Ilustracja jako forma pracy z tekstem

1. Metody pracy z tekstem

2. Formy pracy z tekstem

3. Ilustracje i obrazy ( definicje, różnice )

4. Ćwiczenia z ilustracją z podręcznika, książki element oraz samodzielnie wykonaną

pracą plastyczną.

W celu osiągnięcia przez uczniów umiejętności sprawnego posługiwania się językiem

ojczystym stosuje się różne formy ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.

Jedna z form jest praca z tekstem literackim, który pobudza aktywność dziecka, stany

emocjonalne, skojarzenia treści z doświadczeniami czytelnika (dziecka). Opracowując

utwór literacki uczniami należy starać się uwzględnić również jego wychowawczo-

dydaktyczne oddziaływanie na czytelnika (wzbogacenie słownictwa oraz zwiększenie

wrażliwości na walory estetyczne).

Ad 1

W pracy z tekstem literackim stosuje się różnorodne metody:

a) metody poszukujące– zwane też problemowymi; w nich wyodrębniamy metody

heurystyczne tj. pogadanka, dyskusja, gry dydaktyczne.

Wymagają od ucznia aktywnego udziału w lekcji samodzielnej pracy, często pracy

badawczej, a od nauczyciela odpowiedniego zorganizowania środowiska dydaktycznego i

kierowania procesem. Aktywność polega tu na analizie syntezie porównawczej,

uogólnianiu, abstrahowaniu.

Metody te prowadzą do wzbogacenia wiedzy kształtowania pojęć, poznawania procesów,

zjawisk do wyjaśnienia związków i zależności do ustalenia skutków i przyczyn.

Pogadanka humanistyczna polega na rozmowie nauczyciela z uczniami.

Nauczyciel jest w rozmowie osobą kierującą zmierzając do osiągnięcia znanego sobie

celu. Stawia pytania, a uczniowie odpowiadają.

W klasach niższych ma uzasadnienie, gdy nauczyciel odwołuje się do doświadczeń,przeżyć dzieci z życia osobistego, rodzinnego, życia lokalnego środowiska. Pytania, które

muszą być jasno stawiane. Często pogadance towarzyszy demonstracja obrazów,

filmów, przeźroczy, modeli lub okazów.

Zadane pytania mogą kierować aktywność na opis przedmiotu, zjawiska lub opowiadanie

przebiegu wydarzeń, poszukiwanie przyczyn, skutków, wyjaśnienie postępowania.

Przeprowadza się z klasą w całości.

Dyskusja– wymiana poglądów na określony temat. Wdrażać do rozumienia mowy

nauczyciela i kolegów.

Wdrażamy również do uzasadnienia własnych pomysłów, sądów i przypuszczeń.

Doskonali myślenie. W nauczaniu początkowym jest to tylko przybliżenie ucznia do

dyskusji.

b) Metody podające zw. informacyjnymi oparte na przekazie nauczyciela posługując się

różnymi formami przekazu (obraz, słowo, film) dostarcza określonych wiadomości np. o

gatunku utworu, krótkiego życiorysu, wyjaśnień.

Wzbogacenie wiedzy o charakterze informacyjnym. Wzbogacane przez ilustracje, żywe

obrazy itp.

W skład metod podających wyróżnia się opis, opowiadanie i wyjaśnienie.

c) Metody eksponujące organizowanie przeżyć emocjonalnych dzieci, a na tej podstawie

procesu oceniania wartości. Służą realizacji zadań wychowawczych dziennikowych,

aktywności emocjonalnej i artystycznej, estetycznej. W metodzie nauczania

początkowego chodzi o kształt opinii uczniów wdrażanie do procesu wartościowania

postępowania ludzi– etyka.

Wywołują uczenie się przez przeżycia emocjonalne przez oddziaływanie dzieła na

odbiorze.

Małe dzieci doznają przeżyć w trakcie słuchania wyrazistego żywego słowa, tzn.

wypowiedzi uwzględniającej analizę tekstu i podtekstu mówiącego.

Stymulują rozwój językowy dziecka nie tylko poprzez analizę tekstu i podtekstu czego

wyrazem jest słowna ekspresja, lecz również kontakt z ilustracją, obrazem.

d) Oparte na działaniu uczenie, rozwój języka w wypowiedzi wielozdaniowej i w rozmowie

dokonuje się przez stosowanie w nauczaniu metod praktycznych polegających na

uczeniu się w toku działania, na stosowanie reguł, zasad w zabawie i w pracy.

Metody praktyczne wiążą się z eksponującymi, które stymulując działanie, porządkują

jego przebieg, wspomagają konkretyzują przeżyć emocjonalnych przez zastosowanie

pewnych środków dydaktycznych.

Ważna tu jest organizacja pracy ucznia. Ta grupa metod w pracy z tekstem jest

najtrudniejsza.

