Praca socjalna jako działanie wychowawcze, W. Mikołajewicz

Pracownik socjalny wśród ludzi

- Pracownik socjalny wobec siebie:

1. Jak rozumiesz termin „świadomość siebie” w odniesieniu do wymagań zawodu pracownika socjalnego? Czy termin ten można rozpatrywać jako umiejętność zadawania sobie pytań o sens działania? Czy odpowiedzi na te pytania można zawsze uznać za ostateczne?

Odp.

Wymagania dotyczące zawodu pracownika socjalnego, opierają się głównie o świadomość społecznych celów. Cele te dotyczą ogólnie rozumianej pomocy z zakresu działań socjalno- wychowawczych, które podejmowane są w procesie pomocy podopiecznym. Pracownik socjalny jako wykonawca społecznej roli jest elementem środowiska w który pracuje. Z poziom świadomości pracownika socjalnego dotyczącego relacji zachodzących pomiędzy nim a jego środowiskiem wypływa skuteczność jego działania. Rzeczywistość pracy socjalnej obejmuje zarówno intencje wychowawcze jak i etyke zawodu pracownika socjalnego. W takim ujęciu przyjmowany wyżej podział na „ja” pracownik socjalny a „inni” czyli podopieczni oraz wszyscy inni pojawiający się w związku z realizacja zadania determinują do refleksji nad podziałem przyjmującym odrębność „świadomości siebie” oraz „świadomości innych”. „Świadomość profesjonalna powinna być naczelną wartością niezależnej etyki pracy- socjalno wychowawczej. Taka świadomość oznacza wolność umysłu kontrolującego własne reakcje poprzez odwagę w konfrontowaniu stanowisk.”¹ Powyższy cytat dotyczy podmiotowości pracownika socjalnego jako świadomego wykonawcy własnych postanowień w zakresie własnej niezależności, wolności w samoograniczaniu własnych możliwości na rzecz podopiecznego oraz jego interesów.

„Świadomość siebie” można rozpatrywać jako umiejętność zadawania sobie pytań o sens działania. Proces ten opiera się o próbę osiągnięcia harmonii z rolą, samopoznanie- konfrontowanie siebie w trakcie odpowiedzi na pytania: Dlaczego chcę realizować tę rolę? „Kardynalną zasada etyki pracownika socjalnego może być stwierdzenie, że ten kto chce pomagać, musi poznać samego siebie zarówno od strony przeżycia faktu istnienia moralności, jak i umiejętności profesjonalnej akceptacji istnienia prawd absolutnych” (…) „Tylko człowiek, który sam nauczył się bycia uczciwym, dobrym, otwartym, kochającym, może przekazywać to innym w sposób naturalny, bezpośredni.²

Ścieżką do uzyskania świadomości roli zawodowej jest konstruowanie siebie jako pracownika socjalnego dlatego odpowiedzią na wyżej zadane pytanie powinien być proces permanentnie odnawiany i poddawany refleksji nigdy nie uznawany za ostateczny.

1. W jakim stopniu świadomość siebie jako pracownika socjalnego wiąże się z oceną, jaką mogą wydać o Tobie inni wykonawcy tego zawodu? Co sądzisz o takich sprawach, jak koleżeństwo, współpraca, przyjaźń, korzystanie z doświadczenia innych w miejscu pracy i w środowisku związanym z wykonywaniem pracy socjalnej?

Odp.

Świadomość siebie jako pracownika socjalnego, zrozumienie celów i intencji związanych z wykonywaniem zadań pracy społecznej jest spoiwem łączącym ludzi wykonujących ten zawód. „Grupowa świadomość zawodowa rodzi się z refleksji nad różnicami w rozumieniu zawodu oraz różnorodnością oczekiwań wobec niego³”. Na gruncie samoświadomości pracownika socjalnego (świadomość profesjonalna) oraz w oparciu o świadomość grupową, osoba wybierająca ten zawód jest w stanie określić swój stosunek wobec podopiecznego oraz ocenić relacje ze swoją grupą zawodową.

Koleżeństwo, współpraca, przyjaźń, korzystanie z doświadczenia innych w miejscu pracy i w środowisku związanym z wykonywaniem pracy socjalnej według mnie jest warunkiem efektywnego wykonywania tego zawodu. Kontakt z innymi pracownikami socjalnymi skłania do konfrontacji własnych poglądów daje możliwość zaakceptowania lub odrzucenia jakiegoś stanu rzeczy w trakcie zmagania się z zadaniem- to w mojej opinii przybliża do osiągnięcia zakładanych celów. „Tym co rzeczywiście powinno zajmować pracownika socjalnego, są rezultaty działania wyrażone realną zmianą sytuacji społecznej podopiecznego⁴”.

