiązkowych

Określanie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu stosunku minimalnego rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku.

Rezerwy obowiązkowe są w pewnym sensie formą podatku, który bankowi centralnemu płacić muszą banki komercyjne.

Bank centralny może podwyższać lub zmniejszać stopy rezerw obowiązkowych, przez co skutecznie reguluje podaż pieniądza.

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych:

- ogranicza możliwość ekspansji kredyt banków

- obniża zyski banków komercyjnych

- mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników

- zachęca banki komercyjne do sprzedawania papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych

- podnosi ceny kredytów

Zmniejszenia stopy rezerw obowiązkowych:

- powoduje zwiększanie kwot na kredyty przez banki komercyjne

- powoduje powstawanie nowych wkładów tzw. wkładów pochodnych

- prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej

- obniża ceny kredytów

Zmiany stopy redyskontowej

Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.

Jakaś tabelka, na której nic nie widać

Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej podnosi koszy kredytu, prowadzi do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową.

Odwrotne skutki przynosi obniżanie stopy redyskontowej. Następuje wtedy spadek kosztów kredytu, co skłania banki do rozszerzania działalności kredytowej i powiększania rezerw bankowych.

Operacje rynku otwartego

Instrument ten polega na tym, że bank centralny sprzedaje lub kupuje papiery wartościowe.

Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu, czyli podaży pieniądza.

Skupowanie przez bank centralny papierów wartościowych zwiększa podaż pieniądza na rynku, czyli ich ilości w obiegu.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna

- obniżenie stopy rezerw obowiązkowych

- obniżenie stopy redyskontowej

- skup papierów wartościowych przez bank centralny

polityka restrykcyjna

- podniesienie stopy rezerw obowiązkowych

- podniesienie stopy redyskontowej

- sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny

System bankowy

Bank centralny
Banki komercyjne

Ekonomia 10

Bankowe instytucje pośrednictwa finansowego. Rynek pieniężny i kapitałowy.

W ostatnich latach, w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej rośnie liczba i znaczenie pozabankowych instytucji pośrednictwa finansowego.

Ich zadaniem jest kupno i sprzedaż aktywów finansowych.

Aktywa finansowe tych instytucji poza pieniądzem gotówkowym obejmują depozyty bankowe, obligacje państwowe i prywatne, polisy ubezpieczeniowe, akcje, fundusze emerytalne, fundusze powiernicze, itp.

firmy ubezpieczeniowe – czerpią zyski ze sprzedaży polis ubezpieczeniowych. Przedmiotem ubezpieczenia mogą być osoby lub rzeczy narażone na nieszczęśliwe zdarzenia losowe.

Firmy ubezpieczeniowe obliczają prawdopodobieństwo zaistnienia szkody i tak kalkulują, aby wartość odszkodowania, które należałoby wypłacić umożliwiłaby firmie osiągnięcie dochodu.

Składki posiadaczy polis inwestowane są w aktywa finansowe, np. w akcje, obligacje.

Niebankowe instytucje finansowe

Fundusze emerytalne – gromadzą wkłady długookresowe ludzi, traktujących je, jako zabezpieczenie na starość. Podobnie jak w przypadku firm ubezpieczeniowych składki posiadaczy polis inwestowane są w aktywa finansowe, np. akcje obligacje, itp.

Dzięki temu fundusze emerytalne są w stanie wypłacić emerytury o większej wartości od wartości wkładów wniesionych przez członków funduszu.

Obecnie jest dokładnie odwrotnie!!!

Fundusze powiernicze – instytucje zorganizowane najczęściej w formie spółek akcyjnych. Osoby fizyczne i firmy powierzają im swoje oszczędności w celu profesjonalnego ich inwestowania w papiery wartościowe.

Rynek pieniężny – miejsce, gdzie przeprowadzane są transakcje kupna – sprzedaży papierów wartościowych o terminie wykupu do 1 roku (weksle handlowe i skarbowe).

Dokonywane też są krótkookresowe operacje kredytowe banków.

Funkcją rynku pieniężnego jest:

- stworzenie możliwości upłynniania przejściowo wolnych nadwyżek pieniężnych w banku

- uzupełnianie niedoborów pieniężnych w celu zapewnienia ciągłości wydatków.

Rynek kapitałowy – miejsce, gdzie przeprowadzane są transakcje dotyczące kredytów, walorów średnio- i długoterminowych i zakupu i sprzedaży walorów wyrażających współwłasność – akcji.

Funkcją rynku kapitałowego jest przesuwanie funduszy pieniężnych od podmiotów dysponujących nadwyżkami kapitałowymi do podmiotów, które zgłaszają na nie zapotrzebowanie, a nie mają możliwości samodzielnie uzupełnić braków kapitału.

Giełda

Instytucjonalna forma rynku towarowego, pieniężnego i kapitałowego; jest miejscem spotkań osób, które wg określonych norm i zasad zawierają transakcje handlowe.

Przedmiotem transakcji giełdowych mogą być produkty, dewizy, papiery wartościowe, niektóre usługi

(np. ubezpieczenia – dodał )

Makler – osoba zawodowo zajmująca się pośrednictwem w transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych (np. akcji, obligacji) dla klienta, w zamian za wynagrodzenie ustalane w % od wartości transakcji.

Giełda papierów wartościowych – miejsce, gdzie dokonywane są transakcje kupna i sprzedaży papierów wartościowych, środków płatniczych i kruszców.

Funkcje giełdy papierów wartościowych:

- ułatwia przemieszczanie oszczędności pieniężnych od ich pierwotnych posiadaczy do ostatecznych użytkowników,

- ułatwia transformacje kapitału z jednej postaci w drugą, np. papierów wartościowych w pieniądz lub odwrotnie,

- umożliwia ocenę kapitału

- umożliwia i ułatwia finansowanie nowych przedsięwzięć inwestycyjnych.

zmiany w polskim systemie bankowym rozpoczęły się w 1988 r., wtedy to z NBP wyodrębniono 9 banków komercyjnych, co w połączeniu z istniejącymi bankami specjalistycznymi faktycznie zmonopolizowało sektor bankowy.

Kolejnym etapem była prywatyzacja sektora bankowego, co rozpoczęło się w 1992 r.

Następnie powstawać zaczęły banki prywatne i państwowo-prywatne.

Zasady działania GPW i rynku kapitałowego

www.gpw.pl – można się tam przygotować do ćwiczeń

Rynek kapitałowy

- ogół transakcji kupna – sprzedaży, których przedmiotem są instrumenty finansowe o okresie wykupu powyżej 1 roku. Środki uzyskane z emisji tych instrumentów mogą być przeznaczone na działalność rozwojową emitenta.

- miejsce mobilizacji wolnych funduszy w okresie średnio- i długoterminowym na cele modernizacyjno - inwestycyjne.

- przedmiot obrotu – papiery wartościowe tj. określone dokumenty stwierdzające istnienie pewnego prawa własności (akcje) lub potwierdzające powstanie wierzytelności (obligacje).

