Typ: nicienie – Nematoda

Charakterystyka ogólna:

- żyją wolno

- pasożyty lub komensale

- występują w morzach, zbiornikach wód słodkich, słonych, w glebie, mchu, tkankach roślinnych i zwierzęcych

- encystacja, anabioza

- postacie dorosłe i młodociane osobniki mało wrażliwe na warunki tlenowe

- brak orzęsionego nabłonka (na zewnątrz i wewnątrz ciała)

- plemniki bez witki

- wór powłokowo-mięśniowy z grubym oskórkiem

- układ pokarmowy drożny (rura) z otworem odbytowym

- brak układu oddechowego i krwionośnego

- okrągłe w przekroju, pierwotna jama ciała (pseudocel)

- ich ciało ma mlecznobiałą barwę, czasami czerwoną, żółtą, zieloną

- różne wymiary ciała (od form mikroskopijnych do osobników osiągających kilka metrów)

- różna długość życia

Budowa zewnętrzna:

- ciało o stałej liczbie komórek ok 500

- wydłużony, nitkowaty kształt, kolisty w przekroju

- przód (łagodniejsze) i tył ciała są zwężone

- promieniste ułożenie struktur otaczających otwór gębowy

- otwór gębowy występuje szczytowo na przodzie ciała

- odbyt, układ wydalniczy i płciowy znajduje się po stronie brzusznej

- ciało jest nieczłonowane (niesegmentowane), symetria dwuboczna

Budowa wewnętrzna:

- wszystkie narządy są wydłużone

- pokrycie ciała: gruby, przeważnie gładki oskórek (u niektórych gatunków poprzecznie drobno rowkowany). U wielu wolno żyjących osobników naskórek pokryty jest szczecinkami oskórkowymi, a u niektórych pasożytniczych kolcami lub łuskami. Linienie.

Oskórek pokrywa ciało wyściela: jelito przednie oraz tylne, kloakę, pochwę, kanał wyprowadzający. Składa się z kolagenu, albumin, lipidów i substancji zbliżonych do keratyny.

U form lądowych naskórek jest zróżnicowany na warstwę zewnętrzną i wewnętrzną. Wewnętrzna warstwa jest zbitą i włóknista. Zewnętrza ma luźniejszą strukturę.

U pasożytów występują 4 warstwy:

• Epikutikula (zewnętrzna) – zbudowana z sub podobnej do keratyny, może składać się z 3 podwarstewek

• Egzokuyikula (leżąca niżej) – z podjednostek ułożonych promieniście , zróżnicowana na 2 podwarstewki

• Mezokutikula – z podjednostek włóknistych, kolagenowych, okrężne ułożonych

• Endokutikula (najniżej leżąca) – nieregularnie rozmieszczone włókna

U postaci młodocianych i niższych nicieni (dojrzałych) – charakter komórkowy naskórka

U wyższych form – naskórek syncycjalny

Naskórek jest cienki i zwany hipodermą. U postaci dorosłych hipoderma może mieć różną długość. Tworzy 4 podłużne, symetrycznie ułożone zgrubienia wysunięte w kierunku jamy ciała (pseudocel), zwane są wałkami hypodermalnymi Występują wzdłuż ciała w liniach grzbietowej, brzusznej i liniach bocznych (najgrubsze).

Oskórek (kutikula) z kolagenu:

• Przepuszcza wodę, gazy i związki chemiczne

• Chroni przed niekorzystnymi czynnikami środowiska zewnętrznego

• Chroni przed działaniem enzymów trawiennych

Gruczoły w naskórku produkują wydzieliny śluzowate, występują tylko w nielicznych gatunków i są rzadko rozmieszczone. W tyle ciała, znajdują się parzyste gruczoły adhezyjne (ogonowe), wielokomórkowe, z długimi kanałami wyprowadzającymi, produkują substancje lepkie. U niektórych nicieni występują gruczoły produkujące substancje przypominające jad.

- mięśnie: każda z komórek składa się z 2 części: kurczliwej i sakoplazamatycznej. Część kurczliwa, przylegająca do naskórka, ma kształt cygara i zawiera pęki włókienek kurczliwych, rozdzielonych obwodowo, rozdzielona są one podstrukturami blaszkowymi.

Część sakroplamatyczna, buławkowata, nie posiada włókien kurczliwych, sterczy do pseudocelu. Zawiera jądro komórkowe, mitochondria i materiał zapasowy (lipidy, glikogen). Jeden z boków tej części przechodzi w wyrostek. Na końcu rozdzielony jest drobne wyrostki 2 rzędy, które dochodzą do błony otaczającej konkretne włókno nerwowe. W miejscu połączenia wyrostków z nerwem występują połączenia neuromięśniowe. Mięśnie charakter neromotoryczny.

