Oskarżyciel publiczny:
Oskarżyciel publiczny – organ państwa, który wnosi i popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa publicznoskargowe, a wyjątkowo także w sprawach o przestępstwa prywatnoskargowe (ze względu na interes społeczny)
Nie działa w interesie prywatnym, a w interesie publicznym, dążąc do uzyskania sprawiedliwego rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu
To na nim spoczywa ciężar dowodu, co najogólniej oznacza obowiązek udowodnienia oskarżonemu sprawstwa i winy – w konsekwencji obalenia domniemania niewinności
Należy dodać, że postulaty wynikające z zasady praworządności, bezstronności również są adresowane do prokuratora
Z systematyki Kodeksu wynikałoby, że prokurator jest stroną, ale trudno powiedzieć, żeby był strona w takim sensie jak oskarżony i pokrzywdzony – stąd w teorii procesu często nazywa się prokuratora quasi-stroną
Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator (asesor prokuratury, któremu PG powierzył na czas określony pełnienie czynności prokuratorskich w ograniczonym zakresie)
Oskarżycielem publicznym z mocy szczególnych przepisów może być inny organ państwowy, np.:
Organy Inspekcji Handlowej
Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej
Urzędy skarbowe
Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
Będą to oczywiście sprawy pozostające w ich orbicie działań
Natomiast do nieprokuratorskich oskarżyciel publicznych na podstawie odrębnych ustaw zaliczamy:
Strażników leśnych zatrudnionych w nadleśnictwach (przedmiot przestępstwa dotyczy drewna z lasów stanowiących własność Skarbu Państwa)
Strażników Państwowej Straży Łowieckiej wyposażonych w prawo wnoszenia i popierania aktu oskarżenia w postępowaniu uproszczonym, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest zwierzyna
Oskarżyciel publiczny i inne uprawnione organy mają obowiązek wniesienia i popierania aktu oskarżenia o czyn ścigany z urzędu
Powinni być przekonani co do sprawstwa i winy
A przekonanie powinno się opierać na dowodach przeprowadzonych zgodnie z zasadą obiektywizmu i ich ocenie w myśl zasady swobodnej oceny
Podsumowując – życie prokuratora nie jest usłane różami, ma być obiektywny i praworządny, a zarazem ma obalać domniemanie niewinności
Ma także obowiązek uzyskania stosownego zezwolenia władzy, od którego ustawa uzależnia ściganie
Może odstąpić od wniesionego oskarżenia – nie wiąże to jednak sądu
Odstąpienie od oskarżenia nie zamyka drogi oskarżycielowi publicznemu do późniejszego wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia wydanego przez sąd
Udział prokuratora w rozprawie w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy, chyba że ustawa stanowi inaczej
Obowiązek nie dotyczy spraw rozpoznawanych w trybie uproszczonym, którym niestawiennictwo oskarżyciela nie tamuje toku rozprawy ani też posiedzenia
Prokurator po odstąpieniu od oskarżenia, nadal ma obowiązek udziału w rozprawie
Natomiast w przypadki sprawy publicznoskargowej wszczętej na podstawie subsydiarnego aktu oskarżenia – udział jest fakultatywny i sprowadza się do roli rzecznika interesu społecznego
Prokurator jako strona, jeżeli ma to znaczenie dla chronionych przez niego praw lub interesów – ma prawo udziału w posiedzeniach, co oznacza, że nie musi w nich uczestniczyć, chyba że ustawa czyni to obowiązkowym
Wyłączenie oskarżyciela publicznego
Stosuje się odpowiednio przepisy o wyłączeniu sędziego z mocy prawa oraz na wniosek strony
Wyłączenie prokuratora służy przestrzeganiu zasady obiektywizmu