Giełda papierów wartościowych – jeden z fundamentów polskiego rynku kapitałowego

- tradycje rynku kapitałowego w PL – pierwsza giełda w Warszawie 1817r

- 1989 – transformacja polityczna i gospodarcza

- kwiecień 1991 – powstanie GPW (rynek kapitałowy wznawia działalność po ponad 50 latach)

- GPW – giełda od początku przyjmuje nowoczesne rozwiązania:

* zdematerializowany obrót papierami wartościowymi

* elektroniczny system obrotu

- porównywalna z Wiedniem, jako największa giełda w regionie centralnej i wschodniej Europy

- członek Światowej Federacji Giełd od 1994

- status desygnowanego rynku zagranicznego nadany przez Komisję Giełd i Papierów Wartościowych USA – 1997

- członkostwo w Europejskiej Federacji Giełd Papierów Wartościowych od 2004 r. (członek stowarzyszony od 1999)

1990-1991

okres pionierski w rozwoju giełdy warszawskiej

podstawowe założenia strategiczne:

- koncentracja obrotu

- elektroniczny handel i rozliczanie transakcji

- wysoki poziom regulacji i bezpieczeństwa obrotu

pierwotne założenia nie uległy zmianie i są dziś równie aktualne

GPW – lider w regionie Europy Środkowo-Wschodniej

Miejsce GPW w regionie CEE:

- nr1 pod względem liczby notowanych społek

- nr1 pod względem liczby nowych spółek

- nr1 pod względem obrotów na rynku instrumentów pochodnych

- nr2 pod względem kapitalizacji spółek krajowych

- nr2 pod względem obrotów akcjami

GPW z sukcesem konkurująca z europejskimi wiodącymi giełdami:

- nr 5 w całej Europie pod względem liczby nowych spółek.

- nr 5 w całej Europie pod względem wolumenu obrotu kontraktami terminowymi.

Instrumenty notowane na GPW

- akcje

- prawa do akcji

- prawa poboru

- obligacje skarbowe i korporacyjne

- certyfikaty inwestycyjne funduszy zamkniętych

- kontrakty terminowe na indeksy, kursy walut, akcje, obligacje

- opcje na indeks i opcje na akcje

- jednostki indeksowe

- warranty na akcje, indeksy

Akcja

- papier wartościowy, dokument stwierdzający udział w spółce akcyjnej, która jest własnością akcjonariuszy

- akcjonariusz – nabywca papierów wartościowych danej spółki, staje się jej współudziałowcem

Prawa akcjonariusza wynikające z zakupu akcji:

- prawo własności

- prawo głosu na walnym zgromadzeniu

- prawo do dywidendy

- prawo poboru, czyli prawo do zakupu akcji nowej emisji

- prawo do udziału w masie likwidacyjnej

- prawo do kontroli zarządzania spółką

Obligacja

- instrument dłużny

- zobowiązanie emitenta do wykupienia obligacji od kupującego wraz z odsetkami w ustalonym terminie.

- obligacje z terminem wykupu: 2-, 5 -,10-letnie itd.

- rodzaje obligacji notowanych na GPW: skarbowe, korporacyjne, komunalne

- oprocentowanie obligacji może być stałe lub zmienne

Kontrakt terminowy

- jest umową obligującą obie strony do realizacji w przyszłości dziś zawartej transakcji po dziś ustalonej cenie

- instrument symetryczny

- zysk kupującego = strata sprzedającego

- symetria praw i obowiązków

Opcja

- umowa, która daje nabywcy prawo, ale nie obowiązek, wykonania w przyszłości dziś zawartej transakcji po dziś ustalonej cenie

- instrument niesymetryczny

Nabywca:

-zysk nieograniczony

- strata – ograniczona do wysokości premii

- prawo, ale nie obowiązek wykonania

Wystawca:

- zysk ograniczony do wysokości premii

- strata – nieograniczona

- obowiązek wykonania umowy

Indeks giełdowy

- wskaźnik określający wzrost lub spadek wartości pewnej grupy spółek podobnych do siebie pod względem technologii, wielkości lub innych cech.

Indeksy giełdowe są miarą koniunktury spółek wchodzących w skład indeksu. Informują o tendencjach panujących na rynku.

- WIG20 – indeks 20 największych i najbardziej płynnych spółek

- MIDWIG – indeks średnich spółek – zmiana na mWIG40!

- WIG – indeks największych i średnich spółek – 99% kapitalizacji giełdy

- TechWIG – indeks spółek z Segmentu Innowacyjnych Technologii

- WIG-PL – indeks największych i średnich polskich spółek

- WIRR – indeks małych spółek – 1% kapitelizacji – zmiana na sWIG80!

Subindeksy sektorowe:

WIG-BANKI, WIG-BUDOWNICTWO, WIG-INFORMATYKA, WIG-MEDIA, WIG-SPOŻYWCZY, WIG-TELEKOMUNIKACJA

Podstawowa charakterystyka rynku

• skomputeryzowany obrót i rozliczenia

• rynek kierowany zleceniami

• notowania ciągłe z fixingiem na otwarcie i zamknięcie (ustalenie kursu instrumentu za pomocą kursu jednolitego, ustalenie kursu instrumentu za pomocą ceny dnia)

• system jednolitego kursu z 2 fixingami dla mniej płynnych papierów wartościowych (system, gdzie wszystkie transakcje giełdowe są zawierane podczas sesji w jednej cenie)

• anonimowość transakcji

• wiele rodzajów zleceń pozwala na realizację różnych strategii

• centralny depozyt – Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

• publiczne oferty przez prospekty

• biura maklerskie – profesjonalni, licencjonowani pośrednicy.

harmonogram sesji giełdowej – rynek kasowy

notowania ciągłe

(*)

notowania jednolite z 2 fixingami

(*)

* zdjęcie nr P1010279 ;]

GPW na tle giełd europejskich – kapitalizacja spółek krajowych i obroty akcjami

/tabelka – zdj. Nr P1010280/

wzrost liczby notowanych spółek w 2006

(porównanie grudnia 2006 z grudniem 2005)

/wykres – zdj. Nr P1010283/

stabilna struktura inwestorów rynek akcji (2002-2006)

/wykres – zdj. Nr P1010285/

Aktywa dostępne na rynku

ponad 200mld euro

- fundusze – aktywa netto

* Otwarte Fundusze Emerytalne – 30,5 mld euro

* Fundusze Inwestycyjne - 25,8 mld Euro

- banki – 29 mld euro – w papierach wartościowych

- firmy ubezpieczeniowe – depozyty – 23,5 mld euro

- spółki – depozyty w bankach – 32,7 mld euro

- prywatne oszczędności w bankach – 60,9 mld euro

GPW – atrakcyjny rynek dla inwestorów

/tabelka – zdj. Nr P1010290/

2006 – jeden z najlepszych okresów w historii giełdy

rynek kasowy

- rekordowa wartość obrotów 86,68 mld euro – wzrost o 83%

- rekordy giełdowych indeksów WIG po raz 44 w ciągu roku pobijał swój rekord, WIG20 – 23, MIDWIG – WIRR – aż 84 razy,

- rekordowa kapitalizacja – 169 mld euro- wzrost o 50 %

- rekordowa kapitalizacja spółek krajowych – 114,3 mld euro – wzrost o 42 %

- rekordowe dywidendy – 84 spółki giełdowe wypłaciły swoim akcjonariuszom 3 mld euro w postaci dywidendy

Rynek terminowy

- rekordowy wolumen obrotu kontraktami terminowymi: 6,6 mln kontraktów.

