1. Pojęcie filozofii-umiłowanie mądrości (zdziwienie, wątpienie, pytanie o sens, chęć oświecenia, świadomość śmierci)
Z gr. oznacza miłość mądrości. Grecy uważali że Pitagoras pierwszy użył tego wyrazu dla zaznaczenia, że mądrość jest rzeczą boską , a jedynie miłość jej jest dostępna dla ludzi. Platon nadał filozofii nowe znaczenie : wiedza rozdzieliła się na 2 rodzaje: wiedza o zjawiskach i wiedza o bycie. Wiedzę o bycie Platon nazwał filozofią
Filozofię jako wiedzę można scharakteryzować jako:
- Wiedzę uniwersalną - oznacza to, że filozofia pyta zawsze o pewną całość, dokładnie o całość naszego doświadczenia, stara się wytworzyć obraz całości rzeczywistości.
- Wiedzę fundamentalną - tzn. filozofia nie bada poszczególnych rejonów bytu z którym się spotykamy, tego co jest nam dane w doświadczeniu ale pyta o możliwość tego doświadczenia. Stara się określić te fundamenty czyli to od czego wszystko zależy.
- Wiedzę rozumową - nie opiera się na jakimś objawieniu, jako podstawę rozważań nie bierze jakiś irracjonalnych doświadczeń np. mistycznych, czy też opierać się na doświadczeniu (ona wychodzi od doświadczenia potocznego ale nie stanowi ono elementu uzasadniającego). Wiedza ta oparta jest na uzasadnieniu racjonalnym.
- Wiedzę krytyczną - krytyka jako pytanie jak jest możliwe coś lub ktoś. Polega na zapytywaniu o warunki możliwości.
Nawiązanie tu do tradycji hellenistycznej, kiedy to filozofia była sposobem życia, przez trud ćwiczeń uprawianych dla zdobycia mądrości. To nie kto inny, jak stoicy i epikurejczycy, filozofowanie utożsamiali z życiem.
2. Związki filozofii z religią
Na przełomie wieków zmieniały sie poglądy na temat jakim jest konflikt czy współpraca między filozofia a religią w poszukiwaniu prawdy. Tak też w starożytności i średniowieczu święty Augustyn i Tomasz z Akwinu uważali, że filozofia wraz z religią daje nam całościowy obraz rzeczywistości. W wiekach późniejszych tacy filozofowie jak Pascal, Kierkegaard czy Luter sądzili, ze religia daje jedyny prawdziwy obraz, a filozofia tylko go zaciera. A na początku obecnego wieku neopozytywiści zauważyli, ze między religią, a filozofią nie ma żadnej wspólnej prawdy.
Religia - zbiorowy kult w ramach określonej wspólnoty
religia i filozofia nie mają ze sobą nic wspólnego – każda z nich ma własną prawdę i własne problemy
pomiędzy religią i filozofią istnieje sprzeczność – wiara ostaje się wbrew rozumowi i odrzuca filozofię, filozofia próbuje zdemaskować religię jako cos sprzecznego z rozumem;
Mówiono o filozofii i religii jako dwóch różnych sposobach odnoszenia sie człowieka do rzeczywistości i bycia. Według nich nie jest możliwe, aby ktoś był dobrym filozofem i człowiekiem religijnym lub człowiekiem religijnym i dobrym filozofem. Kierkegaard, Luter i Pascal przekreślali ze stanowiska religii filozofię. Pierwszy z nich ujął wiarę jako skok w boski paradoks natomiast Marcin Luter nazwał rozum dziwką szatana.
Wiara ostaje się wbrew rozumowi i odrzuca filozofię:
- „Czyż nie uczynił Bóg głupstwem mądrości świata? (1 Kor 1,20).
„Credo guia absurdum” („Wierzę, ponieważ jest to niedorzeczne”. (Tertulian).
„Rozum to nierządnica szatana”(M.Luter).
„Wiara to egzystencjalne trwaie w obliczu absolutnego boskiego paradoksu”. (S. Kierkegaard).
Filozofia próbuje zdemaskować religię jako coś sprzecznego z rozumem:
„Bóg jest to rzutowana w zaświaty miłość międzyludzka” (L. Feuerbach).
„Religia to opium dla ludu”. (K. Marks).
„Śmierć Boga czyni możliwym nadczłowieka”.(F. Nietzsche).
„Religia jako stosunek między jaźnią a nadjaźnią jest projekcją stosunku dziecka do ojca”.(Z. Freud).
religia i filozofia stanowią jedność – filozofia chrześcijańska stoi pod znakiem zasady „wierzę aby zrozumieć"
filozofia próbuje zredukować religię do filozofii i uzasadnić ją metodą wiedzy rozumowej
religia i filozofia stanowią różne ale odniesione do siebie wzajemnie płaszczyzny sensu – filozofia i religia pochodzą od boga więc nie mogą być ze sobą sprzeczne
Mówi się o religiach: prymitywnych, kulturowych, narodowych, monoteistycznych, panteistycznych, animistycznych, fetyszystycznych a nawet ateistycznych.
Często bywają wyodrębniane oddzielnie religie oparte na świętej księdze, czyli na objawieniu.
3. Problem relacji dusza-ciało
Demokryt – dusza to skupisko atomów.
Platon – nieśmiertelna dusza wciela się w różne ciała ludzi i zwierząt(reinkarnacja)
Arystoteles – dusza to forma ciała . Trzy szczeble duszy: dusza rozumna właściwą człowiekowi, dusza zmysłowa wspólna człowiekowi i zwierzętom, dusza wegetatywna obecna również u roślin.
Tomizm – dusza jest tworzona wraz z poczynającym się człowiekiem i jako forma jest ściśle związana z ciałem, ale oddziela się od niego po śmierci.
Współczesna psychologia i neurofizjologia – zastąpiono pojęcie duszy przez pojęcie psychiki. Jeżeli przyjmiemy, że termin „umysł” oznacza to , w czym zachodzą procesy psychiczne lub to, co posiada stany umysłowe, wówczas można powiedzieć, że umysł to mózg.
Materializm redukcyjny
-behawioryzm: Nie istnieją żadne niefizyczne procesy wewnętrzne lub stany umysłowe(psychiczne, świadomościowe).Redukcja całej sfery zjawisk psychicznych do samych tylko zachowań, które pojmuje się w kategoriach zależności reakcji organizmu od bodźców zew.
Teoria stanu centralnego (TSC)
-istnieją stany wew. , mianowicie stany centralnego systemu nerwowego o charakterze fizycznym. Wszystkie stany i procesy psychiczne są identyczne z fizycznymi stanami, a więc są materialne
TSC utożsami wszelkie procesy psychiczne z procesami mózgowymi(Umysł to mózg)
Materializm emergentystyczny:
-zjawiska psychiczne są emergentnymi stanami mózgu. Mózg ludzki to złożony wielopoziomowy system, składający się z podsystemów jakościowo odmiennych.
