Tomasz Maruszewski „Pamięć autobiograficzna”
UWAGA!
SKRÓT PA → PAMIĘĆ AUTOBIGRAFICZNA
Badania nad pamięcią zostały zapoczątkowane przez trzech wielkich badaczy: Ebbinghausa, Freuda i Galtona.
Ebbinghaus wywarł pośredni wpływ na badania nad pamięcią autobiograficzną. Opierały się one na założeniu, że znany bodziec, z którym ktoś się zetknął i który został lepiej lub gorzej zapamiętany. Badania Ebbinghuasa wykazały, że:
- Ślady pamięciowe mogą cechować się różną siłą (stwierdzenie, że coś pamiętamy lub nie jest błędne).
- Materiał pamięciowy stosowany w jego badaniach był bardzo specyficzny, ponieważ by odizolowany od dotychczasowej wiedzy i doświadczenia → późniejsze doświadczenia jednostki nie mogły zmodyfikować jego znaczenia.
- Mamy dostęp do informacji zarejestrowanych w naszej pamięci → Ebbinghaus te informacje znał.
- Badacz pamięci autobiograficznej tylko czasami ma dostęp do informacji (np. w dokumentach, tj. historia choroby). Najczęściej badacz ma do czynienia ze wspomnieniem dotyczącym jakiegoś zdarzenia z osobistej przeszłości człowieka, którego nie jest w stanie zweryfikować. Wspomnienie to jest nie tylko „materiałem archiwalnym”, ale stanowi ono pewien fragment tożsamości człowieka i zmienia się wraz z upływem czasu. Zmiany są uwarunkowane, nie tylko upływem tego czasu, lecz także tym w jakiej relacji wspomnienia te pozostają z całym zbiorem wiedzy człowieka na temat siebie, na temat innych ludzi oraz na temat związków z innymi ludźmi.
Coraz częściej podkreśla się, że pamięć autobiograficzna wcale nie musi zawierać szczegółowego i literalnego zapisu przeszłości jednostki, a mimo to może ona dobrze spełniać podstawowe funkcje adaptacyjne.
Freuda interesowała zawartość pamięci autobiograficznej, a nie jej mechanizmy, tzn. bardziej interesowała go treść pamięci, a nie sposób jej działania. Zainteresowania Freuda rekonstruowaniem historii życia, doprowadziły do ukształtowania się podejścia narracyjnego w psychologii osobowości.
Galtonowi (nastawienie botaniczne) zależało na dokładnym opisie pamięci, sklasyfikowaniu różnych jej form i zbadaniu, jaką postać przyjmują informacje przywoływane z pamięci. Zajmowały go przede wszystkim mechanizmy pamięci, a nie jej zawartość.
Współczesne badania nad PA zostały zapoczątkowane przez Linton, która opisała to, jak zapamiętywała zdarzenia z życia codziennego w okresie dwóch lat (metoda dziennika). Pierwsza praca dotycząca PA ukazała się pod redakcją Davida Rubina w 1986 roku Autobiographical Memory. Od tego momentu PA zaczyna być traktowana nie tylko jak władza umysłowa, czy proces psychiczny, ale jako coś, co ludzie ujawniają z dawnej przeszłości. Badania nad PA prowadzone są w zakresie psychologii: poznawczej, społecznej, emocji, osobowości, klinicznej. Przyczyniło się to do zrozumienia nowych zjawisk, ale do postawienia też nowych pytań. Badania prowadzone są u osób, u których wystąpiły zaburzenia Pamięcina skutek uszkodzeń mózgu, ale też u osób zdrowych, aby sprawdzić aktywność mózgu, podczas wykonywania różnych zadań pamięciowych. W działaniu pamięci ważną rolę odkrywa hipokamp, a także, np. płaty czołowe, odpowiedzialne za konstruowanie wspomnień autobiograficznych.
Metafory pamięci
Metafora śladu stopy na piasku. Pamięć traktowana jest w niej jako materiał, w którym rozmaite fakty zostawiają swoje ślady. Ślady te w miarę upływu czasu stają się coraz bardziej rozmyte i coraz trudniej je odczytać. Zmiany śladu polegają na jego zacieraniu się i mają charakter niespecyficzny.