GPW – podstawowa charakterystyka rok 2007

- 26 członków giełdy + 10 zdalnych członków

- 290 notowanych spółek (w tym 13 zagranicznych)

- wartość rynkowa notowanych spółek – 122 miliardy EURO

- ponad 70 emisji obligacji (głównie obligacje Skarbu Państwa)

- rynek instrumentów pochodnych (kontrakty na indeksy, waluty, akcje, opcje indeksowe i akcyjne, kontrakty na obligacje)

- rynek akcji – wartość obrotów w 2006 r. – 91 mld EURO

- rynek instrumentów pochodnych – wartość obrotów w 2006 r. – 97 mld EURO

/tabelka – zdj. Nr P1010297/

/kolejna tabelka – zdj. Nr P1010298/

/i jeszcze jedna ;] – zdj. Nr P1010300

/tabelka nr 3 – podstawowe statystyki GPW stan na: kwiecień 2009 – zdj. Nr P1010303/

GPW – osiągnięcia

- dobra oferta dla krajowych i zagranicznych klientów

- sprawnie działający i z łatwym dostępem system transakcyjny i rozliczeniowy

- duże, aktywne, zróżnicowane środowisko inwestorów

- dynamiczny rozwój produktów

- pełna oferta produktowa – aktywny rynek kasowy i terminowy

- wysokie standardy: regulacje, transparentność i Corporate Governance

- wiodąca pozycja w Europie Centralnej

- zaufanie inwestorów do GPW

- trans graniczna działalność i internacjonalizacja – GPW atrakcyjna dla zagranicznych emitentów, inwestorów i pośredników

główny cel giełdy na najbliższe lata

stworzenie w Warszawie regionalnego, środkowoeuropejskiego centrum obrotu instrumentami finansowymi.

Ekonomia 11

Inflacja

Inflacja - wzrost ogólnego poziomu cen.

Ma swoje plusy i minusy. Można na niej zarabiać.

Inflacja – procentowy wzrost średniego poziomu cen w danym okresie (zazwyczaj mierzona jest rok do roku).

Ilościowa teoria pieniądza (wg. Fishera):

PQ=MV > /P=Q/V

Gdzie: V to pr obiegu pieniądza w gospodarce. Jeśli założymy stałość prędkości obiegu pieniądza (…)

Rodzaje

- pełzająca – nie przekracza 5% rocznie

- krocząca – 5-10% rocznie

- galopująca - 10-150% rocznie

- hiperinflacja – powyżej 150% rocznie

Miernikiem inflacji jest stopa inflacji, która jest procentową zmianą poziomu cen.

Poziom cen w roku bieżącym – poziom cen w roku poprzednim x100% poziomu cen w roku poprzednim.

Np. rok bieżący 20, rok poprzedni 10:

20-10x10=100 [%]

filmik – te wszystkie filmy są w Internecie, jak co ;]

Deflacja

Poziom cen może również maleć. Mamy wówczas do czynienia z syt odwrotną do inflacji, a określamy ja mianem deflacji.

Przyczyny inflacji – są różne. Mofą tkwić w Polit pieniężnej, kredytowej, budżtoewj i inwestycyjnejw dysproporcjach dosp, w spadku wart waluty krajowej w stos do walut za (…)

- niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyżają wpływy)

- przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozw proc inwestycyjnego dfinansowanego przez państwo)

- ingerencję w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza

- wadliwą strukturę gospodarki

- wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrost cen)

- import inflacji (wraz z wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za ttym idzie wzrost cen).

- długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem).

- recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

- monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę).

Filmik: zadłużenie zagraniczne

Skutki inflacji ponosi zarówno społeczeństwo, jak i gospodarka narodowa negatywne skutki, zwałaszcza przy inflacji nieprzewidzianej ponoszą:

- osoby oszczędzające – kiedy trzymają pieniądze w kieszeni lub na rachunku oszczędn płatnym na żądanie

- babnki które udzielają pożyczek na długie okresy i w momencie spłaty udzielonych pożyczek pieniądze mają dla bankow mniejszą siłę nabywczą

- ludzie pracujący, którzy w związku z inflacją otrzymują podwyżkę płac nie wyrównującą inflacji (lub popadają w wyższy podatek, czyli w wyższą kategorię stawek podatkowych)

- emeryci, gdyż In (…)

skutki w relacji do gosp narodo

- niechęc przedsięb do podejmowania inwestycji, bo nie można przewidzieć realnych zysków

- spadek innowacji i produkcyjności pw przedsięb bo u przdeed zmniejsza się azainetteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki

- dewaluacj waluty krajowej –w więcej należy zapłacić np. za jednego dolara

- zakłócanie w syst finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wart

- osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli

ograniczenie lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodu zspół ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kesytowefo przez banki komercyjne (polityka monetarna)..

inflacja nie jest zjawiskiem korzystnym dla gosp. Nmogą z niej skorzystać tylko ci, którzy tak na prawde wczesniej ją przewidzą.

Zależnośći między inflacją a bezrobociem

WYKRAŻAkrzywa Philipsa

Jest to zależność odwrotna, a wię wyższej ST inflacji towarzyszy niższa ST bezrobodzia i odwrotnie.

Na podstawie tefo typu związkiu rządy w latach sześćdziesiątych decydowały (…)

Wyjaśnienie skomplikowanych zależności między bezrobociem a inflacją wiżąe się zwykle z przystosowaniem się ludności do inflacji.

Przy braku iluzji inflacyjnej konsumenci reagują na zmiany wielkości realnych, a nie nominalnych.

Oczywiste jest, że dostosowana do inflacji mogą dokonać się w długim okresie, natomiast w okresie krótkim może występować substytucja między inflacją a bezrobociem, ale w zasadzie tylko w okresach adaptacji gospodarki do zaburzeń w popycie globanym.

Wykresy: krótko- i długookresowa krzywa Philipsa

W krótkim okresie skutkiem restrykcyjnej polityki pieniężnej jest zmniejszenie się produkcji, wzrost bezrobocia, spadek cen.

Kiedy tempo wzrostu ilości pieniądza Się zwiększa, krótkookresowa krzyw P. przesuwa się w górę, wzdłuż linii, którą nazywamy długookresowa krzywą p.

Wg monetarystów, wzrost globalnego popytu początkowo prowadzi zarówno do wzrostu Cen (…)

Metody walki z inflacją

- restrykcyjna polityka monetarna

-uniezależnienie banku centralnego od rządu.

Nominalna i realna stopa wzrostu

Er = (En-St inf) / 1+St inf

Er – realna stopa wzrostu

En – nominalna st wzrostu

- St inf – stopa inflacji

- policzyć jakie jest Real (…)

ajpopularniejszym sposobem mierrzenia inflacji jest śledzenia wskaźnika cen konsumpcyjnym.