Wyłączenie następuje na jego żądanie, z urzędu albo na wniosek strony
Wniosek strony o wyłączenie oskarżyciela w związku z zarzutem braku obiektywizmu złożony po rozpoczęciu przewodu sądowego pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu
Jeżeli oskarżycielem jest prokurator o jego wyłączeniu orzeka prokurator bezpośrednio przełożony
Czynności dokonane przez osobę podlegającą wyłączeniu zanim ono nastąpiło nie są z tej przyczyny bezskuteczne, jednak czynność dowodową należy na żądanie stron, w miarę możliwości – powtórzyć
W razie rażącego naruszenia obowiązków procesowych przez oskarżyciela publicznego sąd zawiadamia o tym bezpośrednio przełożonego osoby, która dopuściła się uchybienia, żądając nadesłania w wyznaczonym terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia
A jeżeli oskarżyciel bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił z miejsca czynności przed jej zakończeniem, co spowodowało dodatkowe koszty postępowania – można go obciążyć tymi kosztami
Oskarżyciel posiłkowy
Oskarżyciel posiłkowy to pokrzywdzony, który w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego może w stadium jurysdykcyjnym działać jako strona obok oskarżyciela publicznego albo zamiast niego
Wyróżniamy:
Oskarżyciel posiłkowego ubocznego
który może działać w postępowaniu obok oskarżyciela publicznego, popierając jego skargę
Oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego
który może działać w postępowaniu występując ze skarga zamiast oskarżyciela publicznego, gdy ten ostatni nie wnosi oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego
Przepisów o oskarżycielu posiłkowym nie stosuje się:
W postępowaniu w wypadku wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowaniu środków zabezpieczających
Pozakodeksowy tryb szczególny – postępowanie w sprawach nieletnich
Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia
Oskarżyciele posiłkowi mogą korzystać z pomocy pełnomocnika
Oskarżyciel posiłkowy uboczny:
Pokrzywdzony staje się oskarżycielem ubocznym, jeżeli:
po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego, pokrzywdzony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (odczytanie przez oskarżyciela aktu oskarżenia)
-> złoży oświadczenie, że będzie działał w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego
w związku z postępowaniem prywatnoskargowym
pokrzywdzony wniósł prywatny akt skargowy, po czym do sprawy przyłączył się prokurator
postępowanie wówczas toczy się z urzędu, a pokrzywdzony z oskarżyciela prywatnego staje się oskarżycielem posiłkowym ubocznym
oskarżyciel wnoszący akt oskarżenia bądź wniosek o ewarunkowe umorzenie postępowania ma obowiązek zawiadomić ujawnionego pokrzywdzonego, który od tej chwili może zgłosić swój udział w procesie
oświadczenie o wstąpieniu pokrzywdzonego do procesu może mieć formę pisemną lub ustną i ma charakter konstytutywny -> sam fakt złożenia oświadczenia, a nie decyzja sądu uprawniają pokrzywdzonego do występowania w roli strony
Sąd bada oświadczenie pod względem formalnym, czy:
Nie zostało wniesione po terminie
Czy zostało wniesione przez osobę uprawnioną (pokrzywdzony)
A także gdy w postępowaniu bierze już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli posiłkowych, orzeka w formie postanowienia – że osoba składająca oświadczenie nie może brać udziału w postępowaniu
Powinno być uzasadnione na piśmie, brak zażalenia
Regulacja pozostawia wiele do życzenia, brak żadnych kryteriów, a jedynie „jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania”