-Psychika to system funkcjonowania ewolucyjnie wykształconego systemu nerwowego(mózgu) polegający na odzwierciedlaniu rzeczywistości zewnętrznej.
-Myśli i uczucia nie stanowią zwykłych stanów fizycznych mózgu.
-mózg to po prostu super-komputer, maszyna organiczna, która wykorzystuje rezultaty kulturowego rozwoju dla gromadzenia i przetwarzania informacji oraz w celu rozwiązywania problemów. Kontroluje to wszystko, co się dzieje z ciałem. To, co nazywamy umysłem jest systemem operacyjnym tego komputera. Percepcja jest procesem wprowadzania danych do systemu. Pamięć jest odzyskiwaniem składowych danych. Myślenie jest funkcjonowaniem programu.
G.W.F.Hegel – cały świat materialny jest z natury swej umysłowy czy to duchowy, chociaż się takim nie wydaje.
G.Berkeley – przedmioty fizyczne są konstrukcjami wywodzącymi się z idei lub wrażeń zmysłowych. Człowiek jest substancją duchową(duchem), ciało zaś nie istnieje autonomicznie, lecz jest tylko pewnym sposobem istnienia i samoświadomości ducha.
Rene Descrates – ciało ludzkie jest rzeczą przestrzenną a więc ma naturę substancji materialnej, dusza ludzka jest natomiast rzeczą myślącą, czyli ma naturę substancji duchowej.
- twierdził jaka jest istota umysłu oraz ciała i jaka zachodzi między nimi relacja
- twierdził że umysł i ciało stanowią dwa całkowicie różne istnienia umysł to cech myślenie ciało wielkość i kształt
- istotną cechą umysłu jest to że myśli a ciała że jest rozciągane
teoria Leibniza
- każde indywiduum fizyczne czy psychiczne jest tworem zupełnie niezależnym od innych i tworzy tzw. monadę
- pozorne zw, pomiędzy różnymi monadami są wynikiem harmonii,
- monady są tak skonstruowane że zdarzenia zachodzące w jednej z nich są zharmonizowane ze zdarzeniami przebiegającymi w innych monadach
teoria Spinozy
- dusza i ciało to zjawiska komplementarne są częścią jednego bytu czyli Boga
- dwie strefy nie wywierają na siebie żadnego wpływy lecz istnieje między nimi paralelizm czyli wszystko co dzieje się w jednej sferze odpowiadają wydarzenia w drugiej
- jest tak ponieważ świat mentalny i fizyczny to tylko różne sposoby postrzegania tej samej rzeczy
4. Problem determinizmu i wolnej woli.
Wolna wola – zdolność decydowania o sobie i kierowania swoim postępowaniem, przyznawania ludziom zdolność do kierowania swoim postępowaniem i stawianie oporu niektórym motywom oddziałującym na człowieka.
- Bóg jest jedynym podmiotem przyczynowości we wszechświecie, określa działania ludzkie
- Bóg jest wszechwiedzący i znał wszelkie wydarzenia jakie będą miały miejsce zanim stworzył świat
- wszystko cokolwiek czynimy jest zdeterminowane przez wiedzę Boga
- każde wydarzenie ma swoją przyczynę
- wydarzenia fizyczne i psychiczne mają wyjaśnienie przyczynowe
Spinoza : wszystkie nasze czyny są konieczne
Argumenty za wolnością woli:
- każdy z nas jest świadomy własnej wolności
William James: dowodem na istnienie wolnej woli jest sumienie, ludzie odczuwają skruchę za to co zrobili, jeżeli nasze działania byłyby zdeterminowane nie mogłyby być inne niż są
Łac. determinare –ograniczyć, wyznaczyć. Każde zdarzenie jest wyznaczone przez swoją przyczynę i całokształt warunków na mocy praw przyrody.
Indeterminizm – stanowisko odmawiające zasadzie przyczynowości powszechnego waloru.
Teleologia –(gr. telos –cel) wszystko, co istnieje w świecie, zmierza do realizacji określonego celu, pojętego jako kres wszelkich zmian.
Witalizm –całym rozwojem organizmu kieruje, od zarodka począwszy, pewien niematerialny czynnik, zwany siłą życiową.
Mechanicyzm – Organizm jest skomplikowaną maszyną, a wszystkie zjawiska życiowe można wytłumaczyć za pomocą praw mechaniki
Leukippos – „Nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś racji i konieczności”.
Demokryt – zadaniem nauki jest wykrywanie przyczyn zjawisk. W przyrodzie nie istnieją jakieś cele.
Platon –w przyrodzie wszystko urządzone jest celowo i wszędzie panuje harmonia.
Arystoteles – przyczyny działają w każdej przemianie, ale w kierunku wyznaczonym przez cel.
W.F.Leibniz – Monady działają celowo i tworzą określoną hierarchię. Nasz świat jest najlepszym z możliwych światów. Bóg tworząc świat miał różne możliwości, a wybrał z nich najlepszą.
Demokryt – wszystko dzieje się z konieczności
Epikur – przypadek w przyrodzie jest odchyleniem od konieczności
Spinoza – w przyrodzie nie ma nic przypadkowego.
Holbach –wszystkie przyczyny są jednakowo ważne. Najbardziej niepozorna przyczyna może wywołać doniosły skutek.
Laplace – każde zjawisko może posiadać tylko jedną przyczynę i każda przyczyna wyznacza jednoznacznie swój skutek.
Wolna wola – przyznawania ludziom zdolność do kierowania swoim postępowaniem i stawianie oporu niektórym motywom oddziałującym na człowieka.
Determinizm – ludzie nie są odpowiedzialni za swoje działania i decyzje, ponieważ są one przyczynowo uwarunkowane.
Holbach – umysł i wola to tylko modyfikacje mózgu. Przyroda funkcjonuje jako maszyna, a człowiek jest częścią przyrody. Czyny ludzi są zawsze koniecznym następstwem ich temperamentu i są warunkowane zewnętrznymi przyczynami. Człowiek nie może być nigdy ”wolny” w sensie uwolnienia się od praw przyrody. Człowiek jest wolny wtedy , gdy potrafi skutecznie działać, jeżeli osiąga zamierzone przez siebie skutki. Rozwój nauki wciąż rozszerza sferę wolności.
Spinoza- Wolność jest to rozumienie konieczności. Wszystkie nasze czyny są konieczne
Obrońcy wolnej woli- sądzą że postrzeganie siebie jako osoby wolnej jest w tym, co czyni sensownym ludzką działalność. Wolność to tyle, co zdolność i możność czynienia tego, co się chce.
Św. Tomasz z Akwinu- człowiek ma wolę całkowicie wolną, uzasadnia to etykę
W.James – Gdyby determinizm był teorią prawdziwą , to moralność straciłaby jakąkolwiek racje bytu.