Ad 2

Formy pracy z tekstem.

W pracy z tekstem w kl. I-III możemy wyróżnić kolejno występujące po sobie zasadnicze

czynności:

— przygotowanie uczniów do czytania tekstu

— zapoznanie z treścią tekstu

— analiza i interpretacja tekstu

— podsumowanie pracy z tekstem

— własna aktywność uczniów związana z treścią poznanego tekstu

Praca nad tekstem może dotyczyć problematyki rzeczowej utworu, jego fragmentu, czy

specjalnie dobranego tekstu, w celu frazeologicznej czy syntaktycznej oraz

ortograficznej.

Ćwiczenia te wiążą się z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu. Wzbogaceniem czynnego

słownika uczniów, widoczne jest tylko w ich wypowiedziach ustnych lub pisemnych.

W trakcie pracy nad tekstem możemy wyróżnić dwa rodzaje pracy z tekstem. Jeden

rodzaj pozwala na ujmowaniu poznanej treści i nowych własnych połączeń, na rozbijaniu

wątku myśli autora i splataniu ich w inne całości.

Rodzaj drugi stanowią takie formy ujęć, które zachowują granice nakreślone przez

autora, operują całością przez niego wytworzoną, nie stosując się poza nią, po jej

dokładnym zrozumieniu wybiegać.

Ten rodzaj występuje z jednej strony– jako swobodne odtwarzanie treści, z drugiej– jako

swobodne odtwarzanie treści ilustracji (np. w inscenizacji).

A oto propozycje form pracy z tekstem literackim wykorzystywanych najczęściej w

procesie dydaktycznym z zakresu edukacji polonistycznej:

a) Cytowanie ze zrozumieniem– to forma pracy, która polega na uchwyceniu sensu

czytanego tekstu uzależniona od zrozumienia przez czytającego pojedynczych słów oraz

kojarzenia w logiczne struktury.

b) Rozmowa na temat przeczytanego tekstu– to najłatwiejsza forma pracy z tekstem,

gdyż występuje rozmowa, która służy obustronnemu wyjaśnieniu potrzebnych informacji

uzyskanych z treści przeczytanego tekstu.

c) Wyodrębnienie postaci, ich zachowania się oraz wyrażanie stosunku dzieci do postaci

utworu– tą formą pracy łączy się z poprzednią, a wyodrębnienie postaci ma na celu

przygotowanie do charakterystyki postaci zarówno pod względem wyglądu

zewnętrznego jak i cech wewnętrznych.

d) Wypowiadanie się na temat ilustracji w książce– to forma pracy, która polega na

ustaleniu związku tekstu z ilustracjami oraz związku tekstu z przeżyciami uczniów.

Stosuje się ją w opracowaniu tekstu z podręcznika oraz lektur.

Przy stosowaniu tej formy pracy spotykamy się z pojęciem ilustracji. Otóż ilustracje to

forma plastyczna, która wykonana jest dowolną techniką plastyczną (kreska, rysunkiem,

barwną plamą lub fotograficzną) dodana w celu wyjaśnienia, uzupełnienia tekstu. Obok

pojęcia ilustracji spotykamy się też z innym określeniem– obraz.

Obraz to przedstawienie na płótnie, popierze, desce co stanowi samo przez się określoną

treść i nie musi mieć związku z tekstem.

e) Ustalenie kolejności zdarzeń w opowiadaniu i historyjki obrazkowej jako ćwiczenia do

ustalenia akcji, ta forma pracy stosowana jest w utworach fabularnych i o takiej

strukturze, gdzie uczniowie mogą wyodrębnić kilka zdarzeń.

f) Omówienie miejsca akcji– forma ta ma podobny przebieg jak w poprzedniej formie,

gdyż zdarzenie dzieje się w jakimś miejscu i jest jedną z trudniejszych form ponieważ

wyodrębnienie czasu i przestrzeni występują w dzień później. Należy więc dobierać

teksty takie, w których określony jest czas i miejsce w sposób jasny.

g) Opowiadanie treści czytanych tekstów oraz układanie opowiadań twórczych

dotyczących dalszych losów bohaterów. Ta forma pracy wymaga gruntowego omówienia

tekstu. W osiągnięciu pewnej sprawności w układaniu opowiadań twórczych pomaga

wyobrażeniu i własne przeżycia ucznia.

h) Ilustrowanie treści czytanego tekstu wytworami plastycznymi uczniów. To

syntetyzujący sposób opracowania tekstu, dzięki któremu uczeń mający pewne trudności

w słownym komunikowaniu się może wyrazić swoje uczucia, myśli. Forma ta wymaga

dużego wysiłku myślowego ponieważ uczeń musi złożoną strukturę tekstu rozłożyć na

elementy i wybrać fragmenty treści stanowiący całość.

