ZDROWIE PUBLICZNE - WYKŁAD 4 (13.03.2014)
Cholesterol
Frakcje cholesterolu:
HDL – frakcja lipoprotein o wysokiej gęstości
LDL – frakcja lipoprotein o niskiej gęstości
VLDL – frakcja lipoprotein o bardzo niskiej gęstości
Nadmiar cholesterolu jest szkodliwy. Jest on rozprowadzany w organizmie głównie przez dwa rodzaje „transportowców” – frakcję LDL i HDL. Podczas zakłóceń przemiany tłuszczowej LDL nie jest przyjmowany przez komórki lecz cyrkuluje we krwi. Prowadzi t odo jego nadmiernej koncentracji na ścianach tętnic. Przeciwną funkcję pełni frakcja HDL zwana „dobrą frakcją” – transportuje cholesterol z komórek wątroby, w której staje się on nieaktywny a następnie wydalany jest przez jelita wraz z żółcią. Frakcja HDL wspiera wydalanie cholesterolu z organizmu spełniając przy tym funkcje ochronne.
Stopień zagrożenia miażdżycą:
Duże stężenie LDL (zwłaszcza poddane oksydacyjnej modyfikacji) – szybki rozwój miażdżycy (ważny wskaźnik o zagrożeniu rozwojem ChNS)
Zwiększone stężenie VLDL
Małe stężenie HDL (duże stężenie jest pożądane)
Teorie powstawania miażdżycy:
Teoria lipidowa – znaczenie lipidów (szczególnie cholesterolu) i lipoprotein LDL w patogenezie miażdżycy jest niekwestionowane. Cholesterol, który przeniknął w lipoproteinach z osocza do ściany tętnicy jest istotnym elementem zmian miażdżycowych. Zwiększone stężenie lipoprotein -> akumulacja cholesterolu w ścianie tętnicy.
Teoria zakrzepowa – tworzenie się zakrzepów śródściennych, które odgrywają zasadniczą rolę w powstawaniu zmian miażdżycowych, dodatkowo agregacja płytek krwi w uszkodzonym śródbłonku powoduje uwalnianie wielu szkodliwych substancji (histamina, serotonina)
Teoria odpowiedzi na uraz – uszkodzenie śródbłonka powoduje agregację płytek a uwolniony z nich czynnik indukuje migrację miocytów i gromadzenie wytwarzanych przez te komórki elementów tkanki łącznej, jest to proces naprawczy ze strony ścian naczynia.
Teoria mutagenna – zmiany miażdżycowe powstają podobnie jak łagodny nowotwór. w wyniku proliferacji pojedynczej komórki mięśni gładkich pod wpływem mutagenów, którymi mogą być czynniki ryzyka.
Cholesterol jest niezbędny w organizmie, jest wytwarzany u człowieka w sposób ciągły, głównie w wątrobie (cholesterol endogenny). 20-40% cholesterolu pochodzi z pożywienia (cholesterol egzogenny). Stężenie cholesterolu całkowitego:
Poniżej 200 mg% (5,2 mmol/l) – prawidłowe stężenie
200-250 mg% - nadmiar łagodny
250-300 mg% - nadmiar umiarkowany
Powyżej 300 mg% - jest poważnym zagrożeniem
Przy poziomie cholesterolu 250 mg% ryzyko zawału serca wzrasta dwukrotnie, zaś przy 300 mg% ryzyko zawału wzrasta czterokrotnie.
Stężenie frakcji :
HDL – wyższe niż 39 mg/l
LDL – wyższe niż 135 mg/l
Zawartość trój glicerydów – 200 mg/dl
Wyróżniamy 3 rodzaje zaburzeń lipidowych:
hipercholesterolemia- podwyższony poziom cholesterolu całkowitego, w tym frakcja LDL we krwi,
hipertrójglicerydemia- podwyższony poziom trójglicerydów i frakcji VLDL we krwi,
hiperlipidemia mieszana- podwyższony poziom cholesterolu całkowitego i trójglicerydów oraz frakcji LDL i VLDL lipoprotein.
W ostatnich latach hiperhomocysteinemia (podwyższony poziom homocysteiny we krwi) został uznany za ważny czynnik ryzyka miażdżycy. Homocysteina uszkadza śródbłonek naczyń, ułatwiając przenikanie LDL do ścian naczyń oraz aktywację płytek krwi.
MIAŻDŻYCA - najczęściej spotykana zmiana chorobowa w obrębie wewnętrznych ścian tętnic spowodowana gromadzeniem sie w nich substancji tłuszczowych, głownie cholesterolu. Powoduje to zgrubienie i stwardnienie ścian tętnic ostatecznie zwężając ich przekrój.
