ANALIZA MAKROOTOCZENIA POLSKI
Cykl koniunkturalny
Analizowany okres cechuje się dobrą koniunkturą gospodarczą opartą na wzroście gospodarczym Polski. Kraj znajduje się w fazie szybszego wzrostu, która rozpoczęła się po 2002r., kiedy to wcześniej w latach 2001–2002 gospodarka polska weszła w fazę stagnacji gospodarczej. Następował stopniowy powrót naszej gospodarki na ścieżkę wzrostu. Jednak wzrost został spowolniony i na koniec 2005r. nie było możliwe osiągnięcie równie imponującego tempa rozwoju co w poprzednich latach. Wynikało to przede wszystkim z porównania ówczesnego poziomu aktywności gospodarczej z bardzo dobrymi wynikami z poprzedniego roku. Upatrywanie w tym wyniku spowolnienia gospodarczego było jednak zbyt daleko idące.
W 2005 roku głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego było spożycie ogółem. Jednocześnie należy zauważyć, że istotne znaczenie miał też eksport netto, choć skala jego wpływu była nieco mniejsza. Ponadto o poprawie kondycji gospodarki i umocnieniu pozytywnych tendencji świadczyły wyniki dotyczące 2006r. Dodatkowego wpływu na przyspieszenie wzrostu gospodarczego można upatrywać w silnym wzroście w gospodarce światowej oraz umiarkowanym wzroście wśród głównych partnerów handlowych Polski. Poprawa kondycji gospodarki i umocnienie się pozytywnych tendencji wzrostowych kontynuowane były także w 2007r.
Zmienne tempo wzrostu poszczególnych składników popytu zagregowanego przyczyniało się do zmian w strukturze rozdysponowania PKB, czego łącznym rezultatem był zróżnicowany wkład poszczególnych czynników na wzrost gospodarczy. Dekompozycja popytowa PKB wykazuje, że o wzroście PKB w analizowanym okresie przesądzał wzrost konsumpcji, szczególnie indywidualnej. Popyt wewnętrzny w coraz większym stopniu stawał się głównym czynnikiem kreowania PKB. Występujący wówczas wzrost inwestycji powinien utrzymać wzrost gospodarczy na relatywnie wysokim poziomie. Wśród czynników wpływających na silny wzrost wydatków inwestycyjnych należy wymienić wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, rosnące wykorzystanie funduszy unijnych, a także wysoką rentowność przedsiębiorstw. Z powodu wysokiej dynamiki popytu krajowego i pewnego spowolnienia wzrostu popytu na rynkach eksportowych Polski, nastąpił wzrost deficytu handlowego. W rezultacie eksport netto wpływał ujemnie na wzrost PKB w 2006 i 2007r.. W fazach ożywienia o tempie wzrostu gospodarczego decyduje wysoka dynamika popytu krajowego. Tak było też w Polsce w latach 2004-2007. Jedynie w 2005 roku - w rok po akcesji, eksport netto wpływał dodatnio na wzrost gospodarczy. W 2006r. wysokiemu wkładowi akumulacji i konsumpcji w tworzenie PKB towarzyszył wyższy wzrost importu niż eksportu. Eksport netto był wówczas czynnikiem ujemnie oddziałującym na tempo wzrostu gospodarczego.
O poziomie produktywności polskiej gospodarki, oprócz wyżej wymienionych decydują także inne czynniki. Część z nich hamuje tempo rozwoju (nieefektywne zarządzanie w firmach, niedoskonałe otoczenie biznesu wynikające z braków w infrastrukturze, wymagający poważnych korekt system prawny). Z kolei wśród czynników wpływających na przyśpieszenie tempa wzrostu ważną rolę odgrywają: napływ inwestycji zagranicznych oraz inwestycje ze środków strukturalnych UE. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, oprócz wzrostu zasobu kapitału stanowi nośnik postępu technicznego, a także nowoczesnych metod zarządzania.
PKB
W okresie 2005 – 2007r. gospodarka polska znajdowała się w okresie silnego wzrostu, obejmującego wszystkie główne sektory (tj. usługi, przemysł i budownictwo). Podstaw dobrej koniunktury można upatrywać w akcesji Polski do Unii Europejskiej, skutkującej przyspieszeniem eksportu. Zwiększający się eksport był stymulatorem wzrostu produkcji i zatrudnienia, a w konsekwencji, wzrostu krajowego popytu konsumpcyjnego. W początkowej fazie wzrost produkcji, z uwagi na występujące wówczas w gospodarce rezerwy mocy produkcyjnych, następował na drodze bezinwestycyjnej. Dalszy wzrost popytu, którego zaspokojenie przy wyczerpujących się mocach wytwórczych nie było możliwe, przyczynił się do zwiększenia inwestycji, co utrwaliło relatywnie wysoki wzrost gospodarczy.
Tabela. Poziom PKB w latach 2005 – 2007.
| PKB | 2005 | 2006 | 2007 |
|---|---|---|---|
| Ogółem: | 983 302 | 1 060 031 | 1 167 796 |
| wartość dodana brutto: | 866 329 | 933 855 | 1 021 886 |
| PRZEMYSŁ | 213 836 | 231 402 | 236 983 |
| BUDOWNICTWO | 52 207 | 59 777 | 80 985 |
| USŁUGI RYNKOWE | 431 834 | 467 032 | 513 804 |
| USŁUGI NIERYNKOWE | 129 218 | 135 714 | 145 998 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres. Wzrost PKB w % w latach 2005 – 2007.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wzrost PKB w 2005 r. wynosił 3,6%, zaś w 2007 r. realne tempo wzrostu PKB w Polsce wyniosło aż 6,6%, w porównaniu z 6,2% w 2006 roku. Wysokie tempo wzrostu PKB w tych dwóch latach było związane z aktywizacją rezerw wzrostu w postaci wysokiego bezrobocia i relatywnie niskiego (aczkolwiek szybko wzrastającego) stopnia wykorzystania aparatu wytwórczego. Aktywizacja rezerw była rezultatem utrzymującego się ożywienia popytu krajowego, wynikającego głównie z przyspieszenia inwestycji, ale także z ożywienia popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych. W układzie kwartalnym tempo wzrostu PKB w 2007 roku słabło, obniżając się z 7,3% w I kwartale do 6,4% w ostatnim (w relacji do analogicznego kwartału roku poprzedniego). Pozytywny wpływ na popyt konsumpcyjny sektora gospodarstw domowych w analizowanym okresie miały przede wszystkim zmiany na rynku pracy. Jednoczesny wzrost zatrudnienia i wynagrodzeń przełożyły się na istotną poprawę sytuacji dochodowej gospodarstw domowych. Dodatkowym impulsem dla konsumpcji było obniżenie od 1 lipca 2007 r. stawki składki rentowej płaconej przez pracownika o 3 pkt. proc. O zwiększeniu wydatków konsumpcyjnych zadecydowały też: waloryzacja świadczeń społecznych, transfery Polaków pracujących za granicą, a także unijne dopłaty bezpośrednie dla rolników. W 2007 r. kontynuowany był wzrost zadłużenia gospodarstw domowych w systemie bankowym (szybko rosła wartość kredytów, zarówno hipotecznych, jak i konsumpcyjnych), a jednocześnie przyrost depozytów gospodarstw domowych był relatywnie niewielki. Wzrostowi konsumpcji sprzyjały także bardzo korzystne nastroje konsumentów.