1. Czy uważasz, że jako pracownik socjalny powinieneś pielęgnować tradycję tego zawodu oraz dbać o interesy ludzi go wykonujących? Jakie znasz organizacje, stowarzyszenia społeczne zrzeszające pracowników socjalnych? Co wiesz o ich działalności?

Odp.

W mojej opinii człowiek wybierający konkretną drogę zawodową powinien przede wszystkim być jej świadom. Dotyczy to stopnia identyfikacji z rolą zawodową. W takiej sytuacji należy poważnie brać pod uwagę również miejsce pracy oraz środowisko związane z wykonywaniem zawodu. Tradycje zawodowe uważam za fundament oraz wskaźnik obrania własnego toru zawodowego. „Elementem nabywania pewności wyboru jest wiedza o zawodzie otrzymywana od osób bardziej doświadczonych pod warunkiem, że jest to rzetelna i uczciwa informacja o środowisku, jego normach, zasadach, etyce zawodowej i formach jej stanowienia⁵”. Moim zdaniem jest to uniwersalne postrzeganie wypływu tradycji oraz środowiska bez względu czy mamy na myśli zawody związane z naukami o wychowaniu, medycyną, prawem czy zawodami technicznymi. Odpowiednio wybrana droga życiowa dopasowana do osobistych predyspozycji, możliwości, oczekiwań daje możliwość samorealizacji, poczucia spełnienia i szczęścia- co według mnie wpływa na wysoką jakość wykonywanych zadań. Odnalezienie się we własnym środowisku jako suwerenna, wolna jednostka, czująca siłę wsparcia grupy społecznej przynosi naturalne poczucie przynależności, lojalności oraz chęć dbania o interesy osób ze swoich kręgów.

Stowarzyszenia społeczne o których miałam okazję usłyszeć to m.in.: Związek Zawodowy Pracowników Socjalnych. „Związek Zawodowy Pracowników Socjalnych został zarejestrowany w Łodzi dn. 29.11.2006. w KRS nr: 0000268615 - jako dobrowolna, samorządna i niezależna organizacja powołana do reprezentowania oraz ochrony praw i interesów zawodowych i socjalno-bytowych swoich członków - pracowników socjalnych. Zakresem swego działania Związek obejmuje wszystkich pracowników socjalnych zatrudnionych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, niezależnie od podstawy stosunku pracy i aktualnie wykonywanego zawodu czy pełnionej funkcji oraz pracowników socjalnych, którzy przeszli na emeryturę, rentę lub stali się bezrobotni w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu⁶”.

1. Wymień cechy pracownika socjalnego, który mógłby być dla Ciebie autorytetem. Jakie znaczenie byłbyś skłonny przypisać tej z nich która mówi o szacunku dla pracy, którą się wykonuje?

Odp.

Pracownik socjalny który mógłby być dla mnie autorytetem powinien wykazywać cechy takie jak: poszanowanie i zrozumienie występowania odmienności, uczciwość, otwartość, bezpośredniość, poczucie wolności i suwerenności pomimo związku przynależności i lojalności do grupy zawodowej i identyfikacji z rolą zawodową, chęć i wewnętrzna radość z niesienia pomocy innym opartej o głęboką kontemplacje nad sobą oraz nad osobą z którą i dla której podejmuje zadania pracy społecznej, poszanowanie tradycji, norm, zasad etyki zawodowej.

W śród powyższych cech nie może zabraknąć szacunku do wykonywanej pracy. Brak szacunku do pracy którą się wykonuje, moim zdaniem jest wynikiem złego interpretowania własnych potrzeb w rozwoju zawodowym lub nieświadomym czy biernym uczestnictwie w runku pracy. Świadczy to o błędzie w dokonywaniu decyzji o swojej roli zawodowej. Brak szacunku do pracy wiąże się z niezadowoleniem, frustracją, brakiem motywacji i efektów swojej pracy. Tego typu negatywne nastawienie prowadzić może do braku utożsamiania się z grupą zawodową, konfliktami, zachwianiem równowagi lub podważaniem idei które stanowiących podwaliny do pracy społecznej.