W sytuacji w której oskarżyciel publiczny odstąpi od oskarżenia nie wpływa na sytuacje oskarżyciela ubocznego
Zgodnie z art. 14 – sąd nie jest związany wycofaniem skargi, a 54 – że utrzymuje status posiłkowego
Jeżeli to oskarżyciel posiłkowy odstąpi od oskarżenia – nie może ponownie przyłączyć się do postępowania:
Składa oświadczenie na piśmie lub ustnie do protokołu
W przypadku śmierci – nie tamuje to biegu postępowania, a osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania
W przypadku śmierci oskarżyciela ubocznego po odstąpieniu oskarżyciela publicznego – osoba najbliższa może przystąpić do procesu w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania jako strona nowa, składając stosowne oświadczenie
Oskarżyciel dysponuje w procesie uprawnieniami, które może realizować samodzielnie, niezależnie od uprawnień oskarżyciela publicznego
Może ograniczać się tylko do popierania oskarżenia
Nie może działać na korzyść oskarżonego
Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny
Wniesienie skargi subsydiarnej jest możliwe, jeżeli oskarżyciel publiczny nie wnosi oskarżenia – przy spełnieniu określonych w kodeksie warunków
W konsekwencji pokrzywdzony będzie działał jako strona zamiast oskarżyciela publicznego, o ile wniesie d osądu subsydiarny akt oskarżenia (przyjęcie koncepcji skargi subsydiarnej)
Warunki formalne:
Na postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego pokrzywdzony składa zażalenie do sądu (sąd właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji)
Sąd uchyla postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego
Wskazuje powody uchylenia i wskazuje okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności które trzeba przeprowadzić
Wskazania te są wiążące dla prokuratora, który odmówił wszczęcia postępowania lub je umorzył
Prokurator przeprowadza wszelkie zalecone czynności i nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i ponownie wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub o jego umorzeniu
Oskarżony w przeciągu miesiąca od doręczenia postanowienia o ponownej odmowie lub umorzeniu może wnieść wtedy subsydiarny akt oskarżenia, o czym należy go pouczyć
Dołącza po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz prokuratora
Jeżeli Sąd utrzymał by w mocy postanowienie o odmowie/umorzeniu – zamyka w zasadzie pokrzywdzonemu drogę do wszczęcia postępowania (chyba, że Prokurator Generalny lub RPO wnieśliby kasację)
Inny pokrzywdzonym tym samym czynem może do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej – przyłączyć się do postępowania (w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego)
Należy tu nadmienić, że oskarżyciel posiłkowy subsydiarny nie ma obowiązku informowania pozostałych ujawnionych pokrzywdzonych, że kieruje sprawę z aktem oskarżenia do sądu
Wymogi formalne aktu oskarżenia – przymus adwokacki (radcowski) i spełnienie warunków ogólnych dla aktów oskarżenia z k.p.k.
W sprawie wszczętej na podstawie takiego aktu nie wykluczony jest udział prokuratora
Może on przystąpić, chociaż istnieją wątpliwości w jakiej roli, w doktrynie uważa się, że jako rzecznik interesu społecznego
Po odstąpieniu od oskarżenia – oskarżyciel posiłkowy subsydiarny nie może ponownie wystąpić w roli strony
Powiadamia się o tym prokuratora i jeżeli ten nie przystąpi w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia – sąd umarza postępowanie (trochę bezsens skoro np. 14 par. 2 – wycofanie skargi nie wiąże sądu)
Tym bardziej czemu prokurator miałby wstąpić uwzględniając warunki wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia?