Wolność – to tyle co zdolność i możność czynienia tego co się chce. To zdolność i możność postępowania zgodnie a własnym namysłem – bez żadnych nacisków i przymuszeń. Granice naszej wolności wyznacza przymus – zewnętrzny lub wewnętrzny.
5. Problem istnienia Boga
Św. Tomasz podsumował swe dowody w następującym wierszu:
Ciała są w ruchu; istnieje zatem Pierwszy Poruszyciel.
Zdarzenia mają powody; jest zatem Pierwsza Przyczyna.
Rzeczy istnieją; jest zatem ich Stwórca.
Najwyższe dobro istnieje; ma ono zatem swoje źródło.
Rzeczy są przemyślane; służą zatem jakiemuś celowi.
Pierwsze trzy wersy to tzw. dowód kosmologiczny; czwarty to argument moralny; piąty zaś jest zwany dowodem teleologicznym. Dowód moralny jest najsłabszy, ponieważ moralność można postrzegać w kategoriach ewoluujących obyczajów społecznych.
a) dowód kosmologiczny -punktem wyjścia są fakty naszego doświadczenia. Postrzegamy powszechną obecność ruchu i zmiany. Wydarzenie, aby zajść, musi posiadać przyczynę, tj. wydarzenie poprzedzające lub będące powodem jego zaistnienia. Cofając się od skutków do przyczyn natrafiamy na pierwszą przyczynę, którą nazywamy Bogiem.
krytyka: D.Hume : pierwsza przyczyna nie potrzebuje cechy wszechwiedzącego ani nieskończenie dobrego; jeśli ciąg przyczyn i skutków musi gdzieś dobiec końca to czemu ostatnim elementem ma być Bóg?; dowód ten nie dowodzi, iż pierwsza przyczyna jest Bogiem w rozumieniu teisty
b) dowód ontologiczny św. Anzelma - wychodzi od pojęcia bytu absolutnie koniecznego i usiłuje wyprowadzić z samego tylko tego pojęcia to, że taki byt istnieje.
krytyka: Gaunilon: nie da się wywnioskować z pojęcia rzeczy istnienia rzeczy
Tomasz z Akwinu – aby poznać naturę Boga, musimy najpierw wiedzieć, że On istnieje, a nie na odwrót.
c) dowód z przygodności istnienia - wszędzie wokół nas widzimy byty przypadkowe. Racja ich istnienia nie może tkwić w nich samych. Jeśli zatem mamy wyjaśnić istnienie bytów przypadkowych to musimy założyć iż istnieje jakaś istota konieczna, czyli Bóg.
krytyka: odrzucenie zasady racji dostatecznej i stwierdzenie, że nie dowiedziono bynajmniej, że dla wszystkiego musi istnieć lub rzeczywiście istnieje jakieś wyjaśnienie, jest czymś całkowicie naturalnym.
d) Dowód z celowości powszechnej - nasze badania natury ujawniają istnienie ładu i wzorców organizujących fizyczne , chemiczne i biologiczne cechy świata. Musi więc istnieć najwyższy rządca lub najwyższy architekt Wszechświata. Jest nim Bóg.
krytyka : 1.teoria Darwina 2. Istniejące w świecie zło podważa skutecznie prawdziwość twierdzenia, że Świat został stworzony i rządzony jest przez nieskończenie dobrą i wszechmogąca istotę.3.brak podstaw empirycznych by twierdzić, że Bóg stworzył wszechświat lub zapoczątkował jego istnienie.4. nic nie wyjaśnia nam jak można stworzyć świat z niczego.
6.ETYKA SOKRATESA
1) Cnota jest dobrem bezwzględnym.
Sprawiedliwość, odwaga czy panowanie nad sobą są zaletami zawsze i wszędzie. Spośród zalet człowieka wyodrębnił specjalne zalety moralne. Prawa dotyczące cnoty moralnej są "niepisane", niemniej są trwalsze od pisanych. Wywodzą się bowiem z samej natury rzeczy, a nie z ustanowienia ludzkiego.
Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe, nie licząc się nawet z niebezpieczeństwami i śmiercią.
2) Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.
Tylko to, co dobre, jest naprawdę pożyteczne. Ludzie dlatego często błądzą i działają wbrew własnemu pożytkowi, że nie widzą, co jest dobre. Szczęśliwy jest bowiem ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota.
3) Cnota jest wiedzą.
Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości: nikt umyślnie i z świadomością zła nie czyni. Wiedza jest tedy warunkiem dostatecznym cnoty- jest tym samym co cnota. Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe, i być sprawiedliwym.
Jeśli wiedza nie wystarcza do cnoty, to musi być powierzchowna i niezupełna.
Jako konsekwencje intelektualizmu etycznego powstały dalsze tezy Sokratesa. Najpierw, że cnoty można się uczyć, bo cnota jest wiedzą, a wiedzy można się uczyć. Wielkie dobro jakim jest cnota, nie jest wrodzone. Można je nabyć, ale od nas samych zależy, czy dobro to posiadamy. Kolejna konsekwencja, to że cnota jest jedna. Ostatecznie wszystkie cnoty są wiedzą, więc są w istocie swej jednym i tym samym.
Podsumowanie:
Ludzie dążą do szczęścia i do pożytku. Prawdziwe szczęście i prawdziwy pożytek daje tylko dobro. Prawdziwym dobrem jest cnota. Cnota jest jedna, bo każda cnota jest wiedzą. Zdobywając wiedzę osiągamy dobro, a z nim pożytek i szczęście. Należy szukać wiedzy, a kto może, powinien i innych wiedzy uczyć. Uważał nauczanie za zadanie najwyższe.
Intelektualizm etyczny:
Arete jest tym samym co episteme. Grzech i zło moralne sprowadzić można do błędu rozumu.
Teza Sokratesa: Wszyscy pożądają dobra:
1. Nikt nie pożąda rzeczy, która jest zła, sądząc, że jest zła.
2. Nikt nie występuje wbrew temu, co sam uważa za dobrą (dla siebie), czyli postrzega jako dobro.
Poznanie dobra jest warunkiem koniecznym i wystarczającym do tego, by być cnotliwym. Wezwanie do badania ludzkiej wiedzy, aby określić stosowne dla ludzi dobro- "Pozna samego siebie".
Na czy polega istota cnoty?
Oznacza troskę o duszę. Ustrój duszy decyduje o dobrym bycie całego człowieka. Dusza osiąga przynależną jej arete, gdy rządzi nią poznanie i rozum.
Antyrelatywizm Sokratesa:
- Cnota jest dobrem bezwzględnym.
- Cnoty wywodzą się z samej natury człowieka.
- Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem.
Troska o duszę:
Założenie Sokratesa: warunkiem szczęścia, jako celu ludzkiej działalności, jest zdrowie duszy. Dusza zdrowa to dusza cnotliwa: to wiedza o tym, co dla człowieka najlepsze. Panowanie nad sobą (enkrateia)- największym dobrem człowieka. Oznacza panowanie nad sobą w stanach przyjemności lub bólu, w trudnościach, w naporze impulsów i namiętności.