Nie jest to proste. Inflacja jest procesem. Znaczy to, że występuje wtedy dry ogólny poziom cen stale wrosne w jakimś okresie. Nie są nią jednorazowe podwyżki pod wpływem jakiegoś wstrząsu np. wzrosy cen towarów importowanych w następstwie osłabienia waluty krajowej, czy też podniesienia (…)

- dla ychwycenia inflacji aw dłuższym okresie banki centrposługują się dodatnimi miarami inflacji 0 czyli inflacją bazową. Wskaźniki te budowane są tak, by wyeliminować wpływy zjawisk przejściowych, wachań sezonowych, nagłych, jednorazowych zmian w podaży czy popycie (tzw. szokami popytowymi i podażowymi)

- nie zastępują one indeksu cen towarów i usług konsumpcyjnych publikowanego przez GUS stanowiącego oficjalną miarę inflacji. Są jednak użytecznymi (…)

NBP posługuje się 5 miarami infl bazowej

Cztery z nich mają prostą konstrukcję, polegającą n wyłączaniu z koszyka dóve służącego do obliczania indeksu cen konsumpcyjnych niektórych katforii artykułów.

- infl bazowa po wyłączeniu cen kontrolowanych

0 cen o najw zmienności

cen o największej zmienności i paliw

- inflacka „netto”

- 15% średnia obcięta

pomiary inflacji – ZAPAMIĘTAĆ

- wskaźnik cen detalicznych WCD (ang CPI) wskaźnik ok. 1800 cen dóbr konsumpcyjnych

- koszyk dóbr cjest coroc znie aktualizowany

- ceny óbr z koszyka są obserwowane przez kilkaset ankieterów w setkach rejonów statystycznych w całym kraju

- rolę wag przy obliczaniu syntetycznego wskaźnika inflacji odgrywają udziały poszczególnych wydatków w całości wydatków przeciętnej polskiej rodziny. Wys poszcz wydatków ustalano na podst. otatek prowadzonych na zlecenie GUS przez ok. 32 ty polskich rodzin

- drflator opisuje zmiany wszystkich cen wliczanych do PKB

- delator jest miernikiem bardziej ogólnym ale WCD lepiej informuje o zmianach kosztów utrzymania

CPI - indeks cen dóbr konsumpcyjnych (WCD – wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych).

Indeks ten określa koszy utrzymania typowej rodziny miejskiej, ierzy się bowiem przeciętny poziom cen koszyka dóbr i usług nabywanych regularnie i konsumowanych przez typową miejską rodzinę. CPI jest średnią ważoną cen dóbr i usług konsumpcyjnych (…)

Deflator cen PNB (przelicznik cen PNB)

(różnica m. PKB i PNB)

może służyć jako miara wzrostu ogólnego poziomu cen (inflacji) w okresie od roku, z którego pochodzą ceny służące jako podstawa do obliczeń realnego PNB do roku bieżącego „t”.

delator cen PNB = n-PNB / r-PNB x100

iloraz nominalnego I realnego (…)

różnice Mie delatorem cen PNB a CPI

1. delator cen PNB mierzy ceny szerokiej grupy towarów i usług na CPI opiera się na koszyku dóbr konsumowanych przez miejskich konsumentów

2. CPI mierz koszt koszyka towarów z roku na rok stym samych: w przypadku delatora cen PNB występująróżniece w zależności od treo, co w danym roku wyprodukuje (wytworzy_ gospodarka.

3. CPI w przeciwieństwie do delatora cen PNB uwzględnia ceny towarów importowanych

Rysunek: wzrost inflacji na świecie // 1, 2, 3, 4, 5, …

(…)

- inflacja j(wzrost) cen jest zjawiskiem normalnym i (…)

2 przyczyny:

podażowa (szok podażowy – podniesienie koszyów produkcji co przekłada się na wzrost cen konsumpcyjnych; podaki pośrednie – VAT akcyza)

popytowa (ilościowa teoria pieniądza – ceny wzrastają ze wzrostem podaży pieniądza; równiena Fishera MV=PY; inflacja dochodowa (…)

inflacja srednioroczna w Polsce

hiperinflacja

- problemy związane z inflacją najwyraźniejsze w okresach b wys inflacji

- hiperinflacja (…)

hiperinflacja – kilka przykładów

Ekonomia 12

Bezrobocie

On mówi m.in. o: W krajach socjalistycznych bezrobocie jawne nie występowało / państwo może aktywnie pasywnie wpływać na to, by walczyć z bezrobociem (ale pasywnie = zasiłki, to nie jest rozwiązanie – to działa tylko na krótką metę/

Bezrobocie – stan gospodarki, w którym liczba miejsc pracy jest mniejsza niż liczba osób poszukujących pracy.

Stopa bezrobocia– stosunek liczby ludzi uznanych za bezrobotnych do liczby uznanych za wchodzących w skład siły roboczej wyrażony w %

Zasoby siły roboczej – składają się ze wszystkich osób w wieku 16 lat i więcej (= dorosłych), które są skłonne i zdolne do pracy i które są liczone albo jako bezrobotne, albo jako zatrudnione. Nie obejmują m. in. osób poniżej 16 lat, uczniów, studentów trybu dziennego, osób prowadzących działalność gospodarstwa domowe, osób niezdolnych do pracy, emerytów, wolontariuszy, osób pracujących mniej niż 15h/tydzień w gospodarstwie (…)

DEFINICJA BEZROBOCIA

Zgodnie z ustawą o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu… – bezrobotny to osoba niezatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy.

Zgodnie też z teorią ekonomii bez jest normalnym zjawiskiem polegającym na tym, że na rynku pracy są osoby chcące pracować, ale pozostające bez zajęcia. Zjawisko to podlega podstawowym prawom ekonomii - popytowi (ludzie szukający pracy ), podażowi (pracodawcy poszukujący pracownika).

Osobie tej przysługuje status bezrobotnego, gdy:

- ukończył a 18 lat z wyjątkiem młodocianych absolwentów

- kobieta nie ukończyła mężczyzna 65 lat

- nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego

- nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym

- jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru pracy.

- nie jest osobą tymczasowo aresztowaną, lub nie odbywa kary pozbawienia wolności

- nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowy najniższego wynagrodzenia.

RODZAJE BEZROBOCIA

1. bezrobocie frykcyjne – rezultat ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają zawód, pracę, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają krótko na rynku pracy. To bezrobocie występuje w każdej gospodarce, też w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest ono korzystne dla gospodarki, bo umożliwia znalezienie w krótkim czasie pracowników.

2. bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne – pojawia się wówczas, gdy następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej.

3. bezrobocie strukturalne – wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może ono z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje też wtedy, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy.

4. bezrobocie technologiczne – wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzą do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

5. bezrobocie sezonowe – efekt wahać aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych

6. bezrobocie cykliczne (keynesowskie) – występuje podczas kryzysów ekonomicznych, wywołane jest spadkiem koniunktury

7. bezrobocie utajone – nie objęte statystyką; występuje w postaci niezatrudnienia (typowe w gospodarce socjalistycznej), przeludnienia agrarnego (typowe dla krajów słabo rozwiniętych), lub bezrobocie wśród ludzi, którzy zrezygnowali z poszukiwań pracy z powodu beznadziejności swych usiłowań (typowe dla krajów rozwiniętych).

rozmiary bezrobocia [U] określone są przez wielkość zasobów siły roboczej [R] oraz wielkość zatrudnienia [L]

U=R-L

Zasoby siły roboczej [R] zależą od współczynnika aktywności zawodowej [a] oraz liczby osób w wieku produkcyjnym [Lp]

R=a x Lp

Współczynnik aktywności zawodowej [a] jest relacją zasobów siły roboczej [R] do liczby osób w wieku produkcyjnym [Lp] A=R / Lp

Stopa bezrobocia b:

B = U / R x 100% = (a x Lp – L) / (a x Lp) x 100%

Prawo Okuna

Każdy procent, o jaki stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia powiększa lukę PNB o ok. 3%.