Polityka rządu
Po akcesji Polski do Unii Europejskiej polityka rządu jest w większości obszarów zbieżna z polityką wspólnoty europejskiej. Polski rząd realizował postanowienia UE w ramach prowadzonej polityki. Podstawowym celem realizowanym przez Polskę było utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, sprzyjającego tworzeniu nowych miejsc pracy z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Kierując się celami rozwoju społeczno-gospodarczego oraz wytycznymi Komisji Europejskiej, w polityka rządu obejmuje sześć priorytetów, które były realizowane w latach 2005 – 2007:
poprawa stanu finansów publicznych i zarządzania nimi, poprzez m.in. reformę systemu finansów publicznych, systemu emerytalnego i rentowego oraz reformę organizacji ochrony zdrowia;
rozwój przedsiębiorczości, poprzez m.in. tworzenie lepszych warunków dla powstawania nowych firm i sprzyjającego środowiska instytucjonalnego prowadzenia działalności gospodarczej oraz działania na rzecz sprawnej administracji, jak i ułatwienia w dostępie przedsiębiorców do kapitału;
wzrost innowacyjności przedsiębiorstw, poprzez m.in. tworzenie zachęt dla przedsiębiorców do przeznaczania większych środków na badania i innowacje oraz zachęt do transferu technologii do firm oraz podniesienia wydatków na B+R, w szczególności przez sektor prywatny, wspieranie sfery badawczo-rozwojowej;
rozwój i modernizacja podstawowej infrastruktury (drogowej, kolejowej, mieszkaniowej, energetycznej), przy wykorzystaniu m.in. ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym jako skutecznego środka pozyskiwania kapitału prywatnego na realizację zadań publicznych;
tworzenie i utrzymanie nowych miejsc pracy oraz zmniejszenie bezrobocia, poprzez m.in. obniżenie obciążeń nakładanych na pracowników o najniższych dochodach, aktywizację osób z grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych;
poprawa zdolności adaptacyjnych na rynku pracy poprzez inwestowanie w kapitał ludzki, tworzenie i popularyzowanie nowych elastycznych form zatrudnienia i organizacji pracy.
Dodatkowo wystąpiły zdarzenia, które miały wpływ na całokształt polityki realizowanej przez polski rząd w analizowanym okresie. Pierwszym z nich były przeprowadzone wybory prezydenckie, które 9 października 2005r. wygrał Lech Kaczyński. Ponadto 21 października 2007r. – odbyły się przyspieszone wybory parlamentarne, w których zwyciężyła Platforma Obywatelska (41,51%), przed Prawem i Sprawiedliwością (32,11%). Do Sejmu dostały się również LiD (13,15%) oraz PSL (8,91%).
Inflacja i ceny towarów
Wpływ na inflację w latach 2005 – 2007 miały różnorodne czynniki oddziałujące niejednokierunkowo:
niska presja inflacyjna w gospodarce, pomimo przyspieszenia dynamiki popytu krajowego oraz wzrostu siły nabywczej ludności. O niskiej presji inflacyjnej świadczyły wskaźniki inflacji bazowej, które w ciągu całego okresu kształtowały się w okolicach dolnej granicy dopuszczalnych odchyleń od celu inflacyjnego NBP,
sytuację na rynkach światowych cechowała niska podaż zbóż spowodowana suszami lub powodziami w wielu regionach Europy i świata, jak również zwiększonym popytem na rynku produktów mleczarskich. Zaś sytuacja na krajowym rynku rolnym charakteryzowała się niższymi zbiorami warzyw i owoców, będących również efektem niekorzystnych warunków agrometeorologicznych,
wzrostów cen surowców na rynkach światowych, które oddziaływały zarówno na dynamikę cen konsumpcyjnych, jak i produkcji sprzedanej przemysłu, przy czym siła tego oddziaływania, neutralizowana umocnieniem się złotego, jest znacznie większa w stosunku do cen producentów,
postępującego procesu globalizacji, prowadzącego do poprawy efektywności wykorzystania czynników produkcji i wymuszającego zmniejszenie marż producentów i dystrybutorów, a w konsekwencji obniżki cen – ceny w grupach towarów kształtujących się pod silnym wpływem globalizacji spadały.
umocnienia złotego, które wpływało na zmniejszenie dynamiki cen towarów importowanych,
gospodarka polska znajduje się w okresie silnego wzrostu, obejmującego wszystkie główne sektory (tj. usługi, przemysł i budownictwo),
stopniowo następowało zacieśnianie polityki pieniężnej.
Dodatkowym czynnikiem łagodzącym presję płacową i inflacyjną była nadal wysoka stopa bezrobocia. Otwartość gospodarki i związana z nią wzrastająca konkurencja cenowa i płacowa, wzrost importu towarów pochodzących z krajów o niskich kosztach wytwarzania oraz zmniejszenie wpływu wysokich cen ropy na inflację, ograniczały tempo wzrostu cen konsumpcyjnych.
Tabela. Poziom inflacji w Polsce w okresie od 2005 do 2007r.
| 2005 | 2006 | 2007 | |
|---|---|---|---|
| INFLACJA w % | 2,10% | 1,00% | 2,5% |
Źródło opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W 2005r. doszło do spadku inflacji, zarówno w ujęciu średniorocznym, jak i porównując grudzień do grudnia roku poprzedniego, a w 2006 roku średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych wyniósł 1,0%. W kolejnym roku zaobserwować można presję inflacyjną. W wyniku tego średnioroczny wskaźnik CPI wyniósł 2,5%. Średnioroczna inflacja była zatem wyższa zarówno od notowanej w 2006 roku, jak też od zakładanej w ustawie budżetowej. Dokonane na początku roku 2006 obniżki stóp procentowych wpłynęły na zwiększenie inflacji. Tendencja wzrostowa utrzymała się w roku kolejnym, a tempo jej wzrostu przyspieszyło, mimo działań zmierzających do ograniczenia inflacji, poprzez podwyższanie stóp procentowych. Wzrost cen w ujęciu grudzień 2007 roku do grudnia roku poprzedniego był znacznie wyższy niż przed rokiem (4,0%).
Wykres. Zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 2005 – 2007.
Źródło: www.mg.gov.pl
Bezrobocie
Wśród czynników koniunkturalnych kształtujących sytuację na rynku pracy w okresie 2005 – 2007r. można wymienić tempo wzrostu gospodarczego oraz poziom inwestycji. Tendencje dynamicznego wzrostu gospodarczego obserwowane były już od 2004r., jednak umocniły się w roku 2006 i 2007, co przełożyło się na rosnące przekonania przedsiębiorców, że są to zmiany o charakterze długookresowym. Efektem tego stał się wzrost zatrudnienia notowany w tych latach. Czynnik ten w połączeniu z rosnącymi migracjami zarobkowymi do krajów EU-15 przyczynił się w znaczącym stopniu do nienotowanej dotychczas skali zmniejszenia stopy bezrobocia.
