Wydział Biologiczno-Chemiczny Uniwersytet w Białymstoku |
|---|
| Streszczenie projektu dyplomowego |
| Tytuł: |
| Imię i nazwisko |
| Ewa Płońska |
| Kierunek studiów: |
| Opiekun naukowy: |
| Zakład: |
| Instytut: |
Słowa kluczowe: (max pięć) |
LITERATURA:
|
Tematem mojego projektu dyplomowego jest ,,Wpływ gospodarki rolnej na kształtowanie bioróżnorodności”. Na początku warto zdefiniować dwa kluczowe pojęcia, różnorodność biologiczna i rolnictwo . Różnorodnością biologiczną można nazwać, w najszerszym znaczeniu tego terminu, bogactwo, czyli liczbę rodzajów systemów biologicznych lub łącznie bogactwo i relatywny udział poszczególnych rodzajów w obrębie danej powierzchni lub w ramach jednostki topologicznej wyższego rzędu.(Richling 2011). Według mnie różnorodność biologiczną można rozpatrywać także w dwóch aspektach którymi są:
Aspekt ekonomiczny – zarzucanie tradycyjnych odmian roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych.
Aspekt ogólnoprzyrodniczy – ograniczenie liczebności lub ginięcie roślin i zwierząt związanych ze środowiskami polnymi i łąkowymi.
Natomiast rolnictwo jest to główna i najstarsza dziedzina gospodarki, której zadaniem jest uzyskiwanie produktów roślinnych i zwierzęcych w wyniku uprawy i hodowli zwierząt gospodarskich w celu zaspokojenia potrzeb żywnościowych ludzi oraz otrzymywania produktów dla przemysłu (np. włókien roślinnych, skór, wełny). Rolnictwo wiąże się przede wszystkim z użytkowaniem gleby, której parametry w znaczny sposób wpływają na osiągane plony. Najważniejszymi czynnikami decydującymi o jego rozwoju są klimat, warunki glebowe i wodne danego rejonu oraz wiedza i kultura ludzi, którzy się nim zajmują (Łabno 2007). Ważnym zagadnieniem jakim chce zająć się w mojej pracy są skutki wypierania tradycyjnych odmian roślin uprawnych oraz tradycyjnych ras zwierząt hodowlanych. Otóż wysokoproduktywne odmiany roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych wypierają odmiany tradycyjne, które były dostosowane do lokalnych warunków klimatycznych i biotycznych. Natomiast nowoczesne wysokoproduktywne odmiany wymagają stosowania zwiększonych dawek nawozów i środków ochrony roślin a zwierzęta wysokobiałkowych pasz, antybiotyków i hormonów (Łabno2007).Kolejnym ważnym z mojego punktu widzenia zagadnieniem jest zachowanie różnorodności genetycznej w rolnictwie. Stare rasy zwierząt hodowlanych i tradycyjne odmiany roślin uprawnych powinny być zachowane, nie tylko jako część odwiecznej tradycji hodowli, ale również jako cenne rezerwuary genotypów dla przyszłej hodowli i selekcji. Uprawy i rasy o zbyt jednolitym genotypie są bardziej narażone na choroby i szkodniki oraz gorzej adaptują się do zmiennych warunków środowiskowych. Konieczność ochrony starych ras zwierząt gospodarskich i tradycyjnych odmian roślin, jest częścią bioróżnorodności i przyczynia się do zachowania cennych siedlisk. Jak można się spodziewać gospodarka rolna wpływa zarówno pozytywnie jak i negatywnie na bioróżnorodność. Najważniejszymi zagrożeniami różnorodności biologicznej są:
środki ochrony roślin powodujące wyginięcie wielu gatunków roślin;
środki owadobójcze, które tępią nie tylko owady szkodliwe, ale także pożyteczne, a to z kolei powoduje wyginięcie lub ograniczenie liczebności wielu gatunków zwierząt,
nawozy sztuczne, stosowane na użytkach zielonych, powodują bujny rozrost niektórych traw kosztem wielu bardzo cennych, chociażby ze względu na wartość leczniczą i odżywczą dla zwierząt i ludzi, gatunków ziół,
zbyt wczesne koszenie łąk powoduje niszczenie wielu gniazd ptasich, a zioła nie wytwarzają nasion - łąka ubożeje,
uprawy roślin genetycznie modyfikowanych,
stosowanie pasz i pokarmów dla zwierząt zwierającego m.in. antybiotyki czy GMO (www.bioróżnorodność.org.pl).
