Przez termin „grzeczność językowa” powinniśmy rozumieć używanie, stosowanie odpowiednio dobranych sformułowań, ustosunkowanych w taki sposób aby świadczyły o życzliwości, szacunku, uwzględnianiu przyzwyczajeń językowych i kulturowych a nawet sposobie postrzegania świata dla rozmówcy ( dotyczy to przede wszystkim kontaktów bezpośrednich, ale odnosić się może także do listów, oficjalnych pism czy kontaktów internetowych).Za grzeczność językową uznać zatem możemy werbalnie wyrażony składnik ogólnej kultury człowieka, który powiązany jest ściśle z estetyką i etyką słowa.
Zachowania językowo grzeczne są najbardziej wyraziste w słownych kontaktach bezpośrednich i wyrażać się mogą w wielu różnych formach w zależności od sytuacji.
Oto kilka przykładów:
1.Grzeczność w mediach: w tym wypadku ograniczamy pole do wypowiedzi dziennikarzy. Z góry eliminujemy wypowiedzi wszelkiego typu gości, słuchaczy, korespondentów ect.
Grzeczność językowa w tym wypadku będzie podzielona na dwa człony – wypowiedzi monologowe oraz dialogowe.
W wypowiedziach monologowych ważne jest umiejętne zwracanie się do odbiorcy oraz używanie odpowiednich zwrotów stosowanych w relacji miedzy partnerami.
Jeśli treść skierowana jest do odbiorcy niedorosłego lub dziecka formy mogą przybierać taki kształt jakby rozmówcy byli na „Ty”. (np. „Napisz do nas”, zwroty na powitanie – „cześć. „hey!” pożegnania – „Trzymajcie się”). Taki sposób charakteryzuje się skrótowością i bezpośredniością, może jednak nie być uważany za grzeczny kiedy adresowany jest do osób dorosłych. Często -ze względu- na perswazyjny aspekt sposób ten widoczny jest w reklamach (Co możesz zyskać?) i staje się dość powszechna formą zwracania się w do kogoś w mediach. Nie jest to jednak jedyna forma gdyż bardziej poufałe zwroty (posłuchajcie teraz) można zastąpić bardziej eleganckimi (proszę posłuchać, niech Państwo posłuchają).
W wypowiedziach dialogowych zwłaszcza związanych z polityką coraz częściej (w programach typy talk show, w debatach itp) zauważamy że nie występuje żadna ze strategii grzecznościowych (ani solidarności z rozmówcą ,ani umniejszania własnych wartości, ani pomniejszania własnych zasług, ani bagatelizowania przewinień rozmówcy). Taki jednak sposób prowadzenia rozmowy związany jest z będącym ostatnimi czasy na fali dziennikarstwem śledczym – pozostaje on jednak poza granicami zainteresowań savoir – vivre’u.
2.Grzeczność w relacjach przełożony podwładny: ten typ relacji jest asymetryczny. Charakteryzuje się tym iż przełożony z góry ma większe prawa (bez względu an wiek, płeć etc) i dlatego to właśnie jemu jako pierwsi powinniśmy mówić „dzień dobry” czy przedstawić np. nieznajomą osobę.
Niebezpieczeństwem jest pozwalanie sobie na zbytnia poufałość. Wystrzegać się też powinniśmy nieszczerych komplementów czy bezzasadnych pochwał. Możemy wtedy wyjść na lizusów i pochlebców.
Ze strony szefa poufałość ( mówienie per Ty nawet do młodego pracownika, czy używanie zdrobnień imion Krysiu, Aniu) bez wcześniejszego uzgodnienia z pracownikiem też nie jest wskazana.
3.Pytania grzecznościowe: najczęściej towarzyszą zwrotom powitalnym (cześć Jasiu. Co u Ciebie dobrego?) lub mogą zostać użyte w formie powitania (O, co słychać).
Ten rodzaj pytań charakteryzuje spełnia jedną z podstawowych zasad polskiej grzeczności – zainteresowanie drugim człowiekiem, ponieważ nadrzędnym celem jest pokazanie ze sprawy rozmówcy nas interesują.
Pytania grzecznościowe zauważyć można w wielu aspektach:
Pytania o ogólna sytuacje rozmówcy: Cześć jak leci? (są najpowszechniejszym rodzajem pytań grzecznościowych)
Pytania o to jak rozmówcy spędzali czas wolny: Dzień dobry. Jak minęły święta?
Pytania o ważne wydarzenia w życiu rozmówcy: Cześć, stary. Jak tam sesja?
Pytania o prace hobby: Cześć Janek. Ty nie na treningu?
Pytania o zdrowie (osoba młoda nie powinna pytać starszych o stan zdrowia, mężczyzna nie powinien również pytać o to kobiety. Wyjątkiem są sytuacje w których rozmówca sam inicjuje taki temat, ewentualnie widzimy jakiś opatrunek gips etc): Dzień dobry Panie Stanisławie. Jak zdrowie?
Pytania o osoby bliskie rozmówcy (O dzieci. Zwłaszcza o noworodki!!! Współmałżonków oraz rodziców – zwłaszcza tych w starszym wieku): O! Ania! Jak tam maleństwo się chowa?
Pytania hipotetyczne (dotyczą okoliczności rozmowy): Cześć. Spacerek?
Pytania o powody przebywania w danym miejscu (wyglądają z pozoru obcesowo, ale zazwyczaj przyjmowane są życzliwie): Cześć. A co ty tu robisz?
Pytania o okoliczności pobytu i podróży : Witajcie. Jak się udała podróż.