Śmierć oskarżyciela subsydiarnego
Postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe dla zmarłego mogą wstąpić w jego prawa
Termin zawity 3 miesiące – jeżeli nie wstąpią, sąd umarza postępowanie
Mają zastosowanie odpowiednie przepisy w sprawach kosztów procesu z oskarżenia prywatnego
Oskarżyciel prywatny
Jest to pokrzywdzony, który wnosi i popiera oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego na gruncie kk:
Zniewaga
Zniesławienie i pomówienie
Naruszenie nietykalności cielesnej
Naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia do 7 dni
W przepisach pozakodeksowych:
Odmowa sprostowania
Naruszenie cudzego prawa autorskiego
W przypadku inicjowania ścigania tych przestępstw inicjatywa należy do pokrzywdzonego, wyjątek gdy będą ścigane z urzędu przez prokuratora:
Ze względu na interes społeczny
W postępowaniu z nieletnimi, jeżeli wymaga tego interes społeczny albo wzgląd na wychowanie nieletniego lub ochronę pokrzywdzonego
W przypadku gdy domniemany sprawca podlega orzecznictwu sądów wojskowych
Pokrzywdzony uzyskuje status oskarżyciela prywatnego w wyniku:
Wniesienia skargi prywatnej
Złożenia oświadczenia o przyłączeniu się do toczącego się już postępowania prywatnoskargowego wszczętego na skutek skargi innego pokrzywdzonego tym samym czynem
Złożenia oświadczenia o podtrzymaniu oskarżenia, w sytuacji gdy prokurator odstępuje od wcześniej wniesionej przezeń skargi (w wniesionej w sprawie prywatnoskargowej ze względu na ważny interes społeczny)
Skarga prywatna może być wniesiona w postaci:
Prywatnego aktu oskarżenia, w którym wystarczy wskazać oskarżonego, zrzucany mu czyn oraz dowody na poparcie oskarżenia
Skargi składanej do Policji, która w razie potrzeby zabezpiecza dowody, a następnie przesyła skargę do właściwego sądu
Wszczęcie postępowania prywatnoskargowego następuje przez samo wniesienie skargi prywatnej
Sąd bada ją tylko pod kątem formalnym
termin – 14 dni od powiadomienia pokrzywdzonego o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia
Brak legitymacji (np. matka pełnoletniego pokrzywdzonego)
Obie przesłanki dają podstawę do umorzenia postępowania
Reprezentacja oskarżyciela prywatnego:
Małoletni lub ubezwłasnowolniony -> w jego imieniu może działać przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której stałą opieką pokrzywdzony pozostaje
Śmierć oskarżyciela prywatnego:
za równo jeżeli akt nie został wniesiony jak i stało się to w czasie trwania – możliwe jest wniesienie, podtrzymanie aktu przez osoby najbliższe
mają na to 3 miesiące (termin zawity)
jeżeli osoba uprawniona nie wstąpi – sąd umarza postępowanie
jeżeli jest kilku pokrzywdzonych w jednej sprawie – każdy ma prawo do wystąpienia w roli oskarżyciela prywatnego
termin: do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej
skutkuje to współuczestnictwem procesowym po stronie czynnej
działają oni jednak samodzielnie i odstąpienie jednego nie wywołuje żadnych skutków wobec pozostałych
odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia może nastąpić w dwojaki sposób:
złożenie oświadczenia na piśmie lub ustnie do protokołu
niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzeniu pojednawczym lub na rozprawie głównej bez usprawiedliwionej przyczyny
jeżeli odstąpienie oskarżyciela prywatnego ma miejsce przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, wiąże sąd i skutkuje umorzeniem postępowania bez wymogu zgody oskarżonego,
jeżeli następuje po rozpoczęciu przewodu sądowego – umorzenie jest możliwe tylko za zgodą oskarżonego
ingerencja prokuratora jeżeli wymaga tego interes społeczny:
przy braku skargi pokrzywdzonego – prokurator wszczyna postępowanie przygotowawcze o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego z urzędu, a następnie wnosi i popiera akt oskarżenia przed sądem, przez co postępowanie ma charakter publicznoskargowe
w takim wypadku pokrzywdzony do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej może złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego
jeżeli prokurator następnie odstąpiłby od oskarżenia, a pokrzywdzony popierałby skargę jako oskarżyciel posiłkowy – może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora złożyć oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne
również pokrzywdzony, który wcześniej nie przyłączył się do postępowania – może złożyć prywatny akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje skargę prokuratora jako oskarżenie prywatne
jeżeli pokrzywdzony nie złoży w wyznaczonym terminie aktu oskarżenia (prywatnego) lub stosownego oświadczenia – sąd umarza postępowanie
prokurator wstępuje do postępowania wszczętego już w wyniku wniesienia przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia, co powoduje, że postępowanie staje się publicznoskargowe
jeżeli następnie prokurator odstąpiłby od oskarżenia – pokrzywdzony powraca do praw oskarżyciela prywatnego
Obrońca
Obrońca działa w interesie oskarżonego
Mogą być nimi jedynie osoby uprawnione do obrony według przepisów o ustroju adwokatury (adwokaci i aplikanci po 6 miesiącach)
Oskarżony może mieć nie więcej niż trzech obrońców, a obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli nie mają sprzecznych interesów
Ze względu na rodzaj tytułu do obrony wyróżniamy:
Obrońców z wyboru – gdzie tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony, czyli pełnomocnictwo udzielone adwokatowi po zawarciu umowy
Obrońca z urzędu – tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy, który w postępowaniu przygotowawczym wydaje je na wniosek prokuratora
Obrońcę z urzędu ustanawia się tylko wtedy, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, a jego posiadanie wymagane jest przepisem prawnym
Albo żąda jego ustanowienia i uprawdopodobni, ze nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku niezbędnego dla utrzymania siebie i rodziny
Obrońca jest przedstawicielem procesowym oskarżonym – działa w jego imieniu i na jego rzecz
Tylko oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy
Obrońca dysponuje uprawnieniami jakimi dysponuje strona która reprezentuje – za wyjątkiem tych czynności, które mogą być wykonane wyłącznie przez oskarżonego
Należy tu zaznaczyć, że oskarżony i obrońca mogą podejmować czynności procesowe samodzielnie i każda z tych czynności jest skuteczna
Obrońca ma obowiązek dokonywać czynności procesowych jedynie na korzyść oskarżonego
W przypadku świadomego przekraczania uprawnień lub niedopełniania obowiązków grozi mu odpowiedzialność dyscyplinarna; sankcje:
Kara pieniężna – rażące naruszenie obowiązków procesowych – prokurator/sąd zawiadamia o tym ORA, żądając działania, jeżeli ORA nie podejmie żadnych działań w terminie 30 dni – może nałożyć karę na dziekana do 10 tyś złotych
Ukaranie za niestawiennictwo – nieusprawiedliwiona nieobecność, kara do 10 tys. złotych
Ukaranie za naruszenie powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych, ubliżenie sądowi, innemu organowi państwowemu, osobom biorącym udział w sprawie – do 10 tys. złotych
Obrońcę obowiązuje tajemnica adwokacka – obowiązek nieograniczony w czasie, polega na zachowaniu w tajemnicy wszystkiego czego obrońca dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę
Gwarancja procesowa – zakaz przesłuchania obrońcy w charakterze świadka co do faktów o których dowiedział się przy udzielaniu porady prawnej lub prowadzeniu sprawy
Obrońcy przysługuje immunitet o charakterze materialnym, ograniczony jest:
Przedmiotowo – zniewaga, zniesławienie
Podmiotowym – co do określonych osób
Czasowo – nieograniczony, trwa także po zaprzestaniu wykonywania tego zawodu
Ustanie stosunku obrończego następuje:
W przypadku obrońcy z wyboru:
Przez wypowiedzenie
W przypadku niezaakceptowania przez oskarżonego pozbawionego wolności obrońcy ustanowionego przez kogoś innego
Skreślenie adwokata z listy
Śmierć oskarżonego
Przy obrońcy z urzędu:
Obrona z urzędu została odwołana
Ustanowienie obrońcy z wyboru
Skreślenie z listy
Śmierć oskarżonego
Pełnomocnik:
Wśród pełnomocnictw procesowych wyróżniamy:
Pełnomocnictwo obrończe – ustanowione dla obrońcy
Pełnomocnictwo właściwe - a w ramach niego:
ogólne – polegające na reprezentowaniu we wszystkich sprawach w postępowaniu karnym w którym mocodawca występuje jako pokrzywdzony