Notowane ożywienie gospodarcze wpływało na spadek stopy bezrobocia i wzrost zatrudnienia, jednak w związku z migracjami zarobkowymi Polaków, poprawa wskaźników rynku pracy przebiegała równolegle z rosnącymi problemami pracodawców w pozyskiwaniu nowych pracowników. W roku 2007 widoczna była kontynuacja procesów znaczących zmian dokonujących się w strukturze bezrobocia w Polsce.
Tabela. Poziom bezrobocia w tys. i % w latach 2005 – 2007.
| Lata | |
|---|---|
| Bezrobotni zarejestrowani: | 2005 |
| w tys. | 2 773 |
| w % względem roku poprzedniego | 100 |
| stopa bezrobocia w % | 17,6 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Pomimo zauważalnej poprawy na rynku pracy, która dokonała się w latach 2005 – 2007 nadal jednym z największych problemów polskiej gospodarki pozostawał niski wskaźnik zatrudnienia oraz istniejące niedopasowania popytu i podaży pracy, szczególnie w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej. Należy podkreślić, że jedną z najważniejszych ról w kształtowaniu sytuacji na rynku pracy odgrywały czynniki strukturalne, które decydowały, że notowany wzrost gospodarczy w Polsce nie w pełni znajdował swoje przełożenie na kompleksową poprawę sytuacji na rynku pracy. Dodatkowo istniejące wówczas zjawisko niedopasowania na rynku pracy zaostrzało się w wyniku wzrostu liczby osób wyjeżdżających do pracy zagranicą. Sytuacja ta widoczna jest w kilku ważnych sektorach gospodarki. Strukturalne niedopasowania występujące na rynku pracy związane są z następującymi czynnikami:
niskim poziomem kapitału ludzkiego, zwłaszcza wśród osób po 35 roku życia oraz niskim poziomem wykształcenia bezrobotnych,
istnieniem wysokiego klina podatkowego determinującego wyższe koszty pracy w porównaniu z pozostałymi krajami europejskimi,
niską mobilnością przestrzenną i zawodową pracowników o niższych kwalifikacjach,
regionalnym zróżnicowaniem rynku pracy.
Niska jakość kapitału ludzkiego i niedopasowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy były główną barierą dla wzrostu liczby pracujących i zmiany sektorowej struktury polskiej gospodarki. Niski poziom kwalifikacji charakteryzował zwłaszcza osoby starsze, chociaż także w innych grupach wiekowych zauważalny był istotny udział bezrobotnych, którzy ze względu na kwalifikacje zbyt niskie lub takie, na które nie ma zapotrzebowania, doświadczali poważnych trudności w znalezieniu zatrudnienia. Skutkiem niedopasowanej do wymogów rynku pracy jakości kapitału ludzkiego była niska mobilność zawodowa i przestrzenna obniżająca tym samym zatrudnienie. Równocześnie zaangażowanie pracowników w dalszą edukację i szkolenia było niewielkie i niewystarczające dla zapobiegania procesowi obniżania się jakości kapitału ludzkiego. Czynniki demograficzne i związane z jakością kapitału ludzkiego były niezależne od tempa wzrostu gospodarczego. Jednocześnie występowały pewne zmiany, które w dłuższym horyzoncie czasowym powinny znacznie poprawić sytuację na rynku pracy. Był to w szczególności skokowy wzrost skolaryzacji w ostatnich latach, zwłaszcza w szkolnictwie wyższym, który będzie prowadził do stopniowej poprawy jakości kapitału ludzkiego (choć w tym wypadku problematyczne może okazać się obecne dopasowanie profilu i poziomu kształcenia do przyszłych wymagań rynku pracy).
W 2007 roku, podobnie jak w latach poprzednich, cechami, które w decydującym stopniu różnicowały populację pracujących w Polsce były: wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, płeć. Badania potwierdzają, iż osoby młode znajdowały się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Wśród najważniejszych powodów ograniczonego popytu na pracę ludzi młodych wymieniane są: niewielkie doświadczenie zawodowe (bądź jego zupełny brak), wysokie koszty pracy i niski poziom dyscypliny pracy. Drugą grupą osób, której aktywność ekonomiczna była szczególnie niska są osoby po 45 roku życia.
Polityka banku centralnego
Narodowy Bank Polski realizuje założenia polityki pieniężnej stanowione przez Radę Polityki Pieniężnej. Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen. Od 1998 r. NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego – BCI. Od początku 2004 r. ciągły cel inflacyjny wynosi 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.
Na przestrzeni lat 2005 – 2007 istniały zagrożenia wynikające z obaw przed kolejnymi podwyżkami cen ropy naftowej, wzrostem potencjalnych żądań płacowych oraz pogłębianiem się nierównowagi finansów publicznych. Wzrost aktywności odbywał się w warunkach rosnącej inflacji, oczekiwań inflacyjnych, presji płacowej oraz stopniowo poprawiającej się sytuacji na rynku pracy. Sytuacja budżetu państwa okazała się lepsza od zakładanej w ustawie budżetowej. Pogorszyła się sytuacja w bilansie płatniczym. Rok 2007 był kolejnym rokiem z rzędu kiedy to deficyt w polskim handlu zagranicznym się zwiększył.
NBP wpływa na poziom inflacji przede wszystkim poprzez określanie wysokości oficjalnych stóp procentowych, które wyznaczają rentowności instrumentów polityki pieniężnej. W celu kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych na rynku pieniężnym NBP wykorzystuje nowoczesne instrumenty polityki pieniężnej, w tym:
operacje otwartego rynku
operacje depozytowo-kredytowe
rezerwę obowiązkową
Operując wymienionymi instrumentami, NBP dąży do kształtowania takiego poziomu stóp procentowych w gospodarce, który maksymalizuje prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego.
Stopy procentowe
RPP określa wysokość stóp procentowych NBP, które wyznaczają oprocentowanie instrumentów polityki pieniężnej, tj. operacji otwartego rynku, rezerwy obowiązkowej oraz operacji depozytowo – kredytowych. W 2005r. RPP pięciokrotnie obniżała podstawowe stopy procentowe. Na koniec roku ich poziom wynosił odpowiednio: 4,5% - stopa referencyjna, 6,00% - stopa lombardowa, 3,00% - stopa depozytowa i 4,75% - stopa redyskonta weksli. W kolejnym roku ich poziom został ponownie obniżony dwukrotnie, a w 2007r. czterokrotnie podniesiony. Na koniec okresu stopy wynosiły odpowiednio: 5,00% - stopa referencyjna, 6,50% - stopa lombardowa, 3,50% - stopa depozytowa i 5,25% - stopa redyskonta weksli. Krótkoterminowa stopa procentowa była w 2007 roku podstawowym instrumentem NBP wykorzystywanym w ramach realizacji strategii BCI. Rada brała pod uwagę wysoki poziom inflacji związany m.in. ze znacznym wzrostem dynamiki cen paliw i żywności w warunkach aprecjacji złotego oraz podwyższone oczekiwania inflacyjne. Zacieśnienie polityki monetarnej spowodowane było przewidywaniami co do utrzymania się presji płacowej i inflacyjnej, a także dalszym wzrostem cen żywności i paliw na rynku światowym.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem umożliwiającym utrzymywanie krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie spójnym z realizacją ustalonego przez RPP celu inflacyjnego. NBP może stosować operacje podstawowe, dostrajające oraz strukturalne. W 2007 roku w ramach operacji podstawowych, NBP emitował raz w tygodniu bony pieniężne z terminem zapadalności wynoszącym 7 dni. Nie prowadzono natomiast operacji dostrajających, do których dostęp miało 13 banków (podejmowane w przypadku nieoczekiwanej krótkoterminowej zmiany płynności sektora bankowego). Nie zaistniała również konieczność zmiany długoterminowej struktury płynności sektora bankowego.