7.Etyka Platona
1) Utrzymywał pogląd Sokratesa, że jeśli człowiek wie, czy jest dobre życie, to nie może działać niemoralnie. Zło wynika z braku wiedzy. Znalezienie natury dobrego życia stanowi intelektualne zadanie bardzo podobne do odkrywania prawd matematycznych. Najpierw trzeba zdobyć pewien rodzaj wiedzy- wykształcenie w wielu różnych dziedzinach wiedzy, np. matematyka czy filozofia.
Nawet dla ludzi nie posiadających wiedzy istnieje możliwość prowadzenia dobrego życia, ale będzie ono przypadkowe i ślepe. Jeśli będą oni naśladować tych, którzy posiadają wiedzę o dobru i dlatego działają cnotliwie, i jeśli pozwolą kierować sobą, to również oni będą postępować cnotliwie, nie rozumiejąc nawet istotnej natury dobrego życia. W wyniku takiego rozumowania, Platon uznał, że w "społeczeństwie idealnym", które przedstawił swym słynnym dziele "Państwie", konieczna będzie cenzura, żeby chronić młodych przed złymi doświadczeniami.
2) Absolutyzm
Wedle Platona istnieje jedno i tylko jedno dobre życie dla wszystkich, ponieważ dobro jest czymś niezależnym od ludzkich skłonności, pragnień, życzeń czy opinii. Jest to prawda absolutna; istnieje bez względu na to, czy ktoś jej przestrzega czy nie.
Najwięksi teologowie przyjęli, że prawa moralne, jak "Nie kradnij, "Nie zabijaj", są absolutnie obiektywne w sensie platońskim.
Sam Platon utrzymywał, że standardy moralne są nadrzędne nawet względem Boga, dobro poprzedza Boga, Bóg jest wtedy i tylko wtedy, gdy działa wedle zasad.
Podsumowanie:
Platonizm jako filozofia moralna opiera się na dwóch podstawowych założeniach:
1) Jeśli człowiek ma wiedzę o dobrym życiu, to nigdy nie będzie postępował niemoralnie.
2) Istnieję jedno i tylko jedno dobre państwo dla wszystkich; tak więc w pewnych okolicznościach nie ma alternatywy dla przykazania "Nie kradnij".
(Notatki z wykładów)
Teoria etyczna:
Dobra stanowią hierarchię
Szczytem tej hierarchii jest Dobro idealne
Dobra realne są początkiem etapu w drodze do szczytu
Dobro jest niezależne od ludzkich skłonności, pragnień, życzeń czy opinii. Zostanie odkryte, gdy ludzie będą odpowiednio przygotowani.
Znalezienie natury dobrego życia stanowi intelektualnie bardzo podobne odkrywanie prawd matematycznych.
Ludzie powinni być instruowani na dwa sposoby:
- powinni rozwijać cnotliwe zwyczaje zachowań
- powinni rozwijać siły duchowe, studiując matematykę i filozofię.
Teoria duszy- pitagorejska koncepcja ładu i harmonii. Każda część duszy ma udział w tej harmonii, a więc każda musi mieć swą cnotę. Cnota- to dążenie do idealnego celu.
Cnoty kardynalne- mądrość, roztropność, odwaga, sprawiedliwość.
Dusza ma pociąg do rzeczy nadzmysłowych, wiecznych i bezwzględnych. Przez nie człowiek zdolny jest wybiec poza wąskie granice, w jakich zamknięte jest jego realne życie.
Życie ludzkie jest ucieczką od zła, powabów świata zmysłowości, w stronę świata boskiego, przez ćwiczenie się w cnocie sprawiedliwości i oddawanie się mądrości.
Nowa skala wartości:
Wartości religijne (najwyższe miejsce należy się bogom).
Wartości duchowe (wiedza i poznanie)
Wartości witalne (ciało)
Wartości zewnętrzne (np. bogactwo)
„Ze wszystkiego co posiadamy, jest nasza dusza czymś najbardziej boskim po bogach”
O stosunku dóbr realnych i idealnych:
Miłość (gr. Eros)- właściwe duszy dążenie do osiągnięcia i wiecznego posiadania dobra. Miłość jest pragnieniem piękna, dobra, mądrości, szczęścia, nieśmiertelności, Absolutu. Pierwszym jej przedmiotem są dobra realne, np. piękne ciała. Z czasem rodzi się świadomość, że piękno dusz jest większe od piękna ciał. Później przychodzi zrozumienie, że jeżeli przedmioty są piękne, to dlatego, że mają w sobie piękno, które jest wszystkim wspólne. Wytwarza się miłość do piękna wszystkich przedmiotów. Wreszcie, kto się w tym doskonali ujrzy piękno widoczne- ideę piękna.
Krytyka platonizmu:
Wiedza moralna (dylematy moralne) nie jest podobna do wiedzy naukowej lub matematycznej. Platon przyznał zdolność dokonywania moralnego wyboru jednostkom wykształconym i sprawnym intelektualnie (zdolność moralnego rozumowania). Nie istnieje jeden i tylko jeden rodzaj słusznego postępowania dla wszystkich (absolutyzm).
8.Etyka Arystotelesa
1. Etyka jako nauka praktyczna:
etyka obok polityki została sklasyfikowana jako nauka praktyczna gdyż :"wiedza nie jest w nich sama dla siebie celem, ale jest podporządkowana jakimś celom praktycznym – postępowaniu ludzi i temu, co chcą przez nie osiągnąć",
naukę obejmującą ogół działań moralnych ludzi nazywa Arystoteles „filozofią spraw ludzkich” lub, w ogólnym sensie, „polityką”. Dopiero tak pojętą politykę dzieli na etykę i politykę w sensie ścisłym (teorię państwa),
początkowe postawienie polityki ponad etyką ma swoje korzenie w nauce Platona i mentalności greckiej, która stawiała państwo całkowicie ponad rodziną i jednostkowością,
w miarę jednak jak Arystoteles rozwija swoją etykę, dochodzi do przeświadczenia, że państwo ma pełnić tylko funkcję pomocniczą w stosunku do życia moralnego jednostki, dostarczając element przymusu, aby pragnienia człowieka podporządkować jego rozumowi,
2. Szczęście jako najwyższe dobro człowieka:
musi więc istnieć ostateczny cel i najwyższe dobro, którym jest szczęście (eudaimonia),
przyjemność i doznawanie rozkoszy wg Arystotelesa nie prowadzi do prawdziwego szczęścia; nazywa on życie podporządkowane takiemu szczęściu, życiem niewolniczym,
ludzie lepiej wykształceni (aktywni obywatelsko) upatrują szczęście w zaszczytach – te są jednak czymś tylko zewnętrznym i, choć taki model życia zachowuje pozory słuszności, zaszczyty, podobnie jak bogactwa, są jedynie środkami w drodze do pewnego celu,
nie miał racji także Platon, upatrując najwyższego dobra w Idei Dobra, gdyż nawet jeżeli ona istnieje, człowiek nie mógłby jej osiągnąć ani posiąść. Nie może chodzić o dobro transcendentne, ale o dobro immanentne,
dobro człowieka może polegać tylko i wyłącznie na działaniu dla niego specyficznym, takim, które tylko on potrafi wykonać (dobro każdej rzeczy polega na jej działaniu specyficznym) – rozumie i działalności duszy według rozumu (działanie duszy zgodne z wymogami jej dzielności),
prawdziwymi wartościami są według niego nie wartości zewnętrzne, nie wartości cielesne, ale wartości duchowe, które polegają na cnocie duszy ludzkiej. W nich to leży szczęście,
wodróżnieniu od Sokratesa i Platona twierdzi jednak Arystoteles, że niezbędne jest także posiadanie wystarczających dóbr zewnętrznych i środków majątkowych – ich obecność nie może przynieść, szczęścia, ale ich brak może mu zaszkodzić, a także osiągnięcie pewnego wieku,
Arystoteles uważa ponadto, że człowieka dotkniętego wielkim nieszczęściem (np. Priama) nie można nazwać szczęśliwym.