Metafora zapisy na taśmie magnetofonowej. Zmianie tutaj ulega nośnik informacji. Ślad pamięciowy stanowi odcisk magnetyczny. Zapis ma charakter symboliczny (ścieżka magnetyczna nie przypomina rzeczywistych dźwięków). Metafora ta pozwala przedstawić podstawowe fazy procesu pamięciowego: zapamiętywania (nagrywanie), przechowania i odtwarzania.
Metafora komputerowa. Pamięć traktowana jest jako analog pamięci komputera. Metafora pozwala zrozumieć rozróżnienie między pamięcią operacyjną, w której wykonywane są operacje umysłowe, a pamięcią trwałą, stanowiącą magazyn informacji, z jakimi jednostka zetknęła się w życiu. Pojemność pamięci trwałej znacznie przekracza pojemność pamięci operacyjnej.
Wszystkie metafory przyjmują, ze informacje w pamięci ulegają niewielkim zmianą, a jeśli już nastąpią, to mają charakter niespecyficzny i dotykają wszystkich informacji w jednakowym stopniu. Zmiany są wywoływane przez różne czynniki zewnętrzne.
Metafory nie pozwalają wyjaśni, że zmiany informacji zarejestrowanych mogą być wynikiem wzajemnych interakcji występujących między różnymi grupami danych znajdujących się w pamięci, lub mogą być wynikiem oddziaływań nowych danych, które dopiero zostały zakodowane w pamięci a także mogą być wynikiem oddziaływania innych procesów na pamięć, tj. wyobraźnia czy emocje. Mogą być także wynikiem świadomej decyzji podmiotu.
Koncepcje zakładają, że pamięć ma charakter sztywny i że środowisko ulega niewielkim zmianom.
Impresjonizm
PA działa podobnie jak sposób dostrzegania obrazów impresjonistycznych (gdyby ktoś miał niejasności str 13, 14). Z drobnych kropek czy plam, a więc z danych zawartych pamięci zdarzeń specyficznych, konstruuje się obraz jakiegoś zdarzenia, czy jakieś sytuacji. Zmiana jednej kropki, czy zmiana plamy, albo nawet zmiana pary kropek, czy plam, nie wywołuje dostrzegalnej zmiany obrazu. Analogicznie zmiana paru przywołanych faktów nie powoduje radykalnej zmiany wspomnienia. Całość pozostaje nietknięta mimo lokalnych zmian części składowych. Jeżeli zatem pewne zdarzenie specyficznie zostało przypomniane w sposób zniekształcony, albo nie zostało przypomniane w ogóle, to struktura przywoływanego zdarzenia może zostać nietknięta.
Pamięć nie odnosi się do statycznych zjawisk czy faktów, ale dotyczy epizodów składających się z wielu faktów, czy zjawisk, które są uporządkowane sekwencyjnie i muszą być zrozumiałe dla jednostki.
Sposoby ujmowania epizodów
Nurt sieci pamięciowych (Collins i Quillian) traktowali pamięć jako sieć poznawczą. Poszczególne węzły tej sieci to pojęcia, natomiast połączenia między węzłami to relacje między pojęciami. Funkcjonowanie poznawcze człowieka polega na podróżowaniu w obrębie tej sieci. Stwierdzono, ze czas podejmowania decyzji zależał od długości drogi jaką badani musieli przebyć w sieci semantycznej (dotyczy to wiedzy deklaratywnej).
Nurt schematów poznawczych
Modele aktywnych sieci semantycznych nie radzą sobie dobrze z takimi działaniami, które są motywowane wewnętrznie i w których wypadku jednostka ma swobodę wyboru.
PA jest częścią mechanizmu bieżącej regulacji zachowania, ale jest także częścią osobowości, odpowiedzialną za poczucie tożsamości i za stałość tej tożsamości. Nasza pamięć, w tym PA, nie musi być 100% dokładna, by zapewnić nam dobrą adaptację społeczną i psychiczną.
Materiał rejestrowany w PA różni się od typowego materiału pamięciowego, następującymi cechami:
Organizacja wewnętrzna. Materiał zapamiętywany w typowych sytuacjach uczenia się jest organizowany przez kogoś innego niż osoba zapamiętująca, np. Materiał nauczania w szkole jest strukturalizowany przez twórców programów nauczania (strukturalizacja globalna), lub przez osobę, która uczy danego przedmiotu (strukturalizacja specyficzna). W PA materiał pamięciowy jest strukturalizowany przez reguły rządzące przebiegiem interakcji społecznej – przechowywane są głównie informacje dotyczące własnego zachowania w przeszłości, oraz zachowania innych ludzi. Materiał zawarty w PA jest uporządkowany w czasie, posługuje się także uporządkowaniem pojęciowym.