Warto także przytoczyć najważniejsze oddziaływania gospodarki wielkoprzestrzennej na bioróżnorodność biologiczną a są to: ograniczenie powierzchni naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk, zmiany warunków siedliskowych a w efekcie przekształcanie ekosystemów i ustępowanie gatunków wrażliwych, utrudnianie rozprzestrzeniania się gatunków w wyniku tworzenia barier ekologicznych, czy tez tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się obcych gatunków i przekształcania ekosystemów (Richling 2011). Zacznę od omawiania ograniczenia powierzchni ekosystemów naturalnych i półnaturalnych. Otóż struktura użytkowania ziemi w Polsce przedstawia się następująco: najwięcej powierzchni zajmują grunty orne bo aż 38%. Niewiele mniej bo 30% zajmują lasy. Łąki i pastwiska zajmują 11% a tylko o 1punkt procentowy mniej odłogi i ugory. Natomiast sady, tereny osiedlowe, tereny komunikacyjne, wody, nieużytki i pozostałe tereny ich powierzchnia zajmuje od 1 do 4%. (www.wiking.edu.pl). Kolejnym niekorzystnym oddziaływaniem jest, utrudnianie podczas rozprzestrzeniania się gatunków w wyniku tworzenia barier ekologicznych. Bariery te w postaci np. drogi szybkiego ruchu oddziałują wszechstronnie na środowisko przyrodnicze, powodując znaczące skutki dla obszarów o najwyższych walorach przyrodniczych i rzadkich gatunków. Rozwój infrastruktury transportowej powoduje zagrożenia dla ochrony bioróżnorodności o niespotykanej dotąd w Polsce skali. Skutki rozwoju sieci drogowej będą najbardziej odczuwalne w obszarach o największej wartości przyrodniczej, czyli głównie obszarach Natura 2000, gdzie występują rezerwuary różnorodności biologicznej o randze europejskiej. (www.copa-cogeca.be). Ostatnim już w mojej pracy oddziaływaniem jest tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się nowych gatunków i zasiedlania ekosystemów. Konkretne badania nad Narwią prof. dr hab. Jerzego Solona doprowadziły do wniosków iż intensyfikacja rolnictwa zaburza lub niszczy siedliska, upraszcza strukturę i funkcjonowanie krajobrazów wiejskich. Tradycyjne gospodarstwa rolnicze upadają w rejonach niewielkich zdolnościach produkcyjnych. Co prowadzi do tego, iż duże gospodarstwa wypierają małe(Solon1997). Kolejnym problemem jaki chce poruszyć w tej pracy jest ochrona bioróżnorodności zalewowych pastwisk. Jak wynika z badań dr Chętnickiego sukces wylęgu czajki , krwawodzioba i rycyka był na terenach intensywnie wypasanych odpowiednio 5-7 i28 razy większy niż na obszarach mniej penetrowanych przez krowy. Ograniczenie wypasania bydła spowodowałoby znaczny spadek populacji ptaków albo całkowity zanik co miało miejsce nad Narwią. Warto także wspomnieć o różnicy w intensywności produkcji rolnej. Na wschodzie i południowym wschodzie naszego kraju w więc województwa: lubuskie, podkarpackie, małopolskie i świętokrzyskie jak również znaczne części województw podlaskiego, mazowieckiego i łódzkiego występuje gospodarka ekstensywna- rodzaj rolnictwa, w którym nie stosuje się sztucznych środków wspomagających uprawy, takich jak nawozy mineralne i pestycydy, co skutkuje jednak zmniejszonymi plonami. W systemie tym nakłady pracy są wysokie, a koszty niskie. Natomiast rolnictwo intensywne jest to system produkcji rolniczej ukierunkowany na maksymalny zysk osiągany w warunkach dużego nakładu pracy i środków finansowych. Charakteryzuje je powszechne zastosowanie wysoko wydajnych maszyn, technik uprawy i hodowli, nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Rolnictwo intensywne przeważa na zachodniej części Polski głównie w województwie: opolskim i kujawsko-pomorskim. Ważnym zagadnieniem, który chcę poruszyć w mojej pracy jest także to co można zrobić by zachować bioróżnorodność. Otóż składa się na to wiele czynników takich jak:
Badania i innowacje w rolnictwie w służbie bioróżnorodności,
Dostosowanie struktury gospodarstw w zakresie bioróżnorodności,
Zachęty finansowe i doradztwo w zakresie praktyk respektujących bioróżnorodność,
Natura 2000 – sukces jest możliwy tylko we współpracy z rolnikami,
Upowszechnienie rolnictwa ekologicznego (Górny 1997).