- układ nerwowy: centralna część zbudowana jest z pierścienia obejmującego gardzieli dwu lub więcej par zwojów (obrączka okołoprzełykowa). Jedna para, mniejsza, położona jest grzbieto-bocznie (zwoje). Druga par jest większa i znajduje się po stronie brzusznej.

Od pierścienia oraz zwojów odchodzą krótkie nerwy do przodu ciała (6-8), jeśli występują amfidie, unerwiające narządy zmysłów umieszczone w okolicy otworu gębowego.

Ku tyłowi dochodzą podłużne pnie nerwowe, głównie 8; grzbietowy (motoryczny), brzuszny (najgrubszy, charakter czuciowo – motoryczny), dwa boczne (czuciowe) i dwie pary pni boczno-brzusznych (motoryczne).

Pnie brzuszne i grzbietowe połączone półpierścieniowatymi poprzecznymi spoidłami – komisurami.

- narządy zmysłów :

• Brodawki (papille) – czuciowe, na przedniej części ciała głowowe. Występują także brodawki wargowe, osadzone na wargach. Brodawki analne – w okolicach odbytu.

U samców licznie występują brodawki przedstekowe, przystekowe i ogonowe.

Brodawki i komórki zmysłowe szczecinek kopulacyjnych są chemoreceptorami i narządami dotyku. Brodawki wargowe odbierają wrażenia smakowe, a analne ułatwiają kopulację

• Szczecinki czuciowe – usytuowane na całym ciele, lite lub mające kanały w środku. Narządy dotyku.

• Oczka – u nicieni wolnożyjących (gł morskich). Na przedzie ciała, po bokach. Mają kształt kubków otoczonych pigmentami. U nielicznych mają oskórkową soczewkę.

• Amfidie (narządy naboczne) – na przedzie ciała, po bokach. U gatunków wolnożyjących. Mogą być zagłębione w naskórku, w kształcie pęcherzyka otwierającego się na zewnątrz. Wewnątrz występują struktury receptorowe. Do części dolnych amfidii dochodzą nerwy z pierścienia okołogardzielowego i przylegają jednokomórkowe gruczoły. Są chemoreceptorami.

• Fasmidie (gruczoły przyogonowe) – u nicieni z gromady SECERNENTEA. W tylnej części ciała. Charakter gruczołów wielokomórkowych, które skierowane są na zewnątrz ciała. Silnie unerwione. Narządy gruczołowo – czuciowe, wrażenia chemiczne.

• Wolne zakończenia nerwowe – rozrzucone po całym ciele. U niektórych proprioreceptory – w bocznych pniach nerwowych, kontrolują ruchy zginające ciało i informują o stopniu napięcia mięśni.

- jama ciała (pseudocel) – wypełniona płynem o dużym ciśnieniu osmatycznym. W większości brak wolnych komórek. Płyn u wielu gatunków zawiera rozpuszczoną hemoglobinę, substancje toksyczne. Często występują duże, nieliczne, przyczepione do zgrubień naskórka, sterczące do jamy ciała pochłaniają zbędne produkty metabolizmu (komórki gwiaździste, astrocyty) i fagocytoza.

Szkielet hydrauliczny. Schizocel (jama ciała wypełniona płynem) – pełni on funkcję szkieletową (ciśnienie płynu), transportuje substancje odżywcze z jelit do mięśni i układu rozrodczego, dyfuzja szkodliwych metabolitów do kanałów wydalniczych).

- układ pokarmowy: prosty, wygląda jak rura; jelito przednie, środkowe i tylne. Odcinki przedni i tylny wysłane są cienkim oskórkiem, który jest systematycznie zrzucany.

Jest drożny, zakończony otworem odbytowym: usprawnienie obróbki pokarmu (specjalizacja poszczególnych części), pobieranie pokarmu w dowolnym momencie bez oczekiwania na strawienie i wydalenie poprzedniej porcji, częstsze pobieranie pokarmu, jego lepsze wykorzystanie – usprawnienie metabolizmu.

1. Jelito przednie (ektodermalne):

• Otwór gębowy znajduje się na przednim końcu ciała i otoczony jest wargami, najczęściej trzema: grzbietową i 2 boczno – brzusznymi. Każda z warg zaopatrzona jest w brodawki zmysłowe. U części pasożytów wargi w ogóle nie występują, otwór gębowy otoczony jest tylko jednym lub kilkoma wieńcami ząbków lub płytek oskórkowych.