Udział elementów semantycznych i epizodycznych. Typowy materiał pamięciowy dotyczy faktów zachowujących pewną niezależność od kontekstu (np. wiesz, że stolicą Polski jest Warszawa, co łączy się z faktem, że to miasto jest siedzibą władz kraju), natomiast PA zawiera proporcjonalnie więcej informacji na temat zdarzeń z życia danej jednostki.
Powiązanie zapamiętywanego materiału z kontekstem. Materiał zapisywany w PA jest bardzo silnie związany z kontekstem i kontekst wyznacza ramy dla zrozumienia tego materiału (jeśli ci ktoś powie, że jesteś idiotą w trakcie przekomarzania się, to zrozumiesz to inaczej niż kiedy powie ci to wykładowca).
Stopień emotogenności. Informacje zapisywane w PA są silnie naładowane emocjonalnie, natomiast informacje zapisywane w innych rodzajach pamięci mogą mieć znaczenie emocjonalne, ale nie muszą być nim obdarzone.
Stopień „preparacji”. Dane adresowane do innych rodzajów pamięci są najczęściej preferowane tak, aby można je było łatwo zapamiętać, bądź tak, aby silnie wpływało na zachowanie. Czasami dane te oddzielne są od naturalnego kontekstu, albo uogólniane, np. mówi się, że w Polsce występuje mniejszość ukraińska, i choć mogłeś się z tym nie zetknąć możesz przypuszczać, ze osoba ta biegle mówi po ukraińsku, co może być błędnym wnioskiem. Informacje dotyczące własnej biografii nie są przez nikogo preparowane, są efektem tego co zrobiła jednostka, lub inni ludzie. Informacje mają charakter konkretny i dopiero po zakodowaniu mogą nabierać pewnego znaczenia ogólnego.
Pamięć autograficzna, a pamięć długotrwała i krótkotrwała
Pamięć ultrakrótka przechowuje informacje przez okres 0,5s: są to informacje o fizycznych właściwościach bodźców. Jej główną funkcją jest zatrzymanie informacji do czasu, kiedy zostaną wykonane na nich operacje pozwalające na rozpoznanie bodźca. Informacje o charakterze biograficznym są tak samo przechowywane jak inne informacje. Nie są uprzywilejowane poznawczo, ale mogą być w inny sposób, ponieważ są to informacje silnie związane z JA i mogą wywoływać silne stany emocjonalne. Mogą być rejestrowane na zasadzie torowania afektywnego → informacje afektogenne, eksponowane podprogowo, mogą zmieniać dostępność innych informacji.
Pamięć krótkotrwała przechowuje informacje przez czas rzędu dziesiątków sekund (max. 20s). Posługuje się głównie kodami akustycznymi i jej funkcją jest zatrzymanie informacji przez czas wystarczający do tego, by można było zbudować ślad pamięci trwałej → informacje autobiograficzne muszą przejść przez magazyn pamięci krótkotrwałej i pozostają w nim przez krótki czas, a wracają tam, kiedy jednostka wydobywa je z pamięci trwałej. Podczas wydobycia uzyskuje się dostęp do niewielkiej części zasobów pamięci trwałej – tych mianowicie, które są potrzebne w danym momencie. Pamięć krótkotrwała ma ograniczoną pojemność i dlatego informacje z pamięci trwałej wydobywane są porcjami.
Pamięć trwała przechowuje informacje przez nieograniczony czas. W przeciwieństwie do innych rodzajów pamięci w procesie kodowania i przechowania informacji wykorzystuje się ich znaczenie. Informacje są kategoryzowane na podstawie bardzo różnych reguł. Najczęściej są to reguły treściowe, ale wykorzystywane mogą być np. reguły emocjonalne. Wiele danych wskazuje na to, że w pamięci trwałej nie występuje proces zapominania. Według jednej z koncepcji pozorne zapominanie wiąże się z utratą „ścieżek dostępu”. Informacja znajduje się nadal w pamięci trwałej, ale jednostka nie zna jej adresu i nie potrafi jej odnaleźć. W trakcie odtwarzania informacji, które pozornie zostały utracone, może dojść do przypominania sobie zdarzeń, które nigdy nie miały miejsca.