Np. jak bezrobocie wynosi 8% tj. o 2 punkty przekracza naturalną stopę bezrobocia; luka PNB wynosi – 6%.

Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano.

Straty poniesione w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gosp. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.

Współczesne migracje z polski – skala

- dane rejestrowe – 353 tys. migrantów łącznie w latach 1990-2005

- dane spisowe

* mikrospis 1995: ok. 900 tys. osób przebywających czasowo za granicą (2%populacji)

* NSP 2002: za granicą przebywało 786 tys. osób (1,8% populacji)

- około miliona polaków stale za granicą od 15 lat!!!

- dane resortowe – 350-400 tys. Pracowników sezonowych (2003-2005_

- Dane Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności -> 100-520 tys. Osób przebywających czasowo za granicą w okresie od II:1994 do II:2007

Wybrane wnioski, determinanty zatrudnienia i bezrobocia

* głównie wykształcenie:

- dla mężczyzn stosunkowo mniejsze znaczenie poziomu, większe dziedziny,

- dla kobiet odwrotnie i łącznie wpływ poziomu i dziedziny silniejszy,

- najgorsze wykształcenie ogólne, zaraz po nim w zakresie usług, najkorzystniejsze w zakresie zdrowia i opieki społecznej

* niepełnosprawność (orzeczenie) większe znaczenie dla mężczyzn (kobiety i tak w części nieaktywne)

* dzieci

-mężczyźni wyższe zatrudnienie, kobiety niższe

- wiek 0-3 lata -> kobiety wycofanie z aktywności

- wiek 4-6 lat -> próba powrotu kobiet na rynek pracy w ok. ½ nieskuteczna

* Opieka zewnętrzna nad dziećmi – wyraźny wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia, tym większy, im więcej dzieci i im są młodsze

bezrobocie – skutki negatywne

- nie tylko samo jest problemem społecznym, ale leży też u podstaw wielu innych kwestii społecznych i tak np. szczególnie długotrwałe bezrobocie związane jest z obniżeniem standardu materialnego życia nie tylko samego bezrobotnego, ale i całej jego rodziny. Stąd bardzo często obszary długotrwałego bezrobocia pokrywają się w danym społeczeństwie z obszarami ubóstwa. To z kolei może powodować rozprzestrzenianie się rozmaitych patologii społecznych.

- nawet krótkotrwały okres bezrobocia nie pozostaje bez wpływu na kondycje psychiczną osób dotkniętych tym problemem.

- socjologowie i pracownicy socjalni ostrzegają przez patologiami społecznymi

- ekonomiści uważają, że bezrobocie napędza inflację – dzięki zwiększaniu wydatków budżetowych

- psychologowie podkreślają negatywne konsekwencje osobowościowe bezrobocia trwającego dłużej niż rok

- politologowie twierdzą, że duża liczba bezrobotnych może mieć wpływ na okresowe destabilizowanie systemu politycznego przy założeniu, że osoby bezrobotne są generalnie bardziej podatne na populistyczne hasła polityków.

Są to bowiem zjawiska i sytuacje, które:

- dotyczą większych grup i zbiorowości społecznych

- polegają na kumulacji negatywnych cech położenia materialnego, społecznego, lub politycznego

- wywołują społeczny niepokój i wzburzenie

- są źródłem napięć społecznych, niekiedy nawet ostrych konfliktów, przez co wpływają destrukcyjnie na rozwój całego społeczeństwo.

- nie mogą być w pełnie rozwiązane w ramach grupy, przy pomocy dostępnych jej metod i możliwości.

- mogą być rozwiązane tylko droga podjęcia działań przez państwo lub inne podmioty polityki społecznej

Najbardziej charakterystyczne cechy polskiego bezrobocia, to:

- wysoki udział ludzi młodych w populacji bezrobotnych, szczególnie dużo ich przybywa w lipcu i sierpniu, kiedy rejestrują się w urzędach pracy absolwenci różnego typu szkół. Wskazuje też na to „struktura bezrobotnych wg wieku, gdzie 62 % bezrobotnych to ludzie młodzi”.

- znaczny udział procentowy w całej populacji bezrobotnych osób posiadających wykształcenie zawodowe oraz podstawowe.

- zwiększający się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych

- najniższe wskaźniki bezrobocia notujemy na terenach leżących wokół wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy

- niemożność znalezienia pracy skłania młodych, wykształconych ludzi do emigracji zarobkowej

inne aspekty bezrobocia:

Działania ratownicze kosztują i te koszty trzeba będzie ponosić z wciąż deficytowego budżetu:

wzmożona działalność służby zdrowia, szpitali ogólnych, psychiatrycznych i odwykowych, koszty sądownictwa, więziennictwa, domów poprawczych i domów dziecka.

Gdyby zrobić rachunek ciągniony, to koszty bezrobocia byłby by niewyobrażalne. Należy jeszcze włączyć niewymierne koszty, jakie wynikają z zaburzeń w funkcjonowaniu jednostek i rodzin dotkniętych bezrobociem.

- okazuje się, że po podjęciu pracy (po okresie bezrobocia), również występują pewne koszty reintegracji z pracą i wcale nie są one bagatelne

- bezrobocie wchodzi w nowe środowisko pracy i to z czym się przede wszystkim spotyka, to nieżyczliwość

- pracodawca na początku niewiele wie o pracowniku ponad to, że był bezrobotnym i przez ten fakt do ocenia i postrzega.

- przełożony nie udziela wsparcia potrzebnego każdemu w nowym miejscu pracy, przydziela zadania, przy których nie można się wykazać. Brak tego wsparcia zmniejsza motywację do pracy, wywołuje niską samoocenę, negatywny obraz własnej osoby, co prowadzić może do niepowodzeń

- gdy go takiej sytuacji dojdą jeszcze uprzedzenia współpracowników, to już tylko krok do ponownego bezrobocia

- z punktu widzenia ekonomicznego i psychologicznego jest stanem przymusowej zależności od innych

- nie jest to sytuacja normalna dla osoby dorosłej i dlatego może doprowadzić do zmiany ukształtowanego w ciągu życia obrazu samego siebie.

- wytrąca jednostkę z utartych kolein życia, często rutynowego i może nieciekawego, ale swojskiego, w którym wiadomo, jakie wzory zachować stosować, aby osiągnąć planowane cele i przenosi w świat nieznany, nieokreślony.

- trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie: Kim jestem? Ta potrzeba samoanalizy, w sytuacji niepewności i frustracji ogromnie uwrażliwia bezrobotnego na oceny innych ludzi.