Pytania grzecznościowe maja również pewne ograniczenia. Np. osobie niżej usytuowanej nie wypada pytać o ogólna sytuacje: Co u pana, panie dyrektorze? Taki zwrot spowoduje wystawienie sobie złego świadectwa.
Odpowiedzi na pytania grzecznościowe dzielą się dwojako.
Rzeczowe i wyczerpujące: gdy rozmówców łączy pewna zażyłość, a rozmowy na tematy prywatne są niejako rytuałem konwersacyjnym
Zdawkowe: kiedy pytanie służy grzecznemu rozpoczęciu rozmowy
Ważne jest, aby pytający zawsze dawał czas na odpowiedź.
Unikać należy też zwrotów o charakterze narzekającym, mało optymistycznym:
Co słychać? – Wszystko po staremu/ Jakoś leci.
Młodzi Polacy udzielają odpowiedzi bardziej optymistycznych częściej niż osoby starsze.
Co słychać? – Wszystko w porządku / Świetnie.
Takie odpowiedzi pozytywnie wpływają na obraz rozmowy.
5.Grzeczność niejęzykowa: to nie tylko słowa ,ale również barwa, ton głosu jego siła tempo, wysokość, a także wyraz twarzy, spojrzenie, postawa ciała i gesty.
Niekiedy grzeczność niejęzykowa postrzegana jest jako bardziej wiarygodna. Można bowiem używać grzecznych słów posługując się niegrzecznym tonem (np. gdy mama zmusza małe dziecko do przeproszenia kogoś. Przeprosiny nie są szczere lecz wymuszone). Wówczas uprzejmość jest tylko pozorna.
Zachowania grzecznościowe niejęzykowe, które bez względu na funkcje wypowiedzi przyjęło się traktować jako grzeczne.
Grzeczna twarz: to twarz osoby utrzymującej kontakt wzrokowy. (niegrzecznie jest mówić do kogoś patrząc jednocześnie w inną stronę. Nie należy jednak ciągle patrzeć w oczy rozmówcy ponieważ zostajemy odbierani jako osoby natrętne.)
Grzeczna mina: nie powinna ujawniać skrajnych emocji. Powinna być wyrazem zrozumienia i aprobaty. (WAŻNE: aprobaty dla osoby rozmówcy – nie dla jego poglądów!) (uśmiech zawsze jest mile widziany )
Grzeczna postawa ciała: przebywanie przodem do rozmówcy. (odwracanie się bez powodu jest przejawem lekceważenia. Postawa skierowana bokiem również nie jest uznawana za grzeczną)
Grzeczne gesty towarzyszące mówieniu: to gesty skoordynowane z treścią słów. (przesadna gestykulacja odciąga uwagę słuchacza i świadczy o tym że mówca nie potrafi zapanować nad własnym ciałem)
Grzeczny ton wypowiedzi: odpowiednia siła głosu. (rozmówca nie powinien się przysłuchiwać lub prosić o powtórzenia. Zbyt głośne mówienie też źle świadczy o mówcy.) Należy również utrzymywać odpowiednie tempo mowy, tak aby nie zanudzić rozmówcy, ale też należy uważać żeby nie mówić zbyt szybko ponieważ treści mogą nie zostać zrozumiane w całości.
Ogólny wygląd: całość elementów związana z wyglądem nie powinna być przesadna i zharmonizowana z wiekiem, stanowiskiem, miejscem czy pora mówienia. Wszelkiego rodzaju przesadność (nadmiar makijażu, biżuterii etc) traktowany jest jako nieznajomość zasad savoir – vivre’u.
6.E-mail: kilka wskazówek praktycznych ważnych w pisaniu e-maili
- podawanie odpowiedniej informacji o nadawcy
- podawanie tematu wysyłanego e-maila
- przestrzeganie zasad poprawności pisania listów
* list zaczynamy od nagłówka (w komunikacji oficjalnej używamy nagłówków typu Szanowny Panie Profesorze, Drogi Wujku – odpowiednio do osoby adresata. Wiadomości do znajomych mogą zaczynać się od imienia w wołaczu Mirku lub formy powitalnej Cześć). Możemy zrezygnować z nagłówka jeśli jest to któraś z kolei wysłana wiadomość do tej samej osoby.
*w korespondencji elektronicznej obowiązuje zasada zwięzłości (naruszać ja można jedynie w listach prywatnych). Należy krótko nakreślić i w razie potrzeby objaśnić problem.
*formułą zamykającą (za wyjątkiem listów prywatnych) jest słowo Pozdrawiam lub synonim Z pozdrowieniami. W listach bardziej oficjalnych możemy użyć Z poważaniem/ Z wyrazami szacunku.
*akapity winne być rozdzielane pustymi liniami
*jeśli zachodzi taka potrzeba możemy cytować czyjś list, należy jednak pamiętać aby nie cytować treści do której nie odnosimy się bezpośrednio
- należy jak najszybciej odpowiadać na listy ( w razie przeszkód przepraszać za zwlekanie lub używać automatycznej odpowiedzi np. : od 3 do 17 listopada jestem na urlopie. Odpowiem na listy po powrocie. Pozdrawiam.)
7.Upoważnienie: jest to oficjalne zezwolenie na wykonywanie ściśle określonych działań w imieniu osoby lub instytucji udzielającej tego zezwolenia.
- w upoważnieniu istotne jest ścisłe wskazanie osoby upoważniającej i upoważnianej
- podajemy szczegółowe informacje dotyczące zezwolenia
* data i miejsce
* imię i nazwisko osoby udzielającej upoważnienia
* adres osoby udzielającej upoważnienia