Podsumowując PA to przede wszystkim pamięć trwała. Pamięć krótkotrwała to magazyn podręczny, do którego przesyłane są informacje z pamięci trwałej, oraz stacja pośrednia, przez którą wchodzą informacje do pamięci trwałej !!!
PA A PAMIĘĆ SEMANTYCZNA I EPIZODYCZNA
Pamięć semantyczna, to pamięć faktów oraz pamięć relacji między nimi. Zawiera uporządkowany zbiór pojęć i ma charakter impersonalny. Treści przywoływane z tej pamięci są opisywane za pomocą czasownika wiem, pamięć ma charakter pozakontekstowy, tzn. jeden fakt i jest pamiętany w identycznej postaci niezależnie od tego, w jakim kontekście informacja na temat tego faktu została zapisana w pamięci i niezależnie od tego, w jakim kontekście ta informacja jest przypomniana, informacje w tej pamięci porządkowane są ze względu na znaczenie (przypomina to wiedzę szkolną, Tulving uważał, że pamięć ta ma duże znaczenie dla formalnego wykształcenia).
Pamięć epizodyczna, to pamięć zdarzeń, w których jednostka uczestniczyła, bądź jako aktor, bądź jako obserwator. Treści z niej pochodzące opisywane są za pomocą czasownika pamiętam. Są silnie uzależnione od kontekstu. Informacje porządkowane są na podstawie współrzędnych czasowo – przestrzennych. Poszczególne zdarzenia elementarne wchodzące w skład epizodu są uporządkowane pod względem kolejności. Elementy epizodyczne dominują nad semantycznymi.
Proces poszukiwania i nadawania sensu pamiętanym zdarzeniom jest jednym z najpoważniejszych źródeł zniekształceń PA.
W przypadku rekonstrukcji własnej przeszłości obok tendencji do wypełniania luk treściami zgodnymi z własnymi teoriami potocznymi pojawiają się jeszcze zniekształcenia służące ego, czyli takie modyfikacje materiału pamięciowego, które pozwalają utrzymać pozytywne przekonanie na temat samego siebie.
PA A PAMIĘĆ DEKLARATYWNA I NIEDEKLARATYWNA
Pamięć deklaratywna to pamięć epizodyczna i semantyczna.
PA to pamięć deklaratywna!!!
Pamięć niedeklaratywna jest odmienna – jej zawartość nie pojawia się w świadomości, aktywizowana jest w specyficznych sytuacjach w sposób automatyczny. Squire zalicza tu niektóre formy warunkowania, zdolności proceduralnej, efekt torowania oraz zmiany wrażliwości, pojawiające się w wyniku długotrwałego oddziaływania specyficznych bodźców.
Efekt torowania polega na tym, że bodźce eksponowane wcześniej zmieniają łatwość identyfikacji bodźców eksponowanych później, a ponadto wpływają na ocenę emocjonalną. Dzięki temu następuje ułatwienie, bądź utrudnienie identyfikacji późniejszych bodźców, a ocena emocjonalna może ulec zmianie na plus lub minus (usłyszałeś, że jesteś egocentryczny, ta uwaga mogła zostać zarejestrowana w pamięci semantycznej, albo mogła zostać odrzucona. W drugim przypadku, niezależnie czy się z tym zgodzisz, czy nie, następnym razem przy podjęciu decyzji, czy działam ze względu na siebie, czy innych wcześniej usłyszana uwaga będzie aktywizowana).
Odruchy warunkowe stanowią ważną część doświadczenia autobiograficznego.
Odruchy instrumentalne – jednostka próbuje osiągnąć pewne nagrody, lub uniknąć kar w sytuacji zawierając jej bodźce wyzwalające.
Odruchy klasyczne – jednostka zaczyna reagować na bodźce, które wcześniej były obojętne.
Nowsze badania nie łączą warunkowania tylko z pamięcią niedeklaratywną, pewne ich formy można zaliczać do pamięci deklaratywnej.
Świadomy dostęp do zawartości pamięci jest jednym z podstawowych kryteriów różnicujących wyżej wymienione rodzaje pamięci.