• Otwór gębowy prowadzi do jamy gębowej. Wyściela ją oskórek, który może być zróżnicowany na powierzchni w ząbki, guzki, pręciki itp. U pasożytów i drapieżników występuje oskórek sztyletowy. Jest wysuwany i umożliwia przebijanie zdobyczy, a także wysysanie płynów ofiary.

• Jama gębowa łączy się z gardzielą, silnie umięśnioną i wysłaną przedłużonym zewnętrznym oskórkiem. Światło gardzieli jest trójkątne: może ona zawierać kutikularne ząbki (u pasożytów żyjących w płynach ustrojowych) albo kłująco-ssący sztylecik (u pasożytów wysysających rośliny). W ścianie gardzieli występują liczne gruczoły gardzielowe.

2. Jelito środkowe (endodermalne):

• Połączone z gardzielą, jest stosunkowo długim odcinkiem, zbudowanym z nabłonka z mikrokosmkami, brak warstwy mięśniowej. Tu zachodzi głownie trawienie i wchłanianie.

• Na obu jego końcach występują mięśnie zwieracza, zapobiegające cofaniu się pokarmu.

3. Jelito końcowe (ektodermalne):

• Jest umięśnione. Jest to krótki odcinek wyprowadzający powstały z wypuklenia ektodermy.

- odżywianie: formy wolno żyjące zjadają szczątki organiczne, dochody, bakterie, glony, grzyby. Nicienie pasożytnicze – u nich zachodzi resorbcja pokarmu przez pokrycie ciała układ pokarmowy może być różnie zmodyfikowany. Trawienie jest głównie zewnątrzkomórkowe, częściowo wewnątrzkomórkowe.

- oddychanie: przez pokrycie ciała. Może zachodzi oddychanie tlenowe i beztlenowe.

* tlenowe całą powierzchnią ciała

* beztlenowe pasożyty (zachowują zdolność do oddychania tlenowego) – rozkładają nagromadzone w ciele węglowodany (glikogen), produktami końcowymi tej fermentacji są : CO2, H2, kwas masłowy i walerianowy

- układ wydalniczy: większość ma złożony układ wydalniczy w kształcie H, z kanałami wewnątrzkomórkowymi. Dwa boczne kanały biegną po bokach ciała. W przedniej części ciała połączone są kanałem poprzecznym, od niego odchodzi krótki przewód otwierający się na zewnątrz ciała po stronie brzusznej. Końcowym produktem metabolizmu jest amoniak.

Obecność komórek fagocytarnych – gwiaździste komórki ułożone w przedniej części jamy ciała, wzdłuż bocznych kanałów wydalniczych zatrzymują i gromadzą nierozpuszczalne produkty przemiany materii oraz ciała stałe, które dostały się do organizmu

- układ rozrodczy: większość jest rozdzielnopłciowa, występuje dymorfizm płciowy. Samce są mniejsze od samic i ich tylna część ciała jest zagięta. Hermafrodytyzm występuje rzadko.

Owitesty - gonady u hermafrodyt są obupłciowe (plemniki + jaja). Najpierw tworzą się plemniki, a później jaja.

Narządy rozrodcze są wydłużone. Są poskręcane, mają postać długich rur. Komórki rozrodcze powstają na całej powierzchni nabłonka płciowego gonad – hologonia, albo tylko w i strefach początkowych (górnych) – telogonia i przesuwają się niżej przekształcając się w gamety.

W telogoniach produkowane są liczniejsze gamety. Samice mogą produkować feromony płciowe, wabiące samce.

• SAMICE:

- jajniki są długie cewkowate i parzyste

- jajowody – wyprowadzając jaja z jajników, są długie i przechodzą w macicę

- gdy gonady są parzyste wtedy macice są również parzyste, uchodzą do pochwy (otwiera się na zewnątrz po stronie brzusznej otworem płciowym)

- końcowe części macicy mogą być zróżnicowane w zbiorniki nasienne

• SAMCE:

- jądra są nieparzyste u większości

- przechodzą w długie nasieniowody kończące się kanałem wytryskowym

- do kanału uchodzą gruczoły produkcja lepkiej wydzieliny, która umożliwia przyczepianie się samca do samicy

- gruczoły prostaty

- kanał wytryskowy uchodzi do kloaki

- w okolicy kanału wytryskowego, znajdują się dwie kieszenie, które łączą się ze sobą przed kloaką

- w tych kieszeniach znajdują się szczecinki kopulacyjne (spikule) w kształcę sztyletów, mogą się wysuwać. Służą one jako narząd kopulacyjny, do rozszerzania pochwy ułatwia to wnikanie plemników do macicy

- torebka kopulacyjna (nie u wszystkich) fałd ściany ciała otaczający kloakę

- giną po kopulacji

Rozmnażanie i rozwój:

Zapłodnienie wewnętrzne, zachodzi w macicy. Plemniki nie mają witek, poruszają się amebowato.