Badania i innowacje w rolnictwie w służbie bioróżnorodności przyczyniły się do tego, iż innowacje techniczne, zarówno w dziedzinie zarządzania, jak i maszyn, mogą pomóc w spełnianiu potrzeb w zakresie bioróżnorodności, zachowując przy tym konkurencyjność sektora rolnego. Trzeba poczynić więcej wysiłków w dziedzinie badań, aby lepiej zrozumieć interakcje zarządzania rolnego z bioróżnorodnością, oraz aby rolnictwo respektowało w jeszcze większym stopniu środowisko. Z jednej strony wyjaśniają one jak i w jakim stopniu współczesne rolnictwo wpływa na środowisko. Z drugiej strony, opracowują one rozwiązanie służące pozytywnym zmianom w praktykach rolnych, tak aby chronić środowisko, pamiętając zarówno o nieodłącznych czynnikach działalności rolniczej, jak i o warunkach ekonomicznych. Precyzyjne rolnictwo może również chronić bioróżnorodność, na przykład poprzez redukcję stosowania środków ochrony roślin. W tym wypadku stosuje się praktykę ochrony roślin dostosowaną do potrzeb lub nie nawożenie w strefach buforowych w pobliżu wrażliwych biotopów. (www.copa-cogeca). Następnym czynnikiem jest tradycyjne rolnictwo a bioróżnorodność. Rolnictwo w przeszłości doprowadziło do zadomowienia się gatunków oraz stworzyło siedliska, które dzisiaj są chronione. Utrzymanie zrównoważonego użytkowania gruntów ma kluczowe znaczenie dla ochrony bioróżnorodności i ochrony dziedzictwa kulturowego oraz pomaga uniknąć opuszczania gruntów rolnych. Wiele siedlisk jest zależnych od ekstensywnego rolnictwa i każde zwiększenie intensywności zabiegów agrotechnicznych lub zaniechanie uprawy ma negatywny wpływ na gatunki autochtoniczne Tradycyjne łąki górskie i niżowe np. na torfowiskach, w dolinach rzek odznaczają się imponującym bogactwem gatunków. Kontynuacja ekstensywnego wykaszania i wypasu może ochronić bioróżnorodność, a dobre zarządzanie łąkami może ją nawet podnieć (Solon1997). Kolejnym czynnikiem są zachęty finansowe i doradztwo w zakresie praktyk respektujących bioróżnorodność. Gospodarowanie przystosowane do ochrony środowiska pociąga za sobą dodatkowe koszty oraz powoduje również mniejsze zbiory. Dobrowolne instrumenty ochrony przyrody będą przyjęte jedynie wtedy, kiedy rolnicy będą otrzymywali odpowiednie wsparcie finansowe. Natomiast szkolenia pozwolą nie tylko na znaczne polepszenie skuteczności instrumentów ochrony przyrody, ale również na ograniczenie strat finansowych. Programy rolnośrodowiskowe to dotacje celowe ukierunkowane na ochronę bądź odtwarzanie zanikających elementów krajobrazu rolniczego i związanych z nimi grup gatunków roślin i zwierząt. Następnym czynnikiem jest Natura 2000 – sukces jest możliwy tylko we współpracy z rolnictwem . Niemal jedna czwarta siedlisk na świecie uznanych za godne ochrony zależy od rolnictwa lub z niego korzysta (głównie z rolnictwa ekstensywnego), np. siedliska kuropatwy (Perdix perdix), chomika (Cricetinae), zająca szaraka (Lepus europaeus).
Wielu rolników uprawiających ziemię w pobliżu terenów chronionych staje wobec rosnących wymagań w zakresie ochrony środowiska. Zwierzęta zasługujące na ochronę żyją także poza terenami chronionymi, występują tam również rzadkie gatunki roślin (http://www.copa-cogeca.be/CAP.aspx). .Ostatnim już czynnikiem jest rolnictwo ekologiczne, które to promuje by produkcja ekologiczna powinna łączyć przyjazne środowisku praktyki gospodarowania, wspomagać wysoki stopień różnorodności biologicznej, wykorzystywać naturalne procesy oraz zapewnić właściwy dobrostan zwierząt. Często podkreśla się dwoistą naturę rolnictwa ekologicznego jako typu rolnictwa najlepiej chroniącego bioróżnorodność. Jest to system gospodarowania wpływający pozytywnie na środowisko naturalne, co przyczynia się do osiągania korzyści rolnośrodowiskowych. Rolnictwo ekologiczne jest odpowiedzią na zmieniającą się strukturę popytu na rynku. Konsumenci skłaniają się ku tym produktom, chcą je kupować i zazwyczaj płacą za nie wyższą cenę niż za produkty, które nie zostały wytworzone takimi metodami (www.mos.gov.pl).
Wnioski: Gospodarka rolna wpływa zarówno negatywnie jak i pozytywnie na kształtowanie poziomu różnorodności biologicznej. Negatywne stosowanie środków ochrony roślin, które to powodują ginięcie wielu gatunków roślin jak również mogą być głównym źródłem degradacji otaczającego nas środowiska . Pozytywne działaniem jest rolnictwo ekologiczne i precyzyjne rolnictwo służące ochronie bioróżnorodność i siedlisk. Według mojej opinii niekorzystne zmiany można zniwelować, a korzystne wprowadzić i udoskonalić jednak wymaga to nakładu pracy, kosztów oraz edukacji społeczeństwa a także czasu.