Im bardziej nieregularne wzmocnienia, tym bardziej odporne na wygaszanie będą odruchy klasyczne, lub instrumentalne.
Zdolności proceduralne to różnorodne umiejętności, jakie jednostka przyswoiła sobie w toku dotychczasowego życia. Są one uruchamiane w specyficznych sytuacjach i z reguły niedostępnej świadomości. Zdolności proceduralne to zdolności:
- percepcyjne – ruchy gałek ocznych w procesie czytania.
- motoryczne – umiejętność pływania, jazdy na rowerze.
- poznawcze – umiejętność wykonywania prostych operacji umysłowych.
Habituacja – to osłabienie, albo zanik reakcji na bodźce, które nie ulegają zmianie (ucząc się nie słyszysz tykania zegarka czy odgłosów z ulicy.
CZYM JEST PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA
PA – to pamięć deklaratywna odnosząca się do własnej przeszłości. Doświadczenie życiowe to pojęcie szersze – zawiera ono zarówno elementy deklaratywne i niedeklaratywne. W pamięci tej mogą znajdować się zarówno dane o charakterze semantycznym jak i epizodycznym. Występuje ona w postaci narracji, które stanowią jej dominującą część. W pamięci tej znajdują się informacje na temat faktów.
Rubin uważa, że PA jest szczególnie bogata w dane obrazowe, natomiast Conway uważa, że występowanie elementów obrazowych uzależniane jest od „wieku” informacji. Stwierdza, że mające nie więcej niż dwa lata zawierają wiele danych obrazowych w porównaniu ze starymi, które przechowywane są w formie schematów. Informacje zarejestrowane w tej pamięci są oznakowane emocjonalnie: ludzie dość słabo pamiętają informacje z własnej przeszłości, które są nieoznakowane.
Badania Brewera wykazały, że jego badani pamiętali dwa razy mniej informacji niż Linton i Wagenaar (badani dostawali pagery i dyktafony. Pagery dzwoniły w losowych odstępach czasu i wtedy badani mieli nagrywać na dyktafon to, co wtedy robili, bądź myśleli).
Stare znaczenia ulegają licznym modyfikacjom w wyniku wielokrotnego odtwarzania wspomnień → METAFORA TORTU → nasza pamięć przypomina wielowarstwowy tort. Kolejne okresy naszego życia to okresy nakładania się nowych warstw tortu na wcześniejsze. Kiedy coś wspominamy, szukamy rodzynków, które są w jakiejś konkretnej warstwie. Im więcej czasu upłynęło, tym więcej warstw musimy przeszukać, by znaleźć poszukiwany fakt, lub zdarzenie. Rodzynek mógł zmienić swój kształt i smak, ale nadal pozostał rodzynkiem.
W pamięci autobiograficznej znajdują się wyselekcjonowane informacje. Treści w niej zawarte wpływają na kształtowanie sił poczucia tożsamości oraz samooceny jednostki. Są one jednym z najbardziej podstawowych elementów osobowości człowieka.
Tulving twierdzi, że najwcześniej pojawia się pamięć proceduralna, potem na niej nadbudowuje się pamięć semantyczna, a najpóźniej pamięć epizodyczna.
Warto podkreślić, że PA może wystąpić u człowieka dopiero na takim etapie rozwoju, kiedy zaczęło się kształtować poczucie tożsamości i poczucie odrębności JA. Dopóki to nie zostanie ukształtowane mamy do czynienia z protopamięcią → jednostka pamięta pewne zdarzenia, ale nie wiąże ich z własną osobą.
Protopamięć autobiograficzna może występować u specyficznej kategorii osób dorosłych z zaburzeniami poczucia tożsamości (np. u osób które przeżyły traumę w wyniku której jednostka traktuje rozmaite zdarzenia tak, jak gdyby nie były one jej własnymi doświadczeniami).
METODY BADANIA PA
Metoda swobodnych skojarzeń Galtona – podaje się człowiekowi jakieś słowo i prosi się go o podawanie skojarzeń związanych z tym słowem. Metoda ma charakter otwarty, może się zdarzyć, że podawane słowa nie będą wyzwalały wspomnień autobiograficznych, ale będą ujawniały zawartość pamięci semantycznej, czy wzrokowej. Technika ta jest stosowana dość rzadko.
