BUDOWANIE TEORII PEDAGOGICZNYCH. PARADYGMATY NAUK SPOŁECZNYCH

Paradygmat – zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek przyjęty w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości. Dotyczy bezpośrednio przedmiotu danej nauki i stanowi podstawę wnioskowania o nim.

Paradygmat w odniesieniu do pedagogiki oznacza zbiór przesłanek (założeń) koniecznych do zdefiniowania edukacji, stanowiących punkt wyjścia badań nad nią oraz budowania jej teorii.

Koncentrujemy się tu na pytaniach dotyczących człowieka jako istoty społecznej i społeczeństwa:

• Pytamy o naturę bytu – stanowiska ontologiczne:

– NOMINALIZM (istnieją tylko przedmioty postrzegane przez podmiot poznający – Berkeley – świat społeczny istnieje w formie znaczeń, jakie mogą nadawać mu subiektywnie poznające go przedmioty). 

- REALIZM (byt istnieje obiektywnie, niezależnie od umysłu poznającego, świat społeczny jest dany wszystkim podmiotom go poznającym w jednakowej postaci).

• Pytamy o naturę człowieka – stanowiska:

- WOLUNTARYZM (przyczyną zmian, jakie zachodzą w człowieku jest sam człowiek, a ściślej jego wola – Schopenhauer, Hartmann – ontologia subiektywistyczna, Kartezjusz – „myślę więc jestem”)

- DETERMINIZM (człowiek jest zdeterminowany działaniem innych bytów, które warunkują jego rozwój, zakreślają granice i możliwości jego aktywności (Hobbes, Herbart)

• Pytamy o to, jak zmienia się społeczeństwo – stanowiska:

- ZASADA STOPNIOWEJ REGULACJI (społeczeństwo osiąga określony stan rozwoju, zaś kolejne pokolenia odtwarzają ten stan, wprowadzając stopniowe modyfikacje – zasada ciągłości i zmienności).

- ZASADA RADYKALNEJ ZMIANY (społeczeństwo trwa w stanie konfliktu między różnymi grupami interesów)

PARADYGMATY NAUK SPOŁECZNYCH

Paradygmat humanistyczny – zespół przesłanek nadających indywidualistyczne i subiektywne znaczenie faktom w życiu społecznym. Fakty badane winny być widziane z perspektywy podmiotów, mających prawo wpływać na zdarzenia

Paradygmat interpretatywny – ważne, w jaki sposób jednostki zyskują świadomość w ramach struktur społecznych, interesuje się zrozumieniem subiektywnego doświadczenia ludzkiego

Paradygmat strukturalistyczny – wyjaśnianie deterministycznych zależności nadaje sens interwencji w obiektywny świat społeczny - istotne dostrzeganie konfliktu pomiędzy organizacjami społecznymi walczącymi o dominację nad społeczną dystrybucją dóbr

Paradygmat funkcjonalistyczny – pełny determinizm, świat z gotowymi strukturami regulującymi życie, kategoria systemu kulturowego podporządkowującego sobie osobowość jednostek. Akceptacja nierówności społecznej jako ceny homeostazy.

PARADYGMATY PEDAGOGIKI ODNIESIONE DO NAUK SPOŁECZNYCH

PAJDOCENTRYZM

Konceptualizacja edukacji zakłada, iż główny cel to swobodny rozwój dziecka, przedkłada interes jednostki nad interes społeczeństwa. Główne źródło rozwoju tkwi w samym dziecku.

Edukacja ma pozwolić na ujawnienie przez dziecko zdolności i potencjalności, oraz stwarzać warunki ich urzeczywistnienia. Każda planowa interwencja edukacyjna ogranicza indywidualność dziecka i zamyka jakąś perspektywę jego rozwoju.

- w ujęciu humanistycznym – wizja społeczeństwa bez szkoły (pedagogika postmodernizmu, antyautorytarna pedagogika, pedagogika negatywna i pedagogika ekologiczna)

- w ujęciu interpretatywistycznym – próba wniknięcia w świat dziecka, rozpoznając znaczenia, jakie ono nadaje edukacyjnej codzienności. Uczeń ma prawo do dokonywania osobistych interpretacji świata, poszukiwania i dochodzenia do wiedzy własnymi, indywidualnymi drogami tzw. wiedza osobista. (pedagogika egzystencjalizmu, personalistyczna, też nurt konstruktywizmu – edukacja w poszukiwaniu śladów).

MODEL KONSTRUOWANIA ZNACZEŃ

1. Centralny punkt zainteresowań edukacji: to strategie konstruowania znaczeń;

2. Główne zadania szkoły: zasadzają się na organizowaniu sytuacji sprzyjających kreacji, precyzowaniu i re-kreacji znaczeń nadawanych rzeczywistości przez ucznia;

3. Założenie wyjściowe: uczeń – jednostka z indywidualną historią (horyzontem oczekiwań);

4. Intencje nauczyciela: uznanie pełnoprawności wiedzy osobistej (diagnoza i aktywacja);
   elastyczna konfrontacja z doświadczeniem osobistym lub wiedzą publiczną (wiązanie z wiedzą osobistą);

5. Sytuacja ucznia - osobowa: doświadczanie prawa do oporu;
   - poznawcza: aktywna konstrukcja i rekonstrukcja znaczeń;

6. Rezultaty - osobowe: odpowiedzialność i emancypacja;

   • poznawcze: poczucie kontroli poznawczej nad wiedzą;

   • wyrażanie nowych znaczeń;

   • włączenie ich do systemu posiadanych znaczeń.

DIDASKALOCENTRYZM

Społeczeństwo tworzy trwałe struktury praktyki edukacyjnej, w ramach których dokonuje się transmisja uznanego za obiektywny dorobku kultury. Uczniowie winni zinternalizować wartości zastanej kultury, zaś szkoły realizują interes społeczny (kadra dla gospodarki, pełnienie ról). Indywidualność poza zasięgiem zainteresowania pedagogów. Wiedza publiczna wkracza w miejsce wiedzy osobistej. Rozwój to zmiany w osobowości pod wpływem środowiska.

- w ujęciu strukturalistycznym – edukacja narzędziem walki o dominację kształtowanie nierówności – walka marginalizowanych i uprzywilejowanych, zmiany w uczniu ważne ze społecznego punktu widzenia – zgodne ze wzorcem (pozytywizm).

- w ujęciu funkcjonalistycznym – edukacja ma umożliwić taki rozwój aby jednostka przyswoiła sobie społeczne status quo i tworzyła nowy obraz świata, rozwój ale według standardu , pedagog stawia zadania, których wykonanie ułatwia nabywanie nowych kompetencji (edukacja „po śladzie”)