Główne czynniki wystąpienia miażdżycy:
Zależne czynniki (zaburzenia przemiany materii, palenie tytoniu, wysokie ciśnienie, cukrzyca, nadwaga, brak ruchu, stres)
Niezależne czynniki (wiek, obciążenia genetyczne, płeć męska)
Zwalczanie chorób układu krążenia w Polsce (Narodowy Program Ochrony Serca – opracowany przez Instytut Kardiologiczny):
Ograniczenie zachorowalności na chorobę wieńcową przez wdrażanie programów promocji zdrowia i prewencji chorób układu krążenia (zwalczanie nadciśnienia tętniczego, program racjonalnego żywienia, program propagowania aktywności fizycznej)
Poprawa dostępności, jakości i skuteczności diagnostyki, leczenia i rehabilitacji kardiologicznej i kardiochirurgicznej, prowadzące do zmniejszenia śmiertelności chorób układu krążenia a zwłaszcza choroby wieńcowej.
Podjęcie badań naukowo-wdrożeniowych mających na celu monitorowanie zdrowotności społeczeństwa, ocenę skutków wprowadzonych programów prewencji, szerokie wdrażanie nowych metod diagnostyki leczenia choroby wieńcowej.
POChP – choruje 5,1% populacji, czwarta co do częstości przyczyna śmierci. Przyczyny: palenie, zanieczyszczenie powietrza, częste infekcje układu oddechowego, nawracające infekcje oskrzelowo-płucne, uwarunkowania genetyczne. Od 2000 roku: Narodowy Program Wczesnego Rozpoznawania i Wtórnej Profilaktyki POChP (wśród palaczy, porzucenie nałogu).
CHOROBY ALERGICZNE: dychawica, astma oskrzelowa – najczęściej w dużych miastach, okręgach przemysłowych. Prewencja wtórna dychawic:
zapobieganie napadom astmy,
usunięcie alergenów z otoczenia
częste odkurzanie i wietrzenie mieszkania
usunięcie zwierząt
zakaz palenia
niedopuszczenie do nadmiernej wilgotności (sprzyja rozwojowi roztoczy)
niedopuszczenie do infekcji układu oddechowego
Astma – przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych. Powoduje nadmierną wrażliwość oskrzeli na różne bodźce zewnętrzne, a w efekcie skurcz oskrzeli (ograniczający przepływ powietrza przez oskrzela) co powoduje kaszel, duszności, świszczący oddech, uczucie ciężaru w klatce piersiowej.
Rodzaje astmy:
alergiczna
niealergiczna
Atopia, osobnik atopowy – ma genetycznie uwarunkowaną zdolność do łatwej produkcji przeciwciał IgE pod wpływem antygenów rozpowszechnionych w otoczeniu. Osoba taka łatwo predysponuje do wystąpienia wczesnej reakcji uczuleniowej, nawet przy krótkim kontakcie z alergenem.
Astma alergiczna wywołana jest bezpośrednio po zadziałaniu alergenu.
Przyczyny występowania astmy niealergicznej:
astma zaostrzona przez infekcje (dotyczy zakażeń wirusowych i bakteryjnych)
astma z nietolerancją niesteroidowych leków przeciwzapalnych (zaburzenia mechanizmu immunologicznego, metabolizmu)
astma wysiłkowa (występuje wtedy gdy wysiłek jest jednym czynnikiem wywołującym napad astmatyczny u osoby bez obciążeń atopią i chorobą układu oddechowego. Powysiłkowy skurcz oskrzeli jest zwykłym zjawiskiem we wszystkich rodzajach astmy i przewlekłych chorobach oskrzeli.)
astma o innej etiologii (należy sprecyzować czynnik przyczynowy; występuje często i należy tu wiele przypadków tzn. astmy zawodowej, reakcji polekowych itp.)
W astmie występuje zwężenie oskrzeli, które zależy od:
skurczu oskrzeli
obrzęku śluzówki
zatkania światła oskrzela przez lepką wydzielinę
Występowanie tych trzech czynników daje w efekcie obturację (termin medyczny, określający zwężenie światła oskrzeli. Upośledza to przepływ powietrza w drogach oddechowych – ze względu na zmniejszenie drożności. Przejawia się odczuciem duszności i zwiększającą się niewydolnością oddechową.
ALERGENY – czynniki powodujące zmiany uczuleniowe (alergie, uczulenia), często obce białka, które po wniknięciu do organizmu wywołują określoną reakcję czyli alergię. Rodzaje alergenów:
mechaniczne – zewnętrzne uszkodzenie skóry np. przy określonej skłonności skory w następstwie potarcia może dochodzić do pokrzywki
fizyczne – działanie ciepła i zimna (naświetlanie słońcem lub lampą kwarcową, które mogą powodować zmiany uczuleniowe np. wyprysk letni, działanie UV może powodować zmiany alergiczne wybitnie wielopostaciowe, rumienie, grudki, pęcherzyki, bąble)
chemiczne – stosowane zewnętrznie i wewnętrznie.