Ekonomia 13

Podstawowe kategorie i czynniki wzrostu gospodarczego

Podział dochodów

Do najważniejszych problemów znajdujących się w centrum zainteresowań współczesnej makroekonomii należy zaliczyć problemy dotyczące:

- poziomu i wzrostu produkcji w gospodarce

- cyklów koniunkturalnych

- roli polityki gospodarczej państwa, a zwłaszcza znaczenia polityki fiskalnej i pieniężnej

- bezrobocia

- inflacji

- kursów walutowych i powiązań gospodarczych z zagranicą

filmik o tym, co komu i kiedy rośnie xD i drugi: ‘rezerwy walutowe’

Przez wzrost gospodarczy rozumiemy proces wzrostu produkcji w gospodarce, jako całości.

Tak pojmowany wzrost gospodarczy odróżniany jest od rozwoju gospodarczego, przez który rozumie się zwykle nie tylko proces wzrostu produkcji w gospodarce, ale też jakościowe zmiany gospodarki dotyczące systemu społeczno-gospodarczego i różnych aspektów struktur gospodarczych.

Powszechnie stosowanym miernikiem wzrostu gospodarczego jest stopa wzrostu produkcji, nazywana też tempem wzrostu produkcji.

Stopę wzrostu produkcji między dwoma okresami można zdefiniować jako stosunek przyrostu produkcji między tymi okresami do poziomy produkcji w okresie wyjściowym.

g = (Y1 – Y0) / Y0

Y0 – wartość produkcji w okresie wyjściowym

G – wskaźnik stopy wzrostu produkcji

Y1 – wartość produkcji w okresie końcowym

Sposoby obliczania PKB

3 metody:

- sumowania produktów

- sumowania dochodów

- sumowania wydatków

PKB – film

MODEL: Ruch okrężny gospodarki i MODEL RYNKU (zdj. P1010750-P1010752)

Przygotować:

!!!Schemat ruchu okrężnego dochodów i wydatków!!!

Produkt i dochód narodowy, jako miary rozwoju gospodarczego i dobrobytu.

Ze względu na międzynarodową działalność firm wartość PKB może odbiegać od łącznych dochodów uzyskiwanych przez krajowe gospodarstwa domowe. Dlatego wprowadza się kategorie produktu narodowego brutto, która koryguje PKB.

PNB jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Miarą produkcji uwzględniającą inwestycje netto jest natomiast produkt krajowy netto (PNN), nazywany też dochodem narodowym. Stanowi on różnicę między PNB a amortyzacją.

(Ekonomicznym odzwierciedleniem procesu zużywania się istniejącego zasobu kapitału trwałego jest amortyzacja. Zużywanie się zasobu kapitału fizycznego oznacza, że część dóbr wytwarzanych w gospodarce trzeba przeznaczyć na odtworzenie zużytego kapitału.)

rysunki, tabelki – zdj. P1010756-P1010766

DOCHÓD I JEGO PODZIAŁ

Pojęcie dochodu – oznacza uzyskiwania z różnych źródeł przez daną osobę lub gospodarstwo domowe oraz przedsiębiorstwo w danym okresie dobra i usługi.

(tzw. dochód w naturze) lub kwoty pieniężne (tzw. dochód pieniężny).

Dochód – jako zapłatę z tytułu świadczenia pracy lub kapitału i bieżące transfery (np. renty, świadczenia na wypadek choroby).

Dochody z tytułu świadczeń pracy lub kapitału powstają w wyniku sprzedaży towarów i usług, czyli w procesie gospodarowania. Z kolei dochody z transferów pochodzą z budżetu lub innych funduszy.

Podział dochodu:

1. dochód z działalności

1. dochód z pracy

2. z majątku

3. z pracy najemnej

4. z pracy samodzielnej

1. dochód transferowany (emerytury, renty, stypendia zasiłki, zapomogi…)

PKB per capita (ang. per capita) to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim mieszkającej).

Sposób jego obliczania jest bardzo prosty – wartość PKB danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców. Pojecie PKB per capita pojawiło się na świecie ze względu na niespójność w podawaniu PKB państw jako niepodważalnej miary ich zamożności. PKB nie uwzględnia kwot amortyzacyjnych. Dlatego też wzrost PKB nie przekłada się automatycznie na wzrost stopy życiowej.

Tabelka, mapa itp. Zdj. P1010776-P1010790

Aspekty dochodu:

A/ Z punktu widzenia podstawy roszczenia możemy rozróżnić:

- kontraktowy – wynika z umowy o pracę, najmu, dzierżawy itp.

- rezydualny (wynikający z potrącenia) – stanowi wynik działalności przedsiębiorstwa w postaci zysku.

B/ dochody w zależności od siły nabywczej

- nominalny – dochód nie uwzględniający zmiany siły nabywczej

- realny – uwzględnienie zmian w sile nabywczej następuje przez uwzględnienie stopy inflacji.

C/ dochód może być też rozpatrywany z punktu widzenia mikro i makroekonomicznego:

- mikroekonomiczny – dotyczy gospodarstw domowych, których dochód kształtuje się pod wpływem zarówno popytu jak i podaży

- makroekonomiczny – uwzględnia oddziaływanie inwestycji na wzrost popytu i w konsekwencji na wzrost dochodu.

różnice między dochodem a zyskiem

dochód na ogół jest kojarzony z osobą osiągającą lub wydatkującą go i przez to stanowi syntezę nie tylko właściwości ekonomicznych, lecz również osobistych o charakterze socjalnym.

Zysk – jest właściwy dla działalności przedsiębiorstw i stanowi nadwyżkę przychodów nad kosztami działalności. Nie ma zatem cech socjalnych. Jest zjawiskiem wybitnie ekonomicznym.

Podział dochodu

Podział funkcjonalny – dokonuje się z uwzględnianiem czynników produkcji –

a/pracy / w procesie gospodarowania przejawia się w ukształtowaniu wynagrodzenia,

b/kapitału / podział ten dotyczy kwoty osiągniętego zysku – podstawowym kryterium tego podziału jest uczestnictwo poszczególnych czynników produkcji w procesie gospodarowania.

Podział osobisty – uwzględnia wysokości i rozdysponowanie dochodu między osoby lub grupy, w tym przypadku uwzględniany jest dochód całkowity pochodzący z różnych źródeł. Charakterystyczne są tu różnice w podziale dochodu między poszczególne osoby lub grupy.

Podstawę podziału dochodu stanowi: wkład w jego tworzenie, uzupełniające znaczenie ma zaspokojenie potrzeb.

Państwo wpływa na pierwotny podział dochodu przez: wpływ na kształtowanie cen, poprawną konkurencję, dostępność kształcenia, ograniczenie koncentracji majątku, stopę oprocentowania, najniższe wynagrodzenie i zamrożenie cen i czynszów.

Na wtóry podział dochodu państwo wpływa przez: podatki, transfery i subwencje.

Przeznaczenie dochodów: inwestycje, konsumpcja, oszczędności.

całość dochodów osiąganych w ciągu roku z tytułu zatrudnienia lub majątku przez podmioty gospodarcze w danym kraju określa się mianem dochodu narodowego.

Podział dochodu narodowego – faza procesu gospodarowania, w której następuje rozdysponowanie wytworzonego dochodu narodowego między różne podmioty gospodarcze i na różne cele. Obejmuje przebiegające wielopłaszczyznowo procesy kształtowania się dochodów pieniężnych podmiotów gospodarczych.