Rezerwa obowiązkowa
W analizowanym okresie na przestrzeni lat 2005 – 2007 stopy rezerwy nie zostały zmienione i wynosiły: 3,5% od wszystkich zobowiązań, z wyjątkiem środków pozyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, od których stopa rezerwy wynosiła 0%. Poziom rezerwy obowiązkowej na dzień 31 grudnia 2007 r. wyniósł 17 mld zł i w porównaniu do stanu na 31 grudnia 2006 r. wzrósł o 3 mld zł (21,4%). Na wzrost wielkości rezerwy obowiązkowej względem lat poprzednich największy wpływ miał przyrost o 20,3% depozytów stanowiących podstawę jej naliczania.
Operacje depozytowo-kredytowe
Operacje depozytowo-kredytowe przyczyniają się do stabilizowania stawek na rynku międzybankowym. Do operacji tych zalicza się depozyt na koniec dnia oraz kredyt lombardowy. Łączna suma dziennych depozytów złożonych w 2007r. w NBP wyniosła 195,3 mld zł i była wyższa o 257,0% niż w 2006 roku. Średni dzienny poziom depozytu na koniec dnia wynosił 535,1 mln zł, wobec 149,9 mln zł przed rokiem. Łączna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego w skali roku ukształtowała się w wysokości 11,4 mld zł wobec 15,5 mld zł w 2006 roku. Średnie dzienne wykorzystanie kredytu wyniosło 31,3 mln zł w stosunku do 42,6 mln zł w 2006 r.
Rynek kapitałowy
Rynek kapitałowy, to rynek instrumentów finansowych określanych jako średnio- i długoterminowe, ponieważ okres ich wykupu wynosi co najmniej 1 rok albo nie jest z góry określony. Średnio- i długoterminowy charakter tych instrumentów sprawia, że służą one pozyskiwaniu środków służących przede wszystkim finansowaniu inwestycji, rzadziej natomiast potrzeb bieżących. Instrumenty rynku kapitałowego mają, co do zasady, charakter papieru wartościowego.
Tabela. Podstawowe dane rynku kapitałowego dla lat 2005 – 2007.
| Rok | Kapitalizacja spółek krajowych (mln zł) | Liczba spółek | Obroty akcjami (mln zł) | Obroty obligacjami (mln zł) | Wolumen obrotu kontraktami | Stopa zwrotu WIG (%) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2005 | 308 417,62 | 255 | 98 517,00 | 2 754,00 | 5 378 517 | 33,66 |
| 2006 | 437 719,22 | 284 | 169 348,00 | 2 768,00 | 6 386 046 | 41,60 |
| 2007 | 509 887,41 | 351 | 239 740,00 | 1 748,00 | 9 477 868 | 10,39 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.gpw.pl.
Powyższa tabela przedstawia podstawowe dane o rynku kapitałowym dla lat 2005 - 2007, do których należą: kapitalizacja spółek, obroty akcjami i obligacjami, wolumen obrotu kontraktami, ale również stopa zwrotu z WIG i liczba spółek notowanych w poszczególnych latach. Wartość kapitalizacji spółek krajowych rośnie na przestrzeni analizowanego okresu. Podobnie jest z liczbą notowanych spółek. Jest to związane z dobrą koniunkturą oraz towarzyszącymi jej pozytywnymi nastrojami. Wartość obrotu akcjami i wolumen obrotu kontraktami również wykazują tendencje rosnące. wartość obrotu akcjami wynosi w 2007r. 239 740 mln zł i jest dwukrotnie wyższa niż w 2005r., Podobny jest poziom wzrostu wolumenu obrotu kontraktami. Wartość obrotów obligacjami wykazuje spadek w 2007r. do poziomu 1 748mln zł z poziomu 2 768 mln zł w roku poprzednim. Stopa zwrotu z WIG-u w 2005r. wynosi 33,66% i wzrasta w kolejnym roku do poziomu aż 41,60%. W 2007r. jednak jej poziom spada do 10,39%, co jest konsekwencją pogorszenia wyników i odpływu kapitałów na skutek pojawienia się kryzysu finansowego.
Rynek walutowy
Rynek walutowy, to rynek wymiany jednej waluty na inne oraz miejsce kształtowania kursów walutowych. Ten segment rynku finansowego umożliwia m.in. przepływy pieniężne między różnymi miejscami na świecie (a więc miejscami obowiązywania różnych walut), w których w danym czasie znajdują się wolne środki finansowe i podmioty poszukujące kapitału – umożliwia bowiem „przeliczenie” wartości tych środków pieniężnych z jednej waluty na inną; rynek walutowy nie jest natomiast rynkiem, na którym pozyskuje się kapitał.
Tabela. Kurs EURO i USD (w pln) w okresie 2005 – 2007.
| Rok | 2005 | 2006 | 2007 | |
|---|---|---|---|---|
| Kurs USD na koniec okresu | 3,26 | 2,91 | 2,46 | |
| Kurs EURO na koniec okresu | 3,86 | 3,83 | 3,61 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych www.gpw.pl.
Zmiany kursowe miały znaczący wpływ na poziom cen dolarowych w handlu międzynarodowym w 2007r. W przeciwieństwie do roku 2006, średnioroczny kurs dolara amerykańskiego podlegał w 2007 roku ostrej deprecjacji w relacji do głównych walut europejskich oraz do walut stosowanych przez głównych eksporterów produktów przemysłu wydobywczego (Kanadę, Australię i Rosję). W Azji sytuacja pod tym względem była zróżnicowana. Średnioroczne kursy walut: Japonii, Hongkongu i Tajwanu pozostały praktycznie na niezmiennym poziomie w relacji do USD, waluty Chin, Singapuru i Malezji uległy aprecjacji o ok. 5%, a Indii, Tajlandii i Filipin o ok. 10%.
OKRES 2008 – 2010r.
Cykl koniunkturalny
Początek analizowanego okresu cechuje się kontynuacją pozytywnych tendencji wzrostowych. Impuls wzrostowy związany był z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, a związane z tym zarówno korzyści, jak i paradoksalnie obawy przełożyły się na relatywnie wysokie wzrosty kwartalnego PKB na początku tego okresu. Utrzymująca się w poprzednich latach tendencja wzrostowa, w roku 2008 nieco spowolniła. Biorąc pod uwagę niekorzystne warunki ekonomiczne jakie panowały na świecie (kryzys finansowy zapoczątkowany w połowie 2007 r. w USA), osiągnięty wynik należy oceniać pozytywnie. Nie można pominąć faktu, że był to jeden z najlepszych wyników w krajach UE (eskalacja kryzysu nastąpiła w ostatnim kwartale 2008 r.).