3. Powiązanie cnoty z duszą:
istnieją dwie części duszy: rozumna i nierozumna,
część rozumna składa się z części rozumnej w znaczeniu właściwym (dianoetikon) oraz części uczestniczącej poniekąd w rozumie, słuchającej go (ethikon).
część rozumna właściwa reguluje zdolność poznawania naukowego i zdolność rozumowania (spryt, rozsądek),
część uczestnicząca w rozumie reguluje dzielność etyczną (wrodzoną i tę w znaczeniu właściwym),
to rozróżnienie jest podstawą podziału dzielności na różne zalety – dianoetyczne – mądrość teoretyczną, zdolność rozumienia, rozsądek – i etyczne – szczodrość, umiarkowanie,
nierozumna część duszy składa się ze zdolności żywienia pragnień (orektikon), która uczestniczy w rozumie, regulując dzielność etyczną (wrodzoną i wyrobioną) oraz z części wegetatywnej (threptikon). Tak więc trzy są części duszy, odpowiadające trzem częściom platońskim: rozumna, uczestnicząca poniekąd w rozumie i nierozumna.
4. Cnoty etyczne:
powstają na skutek przyzwyczajenia; można określić mianem nawyku właściwego działania,
z natury posiadamy zdolność do ich formowania, poprzez ćwiczenia potencjalność tę wprowadzamy w stan aktu. Według Arystotelesa cnoty etyczne przypominają sprawności (habitus),
polegają na umiarze, nie ma ich tam, gdzie jest nadmiar lub niedomiar. Zakładają słuszną proporcję, drogę środka,
cnota etyczna jest wypośrodkowaniem pomiędzy dwiema wadami, z których jedna grzeszy nadmiarem, druga – niedostatkiem; nie jest jednak przeciętnością,
jest słuszną miarą, którą rozum nakłada uczuciom lub działaniom bądź też postawom, które bez kontroli rozumu dążyłyby do jednej lub drugiej skrajnej przesady,
z dwóch skrajności jedna jest bardziej, druga mniej błędna – należy wybrać najmniejsze zło,
przede wszystkim należy wystrzegać się rozkoszy, gdyż sąd ludzki o niej nie jest bezinteresowny,
za największą spośród nich uważa sprawiedliwość, która polega na słusznej mierze przy podziale dóbr, korzyści i zysków,
inne to np. hojność, męstwo,
5. Cnoty dianoetyczne:
dwie są funkcje duszy rozumnej – jedna poznaje rzeczy przygodne (rozum praktyczny – rozsądek), druga – rzeczy konieczne (rozum teoretyczny – mądrość).
odpowiadające im cnoty są doskonałymi formami, którym odpowiada prawda praktyczna i prawda teoretyczna,
rozsądek polega na umiejętności poprawnego kierowania życiem człowieka, namysłu nad tym, co jest dla człowieka dobre, a co złe. Od rozsądku zależy droga do celów, same cele – od dzielności etycznej,
cnota etyczna jest trwałą dyspozycją do pewnego rodzaju postanowień, polegającą na zachowaniu właściwej ze względu na nas średniej miary, którą określa rozum, i to w sposób, w jaki by ją określił człowiek rozsądny. Nie można posiadać jej bez rozsądku, który jest koniecznym, choć niewystarczającym warunkiem dla zaistnienia każdej cnoty etycznej. Nie ma także rozsądku bez cnoty etycznej. Rozsądek jest specyficzną zdolnością znajdowania słusznych środków, które prowadzą do dobra moralnego. Takie rozumowanie prowadzi do błędnego koła,
drugą cnotą dianoetyczną jest mądrość, która polega na intuicyjnym ujęciu zasad przez intelekt oraz na dyskursywnym poznaniu wniosków, które z tych zasad wynikają. Mądrość pokrywa się z najwyższą z nauk teoretycznych – metafizyką,
cnoty dianoetyczne wyrabiają się dzięki doświadczeniu. Człowiek sprawiedliwy staje się sprawiedliwy dzięki sprawiedliwemu postępowaniu,
w intelektualnej, teoretycznej kontemplacji człowiek osiąga szczyt swoich możliwości. Dopiero na drugim miejscu należy umieścić życie w zgodzie z cnotami etycznymi.
6. Przyjaźń, a szczęście:
przyjaźń wiąże się strukturalnie z cnotą i szczęściem,
człowiek zawiera przyjaźń ze względu na trzy rzeczy: pożytek, przyjemność lub dobro,
istnieją więc trzy postacie przyjaźni, z których autentyczna jest tylko jedna – pomiędzy ludźmi etycznie dzielnymi, oparta na dobru. Nie jest to jednak przyjaźń pojęta jako bezinteresowny dar, lecz oparta na centralnym u Arystotelesa pojęciu egoizmu, który może być tylko bardziej negatywny lub bardziej pozytywny,
Arystoteles traktuje przyjaźń jako niezbędną do szczęścia, zalicza ją do dóbr wyższych. Poza tym człowiek jest istotą polityczną, stworzoną do życia w społeczeństwie. Ze swej natury potrzebuje innych po to, by móc cieszyć się dobrami.
7. Przyjemność, a szczęście:
według Arystotelesa przyjemność nie jest zmianą ani w ogóle ruchem, ale działaniem w każdym momencie doskonałym. Towarzyszy ona każdemu działaniu i je doskonali, jest podmiotowym oddźwiękiem pozytywnego stanu urzeczywistniania się potencjalności przedmiotu.
istnieją jednak przyjemności stosowne i niestosowne. Jedne można oddzielić od drugich, stosując następujące kryterium: przyjemności wyższe związane są z działaniami teoretyczno kontemplacyjnymi człowieka, niższe – z jego życiem wegetatywno–zmysłowym.