Do alergenów zewnętrznych zalicza się: barwniki, lakiery, pyłki metali (również wewnętrzne, gdy wnika do organizmu), proszki do prania, płyny do czyszczenia i inne zaliczane do chemii gospodarczej, kosmetyki, leki stosowane zewnętrznie (maści, kremy, żele), zmiany chorobowe początkowo w miejscu stosowania lekarstwa a później na skutek przenikania leku przez skórę – uogólnione uczulenia.
Do alergenów wewnętrznych zalicza się: leki stosowane wewnętrznie (chinina, aspiryna, antybiotyki)
Biologiczne – głównie pyłki roślinne, ukąszenia owadów, grzyby, niektóre bakterie:
Roślinne: pyłek kwiatowy ( rośliny wiatropylne wytwarzają ogromne ilości pyłku, który uwalniając się do atmosfery tworzy aeroplankton opadający w postaci „deszczu pyłkowego” -> kalendarz pyleń), owoce
Zwierzęce: naskórek, sierść (łuszczący się naskórek, sierść zwierząt domowych), pierze, pot, włosy, podanie surowicy
Bakteryjne …
Alergeny dostają się do organizmu drogą wziewną (przez układ oddechowy), kontakt, wstrzyknięcia podskórne, domięśniowe a także przez przewód pokarmowy. Wywołują reakcję alergiczną tylko u osób nadwrażliwych. Objawy reakcji alergicznej: pokrzywka, wypryski skórne, katar, astma.
Kurz domowy zawiera wiele alergenów: naskórki i sierść ssaków, roztocza i ich odchody, zarodniki grzybów, cząstki nieorganiczne. Korzystne warunki dla bytowania roztoczy (pajęczaków) to: temperatura 22-26 stopni, wilgotność względna 55%. Alergeny zwierząt domowych także w ślinie, wydalinach (np. mocz).
Alergeny kota: silne działanie uczulające, łatwo ulegają rozpyleniu w powietrzu. Względnie małe rozmiary cząstek, na których są przenoszone. Stężenie głównego alergenu kota (Fel d1) jest wysokie w mieszkaniach, w których przebywają koty.
Alergeny psie: są zbliżone do alergenów kota pod względem rozpowszechniania i cząstek nośnikowych, mają mniejsze znaczenie kliniczne. Mnogość ras psów i różnorodność ich alergenów utrudnia standaryzację.
Pyłek roślin: w wywołaniu napadów astmy duże znaczenie mają pyłki traw, chwastów i drzew. W Europie na pyłkowicę choruje co dziesiąty mieszkaniec. Najczęstszym schorzeniem u uczulonych na pyłki jest sezonowy nieżyt nosa. W Europie okres pylenia trwa średnio 6 miesięcy. Stężenia pyłków roślin zmieniają się lokalnie i zależą od warunków atmosferycznych.
Występowanie pyłków w atmosferze:
wiosną przeważnie pyłki drzew
w drugiej połowie wiosny i w leci – pyłki traw
pod koniec lata i jesienią – pyłki chwastów
Objawy występują sezonowo, tylko w okresie, gdy pyłek danej rośliny pojawia się w powietrzu w odpowiednim stężeniu. Do wywołania objawów uczulenia u chorych nadwrażliwych na te alergeny wystarczy stężenie 50 ziaren pyłków w powietrzu. Duże znaczenie kliniczne mają pyłki trwa (długi okres kwitnięcia)
Roztocze kurzu domowego – namnażają się od wiosny do jesieni, w miesiącach zimowych wymierają, a ich alergeny pozostają w odchodach. Mieszkania ogrzewane centralnie, klimatyzowane, dywany, obicia mebli – idealne miejsce do ich namnażania.
Grzyby – w klimacie umiarkowanym są alergenami sezonowymi. Występowanie: gleba, powietrze, woda, żywe i martwe tkanki roślin i zwierząt (opadłe liście, gnijąca padlina, źle wentylowane mieszkanie). W powietrzu atmosferycznym pojawiają się wiosną, max w lecie, mniej jesienią, najmniej zimną. Zarodniki swą liczebnością znacznie przewyższają liczbę ziaren pyłku roślin. Objawy alergiczne dotyczą górnych i dolnych dróg oddechowych. Objawy astmy oskrzelowej najczęściej wywołują grzyby z rodzaju Cladosporium, Alternaria, Penicillium