W 2008 r. podstawowym czynnikiem wzrostu był popyt krajowy. W całym roku obserwowano wysoką dynamikę spożycia indywidualnego, co wynikało przede wszystkim z korzystnych zmian na rynku pracy (wzrost zatrudnienia i wynagrodzeń). Przyspieszenie dynamiki realnych dochodów do dyspozycji sprzyjało dalszemu rozwojowi rynku kredytów konsumpcyjnych, przy jednoczesnym wysokim przyroście depozytów gospodarstw domowych. Z drugiej natomiast strony na popyt konsumpcyjny oddziaływała rosnąca inflacja. Wśród czynników wpływających na wzrost wydatków inwestycyjnych należy wymienić wysoki, choć spadający, stopień wykorzystania mocy produkcyjnych i rosnące wykorzystanie funduszy unijnych, a także wciąż wysoką rentowność przedsiębiorstw.
Utrzymująca się w poprzednich latach tendencja wzrostowa, w roku 2009 znacznie spowolniła. Biorąc pod uwagę niekorzystne warunki ekonomiczne jakie panowały na świecie osiągnięty wynik należy oceniać pozytywnie. Nie można pominąć faktu, że był to najlepszy wynik w krajach UE. W 2009 r. na skutek dostosowania zapasów do ograniczonego poziomu aktywności gospodarki, popyt krajowy przestał być głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego i jego wkład w PKB był ujemny. Ponadto obniżenie tempa wzrostu realnych wynagrodzeń gospodarstw domowych i gorsza sytuacja finansowa przedsiębiorstw, wpływały negatywnie na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych. Dodatkowe ograniczenie popytu występowało po stronie inwestycji, jako efekt zaostrzenia warunków kredytowych oraz pogorszenia koniunktury. Z drugiej strony pozytywnie na popyt krajowy oddziaływał wzrost dochodów ludności głównie w wyniku indeksacji rent i emerytur oraz obniżenia składek PIT. Co więcej korzystne perspektywy wykorzystania środków unijnych, a także nadal wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, pozwoliły na częściowe zrekompensowanie spadku inwestycji. Podobnie jak w okresie kryzysu rosyjskiego rolę stymulatora gospodarki przejął popyt zewnętrzny, którego wkład w 2009 roku był dodatni. W 2009 r. nastąpił spadek zarówno eksportu, jak i importu. Spadek wymiany handlowej w wyniku recesji na rynkach eksportowych Polski, zwłaszcza u głównych partnerów handlowych dodatkowo ograniczał możliwość zbytu towarów. W wyniku tego nastąpiło ograniczenie nierównowagi zewnętrznej polskiej gospodarki. Wówczas eksport netto wpływał dodatnio na wzrost gospodarczy, co jest charakterystyczne dla okresu dekoniunktury. Ograniczona, zwłaszcza na tle spowolnienia, reakcja rynku pracy, a także ożywienie inwestycyjne w latach 2006 – 2008, spowodowały, że wraz ze spadkiem tempa wzrostu gospodarczego, spowolnił także znacząco wzrost produktywności w 2009r. Sytuacja w zakresie podstawowych czynników wzrostu gospodarczego – kapitału i pracy kształtowała się również obiecująco. Na tle krajów UE pozytywnie prezentowała się ewolucja stopy zatrudnienia w Polsce.
Do odbudowy aktywności gospodarczej doszło już na początku 2010 r. W kolejnych kwartałach wzrost PKB nabierał tempa. Biorąc pod uwagę niekorzystne warunki ekonomiczne jakie panowały na świecie, osiągnięty wynik należy oceniać pozytywnie (tempem wzrostu Polska ustępowała jedynie Szwecji i Słowacji). W 2010 r. na skutek odbudowy zapasów, znacznie zmniejszonych w okresie kryzysu, a także zwiększenia aktywności gospodarczej, popyt krajowy był głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego i jego wkład w PKB był dodatni. Ponadto wzrost dochodu rozporządzalnego w gospodarstwach domowych i poprawa sytuacji finansowej przedsiębiorstw, wpływały pozytywnie na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych. Z drugiej strony negatywnie na popyt krajowy oddziaływał niski poziom inwestycji, będący efektem niepewności dotyczącej perspektyw popytu. Jednocześnie szybko rosły inwestycje publiczne, związane z tworzeniem i odbudową
infrastruktury, przede wszystkim dotyczące organizacji mistrzostw Europy w piłce nożnej. W drugiej połowie roku wzrost gospodarczy na świecie był nieco wolniejszy niż w pierwszej, jednak zjawisko to nie przeniosło się do Polski, a wyraźne ożywienie koniunktury w Niemczech, będących największym odbiorcą polskiego eksportu, pozwoliło na pozytywną ocenę koniunktury w Polsce, co znalazło odzwierciedlenie w wyraźnym wzroście polskiego eksportu. W 2010r. o tempie wzrostu gospodarczego decydowała wysoka dynamika popytu krajowego, a bilans obrotów zewnętrznych oddziaływał negatywnie na rozwój gospodarczy. Podobna prawidłowość była zauważalna w Polsce w fazie ożywienia, która przypadła na lata 2004-2008 (z wyjątkiem 2005 roku). W 2010 roku głównym czynnikiem wzrostu był wzrost produktywności czynników wytwórczych, który jest także kluczową determinantą wzrostu w średnim okresie. Stabilny wkład we wzrost miał także kapitał, w postaci środków trwałych wykorzystywanych w gospodarce. Pozytywnym czynnikiem pozostaje rosnąca aktywność ekonomiczna w grupie ludności w wieku produkcyjnym. Udział tej ostatniej grupy w całym społeczeństwie także wzrósł. Negatywnym czynnikiem pozostała stopa zatrudnienia. Rosnącej aktywności towarzyszył bowiem wzrost bezrobocia. Wolniej niż w 2009 roku spadała liczba godzin przepracowanych w gospodarce.
PKB
Poprawa kondycji gospodarki i umocnienie się pozytywnych tendencji wzrostowych kontynuowane są także w roku 2008. W I kwartale PKB wzrósł o 6,1%. Biorąc pod uwagę bieżące uwarunkowania oraz cykliczny rozwój gospodarki - oczekuje się, że w całym 2008 roku wzrost będzie niższy niż przed rokiem i wyniesie ok. 5,5%. Negatywnie na tempo wzrostu PKB wpływa sytuacja w gospodarce globalnej, kształtowana głównie pod wpływem wzrostu cen żywności i paliw, a także niepokojących sygnałów nadchodzących ze światowych rynków finansowych.
Wykres. Wzrost PKB w % w latach 2008 – 2010.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Do odbudowy aktywności gospodarczej doszło już na początku 2010 roku. W kolejnych kwartałach wzrost PKB nabierał tempa. W ostatnim kwartale 2010 roku wzrost gospodarczy przyspieszył do 4,5%. Biorąc pod uwagę niekorzystne warunki ekonomiczne jakie panowały na świecie, osiągnięty wynik należy oceniać pozytywnie (tempem wzrostu ustępowaliśmy jedynie Szwecji i Słowacji). Wzrost PKB w 2010 roku wyniósł 3,8%. Analizując bieżące uwarunkowania oraz cykliczny rozwój gospodarki, oczekuje się utrzymania dynamiki PKB (w I półroczu 2011 r. wzrost wyniósł ok. 4,2%).
W 2010 r. na skutek odbudowy zapasów, znacznie zmniejszonych w okresie kryzysu, a także zwiększenia aktywności gospodarczej, popyt krajowy był głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego i jego wkład w PKB był dodatni. Ponadto wzrost dochodu rozporządzalnego w gospodarstwach domowych i poprawa sytuacji finansowej przedsiębiorstw, wpływały pozytywnie na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych.
Z drugiej strony negatywnie na popyt krajowy oddziaływał niski poziom inwestycji, będący efektem niepewności dotyczącej perspektyw popytu. Co więcej powoli rosnący stopień wykorzystania mocy produkcyjnych nie wymuszał na przedsiębiorcach podjęcia zdecydowanych przedsięwzięć inwestycyjnych. Jednocześnie szybko rosły inwestycje publiczne, związane z tworzeniem i odbudową infrastruktury, przede wszystkim dotyczące organizacji mistrzostw Europy w piłce nożnej.
Polityka rządu
Nieoczekiwana skala kryzysu gospodarczego, zapoczątkowanego w drugiej połowie 2008 r. ostrym kryzysem na światowych rynkach finansowych, nie tylko ujawniła groźne dla gospodarki niedostatki w regulacji rynków finansowych, ale także potwierdziła wagę reform strukturalnych w gospodarce, zapewniających jej stabilność długookresową. Reformy te z jednej strony umożliwiają szybką i elastyczną reakcję na pojawiające się zaburzenia, a z drugiej strony tworzą warunki dla stabilnego rozwoju, przy uwzględnieniu wyzwań związanych z globalizacją gospodarki, zmianami demograficznymi, czy koniecznością ograniczania skutków oraz dostosowania do zmian klimatu. Obok Krajowych Programów Reform realizowanych przez poszczególne państwa członkowskie UE, w tym Polskę, podstawowym instrumentem realizacji zaproponowanych w strategii Europa 2020 celów są inicjatywy przewodnie (ang. flagship initiatives), realizowane na poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych. Polska realizuje siedem tego typu inicjatyw:
Unia innowacji – skoncentrowanie działalności B+R i innowacji na wyzwaniach, przed którymi stoi społeczeństwo, takimi jak zmiany klimatu, efektywność energetyczna, zmiany demograficzne, ochrona zdrowia;
Mobilna młodzież – poprawa jakości na wszystkich poziomach edukacji i szkoleń oraz zwiększanie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej;
Europejska agenda cyfrowa – osiągnięcie trwałych korzyści gospodarczych i społecznych z jednolitego rynku cyfrowego opartego na dostępie do szerokopasmowego Internetu;
Europa efektywnie korzystająca z zasobów – wsparcie zmiany w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów środowiska oraz dążenie do wyeliminowania zależności wzrostu gospodarczego od degradacji środowiska przyrodniczego (ang. decoupling);
Zintegrowana polityka przemysłowa w erze globalizacji – poprawa warunków dla przedsiębiorczości, zwłaszcza MSP oraz wsparcie rozwoju silnej bazy przemysłowej, zdolnej do konkurowania w skali globalnej;
Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – stworzenie warunków do unowocześnienia rynków pracy, przez ułatwienie mobilności pracowników i rozwój ich umiejętności, w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwałości naszych modeli społecznych;
Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym – zapewnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym i wykluczonym społecznie oraz umożliwienie im aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym.
Inflacja i ceny towarów
W latach 2008 – 2010 inflacja kształtowała się pod wpływem wielu czynników, oddziałujących różnokierunkowo. Wśród tych czynników należy wymienić:
Wzrost cen żywności i cen paliw w I połowie 2009 r., związany z podwyżkami cen surowców na rynkach światowych i z osłabieniem złotego,
Znaczną skalę podwyżek cen energii elektrycznej dokonanej na początku 2009 r., zarówno w odniesieniu do odbiorców przemysłowych, jak i gospodarstw domowych,
Silne osłabienie złotego w drugiej połowie 2008 r. i na początku 2009 r.,
Wprowadzenie podwyżek stawek podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe i alkoholowe
silny wzrost cen produktów rolnych na rynkach światowych i w Polsce w II połowie 2010 roku, wynikający z ograniczeń po stronie podażowej,
wzrost cen surowców energetycznych (ropy naftowej i paliw) w ostatnich miesiącach roku,
przejściowe osłabienie złotego w stosunku do głównych walut (EUR i USD) obserwowane w połowie i pod koniec 2010 roku, wynikające ze wzrostu awersji do ryzyka na światowych rynkach finansowych,
szybszą od przewidywanej odbudowę wzrostu gospodarczego, w tym wyższą dynamikę konsumpcji.
Tabela. Poziom inflacji w Polsce w okresie od 2008 do 2010r.
| 2008 | 2009 | 2010 | |
|---|---|---|---|
| INFLACJA w % | 4,20% | 3,50% | 2,60% |
Źródło opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W 2008 roku średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, który ukształtował się na poziomie 4,2%, zdeterminowany został głównie poprzez wyższe ceny surowców energetycznych i żywności na rynkach światowych, a także przyrost popytu krajowego oraz rosnącą presję płacową. W 2009 roku średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, który ukształtował na się poziomie 3,5%, zdeterminowany został poprzez wyższe ceny towarów importowanych (deprecjacja złotego), a także wzrost cen regulowanych oraz akcyzy na alkohol i wyroby tytoniowe w pierwszej połowie roku. Wzrostu poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych nie były w stanie skompensować zarówno niska dynamika popytu krajowego w skali roku, jak i spadek presji płacowej, towarzyszące ograniczeniu zatrudnienia. Rok 2010 pod względem intensywności oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce charakteryzował się spowolnieniem trendu wzrostowego - wskaźnik osiągnął w tym okresie średniorocznie pułap 2,6%. W kierunku wzrostu inflacji oddziaływały przede wszystkim wyższe ceny towarów spożywczych oraz nośników energii. Osłabieniu presji inflacyjnej sprzyjała natomiast niższa niż w ubiegłych latach presja płacowa będąca efektem utrzymującej się na relatywnie wysokim poziomie stopy bezrobocia przy nieznacznie wzrastającym zatrudnieniu.
Źródło: www.mg.gov.pl.
Bezrobocie
Do najistotniejszych czynników koniunkturalnych kształtujących sytuację na rynku pracy należy zaliczyć tempo wzrostu gospodarczego oraz dynamikę inwestycji. Tendencje dynamicznego wzrostu gospodarczego notowane od 2004 roku utrzymały się również w roku 2008, chociaż w jego ostatnim kwartale nastąpiło spowolnienie gospodarcze. Zakres skutków kryzysu światowego na rynku finansowym był jednak ograniczony i nie wpłynął dotychczas w istotnym stopniu na zatrudnienie w przedsiębiorstwach.
Tabela. Poziom bezrobocia w tys. i % w latach 2005 – 2007.
| Lata | |
|---|---|
| bezrobotni zarejestrowani: | 2008 |
| w tys. | 1 474 |
| w % względem roku poprzedniego | 84,39 |
| stopa bezrobocia w % | 9,5 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Według statystyk bezrobocia rejestrowanego, na koniec 2009 roku bez pracy pozostawało 1.892,7 tys. osób. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 11,9% i była o 2,4 pkt. proc. wyższa niż w 2008 roku. W roku 2009 kontynuowane były procesy znaczących zmian dokonujących się w strukturze bezrobocia w Polsce. Odnotowane pod koniec 2009r. spowolnienie gospodarcze skutkowało dostosowywaniem przez przedsiębiorców zatrudnienia w firmach do wielkości popytu. Wzrost aktywności zawodowej przy relatywnie stabilnej liczbie ofert pracy (do końca 2010 r.) przyczynił się do wzrostu bezrobocia.