8. Psychologia aktu moralnego:
działania ludzkie są zdeterminowane przez wybór, który jest ściśle związany z cnotą etyczną,
zaprzecza on, by wybór można było utożsamić z wolą (chceniem), ponieważ odnosi się ona jedynie do celów, a wybór – do środków,
by stać się i być dobrym trzeba chcieć dobrych celów, zaś by ich chcieć – trzeba być dobrym.
9.Etyka Epikura
Filozofia etyczna Epikura polegała głównie na nawoływaniu do życia w umiarze, ale z przyjemnością. Uważa on przyjemność za dobro, ale jest również świadom, że zbyt usilne uganianie się za przyjemności ą może wywołać cierpienie. Życie przyjemne, które prowadzi jednak do cierpienia, uważa za złe. Dzieli przyjemności na związane z bólem (złe) i wolne od niego (dobre). Pierwsze nazywa dynamicznymi, drugie pasywnymi. Np. miłość cielesna jest złem, ponieważ towarzyszy jej wyczerpanie, wyrzuty sumienia i przygnębienie. Innymi przyjemnościami dynamicznymi są: żarłoczność, sława związana z piastowaniem publicznego stanowiska, pijaństwo, małżeństwo. Żarłoczność prowadzi do niestrawności, sława wiąże się ze stresem, pijaństwo z bólem głowy, chorobą itp.
Epikur opowiadał się za życiem ascetycznym. Lepiej unikać cierpienia, niż poszukiwać przyjemności, która wywołuje cierpienie.
Przyjemność pasywna to np. przyjaźń, rozmowy o filozofii, które powinno się kultywować, ponieważ dobre życie polega na ich osiąganiu.
Hedonizm jako doktryna filozoficzna dzieli się na dwie formy:
Hedonizm psychologiczny- Zadaniem jest możliwie prawdziwy opis motywacji ludzkich działań w życiu codziennym. Utrzymuje on, że ludzie w swoim życiu dążą tylko i wyłącznie do przyjemności. Wszelka działalność, wedle tej teorii, jest skierowana ku osiągnięciu przyjemności i unikaniu cierpieniu.
Hedonizm etyczny- głosi, że ludzie powinni poszukiwać przyjemności, gdyż jest ona jedyną rzeczą posiadającą wartość w sobie.
(Notatki z wykładów)
Wyższość „życia ukrytego” i oddalonego od wrzawy polityki.
Epikureizm wypływał z dwóch źródeł:
- kultu życia i pragnienia szczęścia
- z trzeźwej postawy umysłu
Przesłanie filozofii Epikura:
Rozum ludzki może przeniknąć i poznać rzeczywistość.
Szczęście jest brakiem bólu i niepokoju, jest spokojem ducha.
Nie potrzebuje państwa, instytucji szlachetnego urodzenia, bogactw, a nawet bogów
Nauka o przyrodzie:
Nic nie powstaje z niczego.
Nic nie może zostać unicestwione.
Wszechświat był zawsze taki, jaki jest teraz i będzie zawsze taki.
Przyrodę warto badać, jeśli badanie wzmoże szczęście, jeśli uspokoi umysł. Ilość atomów i próżnia są nieskończone. We wszechświecie istnieje nieskończona ilość światów. Ruchy atomów, tworzących ustrój jednostki, mogą być poprawne lub wadliwe. Ustrojowe ruchy wywołują specyficzną przyjemność katastematyczną (stała przyjemność ustrojowa).
Jej postaci to:
- radość (chara)
- pogoda (euphrosyne)
Stopień najwyższy, czyli stan doskonały to:
„aponia - bezbolesność (ciała)” i „ataraxia - niezmącony spokój (duszy)”, a także „eudajmonia - szczęście”.
Spokój duchowy zapewniała rzetelna wiedza przyrodnicza: physiologia.
Etyka- „nauka o tym, co należy wybierać i czego należy unikać”
Co jest wartościowe samo w sobie?
Czym jest przyjemność?
Przyjemność jest zawsze przyjemnością czegoś jakiejś czynności czy jakiegoś elementu doświadczenia.
Hedonizm psychologiczny - ludzie w swoim życiu dążą tylko i wyłącznie do przyjemności. („Czyż ludzie nie starają się o bogactwo, sławę, rozkosze zmysłowe, ponieważ osiągnięcie ich daje przyjemność?”)
Hedonizm etyczny - ludzie powinni poszukiwać przyjemności, skoro sama przyjemność jest dobrem.
Hedonizm Epikura - przyjemność jest jedynym dobrem naturalnym: jest tym, czego doznawanie czyni człowieka szczęśliwym.
„…nie można żyć przyjemnie, jeśli się nie żyje mądrze, pięknie i sprawiedliwie, i na odwrót, że nie można żyć mądrze, pięknie i sprawiedliwie, jeśli się nie żyje przyjemnie”
Przyjemność nigdy nie może być złem, ponieważ złym jest tylko cierpienie.
Rodzaje przyjemności:
Przyjemności naturalne i konieczne
Przyjemności naturalne, ale konieczne
Przyjemności nienaturalne i niekonieczne
Epikur wyjaśniał:
- przyjemności i bóle duchowe są w zasadzie większe od cielesnych
- przyjemności należy wybierać, a bólów unikać rozumnie
- główną przyczyną ludzkiego nieszczęścia jest brak wyrobionego rozumu oraz fałsz urojeń.
Czy żyjemy w sposób, który przysparza nam (i innym) tak wiele przyjemności, jak to tylko możliwe?
Czy nasze instytucje i obyczaje służą zwalczaniu nieszczęścia?
Ascetyzm i autarkia:
„Całe bogactwo zgodne z naturą zawiera się w chlebie, wodzie w jakimś okryciu dla ciała; bogactwo zbędne przysparza duszy także nieograniczonej próby pragnień”
Gdy ból zostanie usunięty, przyjemność już dalej nie wzrasta. Jest to radość, która jest dostępna wszystkim:
„Nieskończony czas zawiera tę samą sumę przyjemności, co czas skończony, jeśli tylko granice ich ustala rozum”
Długość trwania w czasie w żaden sposób nie powoduje wzrostu przyjemności. „Granicą” przyjemności jest ustanie bólu - aponia. Przyjemność (katastematyczna), kiedy jest i tak długo jest obecna, jest pełna i całkowita, ma wartość absolutną, a zatem jest nieskończona.
Autarkia- wystarczanie sobie samemu. Jest to największe bogactwo i szczęście.
Kto szczęścia upatruje w przyjemności, tego nieuchronnie zadręczą:
Wpływ czasu, który pochłania i zabiera przyjemność.