Dochody pieniężne powstają częściowo w procesie wytwarzania dóbr i usług, jako wynagrodzenia dla właścicieli zaangażowanych w nim czynników wytwórczych – płace, zyski, dywidendy, procent, renta gruntowa, częściowo są rezultatem procesu dystrybucji za pośrednictwem budżetu państwa.

ostateczne (po opodatkowaniu) dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw i dochody państwa (po uregulowaniu wymienionych płatności transferowych) odzwierciedlają przypadające im cząstki dochodu narodowego.

Decyzje podmiotów gospodarczych o sposobie rozdysponowania ich dochodów wyznaczają w skali makroekonomicznej proporcje podziału dochodu narodowego z jednej strony pomiędzy sektor prywatny i publiczny, z drugiej natomiast – pomiędzy konsumpcję, zaspokajającą bieżące potrzeby indywidualne i społeczne, i inwestycje zapewniające rozwój gospodarki w przyszłości.

ZASADY UCHWALANIA, WYKONYWANIE I KONTROLI BUDŻETU

Uchwalanie budżetu należy do organów ustawodawczych. Budżet jako finansowy program rządzenia państwem wymaga politycznej autoryzacji przez parlament – jest to wyłączna kompetencja parlamentu. Projekt budżetu przekazany przez rząd parlamentowi jest przedmiotem dalszych prac, które koncentrują się przede wszystkim w komisji budżetowej i komisjach zajmujących się poszczególnymi dziedzinami działalności publicznej, jak np. oświata i nauka, ochrona zdrowia, obrona.

- Komisje branżowe zajmują się poszczególnymi fragmentami odnoszącymi się do resortów. Postulaty z ich prac przekazywane są do komisji budżetowej, która dokonuje kompleksowej oceny projektu budżetu i formułuje wnioski.

- Debatę parlamentarną rozpoczyna się z reguły expose ministra skarbu, który w imieniu rządu przedstawia podstawowe założenia projektu budżetu. Następnie przewodniczący komisji budżetowej przedstawia stanowisko parlamentu. Oba te wystąpienia inicjują plenarną debatą nad projektem budżetu. Debata ma formę czytania projektu budżetu, które może być jedno-, dwu-, lub trzykrotne. Uzależnione jest to od postanowień konstytucyjnych, prawa budżetowego i regulaminu obrad parlamentu.

- Po zamknięciu debaty parlamentarnej następuje głosowanie nad projektem budżetu. W zasadzie stosowana jest zwykła większość głosów, przy obecności co najmniej połowy posłów.

- po podpisaniu ustawy budżetowej i jej opublikowaniu w prawie budżetowym z reguły określa się, że budżet powinien być chwalony przed okresem, w jakim ma obowiązywać.

Coś tam przygotować

Rysunki – PKB, tabelki, kryzys itd., zdj. P1010811-P1010816

Wpływ euro na PKB

- spadek kosztu kapitału, redukcja ryzyka makroekonomicznego i kosztów transakcyjnych mogą być w średnim i długim okresie czynnikami prowadzącymi do wzrostu wymiany handlowej i inwestycji

- przeprowadzone analizy wskazują, że w długim okresie poziom PKB może być o 7,5% wyższy w porównaniu do scenariusza pozostawania poza strefą euro, z czego większa część może zostać zmaterializowana w ciągu pierwszych dziesięciu lat po przystąpieniu do strefy euro.

- oznacza to, że tempo wzrostu gospodarczego może być w tym okresie wyższe o ok. 0,7 pkt proc. W porównaniu ze scenariuszem bazowym (pozostawania poza strefą euro).

Ekonomia 14

Cykle koniunkturalne

Rodzaje wahań aktywności gospodarczej

- wahania cykliczne – powtarzające się ze względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej, wyrażające się fluktuacjach wokół trendu,

- wahania sezonowe – zmiany aktywności gospodarczej występujące w ciągu określonego okresu (np. w tych samych porach roku)

- przypadkowe – spowodowane jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym

- koniunktura – ogólny stan gospodarki, określony wskaźnikami produkcji, cen, popytu, stanu zatrudnienia itp.

- cykl koniunkturalny – zjawisko występowania w gospodarce krótkookresowych wahań różnych mierników ekonomicznych. Charakter poziom koniunktury, wokół rosnącego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w długim okresie.

Najczęściej tymi zmiennymi są PKB, zatrudnienie, ceny, wielkość eksportu i importu, wskaźniki rynku kapitałowego, nakłady inwestycyjne i zapasy przedsiębiorstw, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.

- trend – inaczej tendencja rozwojowa produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Rodzaje cykli:

1. krótkie (Kitchina) – ¾ lata, przyczyna – zmiana stanu zapasów, cen hurtowych, jak też z rozliczaniem operacji bankowych, łagodne zakończenie

2. średnie (Juglara) – 6/10 lat; związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych (zmiany wyposażenia technicznego produkcji, PKB, inflacją bezrobociem; często kończą się gwałtownie, nagłym załamaniem rynku lub panią na rynkach

3. długie (Kondratiewa – teoria fal Kondratiewa) – 45-60 lat; związane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi i procesem ich rozprzestrzeniania się, zmiany na rynku pieniądza wydarzenia polityczne.

4 cykle Kondratiewa

Cykle	Lata	W tym faza wzrostu	Czas	Lider gospodarczy / innowacja
I	1785-1843	Do 1816	58 lat	Wielka Brytania / maszyna parowa
II	1844-1893	Do 1873	49 lat	Wielka Brytania / kolej, elektryczność
III	1894-1939	Do 1919 Do 1929	45 lat	USA / samochód, chemikalia, plastik
IV	1940-1985/2000	Do 1973	45-60 lat	USA / samolot, komputer, Internet
V cykl	2000	?	?	USA / biotechnologie, nanotechnologie, sieci komputerowe, pieniądz wirtualny

Teoria fal Kondratiewa

Zdj. P1010911

Cykle Kondratiewa

- Kondratiew przedstawił w 1922 r. teorię, zgodnie z którą koniunktura gospodarcza od XVIII wieku powtarzała się wg regularnych, około półwiecznych cykli (45-60lat)

- przyczyny: innowacje, sferę pieniądza – inflacja lub deflacja, styl życia, ważne wydarzenia polityczne,

- jeden długi cykl Kondratiewa dzieli się na dwie fazy, mające w przybliżeniu jednakową długość: wcześniejszą fazę wzrostu oraz fazę stagnacji.

Kim był Kondratiew?

- radziecki ekonomista marksistowski

- wiceminister aprowizacji w rządzie ZSRR

- twórca i dyrektor Instytutu Badań Koniunktury

- analityk przebiegu koniunktury na przestrzeni 140 lat (1780-1920) w czterech krajach z rozwiniętą gospodarką rolną i przemysłem, tj. w Anglii, w Niemczech, w Stanach Zjednoczonych i we Francji.

Władze polityczne ZSRR potraktowały prognozę Kondratiewa, jako próbę podważenia zasadności plany i gospodarki centralnie planowanej. Kondratiewa aresztowano, gdy okazało się, że jego prognoza spełnia się. W 1938 r. na skutek pomówień i niesłusznych oskarżeń o przygotowanie nielegalnej partii został razstrzelany.