ograniczone tylko do pojedynczych czynności procesowych – np. umocowanie do sporządzenia subsydiarnego aktu oskarżenia
pełnomocnika może ustanowić:
bezpośredni pokrzywdzony, także działający jako oskarżyciel posiłkowy albo uboczny
oskarżyciel prywatny, powód cywilny
zakład ubezpieczeń
strony szczególne: interwenient, podmiot pociągnięty do kontroli państwowej
rodzice lub opiekun nieletniego w postępowaniu z nieletnim
przedstawiciel ustawowy i faktyczny opiekun
państwowa inspekcja pracy, wszelkie organy państwowe
osoba niebędąca stroną – jeżeli tego wymagają jej interesy w toczącym się postępowaniu
pełnomocnikami mogą być adwokaci i radcy prawni (aplikanci)
osoba może mieć nie więcej niż 3 pełnomocników, a ich udział nie wyłącza osobistego udziału mocodawcy
wyróżniamy pełnomocnictwo:
z wyboru
z urzędu
brak sytuacji w której posiadanie pełnomocnika byłoby obligatoryjne, ale istnieje analogiczna instytucja do „obrony ubogiego” dla osoby niebędącej stroną
istotą pełnomocnictwa jest zastępowanie podmiotu korzystającego z jego pomocy w powzięciu woli, a jego czynności procesowe mają takie samo znaczenie jak czynności osoby reprezentowanej
bowiem pełnomocnik działa w imieniu osoby i na jej rzecz
w stosunku pełnomocnictwa następuje oderwanie skutków prawnych od działającego podmiotu – skutki spadają na reprezentowanego
różnica w funkcjonowaniu pełnomocnika i obrońcy głównie polega na tym, ze pełnomocnik może być związany wewnętrznymi instrukcjami i podejmować czynności niekorzystne dla reprezentowanego
mocodawca może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika
zakres uprawnień pełnomocnika w postępowaniu karnym jest wyznaczony w zasadzie przez uprawnienia reprezentowanego
pełnomocnikowi także przysługuje immunitet
obowiązuje go także tajemnica – jest ona jednak ograniczona
zakaz przesłuchiwania ma charakter względny – pełnomocnik może być przesłuchiwany co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu
w postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora (na postanowienie sądu przysługuje zażalenia)
w przypadku ustania stosunku obrończego oraz sankcji -> analogicznie do adwokata
Przedstawiciele ustawowi:
Wyróżniamy:
Osoby reprezentujące z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo:
Rodzice – jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga rodziców, to każde z nich jest jego przedstawicielem
Opiekun faktyczny – osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje
Opiekun prawny – wyznaczony przez sąd opiekuńczy
Przedstawiciel działa osobiście albo przez pełnomocnika, przysługują mu wszystkie uprawnienia strony [może dokonywać czynności niekorzystnych dla strony]
Osoba pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna – w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia
Osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego
Będą to te same osoby co przy literze a
Różnica - mogą podejmować tylko czynności procesowe korzystne dla oskarżonego
Powód cywilny:
Popełnienie przestępstwa powinno rodzić nie tylko odpowiedzialność karną sprawcy, lecz także jego odpowiedzialność cywilną
W celu ułatwienia pokrzywdzonemu dochodzenia roszczeń majątkowych wynikłych bezpośrednio z przestępstwa ustawodawca w art. 62 k.p.k. stanowi, ze pokrzywdzony już w związku z toczącym się postępowaniem karnym może wytoczyć przeciwko oskarżonemu powództwo cywilne
Instytucja powództwa adhezyjnego jest składową akcji cywilnej, która wynika z celów postępowania – art. 2 stanowiący, że postępowanie ma być tak ukształtowane, by uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego
Takie rozwiązanie bowiem oszczędza czas oraz pieniądze pokrzywdzonego, a przy okazji oddala zagrożenie dwukrotnej wiktymizacji związanej z koniecznością występowania w dwóch procesach
Z powództwem występować może:
Bezpośrednio pokrzywdzony
Osoby najbliższe dla pokrzywdzonego, które w razie jego śmierci mogą wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia jako strona zastępcza
Osoby najbliższe dla powoda cywilnego (pokrzywdzony, który wystąpił już z powództwem) także w razie śmierci i wstąpienia w prawa zmarłego
