Piotr Bogacki

METODY BADANIA RÓWNOWAGI

Utrzymywanie równowagi, zarówno statycznej jak i dynamicznej zależy od prawidłowego funkcjonowania systemu kontroli postawy utrzymującego rzut środka ciężkości ciała (COP – center of feet pressure) w obrębie pola podparcia oraz zdolnego przeciwdziałać zewnętrznym siłom mogącym destabilizować postawę. W tym złożonym systemie sprzężenia zwrotnego istotną rolę odgrywają ośrodkowe przetwarzanie i koordynacja napływających z obwodu informacji wzrokowych, z przedsionkowego narządu równowagi i proprioreceptorów skóry, mięśni, ścięgien, więzadeł i torebek stawowych. Efektem ich integracji jest dyspozycja wysyłana przez ośrodkowy układ nerwowy do układu mięśniowo-szkieletowego, której celem jest korekcja środka ciężkości przez zmianę położenia ciała.

Metody pomiaru równowagi można podzielić na statyczne oraz dynamiczne.

PRÓBY STATYCZNE

Próba Romberga

Próba ta jest jedną z najczęściej wykonywanych prób w codziennej praktyce klinicznej. Wykonuje się ją w następujący sposób: badanemu poleca się aby stanął (najlepiej bez obuwia) z nogami złączonymi „stopa przy stopie”, uniósł przed siebie obie ręce do poziomu i zamknął oczy. Obserwowanie osoby badanej powinno trwać kilkanaście sekund , w których należy zwrócić uwagę na mniej lub bardziej wyraźne chwianie się pacjenta lub wręcz padanie (ważna asekuracja!) w określoną stronę. W przypadku obwodowych (błędnikowych) uszkodzeń układu równowagi kierunek padania w tej próbie będzie zależał od strony mniej sprawnego narządu przedsionkowego. Jeśli więc w próbie Romberga osoba badana pada w stroną np. lewą, można przypuszczać, że lewy błędnik jest niesprawny. Chcąc to sprawdzić, poleca się choremu, aby dokonał zwrotu głowy w prawo. Jeżeli choroba dotyczy narządu przedsionkowego, badany powinien padać do przodu. Tak więc przez odpowiedni zwrot głowy można już orientacyjnie określić , czy choroba ma charakter obwodowy. W uszkodzeniach ośrodkowych (móżdżkowych) chory pada zawsze do tyłu, niezależnie od zwrotu głowy. Należy pamiętać że u osób zdrowych występuje fizjologiczne odchylenie ciała o około 3-5 stopni.

Uczulona próba Romberga

Istnieje także tzw. "uczulona" próba Romberga, podczas której badany ustawia stopy w linii prostej jedną przed drugą. Niemożność poprawnego wykonania tej próby nie świadczy jednak o zaburzeniach czynności układu równowagi.

Próba zbaczania

Próba ta polega na tym że badany wyciąga przed siebie do poziomu obie ręce, utrzymując je w takim położeniu przez kilkanaście sekund po zamknięciu oczu. U osób zdrowych nie obserwuje się żadnej zmiany w pozycji wyciągniętych rąk. Natomiast u chorych z uszkodzeniem błędnikowym ręce opadają lub zbaczają w kierunku uszkodzonego błędnika. W uszkodzeniach móżdżkowych opadanie lub zbaczanie dotyczy tylko jednej ręki, po stronie zmiany chorobowej.

PRÓBY DYNAMICZNE

Próba mijania

Jest to prosta próba, w czasie której badany staje lub siada przed badającym, wyciągając ręce przed siebie tak, aby niemal zetknęły się one z wyciągniętymi rękami badającego. Następnie badany opuszcza i unosi do poziomu rąk badającego swoje ręce, powtarzając tę czynność kilkakrotnie przy otwartych oczach. Po zamknięciu oczu badany raz jeszcze powtarza tę czynność. W uszkodzeniach móżdżkowych tylko jedna ręka, tj po stronie uszkodzenia, odchyla się na bok (mija się z ręką badającego). W uszkodzeniach przedsionkowych obie ręce odchylają się w kierunku uszkodzonego błędnika lub w stronę wolnej fazy oczopląsu.

Próba marszu po prostej

W próbie tej poleca się badanemu, aby maszerował przed siebie, początkowo z otwartymi oczami, wzdłuż linii prostej, zaznaczonej na podłodze. W próbie marszu chorzy z uszkodzeniami błędnikowymi zbaczają po zamknięciu oczu w stronę chorego narządu przedsionkowego. W uszkodzeniach ośrodkowych chód jest niepewny, chwiejny, na szerokiej podstawie.

Próba szynowa Heatha

Udoskonalenie próby chodu stanowi próba szynowa, opisana w 1942 r. przez Heatha , a następnie w 1961 r. przez Goetzingera i wsp. . Próbę tę wykonuje się chodząc boso po drewnianych szynach o różnej szerokości, przystawiając przy tym piętę do palców. Ocenia się odległość, którą badany przeszedł utrzymując się na szynie.

Próba marszu w miejscu (Unterberga) /Próba dreptania/ Próba walca/

Próbę wykonuje się w sposób podobny do próby Romberga. Badany staje ze stopami zbliżonymi, wyciąga ręce przed siebie i zamyka oczy. Następnie poleca się badanemu, aby unosząc wysoko stopy (25cm) maszerował w miejscu przez około 15-30 s. W uszkodzeniach błędnika podczas „marszu” badany dokonuje obrotu ciała wzdłuż osi długiej, zwracając się w kierunku uszkodzonego narządu przedsionkowego, a w przypadku stwierdzenia oczopląsu w stronę jego wolnej fazy. W warunkach prawidłowych obrót ciała nie przekracza 5-10 stopni.

Gwałtowny rozwój techniki w ostatnich latach dosięgnął również metod i sposobów diagnostyki w tym również sposobów pomiaru równowagi czego niewątpliwym przykładem jest badanie równowagi metodą stabilogramu.

Badanie równowagi metodą stabilogramu

Badanie polega na rejestrowaniu na platformie dynamograficznej trajektorii ruchu rzutu środka ciężkości ciała na płaszczyznę podparcia podczas stania swobodnego pacjenta przy stopach rozsuniętych na szerokość bioder. Rejestracja trwa standardowo 30 sek. Badanie wykonuje się w dwóch warunkach: przy oczach zamkniętych i oczach otwartych. Oblicza się następujące parametry trajektorii rzutu środka ciężkości: średni promień, zakreśloną przez niego powierzchnię, drogę, maksymalne wychylenia w lewo i prawo, oraz w tył i przód. Parametry te porównuje się z parametrami odniesienia osób zdrowych.

Przedstawione powyżej metody oceny równowagi nie wyczerpują oczywiście danego tematu ponieważ przedstawiają tylko aspekt kliniczny i biomechaniczny, istnieje natomiast wiele metod bazujących na anatomii czy patofizjologii i bada się w nich takie czynniki jak oczopląs czy zawroty głowy ale są to dziedziny z którymi fizjoterapeuci na ogół nie mają do czynienia w swojej pracy zarówno klinicznej jak i naukowej.

Bibliografia:

1. Tomasz Ocetkiewicz, Anna Skalska, Tomasz Grodzicki

Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie

„Badanie równowagi przy użyciu platformy balansowej — ocena powtarzalności metody”

„Balance estimation by using the computer balance platform: repeatability of the measurements “

1. Bożydar Latkowski ,Alina Morawiec-Bajda, Jadwiga Jóźwiak

„ Badania narządu słuchu I układu równowagi . Podstawowe metody.”

1. Pracownia diagnostyki narządu ruchu w Klinice Rehabilitacji Pediatrycznej IPCZD

„Badanie równowagi metodą stabilogramu”