Kondratiew podkreślał swoistą korelację między cyklami ekonomicznymi i politycznymi. Zauważył, że wojny zdarzały się podczas okresów wzrostu, a pokój panował w czasach „recesji”. Rewolucje natomiast wybuchały najczęściej podczas przejścia z fazy stagnacji do przyspieszonego wzrostu. Z reguły, bo odstępstw od takich zasad jest sporo.

Badania Kondratiewa wyszły naprzeciw oczekiwaniom by znaleźć jakiś porządek w świecie.

Cykle Juglara

- oznacza wahania aktywności gospodarczej między kolejnymi kryzysami występującymi do drugiej wojny światowej

- okres cyklu Juglara waha się od 6-10 lat a średnia długość wynosi 9 lat.

- przyczyną fluktuacji są inwestycje w kapitale trwałym (zmiany wyposażenia technicznego produkcji)

- cykle Juglara kończą się zwykle gwałtownie, np. paniką na rynkach

Cykle Kitchina

- w roku 1923 Kitchin opisał krótsze cykle, występujące w USA między dwoma kryzysami głównymi, występującymi zgodnie z cyklem Juglara,

- cykl zamykał się w okresie ok. 4 lat (40-53 m-cy). Cykle te występowały do II wojny światowej w USA i Wielkiej Brytanii.

- przyczyną występowania cykli mniejszych są zmiany zapasów, a szerzej zmiany w kapitale obrotowym

- cykle Kitchina kończą się w łagodniejszy sposób

Inne rodzaje wahań i cykli gospodarczych ze względu na długość ich trwania

- najkrótszy cykl gospodarczy – tygodniowy, tzw. „efekt poniedziałku”

- 28-dniowy cykl handlowy – odkryty w latach 30. XX w. na rynku pszenicy

- na giełdach obserwuje się „efekt stycznia” – zazwyczaj w styczniu odnotowuje się wzrost indeksów

- cykle Wagemana – fluktuacje o dług ok. 150 lat na podstawie kształtowania się stóp procentowych

- 500-letni cykl Wheelera – powstanie i upadki imperiów

- cykl oparty na aktywności słonecznej

- cykl prezydencki

zmiany długookresowe – trendy

- wyrażają zniżkową lub zwyżkową tendencję rozwojową w długim okresie. Reprezentują w sposób systematyczny i regularny pewne zmiany w ogólnym poziomie danego zjawiska czy procesu. Pokazują jednocześnie poziom zmiennej endogenicznej, wynikające z oddziaływania na nią pewnych przyczyn, tj.

- zmian podaży czynnika pracy (ilość i jakość pracy)

- zmian podaży rzeczowych czynników produkcji

- postępu technicznego i naukowego

wahania sezonowe

- zmiany nasilenia działalności gospodarczej dokonujące się na przestrzeni roku kalendarzowego i wynikające ze zjawisk bezpośrednio lub pośrednio związanych z porami roku. Czynnikiem sezonowym jest też ilość dni roboczych przypadających w danym miesiącu lub kwartale oraz święta.

Wahania przypadkowe

- są to wahania nieregularne, mogą być powodowane przez: złe warunki atmosferyczne, strajki, wojny (zdarzenia trudne do przewidzenia) lub przez nagłe zmiany w polityce lub gospodarce państwa. Do określenia wahań przypadkowych konieczna jest analiza historyczna – odniesienie do określonego okresu, zjawiska gosp. Niekiedy zmiany przypadkowe prowadzą do zmian strukturalnych – utrwalają się.

- wahania przypadkowe mają duży wpływ na wahania cykliczne

wahania cykliczne

-zmiany wielkości gospodarczych, które powtarzają się regularnie. Są związane ze zmianami długookresowymi gospodarki rynkowej. W gospodarce istnieje trend rozwojowy, na który nakładają się wahania cykliczne.

- według najpopularniejszej koncepcji można wyodrębnić czysty ruch cykliczny z wahań gospodarczych.

Budowa klasycznego cyklu koniunkturalnego

4 fazy

- faza kryzysu

- depresji

- ożywienia

- rozkwitu

2 punkty zwrotne

- dno

- szczyt

przebieg cyklu klasycznego – wykres, zdj. P1010950, P1010954

cechy faz cyklu

- faza kryzysu

* nadwyżka podaży nad popytem, wzrost zapasów u producentów

* spadek produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia

*spadek cen (współcześnie zwolnienie tempa inflacji)

- faza depresji

* trend spadkowy produkcji, zatrudnienia, płac, cen, zysku, inwestycji i konsumpcji zanikają

* przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga na niskim poziomie

* niski poziom cen, niska stopa zysku – zmusza firmy, które przetrwały kryzys do poprawy rentowności

- faza ożywienia

* wzrasta popyt (najpierw inwestycyjny)

* wzrost produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia

* rosną ceny

- faza rozkwitu (szczyt, boom)

* występuje, gdy aktywność gospodarcza osiąga najwyższy poziom, tj. przekracza poziom aktywności podczas ostatniego szczytu

* stabilizacja i równowaga na wysokim poziomie produkcji (wysoka sprzedaż, wysoki poziom zatrudnienia, wysokie stopy zysku)

* wysoki poziom cen

- rozwój gospodarki rynkowej i w efekcie zmiana jej struktury spowodowały deformację klasycznego cyklu koniunkturalnego we współczesny cykl koniunkturalny.

- deformacja polega na wydłużaniu fazy ożywienia i rozkwitu czyli tzw. okresu ekspansji, oraz skróceniu fazy kryzysu i depresji, czyli okresu ercesji.

- jest to jednoznaczne ze złagodzeniem recesji, która ujawnia się w dynamicznie rozwijających się gospodarkach w postaci przyhamowania tempa wzrostu gospodarczego, nie zaś w postaci absolutnego zmniejszenia produkcji.

budowa współczesnego cyklu koniunkturalnego

2 fazy

- faza spadku

- wzrostu

przebieg cyklu współczesnego – wykres, zdj. P1010963

skrócenie i spłycenie fazy spadkowej współczesnych cykli to skutek:

- wieloletniego i skutecznego oddziaływania polityki stabilizacyjnej państwa

- dynamicznej ekspansji sektora usług, który charakteryzuje się dużą odpornością na spadki koniunktury

- istnienia bardziej wiarygodnych informacji o sytuacji gospodarczej i jej perspektywach

- szybkości przepływu informacji

- procesu globalizacji i internacjonalizacji

- współczesnego systemu bankowego i finansowego

polityka antycykliczna państwa

CEL: pobudzanie wzrostu w fazach spadku i hamowanie w sytuacji „przegrzania” koniunktury = zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju gospodarczego w długim okresie (interwencjonizm rozwojowy).

- narzędzia polityki fiskalnej

- pobudzanie – obniżka podatków +zwiększanie wydatków wady, wzrasta deficyt budżetowy, rosną ceny

porównanie kilku cech klasycznych i współczesnych cykli gosp

Klas	Współ
Czterofazowy: ożywienie, rozkwit, kryzys, depresja	Dwufazowy: wysokiej i niskiej aktywności gosp
Pkty zwrotne gwałtowne, ostre	Łagodne
Faza pomyślnej koniunktury 4-6lat spadkowej Kon 4-6 latcykl 8-12 lat	pomyślnej 2-3 spadk 1,5-2 cykl 3,5-5 lat
Niska częstotliwość zmian	Wysoka częstotliwość zmian