1. Co sądzisz o znaczeniu takiej cechy (wartości) jak tolerancja? Zastanów się, w jakich momentach pracy socjalnej może ona mieć szczególne znaczenie?

Odp.

Pracownik socjalny jako człowiek jest równy innym ludziom, uczucie i atmosfera tolerancji oraz zaufania muszą stanowić nieodzowne składniki wykonywanych działań. Oprócz posiadanej wiedzy, pracownik socjalny ma możliwość wpływania na losy swoich podopiecznych: „Osobistym celem pracy socjalnej może być zatem uczenie się traktowania <<biednych>> jako partnerów w nauce o znaczeniu bólu, samotności, nędzy. Być może takie podejście jest skuteczniejsze od pomocy materialnej. Może świadczenia rzeczowe i porada słowna będą skuteczne wtedy, gdy o ich jakości zdecyduje stosunek do podopiecznego jako do człowieka. Taki stosunek to właśnie narzędzie pomocy⁷”.

1. Jakie zasady, normy, reguły umieściłbyś w kodeksie etyki pracownika socjalnego?

Odp.

Według mnie etyka pracy zawodowej jaką powinien przestrzegać pracownik socjalny powinna opierać się o poszanowanie siebie jako jednostki wolnej i samorealizującej się, inwestującej w permanentny rozwój i poszerzanie wiedzy. Na równi z cechami wewnętrznymi i pracą nad samoświadomością profesjonalną kodeks powinien obejmować obowiązki moralne odnoszące się do poszanowania innych: czyli podopiecznych – tolerancja, współprzeżywanie procesu pracy socjalnej, jak i osób ze środowiska pracy socjalnej (grupy zawodowej) oraz szacunku do wykonywanej pracy.”Wolność, niezależność, współdziałanie to zasady warunkujące nastawienie na innych i wynikające z niego. Zawód pracownika socjalnego jest zapewne poświęceniem się dla ludzi, lecz nie musi wymagać nadmiernych wyrzeczeń w zakresie własnego samostanowienia, choć skłaniać do nich powinien⁸”.

- Pracownik socjalny wobec innych

1. Jaka rolę odgrywa technika kontraktu w pracy socjalnej? Jakie wartości moralne, społeczne realizuje się za jej pomocą? Co znaczy „umowa społeczne”, „konsensus”?

2. Jaką rolę w kontaktach międzyludzkich odgrywa tzw. Pierwsze wrażenie? Jaką rolę odgrywa ono dla Ciebie?

3. Czy sądzisz, że lepsze efekty w nawiązywaniu kontaktu z innym człowiekiem osiąga się okazując zainteresowanie jego osobą? Przedstawi kilka przykładów sytuacji, w których zaobserwowałeś „biurokratyczny” stosunek do klienta. Czy potrafisz podać przykłady wręcz przeciwne?

4. Jakie pytania mógłbyś postawić, jakie wątpliwości sformułować, gdy myślisz o swoich kontaktach z innymi ludźmi? Czy sądzisz, że Twoje ewentualne obawy w tym zakresie dotyczą również innych ludzi? Jakie kroki podjąłbyś, aby je usunąć?

5. Zastanów się, w jakich sytuacjach pracownik socjalny ma prawo wątpienia w czas na nie, a kiedy powinien wykazać zdecydowanie i szybkość reakcji. W jakim stopniu na cechy te wpływa stosunek do innego człowieka? W jakim stopniu wpływają na to Twoje własne potrzeby?

6. Jak często zastanawiasz się nad intencjami własnego postępowania? Czy sadzisz, że intencje nie mają znaczenia, a liczy się tylko skutek działania? Jaki powinien być (według Ciebie) pogląd pracownika socjalnego w tej kwestii?

---

1. W. Mikołajewicz, Praca socjalna jako działanie wychowawcze, s. 184.↩

2. W. Mikołajewicz, Praca socjalna jako działanie wychowawcze, s. 187.↩

3. Tamże, s. 185.↩

4. W. Mikołajewicz, Praca socjalna jako działanie wychowawcze, s.185.↩

5. Tamże, s. 186.↩

6. Oficjalna strona internetowa Związku Zawodowego Pracowników Socjalnych, www.socjalni.pl (dostęp 30.04.2012)↩

7. W. Mikołajewicz, Praca socjalna jako działanie wychowawcze, s. 188.↩

8. Tamże, s. 189.↩