Według statystyk bezrobocia rejestrowanego, na koniec 2010 roku bez pracy pozostawało prawie 1.955 tys. osób. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 12,3% i była o 0,2 pkt. proc. wyższa niż na koniec 2009 roku. W roku 2010 miały miejsce zmiany w strukturze bezrobocia w Polsce. W porównaniu z grudniem 2009 roku poziom bezrobocia wzrósł we wszystkich grupach wiekowych i dla osób z wszystkimi poziomami wykształcenia. Najsilniej wzrósł udział osób bezrobotnych poniżej 25 roku życia o 3,1 pkt.proc. oraz osób z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym o 2,9 pkt.proc.. Do najistotniejszych czynników koniunkturalnych kształtujących sytuację na rynku pracy należy zaliczyć nadal wyraźną niepewność związaną z oceną sytuacji gospodarczej i perspektyw rozwojowych w przyszłości.
Polityka banku centralnego
W okresie 2008 – 2010r. występowało ryzyko wynikające z większego niż oczekiwany spadku cen nieruchomości na rynku amerykańskim i utrzymania się w dłuższym okresie dużej zmienności na międzynarodowym rynku finansowym, co mogłoby w efekcie przyczynić się do osłabienia wzrostu gospodarczego na świecie, oddziałując na polską gospodarkę poprzez zmniejszenie popytu zewnętrznego. Czynniki wpływające na skalę zmienności poziomu cen w polskiej gospodarce, to przede wszystkim rozwój sytuacji gospodarczej w skali globalnej. Element ten, poprzez istotny wpływ na inflację oraz ceny surowców na rynkach zagranicznych jest najistotniejszy z punku widzenia stabilności cen w Polsce. Po stronie czynników endogenicznych na szczególną uwagę w kontekście kształtowania przebiegu procesów inflacyjnych zasługuje również rozwój sytuacji na rynku pracy – zależny w dużej mierze od krajowej koniunktury, sytuacja sektora finansów publicznych oraz funkcjonowanie systemu finansowego, w tym bankowego.
Stopy procentowe
Krótkoterminowa stopa procentowa była w analizowanym okresie podstawowym instrumentem NBP wykorzystywanym w ramach realizacji strategii BCI (bezpośredniego celu inflacyjnego). RPP określa wysokość stóp procentowych NBP, które wyznaczają oprocentowanie instrumentów polityki pieniężnej, tj. operacji otwartego rynku, rezerwy obowiązkowej oraz operacji depozytowo kredytowych.
W 2008 roku RPP sześciokrotnie dokonywała zmiany stóp procentowych. W pierwszej połowie roku czterokrotnie dokonała podniesienia podstawowych stóp NBP łącznie o 1,0 pkt. proc. Natomiast w listopadzie i grudniu dokonano obniżki o 1,0 pkt. proc. Na koniec 2008 roku stopa referencyjna wynosiła 5,0%. Zaś w całym 2010 roku stopy procentowe nie były zmieniane. W wyniku tego pozostały one na poziomie z końca 2009 r. tj. referencyjna 3,50%, lombardowa 5,00% depozytowa 2,00%, a redyskontowa weksli 3,75%.
Operacje otwartego rynku
W okresie 2008 – 2010 w ramach operacji podstawowych, NBP emitował raz w tygodniu bony pieniężne z terminem zapadalności wynoszącym 7 dni. Prowadzono również operacje dostrajające, poprzez przeprowadzenie operacji repo, zasilających sektor bankowy w płynność. W 2008 r. przeprowadzono 6 operacji repo. Dostęp do operacji dostrajających miało początkowo 13 banków najbardziej aktywnych na rynku, natomiast od listopada już wszystkie, spełniające warunki niezbędne do uczestnictwa w operacjach podstawowych. Nie zaistniała konieczność zmiany długoterminowej struktury płynności sektora bankowego i NBP nie przeprowadzał strukturalnych operacji otwartego rynku. NBP dokonał również dodatkowych emisji bonów pieniężnych na okresy krótsze od terminu zapadalności operacji podstawowych. W 2009 r. NBP przeprowadził ponadto operację strukturalną polegającą na przedterminowym wykupie obligacji NBP. Jej efektem było zasilenie sektora bankowego w środki płynne o wartości 7,8 mld zł. Decyzja o wykupie obligacji 10-letnich miała na celu poprawę płynności sektora bankowego w warunkach wysokiej awersji do ryzyka na rynku międzybankowym. W związku z poprawą płynności w polskich bankach, od października 2010 r. NBP całkowicie zaprzestał oferowania operacji repo.
Rezerwa obowiązkowa
Obowiązkiem utrzymywania rezerwy na rachunku NBP objęte są banki, oddziały instytucji kredytowych oraz odziały banków zagranicznych działających w Polsce. Podstawę naliczania wartości rezerwy obowiązkowej stanowiły zwrotne środki pieniężne gromadzone na rachunkach bankowych oraz uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych. Rezerwa była naliczana i utrzymywana w złotych.
W 2008 1 stycznia 2010 r., w związku z utrzymującym się ryzykiem ograniczenia akcji kredytowej banków, zarówno na płaszczyźnie bankowości detalicznej jak i korporacyjnej, podstawowa stopa rezerw obowiązkowych została obniżona o 0,5 pkt. proc. i wyniosła 3,0% od wszystkich zobowiązań. Wraz z poprawą sytuacji w zakresie płynności sektora bankowego, w październiku 2010 r. RPP zdecydowała o przywróceniu stopy rezerw obowiązkowych do poziomu sprzed kryzysu, tj. 3,5%, z zastosowaniem od 31 grudnia 2010 r. W rezultacie poziom rezerwy obowiązkowej na ostatni dzień grudnia 2010 r. wyniósł 26,0 mld zł.
Operacje depozytowo-kredytowe
Operacje depozytowo-kredytowe przyczyniają się do stabilizowania stawek na rynku międzybankowym. Do operacji tych zalicza się depozyt na koniec dnia oraz kredyt lombardowy. Operacje przeprowadzane są z inicjatywy banków komercyjnych, stanowiąc źródło krótkoterminowego uzupełniania niedoborów płynności banków lub lokowania nadwyżek wolnych środków na termin overnight w NBP.
Łączna suma dziennych depozytów złożonych w NBP wynosiła w 2008r. 520,1 mld zł i była 2,5 – krotnie wyższa niż przed rokiem. W 2010r. spadła i łączna suma dziennych depozytów złożonych w NBP w 2010 r. wyniosła 378,2 mld zł i była o 58% niższa niż w 2009 roku. Łączna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego w skali roku wyniosła 5,2 mld zł w 2008r. i spadła do poziomu 0,2 mld zł w 2010r., wobec 5,2 mld zł w 2009 roku. Średnie dzienne wykorzystanie kredytu wyniosło 0,05 mld zł w stosunku do 0,2 mld zł w 2009 r.