Jaja po zapłodnieniu, wytwarzają osłonę, a ta pokrywa osłonę powstającą z wydzieliny komórek macicy. Zapłodnione jaja przez pewien czas przebywają w macicy i później zostają składane. Większość samic jest jajorodna, część jajożyworodna.

Bruzdkowanie jest całkowite, nierównomierna i zdeterminowana.

Rozwój pozazarodkowy zachodzi wprost lub powstają larwy, podobne do osobników dorosłych.

Larwy pokryte są sztywniejszym oskórkiem, ich wzrost odbywa się w trakcie 4 linień (wzrasta rozmiar komórek, a nie liczba).

U gatunków pasożytniczych występuje larwa RABDITOWA.

• Wydłużony kształt ciała

• Ostro zakończony tylny odcinek ciała

• Obecne przewężenie w gardzieli, poprzedzone i zakończone rozszerzeniem

Larwa FILARIOPODOBNA:

• Łagodniejsze zakończenie tylnego odcinka ciała

• Długa, rurkowata gardziel

W rozwoju jaj wymagane są warunki tlenowe w środowisku, larwy i dojrzałe osobniki mogą oddychać beztlenowo.

Cykl życiowy glisty ludzkiej:

1.Samica składa w jelitach żywiciela ok 200 tys jaj na dobę; jaja wydostają się na zewnątrz wraz z kałem żywiciela.

2. Larwy wylęgają się z jaj poza organizmem żywiciela (warunki tlenowe!!!), tworzą tzw. jajo inwazyjne odporne na warunki środowiska.

3. Po połknięciu ja, w jelitach wylegają się larwy i przebijają się do naczyń włosowatych, a następnie wraz z krwią docierają do płuc.

4. Po dwóch wylinkach przez jamę gębową (odruchowe połknięcie) larwy trafiają z powrotem do jelit.

Cykl rozwojowy włośnia krętego:

1. Do kopulacji dochodzi w jelicie cienkim, samce następnie giną.

2. Jajożyworodność samica rodzi ok 1500 larw.

3. Młode larwy wraz z krwią docierają do mięśni, gdzie otorbiają się tworząc trychiny.

4. W tej postaci oczekują na zjedzenie nawet kilkadziesiąt lat.

5. Po zjedzeniu mięsa przez nowego żywiciela wydostają się z osłonek i szybko rosną.

Człowiek zaraża się poprzez zjedzenie zarażonego mięsa świni.

Cyk życiowy owsika:

1. Pasożytuje w końcowym odcinku jelita grubego człowieka.

2. Samice składają jaja na zewnątrz odbytu żywiciela.

3. Wędrówka samic powoduje intensywne swędzenie, drapanie się często prowadzi do samozarażenia.

4. Po połknięciu jaj larwy wykluwają się w jelicie cienkim.

Większość pasożytniczych nicieni nie wymaga do rozwoju żywiciela.

	Typ pasożyta	Żywiciel	Droga zakażenia
Glista	Monokseniczne (jeden żywiciel)	Człowiek	Spożycie pokarmów lub wypicie wody zanieczyszczonej fekaliami
Włosień	Polikseniczne (wiele żywicieli)	Drapieżnie i wszystkożerne ssaki	Spożycie mięsa zawierającego otorbione larwy włośnia
Owsik	Monokseniczne	Człowiek	Nieprzestrzeganie higieny

Gromada: Adenophorea	Secernentea
- brak fasmidii - pierwotne narządy wydalnicze - naskórek komórkowy, gładki lub poprzecznie/ podłużnie prążkowany - w gonadach na całej wewnętrznej powierzchni powstają gamety - dobrze wykształcone amfidie - gruczoły ogonowe (brak tych gruczołów u pasożytów) - większość prowadzi wolny tryb życia (w morzach, wodach słodkich, na lądzie)	- mają fasmidie - brak gruczołów przyogonowych - amfidie słabo rozwinięte - oskórek gruby, z 4 warstw - naskórek syncycjalny - układ wydalniczy z kanałami - gonady u samic parzyste/nieparzyste - samce ze spikulami - gamety powstają w szczytowych strefach gonad - większość jest pasożytnicza