Zagrożenie cierpieniem, które zawsze może nadejść
Zasadzka śmierci
Skargi tych, którzy cierpią pomimo dostatków i powodzenia, wykazują niezbicie, że przepych tzw. dóbr materialnych nie zapewnia szczęścia.
„Przyczyną nieszczęść ludzkich jest albo nienawiść, albo zazdrość, albo pogarda; mędrzec przezwycięża te afekty rozumem”
Krytyka hedonizmu:
Czy ludzie zawsze powinni się zachowywać tak, aby osiągnąć szczęście?
Niektóre przyjemności są złem i nie zawsze dobre życie jest identyczne z życiem przyjemnym. Są ludzie, dla których zdobywanie przyjemności jest celem. Możemy być motywowani do osiągnięcia pewnych celów niezależnie od tego, czy przyniosą one nam przyjemność.
Przesłanie Epikura:
Sama natura ludzka tak zrządziła, iż „rzeczy konieczne są łatwe do zdobycia, a rzeczy do zdobycia trudne nie są konieczne”
Rozumny człowiek nie gardzi swoim „znikomym” życiem, i „nie psuje sobie tego, co ma, pożądaniem tego, czego nie ma, lecz umie je należycie ocenić”
Swoje potrzeby cielesne ogranicza do potrzeb koniecznych, jest „samowystarczalny” i wolny, czyli niezależny od losu i od innych ludzi
Ideałem jest- połączenie błogiej pogody psychicznej z fizyczną bezbolesnością.
Życie ludzkie składa się z chwil, które trzeba wyzyskać w pełni.
Epikur zalecał odwagę i cierpliwość wobec dopustów losu i podawał sposób, jak się można na nie znieczulić.
„O największych i najważniejszych sprawach stanowił, stanowi i stanowić będzie w człowieka zawsze rozum”
10.Etyka chrześcijańska
Wszystkie poglądy etyczne, które można nazwać chrześcijańskimi, zakładają istnienie istoty boskiej i że istota ta jest w pewnie sposób identyczna z Chrystusem. Pewne fragmenty Nowego Testamentu- Kazania na Górze- są uznane są moralny kodeks. We wszystkich doktrynach chrześcijańskich utrzymuje się, że człowiek zachowuje się poprawnie, postępując wedle kodeksu, a niemoralnie, kiedy łamie przykazania, jak np. "Nie kradnij". Stosowanie sztucznej kontroli narodzin jest na mocy proklamacji Kościoła katolickiego uznane za niemoralne, ale sekty protestanckie nie przyjmują tego.
Wg św. Tomasza istnieje pewien ogólny sposób zachowania- ludzie powinni miłować Boga i swych bliźnich. Jest też pewien specyficzny sposób, w jaki nie powinno się postępować- kodeks moralny nie dopuszcza cudzołóstwa. Zakazuje też tych stosunków płciowych pomiędzy mężem i żoną, które nie służą prokreacji- stąd sztuczna kontrola urodzeń jest zabroniona. Nie dopuszcza się możliwości rozwodów, ponieważ ojciec jest istotną częścią procesu edukacji dziecka.
Główny pogląd etyki chrześcijańskiej mówi, że dobre życie można osiągnąć przez zachowanie zgodnie z boskimi wskazaniami (tj. zachowując się wedle reguł nadanych przez Boga, w wykładni Kościoła).
Kościół traktuje kodeks moralny jako obiektywny i nieomylny wskaźnik właściwego zachowania, którego zatem nie można kwestionować. Kodeks jest ujmowany jako wyraz woli Boga. Ten, kto łamie te przykazania, z definicji zachowuje się niemoralnie.
1) Teodycea (obrona doskonałości istnienia).
Świat jest znikomy wobec Boga, niemniej jest Jego dziełem i dlatego jest dobry. Cokolwiek istnieje, o ile istnieje, jest dobrem.
Świat jest objawem najgłębszej istoty boskiej, wszystko w nim jest pełne cudu, od najbardziej codziennych zjawisk, aż po przebieg dziejów. Jedynie przyzwyczajenie stępiło w nas poczucie cudu.
Z jednej strony świat, jako dzieło i objaw Boga, nie może nie być dobry. Jednak z drugiej strony istnienie zła jest niewątpliwe.
Podwaliny Teodycei:
* Zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem wolnych stworzeń.
* Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra; nie czynią dobrze, gdy odwracają się od dobra lub zwracają ku dobru mniejszemu zamiast ku większemu. Nie niższe cele są złe, lecz złe jest odwrócenie się od celów wyższych.
* Zło nie psuje harmonii świata, przeciwnie, jest do niej potrzebne. Ukaranie grzesznych tak samo należy do niej, jak nagrodzenie świętych. Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem niż mniejsze bez zła.
2) Nauka o łasce.
Zło pochodzi od człowieka, dobro- od Boga, czyli zło jest rzeczą przyrody, a dobro- rzeczą łaski. Dobrzy są jedynie ci, co dostąpili łaski, są więc dobrzy nie z siebie, lecz z łaski Bożej. Łaski zaś dostąpili nie zasługując na nią; łaska jest "dana darmo" i nie byłaby łaską, gdyby była udzielana za zasługi. Człowiek jest odpowiedzialny za zło, ale nie za dobro. Bez łaski człowiek nie może dobrze czynić, a na łaskę nie może zasłużyć.
Ludzie dzielą się na tych, co łaski dostąpili, i tych, co nie dostąpili, choć jedni i drudzy nie zasłużyli na nią; ale przez nią jedni są dobrzy, a drudzy źli. Złym należy się kara i będą ukarani i potępieni, dobrzy zaś będą zbawieni.
(Notatki z wykładów)
I. Filozofia a wiara:
"Jedynym powodem, dla którego człowiek powinien filozofować, jest to, że może osiągnąć szczęśliwość"
Filozofia jest mądrością i rozumieniem opartym na wierze.
Filozofia bez wiary jest skazana na błąd i wypaczenie.
Celem człowieka jest szczęście, a filozofia ma je znaleźć.
W swoim wnętrzu znajduje człowiek prawdy konieczne i pewne: "Wejdź w samego siebie, we wnętrzu człowieka mieszka prawda"
Wieczne prawa moralności zostały odciśnięte w sercu człowieka: "jak na wosku wyciska się obraz sygnetu"
Prawdy wieczne są nam dane przez Boga dzięki oświeceniu.
Wszelkie poznanie jest działaniem światła Bożego oświecającego rozum. Dotyczy to poznania dobra i zła.
Wiara jest pierwszym krokiem na drodze do prawdy.
Rozum jest celem wiary, jej nagrodą. "Wierz byś mógł zrozumieć".
III. Czynniki konstytuujące świat:
Idee są prawzorami wszelkiego bytu w umyśle Boga
Świat stworzony jest ich urzeczywistnieniem i odbiciem.