Rynek kapitałowy
Rynek kapitałowy, to rynek instrumentów finansowych określanych jako średnio- i długoterminowe, ponieważ okres ich wykupu wynosi co najmniej 1 rok albo nie jest z góry określony. Średnio- i długoterminowy charakter tych instrumentów sprawia, że służą one pozyskiwaniu środków służących przede wszystkim finansowaniu inwestycji, rzadziej natomiast potrzeb bieżących. Instrumenty rynku kapitałowego mają, co do zasady, charakter papieru wartościowego.
Tabela. Podstawowe dane rynku kapitałowego dla lat 2008 – 2010.
| Rok | Kapitalizacja spółek krajowych (mln zł) | Liczba spółek | Obroty akcjami (mln zł) | Obroty obligacjami (mln zł) | Wolumen obrotu kontraktami | Stopa zwrotu WIG (%) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2008 | 267 359,31 | 374 | 165 658,00 | 2 500,00 | 12 233 935 | -51,07 |
| 2009 | 421 178,00 | 379 | 175 943,00 | 1 476,00 | 13 424 593 | 46,85 |
| 2010 | 542 646,12 | 400 | 234 288,00 | 1 428,00 | 14 009 202 | 18,77 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.gpw.pl.
Powyższa tabela przedstawia podstawowe dane o rynku kapitałowym dla lat 2008 - 2010, do których należą: kapitalizacja spółek, obroty akcjami i obligacjami, wolumen obrotu kontraktami, ale również stopa zwrotu z WIG i liczba spółek notowanych w poszczególnych latach. Wartość kapitalizacji spółek krajowych rośnie na przestrzeni analizowanego okresu. Podobnie jest z liczbą notowanych spółek. Jest to związane ze stopniową poprawą koniunktury oraz przeciwdziałaniu kryzysowi sub prime. Wartość obrotu akcjami i wolumen obrotu kontraktami również wykazują tendencje rosnące. Wartość obrotu akcjami wynosi w 2008 r. 165 658 mln zł i jest niższa niż w poprzednim roku o ok. 70 000 mln zł, jednak jego poziom wzrasta w wraca do poziomu sprzed kryzysu. Widoczny jest stały wzrost wolumenu obrotu kontraktami – nie reaguje on na pojawienie się kryzysu, ale również kontrakty są instrumentem obrony przed skutkami kryzysu w formie wzrostu cen surowców lub innych. Wartość obrotów obligacjami wykazuje spadek w 2010 r. do poziomu 1 428 mln zł z poziomu 2 500 mln zł w 2008r., kiedy osiągnął maksymalną wartość w okresie kilku ostatnich lat. Było to konsekwencją wystąpienia kryzysu finansowego i pogorszenia sytuacji finansowej wielu podmiotów gospodarczych. Stopa zwrotu z WIG-u w 2007r. wynosi aż –51,07% i wzrasta w kolejnym roku do poziomu aż 46,85%. W 2010r. jednak jej poziom spada do 18,77%, co jest konsekwencją zawirowań związanych z kryzysem, przeciwdziałaniu mu i jego skutkom.
Rynek walutowy
W 2009 roku miały miejsce - rozpoczęte już w 2008 roku – znaczące wahania kursowe, które w szczególności dotknęły dwóch głównych walut – euro i dolara. O ile do połowy 2008 roku kurs euro stale umacniał się wobec dolara, osiągając w lipcu 2008 roku rekordowo wysoki poziom – blisko 1,6 USD, to w drugiej połowie 2008 roku doszło do odwrócenia tej tendencji. Po upadku Lehman Brothers we wrześniu 2008 roku, czyli wraz z rozpoczęciem światowego kryzysu finansowego, zaobserwowano zmiany w wykorzystaniu instrumentów przez inwestorów – wyprzedawano wówczas akcje i poszukiwano bardziej bezpiecznych form lokowania kapitału. Inwestorzy zaczęli masowo przewalutowywać swój kapitał na wyjątkowo słabego dolara, co w rezultacie przełożyło się na zwiększenie popytu na walutę amerykańską oraz na umocnienie jej kursu. W listopadzie 2008 roku średniomiesięczny kurs euro ukształtował się na poziomie ok. 1,3 USD. Z kolei w 2009 roku znowu odnotowano odwrócenie sytuacji – kurs euro w okresie od lutego do listopada 2009 roku umocnił się wobec dolara o ponad 16%. Aprecjacja europejskiej waluty nie trwała jednak długo – od grudnia 2009 roku kurs euro zaczął radykalnie tracić na wartości. Było to w głównej mierze rezultatem ujawnionej pod koniec 2009 roku dramatycznej sytuacji finansowej Grecji, a następnie Hiszpanii i Portugalii. W kolejnym roku odnotowano znaczące wahania kursowe dwóch podstawowych walut – euro i dolara. W pierwszej połowie 2010 roku, kontynuowana była, rozpoczęta pod koniec 2009 roku tendencja do osłabiania kursu euro wobec dolara. W czerwcu poprzedniego roku kurs euro był najniższy od marca 2006 roku (kiedy to wyniósł 1,2023 USD) i osiągnął poziom 1,2217 USD. Jakkolwiek w kolejnych miesiącach kurs euro zaczął się widocznie umacniać (jednakże tylko do października 2010 roku, po czym znowu zaczął tracić na wartości), to jednak nie na tyle żeby skompensować spadki z pierwszych sześciu miesięcy i w rezultacie w skali całego 2010 roku był o 4,8% słabszy niż w roku poprzednim. O ile w 2010 roku odnotowano umocnienie dolara względem euro, to jednocześnie osłabił się on wobec innych znaczących walut, w tym z rynku azjatyckiego: juana, jena, wona, jak również brazylijskiego reala. Wśród wyżej wymienionych walut najbardziej stabilny poziom wykazywał, już drugi rok z rzędu, kurs chińskiego juana, który w skali całego roku był nominalnie zaledwie niecały 1% mocniejszy niż w roku 2009 roku. Dużo szybciej natomiast postępowała jego realna (kurs nominalny deflowany zmianami cen) aprecjacja, co wynikało z utrzymującej się na relatywnie wysokim poziomie inflacji w Chinach. Z kolei kurs japońskiego jena wobec dolara umocnił się nominalnie o blisko 7%, jakkolwiek w ujęciu realnym jego wzrost był znacząco mniejszy i wyniósł niespełna 1%. Oznacza to, że odnotowana w 2010 roku wyższa wartość jena nie ma negatywnego przełożenia na konkurencyjność japońskich produktów na światowym rynku. W 2010 roku doszło również do istotnej aprecjacji brazylijskiego reala i koreańskiego wona. W stosunku do dolara umocniły się one nominalnie odpowiednio o 12% i 10%, czemu jednocześnie, inaczej niż w przypadku japońskiego jena, towarzyszyły znaczące wzrosty w ujęciu realnym, kolejno o 15% i 9%. Wskazuje to na możliwy spadek konkurencyjności cenowej brazylijskich i koreańskich towarów względem zagranicy w wyniku wzrostu ich cen.
Tabela. Kurs EURO i USD (w pln) w okresie 2008 – 2010.
| Rok | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Kurs USD na koniec okresu | 2,96 | 2,85 | 2,96 |
| Kurs EURO na koniec okresu | 4,17 | 4,11 | 3,96 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych www.gpw.pl.