Metoda kierowanych skojarzeń Crovitzaa i Schiffmana – badany otrzymuje listę słów przygotowanych przez eksperymentatora, który kładzie nacisk na to, by przywoływać specyficzne zdarzenia z osobistej przeszłości, a nie podawać informacji o charakterze ogólnym. Metoda ta jest bardzo często wykorzystywana we współczesnych badaniach nad PA.
Metoda dzienników – posłużyło się nią kilku psychologów, którzy badali swoją pamięć:
- Linton – pierwsza badaczka, która podjęła się prowadzenia dziennika. Wybierała z owego dnia dwa lub więcej zdarzeń i każde z nich zapisywała na osobnej karteczce. Metoda w tym przypadku ma dwie wady, po pierwsze, bardzo trudno zdefiniować czym jest zdarzenie, a po drugie metoda ta pozwala sprawdzić pamięć badanych w odniesieniu tylko do jednej właściwości zdarzenia – jego lokalizacji czasowej.
- White – przez rok zapisywał codziennie po jednym zdarzeniu. Wprowadził dwa ulepszenia, po pierwsze, stosował metodę systematycznych podpowiedzi, tj. starał się odtworzyć zdarzenia na podstawie coraz większej liczby informacji. Po drugie, odtwarzał nie tylko lokalizację czasową, ale także inne informacje, które charakteryzowały dane zdarzenie.
- Wagenaar - opis każdego zdarzenia zawierał odpowiedzi na pytania: co? kto? gdzie? kiedy? Końcowa część opisu zawierała krytyczny szczegół zdarzenia, przedstawiony w postaci pytania i odpowiedzi.
Zaletą tej metody jest to, że pozwala ona uzyskać dostęp do zdarzeń, które nastąpiły w przeszłości – zatem pozwala zbadać dokładność PA.
Wadą tej metody jest to, że badani muszą wyselekcjonować jakieś zdarzenie do zapiania. Zwykle takie zdarzenie ma pewne cechy wyróżniające, wskutek czego jest pamiętane lepiej, aniżeli zdarzenia powszednie.
Badania nad pamięcią specyficznych zdarzeń życiowych – dotyczą różnych właściwości zdarzeń jakie jednostka przeżyła w ciągu swojego życia.
- Terminarz pamięci autobiograficznej, jest to rodzaj ustrukturalizowanego wywiadu, w którym zadaje się pytania dotyczące zdarzeń z różnych okresów życia (np. przypomnienie nazwisk wychowawczyń). W badaniach tego typu istnieje możliwość sprawdzenia poprawności wspomnień autobiograficznych, ponieważ istnieją niezależne zapisy pewnych faktów. Najsłynniejsze badanie pamięci zdarzeń specyficznych, to studium przypadku opublikowane przez Neissera. Dotyczy ono Johna Deana, doradcy prezydenta Nixsona.
Wywiad poznawczy – jest techniką przesłuchiwania świadków przez policję. Głównym zadaniem jest dostarczenie trafnych danych na temat uprzednich doświadczeń osoby badanej.
Po nawiązaniu kontaktu ze świadkiem, zadaje mu się ogólne pytania otwarte. Prosi się by powiedział, co pamięta własnymi słowami. Nie przerywa mu się, nie zadaje dodatkowych pytań, pozwala używać własnego języka.
Ta część polega na odtwarzaniu wszystkich szczegółów, bez względu na to czy świadkowi wydają się ważne, czy nie.
Ta część ma umożliwić świadkowi uwolnienie się spod wpływu ewentualnych skryptów, lub schematów, które mogły organizować jego narrację. Prosi się świadka, by opowiedział całą historię w odwróconej kolejności, od końca do początku.
Prosi się świadka, by opisał zdarzenie z odmiennego punktu widzenia, np. prosi się, by przedstawił to znaczenie tak, jak gdyby oglądał je z drugiej strony ulicy.
Najważniejszym elementem wywiadu poznawczego jest przywołanie kontekstu pierwotnego zdarzenia. Został on opracowany jako technika przesłuchań policyjnych i nie powinno się go wykorzystywać w innych sytuacjach, np. w trakcie psychoterapii, lub wobec dzieci liczących mnie niż siedem lat. Metoda ta przynosi silny i powtarzalny efekt w porównaniu z technikami standardowymi.