Części bytu: formy ostateczne (aniołowie, dusza, gwiazdy) oraz formy zmienne (np. ciała istot żyjących)
Człowiek- jedność trzech elementów: świadomości, rozumu oraz woli, co jest obrazem Trójcy Świętej.
Wraz z upadkiem człowieka (grzech pierworodny) do ludzkich pragnień wkradł się zamęt
Zło powstaje, kiedy odwracamy się od Boga
Zło moralne w świece jest wynikiem działania wolnej woli człowieka
Zło "naturalne" (trzęsienie ziemi, choroby itp.) nie psuje harmonii Świata.
Zło jest po prostu brakiem dobra. Jest brakiem ładu (harmonii) w ludzkiej woli.
Powstaje wtedy, gdy człowiek przywiązuje się do rzeczy ziemskich i zabiega wyłącznie o dobra doczesne.
Z tego stanu może uratować człowieka tylko łaska boża, bez której niemożliwe jest spełnienie dobrego uczynku.
V. Miłość i wolna wola:
Ludzie dzielą się na tych, którzy:
a) kochają to, co wieczne i niezmienne (obywatele państwa Boga)
b) kochają to, co zmienne i przemijające (obywatele państwa ziemskiego)
Teoria moralna filozofią miłości Boga:
Miłość jest właściwie zorganizowaną cnotą.
Jeśli miłość do Boga jest prawdziwa, nie potrzeba innych praw moralnych. "Kochaj i czyń, co chcesz"
Człowiek najczęściej popada w miłość ku samemu sobie. Stąd rozróżnienie: uti (to, co użyteczne) i fruti (to, czym się rozkoszujemy).
Wolna wola:
Jest wolna, ale równocześnie podlega obowiązkowi miłowania Boga
Może odwrócić się Dobra i przylgnąć do dóbr zmiennych
Sprawia, że człowiek może za swe czyny odpowiadać (spór z Cyceronem- albo istnieje boska wszechwiedza, albo istnieje wolna wola)
Jej celem powinno być bezwzględne podporządkowanie się woli Boga
Człowiek zrobił ze swej woli samodzielny użytek
Grzech pierworodny Adama otworzył między człowiekiem a Bogiem nieskończoną przepaść.
To dzięki woli człowieka zmierza do Boga i ostatecznie osiąga Go i radu się Nim
Wola z konieczności poszukuje szczęścia, zadowolenia. Odwracając się od Boga, wola postępuje wbrew prawu Bożemu- które wyraża się w naturze ludzkiej.
Predestynacja:
Przepaści między człowiekiem a Bogiem nie można usunąć bez pomocy Bożej łaski
Łaska jest potrzebna nawet do tego, aby zacząć chcieć kochać Boga
Doktrynę o stosunku natury do łaski i o przeznaczeniu wypracował Augustyn w trakcie polemiki z pelagianami.
Według herezji pelagiańskiej do zbawienia konieczne jest ubóstwo, a człowiek bogaty nie może być zbawiony.
Przyczyną posiadania bogactwa na ziemi nie są więc zasługi osobiste, lecz nie pojęty dla człowieka wyrok przeznaczenia.
Największy, złem jest poleganie na samym sobie. "Przeklęty człowiek, który ufa w człowieku"
Dobro:
Wpływ manicheizmu- świat materialny czymś godnym pogardy.
Rzeczy materialne, w tym ludzkie ciała, są z samej natury złe.
Jedynym dobrem zasługującym na głębokie umiłowanie jest Bóg, który stanowi kres i cel wszystkich dążeń
Dobra tego świata, nawet całe królestwa, rozdziela opatrzność wedle swego uznania.
Rozdziela je nie tylko dobrym i proszącym o to, ale również złym.
"(...) człowiek sprawiedliwy, choćby był niewolnikiem, wolny jest. A zły, choćby i na tronie, niewolnikiem jest"
Człowiek jest na tym świecie tylko chwilowo, jest jedynie "pielgrzymem", a właściwym celem jego ziemskiej wędrówki jest czekające go szczęście w zaświatach.
Św. Tomasz:
Święty Tomasz uważa, że najwyższym dobrem jest tylko Bóg. To on stwarza wszystko, co istnieje, ustala zasady rządzące światem oraz nadaje sens i cel życiu wszystkich istot - od rozumnych po nieświadome i bezrozumne. A celem tym jest on sam.
Człowiek jako jedyna istota posiada świadomość i intelekt, za pomocą których może zrozumieć swój cel. Ma też wolną wolę w wyborze czy go zrealizować czy też nie. Mimo to nie jest pozbawiony ograniczeń, które utrudniają mu zdobycie cnót. Należą do nich:
- słabość rozumu - nad rozumem może panować jakiś grzech
- przewrotność woli - świadome popełnianie grzechu lub zaniedbywanie okazji do dobrych uczynków.
- moralna słabość - grzech prowadzi nas do słabości, w której czynienie dobra, nawet najmniejszego wymaga od nas poświęcenia dużej siły i cierpliwości.
- brak porządku - nasze pragnienia i pożądania wyrastają ponad czynienie dobra tak, że nawet rozum nie może ich poskromić.
Toteż gdy nie możemy spełnić naszego celu, jakim jest czynienie dobra, zgodnie z bożą wolą, znajdujemy się pod wpływem zła. Bóg jednak pragnie, abyśmy dążyli wciąż do niego i kierowali się dobrem w naszych uczynkach.
11.Etyka I.Kanta
Podobnie jak wielki był wkład Kanta do matematyki i epistemologii (teorii poznania), tak i jego etyka jest wysokiej klasy. Główne pytanie, które sobie stawia teoria moralności Kanta, brzmi: Czym jest działanie moralne w przeciwieństwie do działania niemoralnego ? . Kant utrzymuje, że można odpowiedzieć na te pytania, stosując zróżnicowanie pomiędzy działaniami podejmowanymi ze „skłonności ”a działaniami podejmowanymi z „poczucia obowiązku”. Jak rozumieć te terminy?
Ludzie często tolerują pewne działania, ponieważ są do tego zmuszeni. Na przykład, kiedy napadnie mnie złodziej, to jestem zmuszona oddać mu posiadane pieniądze, natomiast kiedy się sprzeciwię, to jestem zmuszona ponieść konsekwencje. W takich wypadkach nie mogę stwierdzić, że działałam „dobrowolnie” lub „dlatego, że tak chciałam”. Nie możemy też powiedzieć, że „spełniłam swój obowiązek”. W tym przykładzie nie postępowałam „z wolności”; poprawnie dałoby się opisać moje działanie nie jako podjęte „ze skłonności” ani „z poczucia obowiązku”, ale raczej jako działanie, do którego byłam „zmuszona”. Dlatego od wszelkich działań podjętych ze „skłonności” lub „z obowiązku” wymaga się, aby były działaniami wolnymi. Kiedy ludzie są wolni w powyższym sensie, to nikt nie jest w stanie zmusić ich do zachowania się w pewien sposób lub zniewolić.