i) Wskazywanie postaci w utworach to forma, która dotyczy wskazywania postaci

głównych i drugoplanowych, ułatwia wyodrębnienie cech charakterystycznych oceniania

postaci.

j) Wyszukiwanie w tekście fragmentów na temat określony przez nauczyciela– forma

uzależniona od poziomu dydaktycznego uczniów, charakteru utworu i aktualnie

realizowanego ćwiczenia w mówieniu i pisaniu.

k) Inscenizowanie tekstu– to forma o charakterze analityczno-syntetycznym i polega na

artystycznej interpretacji tekstu literackiego. Efektywność tej formy zależy od

umiejętności czytania ze zrozumieniem. to Najtrudniejsza forma pracy w kształceniu.

l) Czytanie z podziałem na role– ten rodzaj ćwiczeń w czytaniu jest zarazem formą pracy

z tekstem oraz ważnym etapem w przygotowaniu inscenizacji utworu literackiego (np.

baśni).

Ad 3

Wykorzystanie prac plastycznych wykonanych przez uczniów samodzielnie.

Jedną z najważniejszych form aktywności twórczej dziecka jest forma aktywności

plastycznej. Na podstawie dziecięcej ilustracji można przeprowadzić wiele różnorodnych

ćwiczeń np.:

— wyrobienie spostrzegawczości

— poszerzenie wiedzy i wzbogacenie słownictwa ucznia

— kształcenie umiejętności porządkowania zdarzeń wg obrazków zgodnie z treścią

poznanego utworu

— doskonalenie cichego czytania ze zrozumieniem poprzez odszukiwanie w tekście

fragmentów będących podpisami do obrazków

— komponowanie własną fabułę do wykonanej pracy plastycznej

— konstruowanie opowiadania w oparciu o cykl wykonywanych samodzielnie prac

plastycznych

— wykonanie ilustracji tak zwanych dwóch twarzy „dobrej i złej” jako element do oceny

postaci

— wykonanie rysunków lub malunków przedstawiających ciekawe fragmenty poznanego

utworu literackiego

— konkurs na projekt scenografii i kostiumów w celu przygotowania do inscenizacji

tekstu literackiego. Aktywność plastyczna uczniów jest bardzo szczególną formą pracy z

tekstem literackim. Jej znaczenie jest ogromne tak w procesie dydaktycznym jak i

wychowawczym oraz kształceniu estetycznym, emocjonalnym i językowym. Spełnia w

życiu dziecka co najmniej trzy zasadnicze funkcje:

a) jest osobistym i atrakcyjnym sposobem przyswajania świata

b) wprowadza dziecko w kulturę plastyczną

c) stymuluje jego osobowość i formuje w nim niepowtarzalny, wewnętrzny świat.

Dziecko pochłania sam proces działania twórczego, w którym znajdują ujście pragnienia,

fantastyczne marzenia, chęć mówienia o sobie.

Problematyka prac plastycznych w młodszym wieku szkolnym jest ściśle związana z

zainteresowaniami i potrzebami psychicznymi dzieci. Jest wyrazem kształtujących się

postaw moralno-społecznych.

Wytwory plastyczne dziecka to ciągła próba utrwalania wiedzy o świecie oraz dostępna

forma interakcji i komunikacji.

Najczęściej wykorzystuje się prace plastyczne wykonane samodzielnie przez uczniów po

skończonej lekturze głównie do sprawdzenia stopnia opanowania utworu.

Ilustracja wykonana samodzielnie przez dzieci w procesie dydaktycznym jest łatwo

dostępna i posłużyć się nią można w dowolnie dobranym momencie — przed, w czasie i

po lekturze, zależnie od zadań jakie ma do spełniać.

Należy również wspomnieć, że procesowi ekspresji plastycznej towarzyszą zazwyczaj

przeżycia artystyczne małego twórcy. Odkrywa, że kreska, plama może być znakiem, a

środki plastyczne– językiem za pomocą którego można opowiadać swoje doznania.

Ta forma pracy przydatna jest w pracy z dziećmi mającymi trudności w słownym lub

pisanym komunikowaniu się z otoczeniem. Jest również bardzo lubianą formą pracy

dzieci klas kształcenia zintegrowanego.

Literatura

H. Mystkowska „Dobór metod i form pracy w rozwijaniu języka ucznia I klasy

W-wa Oświata i Wychowanie 7(4/0) 1978r.

J. Kulpa„ Nauczanie języka polskiego w szkole podstawowej NK W-wa 1947r.

„Praca nauczyciela i ucznia w klasach I-III”

praca zbiorowa pod redakcją M. Lelonka i T. Wróbla

WsiP W-wa Warszawa 1990r.

M. Radwiłowicz „Metodyka nauczania początkowego

Z. Morawska WsiP w-wa 1986r.

mgr Joanna Górnicz