Organ kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo, którym wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej
Organy PIP przy spełnieniu dodatkowych przesłanek
Przedstawiciel ustawowy, gdy pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo
Zakład ubezpieczeń –w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez państwo lub jest oz obwiązany do jej pokrycia
Prokurator – jeżeli wymaga tego interes społeczny, może polegać na:
Wytoczeniu powództwa cywilnego na rzecz pokrzywdzonego lub w razie jego śmierci – na rzecz osoby dla niego najbliższej
Popieraniu wytoczonego już przez pokrzywdzonego powództwa lub powództwa wytoczonego przez osobę najbliższą dla pokrzywdzonego
Złożeniu wniosku w trybie art. 49a o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem
Pozwany w procesie adhezyjnym – wyłącznie oskarżony, a jego status regulują przepisy karnoprocesowe
Przedmiot powództw adhezyjnego – roszczenia wynikające bezpośrednio z popełnienia przestępstwa
Zarówno strata jak i utracone korzyści
Termin:
Może mieć miejsce już w postępowaniu przygotowawczym – w takiej sytuacji organ prowadzący postępowanie ma jedynie obowiązek załączenia pozwu do kat sprawy, a postanowienie w kwestii przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu sprawy z aktem oskarżenia, przy czym za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień zgłoszenia powództwa
Technicznie będzie miało to miejsce w drugiej fazie – ad personam, gdy wiadomo już przeciwko komu toczy się postępowanie karne
A musi mieć miejsce najpóźniej do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej
W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego, pokrzywdzony w terminie 30 dni od daty doręczenia postanowienia – może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznania spraw cywilnych
Jeżeli uchybi terminowi – wniesiony pozew nie wywołuje skutków prawnych
Powództwo adhezyjne musi spełniać przesłanki wynikające z KPC i w przypadku braków – sąd wezwie powoda w terminie 7 dni do ich usunięcia, inaczej – bezskuteczny, sąd wydaje dwa rodzaje rozstrzygnięć:
Formalne – o odmowie przyjęcia powództwie, o przyjęciu powództwa, o pozostawieniu powództwa cywilnego bez rozpoznania
Merytoryczne – o uwzględnieniu albo oddaleniu powództwa cywilnego w całości lub w części
Przesłanki odmowy przyjęcia powództwa:
Powództwo jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne (np. postępowanie w sprawach nieletnich)
Roszczenie nie ma bezpośrednio związku z zarzutem oskarżenia
Powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną
To samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono
Po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego
Złożono wniosek o którym mowa w art. 46 kk
Na odmowę przyjęcia powództwa – zażalenie nie przysługuje
W tym przypadku powód może dociekać swoich interesów w postępowaniu cywilnym, a jeżeli złoży w terminie zawitym 30 dni od daty wydania postanowienia o odmowie przyjęcia powództwa (a nie od daty doręczenia) żądanie o przekazanie pozwu sądowi właściwemu do rozpoznania spraw cywilnych, za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym
Przy spełnieniu przesłanek sąd orzeka o przyjęciu powództwa, ale pozostawi je bez rozpatrzenia jeżeli:
Ujawni się jakaś z przesłanek omówionych powyżej
Po śmierci powoda cywilnego osoba najbliższa nie wstąpi w prawa zmarłego ani tez prokurator nie wytoczył powództwa na jej rzecz
Do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego powód cywilny nie stawił się na rozprawę i nie złożył wniosku o rozpoznanie powództwa pomimo jego nieobecności
Materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia w przedmiocie powództwa cywilnego, a uzupełnienie oznaczałoby przewlekłość postępowania
Sąd wydaje inne rozstrzygnięcia niż wyrok skazujący lub warunkowo umarzający postępowanie
Oraz inne (wyrok nakazowy)
Jeżeli sąd pozostawia bez rozpoznania – powód cywilny może dochodzić swego roszczenia w postępowaniu cywilnym
Gdy zaś powód cywilny w terminie 30 dni od daty pozostawienia powództw cywilnego bez rozpoznania wniesie o przekazanie pozwu sądowi cywilnemu – za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu