Pedagogika społeczna – dwie perspektywy
Pedagogika społeczna w szerszym ( zewnętrznym ) znaczeniu:
- jeden z głównych kierunków ( prądów ) pedagogiki XX w. ( obok: psychologicznej, kultury, religijnej, materialistycznej )
- utożsamia z tzw. socjologizmem pedagogicznym ( ped. Socjologiczna )
- odrzuca indywidualistyczne cele wychowania: wychowanie jako proces uspołecznienia, rezultat wpływów kulturowych oraz społecznych
- przedstawiciele: Florian Znaniecki, John Dewey, Paul Natorp, Georg Kerschensteiner
Pedagogika społeczna / socjologiczna wg Sergiusza Hessena:
- cele: wychowanie jako „zapewnienie ciągłości grupy społecznej oraz rozszerzenie jej mocy, bo każda grupa społeczna dąży do utrwalenia i wzmocnienia swego bytu” ( państwo, naród, klasa, partia )
- wychowanie jako „włączanie jednostki do grupy społecznej” oraz „urobienie jednostki w sensie realnym potrzeb i dążeń grupy społecznej”
Pedagogika społeczna / socjologiczna wg Kazimierza Sośnickiego:
- cel: „wdrożenie młodzieży do życia w określonym społeczeństwie”, czyli:
„urabianie psychiki jednostki według pewnego modelu”
wychowanie ma: ograniczyć interesy indywidualne jednostki na rzecz potrzeb i interesów zbiorowości i ograniczanie to chyba musi objąć całość życia i wszelkich jego spraw.”
To, co wspólne u S. Hessena i K. Sośnickiego:
*społeczeństwo przed jednostką
*jednostkę trzeba podporządkować społeczeństwu
*pedagogika społeczna zajmuje się procesem socjalizacji tj. uspołeczniania
*dzięki wychowaniu społeczeństwo zapewnia sobie ciągłość
Pedagogika społeczna w węższym znaczeniu:
- odrębna subdyscyplina wśród nauk pedagogicznych
- przedmiot: wzajemne wpływy: edukacja / wychowanie i środowisko
- dyscyplina normatywno – praktyczna
- cele: diagnoza wpływów wychowawczych środowiska wychowawczego ( praktyka ), budowanie teorii środowiskowych uwarunkować wychowania i rozwoju ( teoria )
Przedstawiciele PS:
*klasycy: Helena Radlińska ( twórczyni ); główni kontynuatorzy: Ryszard Wroczyński, Aleksander Kamiński, Irena Lepalczyk
*współcześni: Edmund Trempała, Tadeusz Pilch, Andrzej Radziewicz – Winnicki, Ewa Marynowicz – Hetka
PS: dwie perspektywy (odchodzą od siebie) 1.Szersze znaczenie – odmiana socjologizmu 2.Węższe znaczenie – odrębny kierunek w pedagogice
Przedmiot PS
Ogólny punkt wyjścia: struktura wychowania w koncepcji S. Hessena – ujęcie całościowe:
a)czynniki immanentne ( genetyczno – biologiczne );
cel wychowania: psychofizyczny rozwój organizmu człowieka; pedagogika naturalistyczna – pielęgnowanie, indywidualizm ( pedagogikę interesuje wszystko co może wspierać
rozwój )
b)czynniki środowiskowe ( byt społeczny, środowisko życia ); pedagogika socjologiczna – urabianie, włączanie; wspólnotowość → zajmuje się bytem społeczeństwa i środowiskiem
c)kultura duchowa ( wartości kulturalne: nauka, sztuka, prawo, język, gospodarka ); pedagogika kultury – wykształcenie, personalizm
d)wyższa moralność ( wspólnota duchowa ); ma na celu wyzwolenie człowieka, które może być tylko dzięki zbawieniu
STRUKTURA WYCHOWANIA S. HESSEN (trójkąt z trójkątów – na górze: wyższa moralność,- na dole: biologia, kultura, środowisko
Wychowanie – koncepcja Bogusława Śliwerskiego ( 2012r. )
*wychowanie = podstawowa kategoria pedagogiki
*wychowanie = procesy, historyczne, psychiczne, społeczne, kulturowe
*wychowanie jako: działanie, spotkanie, system, pielęgnacja, proces, pomoc
Przedmiot PS: koncepcja Ryszarda Wroczyńskiego
„Pedagodzy społeczni koncentrują swoje zainteresowania wokół problematyki środowiska w procesie celowej działalności wychowawczej oraz organizowanie środowiska, czyli planowego wyzwalania w nim bodźców i wpływów zgodnych z kierunkiem pracy wychowawczej.”
*środowisko traktowane jako podmiot wychowawczy, ma duszę kulturową, dzięki której może działać
*upedagogicznianie środowiska
R. Wroczyński: przedmiot PS *Środowisko *Wychowanie w sensie środowiska *Organizowanie środowiska
Przedmiot PS – koncepcja Aleksandra Kamińskiego
Przedmiot = związek:
a)środowisko życia człowieka
b)instytucje kształcąco – wychowawczo – opiekuńcze
„Pedagogika społeczna jest pedagogiką środowiska w tym sensie, iż traktując wszelkie instytucje społeczne formalnie i niesformalizowane jako środowisko ludzkiego życia, usiłuje dostrzegać w nich lub sugerować im intencjonalność wychowawczą.”
A. Kamiński: przedmiot PS *Instytucje społeczne *Środowisko życia *Intencjonalność wychowawcza
Syntetyczne ujęcie przedmiotu PS
Przedmiot PS:
Relacja zwrotna pomiędzy:
a)środowisko – wychowanie
( Teoria środowiskowych wpływów wychowania ); środowisko bio – socjo – kulturowo – techniczne
b)wychowanie – środowisko
( Teoria i praktyka wychowawczej pracy środowiskowej ); nacjonalizacja warunków życia, zmiana, ulepszenie
Przedmiot PS *Środowisko *wychowanie *Wychowanie *środowisko
Zakres pedagogiki społecznej:
Pojęcie „zakresu”:
*Pole obserwacji/ diagnozy oraz działanie PS
*wypadkowa tradycji i aktualnych perspektyw
*wynik rozwoju teorii oraz nacisku potrzeb, problemów, zadań
*przykłady: 1945 – 1949: sieroctwo wojenne
*po 1956: szkoła środowiskowa, wychowanie pozaszkolne, czas wolny, poradnictwo wychowawczo – zawodowe, działalność kulturalna, związki młodzieży
*po 1980/89: edukacja demokratyczna; samorządowa, transformacja społeczno – polityczna a edukacja, organizacje porządkowe, zjawiska biedy i bezrobocia, subkultury młodzieżowe
*ostatnia dekada: praca socjalna, zjawiska globalne a edukacja, migracje społeczne
Zakres PS:
Ogół wpływów środowiskowych oddziałujących na jednostkę, grupę, wywołujących określone reakcje , przeżycia, mających znaczenie wychowawcze i socjolizacyjne
Zakres PS – wymiar przestrzenno – instytucjonalny
Mikrośrodowisko: dom, szkoła, rówieśnicy, kościół;
poszerzanie i integrowanie wpływów wychowawczych, wspieranie rozwoju;
pedagog społeczny – samodzielny pracownik;
Mezośrodowisko (średnie środ.): problemy socjalne, środowisko lokalne, samorząd lokalny, organizacje porządkowe;
pedagog społeczny – ekspert samodzielny oraz współorganizator szerszych działań;
Makrośrodowisko: globalizacja, ponowoczesność i postmodernizm, (pop)kultura, rynek, polityka, integracja europejska, wartości uniwersalne;
pedagog społeczny – badacz globalnych procesów społeczno – kulturowych oraz edukacyjnych „ogarnianie współczesnego świata
Punkty widzenia PS
- H. Radlińska „W imię ideału siłami człowieka wychowanie przetwarza dzień dzisiejszy” 1935
- Pojęcia: ideał – siły człowieka – wychowanie – przetwarzanie – dzień dzisiejszy ( „Pięciościan Radlińskiej” )
„Pięciościan Radlińskiej”
Ideał: trwałe i uniwersalne wartości, jak: demokracja, prawa człowieka, dobro wspólne funkcja: źródło sensów i wzorów ( PS wyrasta ze społeczeństwa, kultury ludzkiej )
Siły ludzkie: indywidualna bądź zbiorowa, faktyczna bądź potencjalna dynamika, zdolna do
przeprowadzanie zmian społecznych, jak: kapitał ludzki, kapitał społeczny, potencjał społeczno – kulturowy środowiska
Wychowanie: służy człowiekowi – wspiera biologiczny rozwój człowieka, wprowadza w świat społeczny, orientuje w świecie kultury; „dynamizuje siły ludzkie”
Przetwarzanie (przebudowa):wprowadzenie wartości w realia za pomocą szeroko rozumianych działań wychowawczych; zmiana struktury i funkcji środowiska życia, to nie jest inżynieria, ani instruktaż
Dzień dzisiejszy (realia): realia życia, środowisko życia, które wpływa na jednostkę i kształtuje osobowość; natura, kultura, społeczeństwo, multimedia; wpływ pozytywny jak i negatywny
Dzieciństwo i młodość
Pola zatrudnienia ped. Społecznych
a)praca resocjalizacyjna ( socjo- i psychoterapia ): pogotowia opiekuńcze, ośrodki adopcyjne, ośrodki terapii rodzin, zakłady wychowawcze (ew. karne), kurator sądowy, ośrodki interwencji kryzysowej, mediator sądowy i penitencjarny
b)praca kulturalno – oświatowa ( uczestnictwo w kulturze ): kluby różnego rodzaju, uniwersytety powszechne, domy kultury, praca kulturalna w środowisku ( np. kursy i warsztaty artystyczne ), ośrodki wczasów i rekreacji
c)praca socjalno – wychowawcza ( wychowanie ); pedagog w instytucjach pomocy społecznej ( dla bezdomnych, chorych, nieletnich matek ), pedagog szkolny, pedagog rodzinny, ośrodki pomocy społecznej, centra pomocy dzieciom i rodzinie, poradnie opiekuńczo – wychowawcze
d)praca opiekuńcza ( opieka ): domy małego dziecka, domy dziecka, rodziny zastępcze i kontraktowe, internaty i bursy, świetlice szkolne, ośrodki i domy pomocy społecznej, opiekun środowiskowy, domy dla ludzi starszych i pomocy społecznej, formy opieki paliatywnej
e)praca społeczna ( sfera publiczna życia społecznego ): animator środowiskowy, lokalny, lider lokalny, inicjatywy i akcje obywatelskie, organizacje pozarządowe, samorząd lokalny
f) pomoc humanitarna ( ed. globalna, ed. pro rozwojowa )
- międzynarodowe akcje pomocy w różnych zakresach i formach: środowisko naturalne, pomoc medyczna, żywność, opieka i wychowanie
- misje chrześcijańskie: wolontariat – wychowawcy, nauczyciele, katecheci
Ludwik Rajchman → twórca UNICEFu
Zakończenie
Ped. Społeczna to:
*autonomiczna subdyscyplina nauk pedagogicznych, własny przedmiot, system teoretyczny, metody badania i działania
*zajmuję się relacją człowiek/ wychowanie – środowisko
*perspektywa etyczno – pragmatyczna; solidarność, pomocniczość, zaufanie, lojalność, pobudza, aktywizuje, wspiera, kształci
Ped. Społeczna nie jest:
*formą/ wyrazem socjologizmu pedagogicznego
*pedagogiczną aplikacją socjologii
*„socjologią zaangażowania”
*socjologią wychowania
*socjologią społeczną w ujęciu Hessenowskim ( państwo, partia, ideologia )
ped. Społeczna = humanistyczna, podmiotowa, kreatywna, dialogiczna
Powstanie i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce ( cz. I i II )
Część I: Pytania o genezę
Źródła i inspiracje: społeczno – patriotyczna rola wychowania
Wieloskładnikowy charakter źródeł i inspiracji:
*filozoficzny + oświecenie
*historyczno – oświatowy: pozytywizm, neoromantyzm społeczny
*nauka społeczna Kościoła
*ped. Empiryczna: St. Karpowicz
*analfabetyzm
*wspólny mianownik: (re) konstrukcjonizm społeczny; zasada edukacja/ wychowanie zmienię świat/ kulturę ( i odwrotnie )
Wpływy Oświecenia ( utylitaryzm, filantropizm )
*S. Staszic: „wielki budownik jutra”
*oświata rozwija wszystkie siły człowieka i przyrody, by tą drogą uszczęśliwiać pokolenia
*Twórca Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego (1822)
*H. Kołłątaj: „nauczyciel narodu”
*oświecenie ( wychowanie ) człowieka jest efektem wychowawczego działania państwa, a z kolei człowiek oświecony jest gwarantem silnego państwa i sprawiedliwości społecznej
*Doradca T. Czackiego w Liceum Krzemienieckim (1805)
Praca u podstaw: neoromantyzm społeczny
*pozytywizm: praca u podstaw i pracy organicznej
*alfabetyzacja
*ogólny postęp i dobrobyt = harmonia i współpraca wszystkich środowisk
*„bohaterstwo umiejętnego życia”
*neoromantyzm społeczny: Judym i Siłaczka
Nauka społeczna Kościoła
*Leon XIII, Rerum Novarum ( O kwestii robotniczej ) 1891r.
Hasła: niezgoda na nędzę i wyzysk robotnika; obrona przed indywidualizmem, liberalizmem i socjologizmem; niwelowanie napięć społecznych za pomocą działań Kościoła i państwa, budowanie systemu wartości – sprawiedliwość, przyjaźń, braterstwo
Pedagogika empiryczna
Rola pedagogiki empirycznej: (przeciwieństwo ped. Dedukcyjnej)
*Stanisław Karpowicz „Szkice pedagogiczne” (1897)
*J.W. Dawid „Program spostrzeżeń psychologiczno – wychowawczych nad dzieckiem.” (1887), „Zasób umysłowy dziecka” (1886)
Analfabetyzm: realia społeczno – oświatowe Królestwa Polskiego przełomu XIX/ XXw.
*1772: I RP utraciła niepodległość
*eksterminacyjna i asymilacyjna polityka zaborców
*jawna oraz tajna oświata jako norma walki z zaborcami; główna rola tzw. oświaty ludu
*rozwój ruchów politycznych: ludowego, narodowego, socjalistycznego
*formy pracy oświatowej: czytelnictwo, upowszechnienie książki, kursy zawodowe, lokalna działalność gospodarcza (banki, sklepy, spółki rolnicze, itp.)
*80% analfabetów w Królestwie i Galicji
*fundamentalna rola oświaty = budzenie świadomości narodowej; oświatowiec = bojownik społeczny
Od pedagogiki „Wzmożenia duchowego” do pedagogiki społecznej
Społeczne położenie pedagogiki „wzmożenia duchowego” (1886 – 1914)
*pokolenie popowstaniowe (1863r.) na widowni życia politycznego; wzrost świadomości narodowej społeczeństwa
*zmiany w strukturze społecznej: uwłaszczenie chłopów, deklasacja stanu szlacheckiego, rozwój przemysłu i środowiska robotniczego
*„wzmożenie duchowe” = „przyrost wiary”
Termin ped. „wzmożenia duchowego”
*PWD: zaangażowanie w walkę o świadomość i kulturę narodu
*cel: wychowanie narodowe = przygotowanie społeczeństwa do walki o niepodległość narodową
*hasła socjalno – polityczne = powszechna dostępność do oświaty i kultury
różnice: *ped. Pozytywistyczna = psychologiczna, biologiczna, apolityczna; *PWD = socjalna, społeczna, polityczna
Przedstawiciele PWD ( pokolenie „niepokornych” )
*edukacja społeczna = opór społeczny
*Edward Abramowski „Etyka a rewolucja” (1899), „Zmowa powszechna przeciwko rządowi” (1905), „Idee społeczne kooperatyzmu” (1907)
*Ludwik Krzywicki „Takimi będą drogi wasze” (1905)
*edukacja społeczna = oświata powszechna + inkluzja społ.
*działacze społeczni – nauczyciele, m.in.: Jadwiga Dziubińska, Stefania Sempołowska, Helena Radlińska, Janusz Korczak, Bohdan Cywiński, Irena Kosmowska, W. Weychert – Szymanowska
Pierwsze określenie ped. Społecznej: 1908r.
*25.04.1908 = posiedzenie Krakowskiego Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych
*ogólny postulat PS: „uspołecznienie wychowania”
*teza: „Dzieci całego narodu są bogactwem jego największym, tworzą przyszłość – w interesie tej przyszłości leży dostarczenie wszystkim możliwości rozwoju”
*„możliwość rozwoju” = powszechne nauczanie i obowiązek szkolny; pożywienie i ubranie dla każdego ucznia; dziecko nie jest siłą roboczą; wyżej kształcą się nie tylko najzdolniejsi, ale najbogatsi; biedne dzieci uwolnione od obowiązku szkolnego = „nowe ofiary molocha nędzy i ciemnoty”
Pierwsza definicja ped. Społecznej: 1909r.
*1-2 XI 1909 – II Ogólnopolski Kongres Ped. we Lwowie
*definicja wychowania: „Wychowanie młodzieży jest jedną z czynności życia narodowego i w ścisłym pozostaje związku w jego kształceniem”
*Definicja PS: „(to takie) ujęcie nauki wychowania, które w każdej jednostce widzi dziecię swego narodu i czasu, spadkobiercą całej kultury i współtwórcę jej przyszłości”
Początki PS: próba podsumowania
Od początku PS w Polsce przyjmowała i respektowała następujące główne idee, które na stałe weszły do podstaw ideowych tej dyscypliny:
1.Sprawiedliwość społeczna
2.Podmiotowość społeczna
3.Pomocniczość
4.Edukacja społeczna
Prageneza PS I: 1) Idee Oświecenia 2) Praca u podstaw 3) Neoromantyzm 4)Pedagogika empiryczna (metoda naukowa)
Geneza PS II: 1) Polityka Caraktu – analfabrtyzm 2) Rozwój ruchu 3)Jawna i tajna oświata 4)Pedagogika wzmożenia duchowego
Geneza PS III: 1908 1)Uspołecznienie wychowania: demokratyzacja 2)Młode pokolenie – przyszłość 3) Dzieci – możliwość rozwoju 4)Bariery rozwoju: nędza i ciemnota
Geneza PS IV: 1909 1)Wychowanie – czynność narodowa i narodowotwórcza 2)Pedagogika społeczna – nauka o wychowaniu 3) Socjalny wymiar wychowania 4)Wychowanie – wspieranie sił społecznych (kapitał umiejętności społecznych)
Część II: Pytania o „przejścia graniczne”
Fazy rozwoju PS:
Faza wstępna ( 1909 – 1913 – 1925 ): między pracą oświatową a pracą socjalną
1913 r. = „Praca oświatowa. Jej zadanie, metody, organizacja” = pierwszy podręcznik PS
Treść: bogata tematyka ( oświata, kultura, praca socjalna ), autorzy: L. Krzywicki, J. Dziubińska, H. Radlińska; nowatorstwo ( domy ludowe, kluby rolnicze, związki zawodowe, spojrzenie całościowe )
Znaczenie: od działalności polityczno – społecznej ( agitacja ) do pracy oświatowej, od akcji społecznej do metodyki, od działacza – bojownika do oświatowca – profesjonalisty, od historii do teraźniejszości, legitymizacja
Instruktaż oświatowy:
*nowe potrzeby społeczno – oświatowe i role ruchu społecznego: Instytut Oświaty i Kultury im. Staszica, Zw. Kółek Rolniczych, Zw. Młodzieży Wiejskiej RP
*twórcy i działacze: Z. Kobyliński ( oświata rolnicza ), K. Korniłowicz ( młodzież rolnicza ), J. Cierniak ( teatr ludowy )
Faza stabilizacji: w stronę teorii i metodologii ( 1925 – 1939 – 1945 )
1 Studium Pracy Społeczno – Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie – 1925 r., jedna z pierwszych tego typu szkół w Europie
Kształcenie pedagogów społecznych/ pracowników socjalnych na poziomie wyższym w zakresach:
*oświata dorosłych *bibliotekoznawstwo *opieka społeczna nad matką i dzieckiem *organizacja życia społecznego
SPSO *wysoki poziom dydaktyczny *ok 600 absolwentów *profesjonalizacja zawodów pr. Społecznego *kadra: Krzeczkowski, Korniłowicz, Kobyliński, Korczak
Teoria
H. Radlińska: „Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego. Szkice z ped. Społ.” Warszawa, 1935
Zarys PS: przedmiot odrębny od socjologii wychowania czy polityki społecznej: „wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek. W ich związkach odnajduje cele, stawiane świadomej czynności: wychowawczej, w ich świetle charakteryzuje używane środki działania”
Metodologia i metoda
*H. Radlińska: (red.) „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” W-wa 1937r.
*Przedmiot: życie społeczne ( środowiskowe ) a praca szkoły ( kariera szkolna ucznia )
*obszar: środowisko od biednych po dostatnie ( Wola, Annopol, Ochota )
*cele: metodologiczny ( diagnoza ) i praktyczny ( zmiana )
*metoda: badanie i działanie w środowisku; zespół różnych specjalistów, pomoc, kompensacja, wsparcie, poradnictwo
Faza adaptacji i kompromisu ( 1945 – 1956 – 1980 )
Krótkie dzieje Katedry PS UŁ ( 1945 – 52 )
*nowe potrzeby i badania: sieroctwo wojenne, oświata dorosłych, badanie życia oświatowego i społecznego
*nowi pracownicy: R. Wroczyński, A. Kamiński
*1950 – H. Radlińska „Egzamin z pedagogiki społecznej” (skrypt)
Określenie PS z 1950 r.
„PS jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury ) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem nauki na zapewnienie bytu, wartości oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.”
Znaczenie definicji z 1950 r.
*przejście od wychowania patriotycznego (1908) i służby społecznej (1935) do ujęcia interdyscyplinarnego (1951)
*interdyscyplinarność ( współdziałanie i integrowanie na wyższych poziomach uogólnień )
*otwartość i elastyczność = nowoczesność, także w dzisiejszym znaczeniu: ponowoczesna mobilność ( sieci, przypływy, podróż, nowe rozumienie wychowania – wsparcie )
*stały „punkt widzenia” = tożsamość, trwałość („Kotwica”)
*„punkt widzenia”
a)relacja człowiek – środowisko
b)wpływ bytu i kultury ( środowisko, zasoby kulturowe )
c)wpływ ludzi na ochronę i rozwój wartości ( siły ludzkie, kapitał społeczny, podmiotowość, obywatelstwo )
d)przetwarzanie środowiska ( zmiana, rozwój, twórczość )
1956: nowe szanse
1956: odwilż polityczna
1957: Katedra Ped. Społecznej UW – R. Wroczyński
1961: Katedra Ped. Społecznej UŁ – A. Kamiński
Rok 1956 – nowe badania: szkoła środowiskowa, teoria i metodologia, pedagogika pozaszkolna, czas wolny, edukacja permanentna, opieka wychowawcza, poradnictwo szkolno – zawodowe
Nowe podręczniki: R. Wroczyński, Praca oświatowa 1964; A. Kamiński, Funkcje PS 1972; R. Wroczyński, PS 1974 (76,79,85)
Znaczenie terminów: „adaptacja” oraz „kompromis”
*zasada praktycyzmu: „wykazać przydatność”
*akceptacja warunków politycznych (kompromis)
*akceptacja paradygmatu naukowego: materializm, scjentyzm, empiryzm
*uzyskać formalną akceptację naukową (program nauczania, podręczniki, formalny awans naukowy)
*uchronić się przed „zgniłym kompromisem”
Faza otwarcia i reinterpretacji po 1980r.
*znaczenie 1980r.: wolność, odwaga, kontakty i inspiracje zagraniczne
*pierwsza publikacja: T.Pilch, B. Smolińska – Theiss (red.) „Pedagogika społeczna – poszukiwania i rozstrzygnięcia” 1984
*znaczenie: 2004 wspólnota europejska
*nowe obszary badań i nowe problemy :a)transformacja ustrojowa a edukacja ;b)integracja europejska; c)stabilizacja ustrojowa; d) wychowanie demokratyczne; e)wychowanie europejskie
„Przejścia” w tej fazie (zmiany):
*od opieki do wsparcia społecznego
*od instytucji państwowych do organizacji pozarządowych i samorządu lokalnego
*od wychowania pozaszkolnego do edukacji środowiskowej, regionalnej i międzykulturowej
Zakończenie: pytania o rosnącą siłę PS
1. Powstanie i rozwój dyscypliny
*kodyfikacja formalno – naukowa: dyscyplina naukowa, przedmiot, zadania, metoda
*instytucjonalizacja: szkoły, katedry, ludzie (środowiska)
*źródło; symulator rozwoju PS: żywy, twórczy związek wychowania z życiem, podmiotowość, kreacja vs urabianie
2. Główne cechy: *wyjście poza mury szkolne *radykalizm społeczny: emancypacja *idea demokracji: podmiotowość, edukacja dla wszystkich *społeczno – kulturowe czynniki wychowanie vs czynniki psychologiczne
3. Niebezpieczeństwa: *migotanie znaczeń *„rozmycie”, utrata tożsamości *płytka empiria *„efekt sponsora”
4. Nowe wyzwania -płynna nowoczesność i globalizacja (np. środowisko wychowania dziś, tożsamość, zakorzenienie społeczne?)
Środowisko – Przestrzeń – Miejsce – Sieć
(Ped. Społ.: miejsce między wymiarem indywidualnym a globalnym)
1.Środowisko: perspektywa klasyczna
2.Wielowymiarowość przestrzeni edukacyjnych
3.Dwie kategorie: miejsce i nie-miejsce
4.Sieci
Teza wykładu
„Nowy dzisiejszy świat” ergo „nowe środowisko życia”
*świat nowych technologii i nowych ideologii
*świat globalnych mechanizmów i reguł
*świat „ducha ekonomizmu”
*świat społeczeństwa postindustrialnego, sieciowego
*świat płynnej (po)nowoczesności
*świat globalnych problemów systemowych: ekonomicznych, gospodarczych, politycznych, kulturowych
*świat globalnych problemów społecznych: głód, przeludnienie, bieda, handel narkotykiem, międzynarodowy terroryzm, etc.
*stąd problem: wychowanie jako mapa i kompas czy jako puzzle?
Środowisko: perspektywa klasyczna
Główne pojęcia
*Środowisko: „...składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne” R. Wroczyński Ped.społ., 1979 s.78
*Otoczenie: „...cała zewnętrzna struktura, niezależnie od tego, czy jest ona trwała czy zmienna i czy stanowi źródło bodźców rozwojowych” (jw.)
*Środowisko wychowawcze: „społecznie kontrolowany i ukierunkowany na realizację celów wychowawczych system bodźców przyrodniczych, kulturowych i społecznych” (A. Kamiński „Studia i szkice pedagogiczne” 1978)
Struktura środowiska
a)składniki naturalne: czynniki geofizyczne, biogeograficzne (np. klimat, ukształtowanie terenu, fauna i flora
Funkcje SN: socjalizacja, kulturowa = ochrona środowiska, ochrona i promocja zdrowia
b)składniki kulturowe: świat tworzony przez człowieka; wytwory kultury materialnej i niematerialnej
Genius loci → duch miejsca
Funkcje SK: integracyjna, tożsamościowa, zakorzenienie społeczne
c)składniki społeczne: jednostki, grupy społeczne, zbiorowości ludzkie: zjawiska społeczne, np. więzi społeczne, zależności społeczne, wzory działań społ., zwyczaj i obyczaj, sankcje
Funkcje SP: socjalizacyjna, kulturowa, pragmatyczna
d)składniki medialne (elektroniczne): ogół środków masowego przekazy: klasyczne (radio, TV, komputer) i najnowsze: internet, multimedia, gry
Funkcje = nowa jakość; f. Poznawcze, społeczne, kulturowe
- nowe zadania dla pedagogiki, np.: środowisko wirtualne, infoholizm
Środowisko a zadania pedagogiki społecznej:
a)zadania diagnostyczne: zmierzyć rodzaj, zakres, siłę, skutki wpływów środowiskowych, np. wskaźnik ogólny środowiska (Radlińska), skala pomiaru (Trempała), pomiar środowiska wychowawczego (Winiarski)
b)budowa i organizacja środowiska: gotowe, „dla kogoś”
Wielowymiarowość przestrzeni edukacyjnych
Przestrzeń – pojęcie i koncepcja:
a)koncepcja Yi – Fu – Tuana:
Przestrzeń = wynik ludzkiego doświadczenia, ogólna rama, w której centrum jest przedmiot
Rodzaje przestrzeni:
*mityczna: konstrukcja intelektualno – emocjonalna; obszar mało znany, mglista struktura, brak wiedzy, element światopoglądu
*pragmatyczna: zespół praktycznych działań o charakterze ekonomicznym
*teoretyczna (abstrakcyjna): przestrzeń pragmatyczna opisana za pomocą symboli – językiem nauki i kultury
b)Jana Andrzeja Kłoczowskiego
*Trzy rodzaje przestrzeni: fizyczna, ludzka, boska
*przestrzeń boska: odczucie sacrum; wyłącza z przestrzeni fizycznej określony fragment - „miejsce święte”, które zbliża do Absolutu, nadaje nowy sens, czas boski
*znaczenie dla pedagogiki? Nowe formy środowiska, aktywności, kultury
Jak pedagogicznie działać w przestrzeni?
a)Diagnoza społeczno – kulturowa sił jednostkowych i sił społecznych: elementy niewidzialne środowiska – tradycja, kultura, potrzeby, dążenia
b)badania i działanie: współpraca, inicjowanie, wspieranie, dialog
Program Węgrów: Stacja badawcza WP UW 1985 – 1992 (Dziekan: A. Przecławska, kier. B. Smolińska – Theiss)
Cele i formy pracy:
*system wychowania w małym mieście
*waga kontekstu politycznego: podmiotowość, emancypacja, uruchomienie „sił ludzkich”, transformacja społeczno – polityczna
*warsztat badawczy studentów pedagogiki
*organizacja: różne części: szkoła, dzieci, instytucje, historia lokalna
Dwie kategorie: miejsce i nie - miejsce
*Koncepcja miejsca: przestrzeń fizyczna i naturalna + współczynnik humanistyczny; moje, bliskie, ukochane; źródło wiedzy, wartości, emocji; punkt orientacyjny; „mała ojczyzna”; postawa „bycie u siebie” (np. koncepcja St. Ossowskiego)
*Koncepcja nie – miejsca: Marc Ange; francuski antropolog, lata 90 XX w.; opisuje relacje przestrzenne w warunkach komercji konsumpcji, czasu wolnego (np. lotniska, stacje kolejowe, budynki sieci restauracji); świat prowizoryczny, efemeryczny, chwilowy
*Nie – miejsce („pusta przestrzeń”): element płynnej ponowoczesności; przestrzeń bez właściwości humanistycznych – bez pamięci, racjonalności, anonimowy fragment świata, punkt na mapie codziennych przebiegów, pogłębia poczucie osamotnienia
Zakończenie
*środowisko: wielopostaciowa i wielofunkcyjna forma
*środowisko: dynamika i ewolucja pojęcia – przestrzeń, miejsce, nie – miejsce
*środowisko + płynna nowoczesność = glokalność
*człowiek globalny: bohater czy przegrany dzisiejszych czasów?
*Środowisko a pytania o edukację i tożsamość
Współczesne miasto jako środowisko wychowawcze
Uzależnienie od miejsca:*proces globalizacji *gospodarka kapitalistyczna – konieczność mobilności *rozwój turystyki
Klasa metropolitarna: *nie są związani z żadną konkretną przestrzenią *ich tryb życia sprzyja zmianom miejsca *nigdzie się nie zakorzeniają *jest w opozycji do klas zakorzenionych
Odwrót do lokalności: *zainteresowanie tym co lokalne, odróżniające od innych *tęsknota za tym co swojskie *nacisk (?) na historię lokalną, pielęgnowanie tradycji
Glokalizacja i odwrót do lokalności / powrót do lokalności ->dwa przeciwstawne procesy
glokalizacja → glokalizacja tego co lokalne i lokalizacja tego co globalne
przykład: mak kiełbasa, mak wieś → to co lokalne połączone z tym co glokalne
czyli glokalizacja
Glokalizacja: adaptowanie globalnych zwyczajów do lokalnych potrzeb ( podkreślenie aktywnej roli społeczeństwa, które ma wpływ, może je zmieniać, adaptować na swoje warunki )
Miejsce jako kategoria społeczno – pedagogiczna
miejsce a przestrzeń ( Yi Fu Tuan ) = bezpieczeństwo, zakorzenienie a wolność, ryzyko
Miejsce jest pedagogiczne: *kształtuje nas *może być przez nas kształtowane z intencją edukacyjną/ pedagogiczną
Miasto jako środowisko lokalne: *uczestnictwo w wielkiej liczbie grup celowych *dominacja więzi rzeczowych *powierzchowność więzi międzyludzkich *zanik tradycyjnych autorytetów *bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna *anonimowość życia i działania *zanik instytucji sąsiedztwa *społeczność jest podzielona *zróżnicowanie ( heterogeniczne ) *poczucie braku przynależności *słaba obywatelskość *większa tolerancja *segregacja struktury → przestrzenna
Grupy Celowe nie są pierwotne, to np. stowarzyszenia, klasa, studenci. Uczestniczy w nich zwłaszcza młodzież. Dominują w nich więzi rzeczowe – wszystko nam jedno z kim będziemy załatwiać daną sytuację (czy ktoś będzie na kasie – i kto, czy może będzie to automat)
Znaczenie organizacji przestrzeni
przestrzeń do społeczna *sprzyja nawiązywaniu relacji społecznych (ciepłe barwy; jest gdzie usiąść) *daje poczucie bezpieczeństwa *skłania do wydłużenia kontaktu*skłania do skracania dystansu
przestrzeń od społeczna *skłania do izolowania się i unikania kontaktu *nie daje poczucia bezpieczeństwa i komfortu
Warszawa: Babilon i Jerozolima jednocześnie
*Jerozolima – miejsce święte dla trzech religii
*Babilon – symbol upadku grzechu, chaosu → miasto, które przyciąga i odpycha; świętość wynika z przeszłości Warszawy, historii
Wady: *estetyka *mało planowy rozwój *tempo życia – ciągle trzeba się spieszyć *brak atrakcyjnej przestrzeni publicznej
Zalety: *możliwość pracy → to, co przyciąga nas do dużych miast
*wyższe zarobki (ale też wyższe wydatki) *impet inwestycyjny *bliskość urzędów i instytucji kultury *historia miasta *liberalne stosunki społeczne
Współczesna Warszawa:
*miasto to więzi międzyludzkie
*zjawisko suburbanizacji:
- proces ekspansji, zabudowy miejskiej daleko, poza granice miast, na wieś, na peryferie
- tworzy się nowa burżuazja mieszkająca na obrzeżach
- charakterystyczne dla miast rozwiniętych i rozwijających się (inaczej ten proces wygląda w Europie, a inaczej w Ameryce)
- postrzegany jako niewłaściwy kierunek rozwoju miasta
*enklawy nowoczesności w zdegradowanej przestrzeni (przy nowoczesnym budynku, osiedlu stare, walące się domy czy budynki)
*centralizacja peryferiów – przejmują rolę centrum (kulturę, rozrywkę) przez centrum handlowe; peryferyzacja centrum → centra zaczynają wymierać po godzinach pracy (np. Waszyngton)
*prywatyzacja i komercjalizacja przestrzeni publicznej wiąże się z CH – chodzi o zawłaszczanie przestrzeni publicznej (funkcję przestrzeni publicznej i tam, gdzie jest ona nieciekawa zajmuje CH)-> są ławki, kawiarnie, ponazywane alejki i jest bezpiecznie; są zakątki dla dzieci (ale ta przestrzeń ma właściciela, regulaminy, więc jest to imitacja przestrzeni publicznej)
Idealne miasto daje mieszkańcom szanse rozwoju i spotkania z drugim człowiekiem!
*stworzenie przestrzeni wspólnej, skłaniającej do spotkań i uczestnictwa w życiu miasta
*atrakcje przyciągające mieszkańców (kina, teatry, restauracje) – dające możliwość kontaktu z drugim człowiekiem
*zasada zrównoważonego rozwoju miasta (np. ruch nowego urbanizmu w USA)
*odtwarzanie elementów tradycyjnego miasta (duże miasto jako zespół mniejszych miasteczek)
*rewitalizacja niektórych dzielnic/ osiedli
*wyznaczenie przestrzeni pół publicznych na osiedlach
*budynki zmniejszające anonimowość
*utrzymanie terenów zielonych
*patia, dzielnice, podwórka – by zamknąć przestrzeń między blokami
*instytucje życia codziennego – blisko domu
*„punkty orientacyjne” - charakterystyczne/ szczególne dla danego miasta/ miejsca
Dzieci ulicy i pedagogika ulicy
definicje: Dzieci, dla których ulica stała się domem lub źródłem środków do życia i które nie mają wystarczającej ochrony i nadzoru ze strony rodziców lub opiekunów.ONZ
Dzieci poniżej 18 r.ż., które przez krótszy lub dłuższy czas żyją w środowisku ulicznym, przenoszą się z miejsca na miejsce, przebywają w grupach rówieśniczych. Rada Europy
Dzieci, które na skutek niewypełnienia przez rodziców podstawowych funkcji opiekuńczo – wychowawczych spędzają czas na ulicy czy podwórku, gdzie zdobywają doświadczenie życiowe. Dzieci wychowujące się na ulicy. Krajowy Komitet
Dzieci ulicy na świecie (w mln)*Ameryka Łacińska 40*Azja 30*Afryka 10*Europa 3*Australia 1,5
Kategorie dzieci ulicy:wg Consortium for Street Children: *pracujące na ulicy (street working children) *żyjące na ulicy (street living children) *zagrożone (children at risk)
w Polsce ( wg Kołak 2002r. ): *uciekające z domów rodzinnych *uciekające z placówek opiekuńczych *pracujące na ulicy *prostytuujące się *z grup przestępczych
Fawele, slumsy, dzielnice nędzy
Bezprizorni – rosyjskie dzielnice ulicy *szacunki: od kilkuset tys. do nawet kilku milionów dzieci
żyją na ulicach, wokół dworców, na stacjach metra *zdecydowana większość ma rodziców
Dzieci – żołnierze i werbowane przez gangi
*nawet do 300 tys. dzieci na świecie (Angola, Czad, Rwanda, Sierra Leone, Kolumbia, Czeczenia, Salwador)
*werbowane ochotniczo lub pod przymusem
*wykonują różne funkcje: od pomocniczych do zabijania wskazanych ofiar
Dziecięca/ młodociana prostytucja
*problem dotyczy zarówno biednego Południa, jak i bogatej Północy, także Polski
*dotychczasowe problemy lokalne (np. handel dziećmi) globalizują się
*przymus bądź dobrowolność (np. eksperymentowanie z własną seksualnością, zabawa, „łatwy” i szybki zarobek, poszukiwanie bliskości, wsparcie, akceptacja, szansa na wyrwanie się z domu rodzinnego)
*związane z seksturystyką
*Azja Płd. – Wsch. to eksporterzy, a Południe to importerzy
*rozerotyzowanie kultury masowej
*prostytucja aspiracyjna, kulturowa, sportowa, głodowa
Dzieci ulicy w Polsce: *wg szacunków KKWR wśród każdej setki dzieci w wieku szkolnym znajduje się 5 dzieci ulicy *„stary – nowy” problem *1908r. → gniazda sieroce; Lisiecki
Czynniki „wypychające” dzieci na ulicę: *dysfunkcje rodziny (przemoc, alkoholizm, atrofia więzi rodzinnych) *niespełnianie oczekiwań, odrzucenie w rodzinie *trudności szkolne i odrzucenie w środowisku szkolnym *ubóstwo i wykluczenie społeczne *bezrobocie *klęski żywiołowe *poszukiwanie przestrzeni i niezależności *wojny domowe (dzieci – żołnierze) *epidemie *zmiany obyczajowe *konsumpcjonizm i zorientowanie na sukces współczesnej kultury
Wybrane zagrożenia związane z życiem na ulicy *zaburzenia prawidłowego rozwoju (agresja, autoagresja) *okaleczenia *zagrożenia zdrowotne (wypadki, choroby: AIDS, choroby weneryczne) *demoralizacja *konflikty z prawem i przestępczość *uzależnienia (narkomania) *zagrożenia wykorzystywaniem seksualnym i przemocą *mniejsza sprawność intelektualna
Pedagogika ulicy (podwórkowa, streetworking)
*zamierzona działalność wychowawczo – profilaktyczna prowadzona w otwartym środowisku lokalnym, a potem w świetlicy środowiskowej
*podstawowa forma to animacja – projekty dziecięce realizowane w środowisku i poza nim, ale też:
- organizacja czasu wolnego
- kontakty z rodzinami, szkołą, innymi instytucjami
- przygotowanie do dalszej pracy wychowawczej, edukacyjnej, terapeutycznej
Pedagogika podwórkowa
*ruch osiedlowych i środowiskowych działań skierowanych do dzieci
*szczególnie rozpowszechniony w latach 50 i 60 XXw.
*Odpowiedź na potrzeby środowiska lokalnego
*świadome i nie, celowe i nie, zaplanowane i niezaplanowane działania pedagogiczne wykorzystujące zasoby środowiska, skierowane do dzieci
*praca profilaktyczno – wychowawcza wspierająca rozwój
*np. program „Bezpieczna Ulica” KKWR
Streerworking
*metoda pracy socjalnej polegającej na realizowaniu działań socjalnych poza miejscem funkcjonowania tradycyjnych instytucji pomocowych
*gł. działania pomocowe i interwencyjne, informacja i profilaktyka
*zasada redukcji szkód (harm reduction)
*odmiany: partyworking, streetworking w CH, networking
*przykłady: program STACJA, Stowarzyszenie Pomocy Rodzinie „Droga”, Stowarzyszenie Lambada, TADA
Zasady pracy: *stabilność i indywidualność *czytelność, otwartość *cierpliwość
Praca z dziećmi ulicy
*istota: dotarcie do naturalnego środowiska (ulica) i wyjście poza nie, by otworzyć na świat i uspołecznić
*formy pracy: m.in. animacja społeczna i kulturalna, pedagogika zabawy, mediacja, edukacja i aktywizacja przez sztukę
*metody: praca z indywidualizowanym przypadkiem, praca grupowa, elementy organizowania środowiska (integrowanie sąsiedztwa, utworzenie wspólnoty)
Prekursorzy Pedagogiki Ulicy
św. Jan Bosco (1815 – 1888), pedagogika prewencyjna
*salezjanin, założyciel oratoriów (świetlica, bezpieczne miejsce)
*oratoria dla dzieci ulicy (Turyn)
*główne zasady wychowania: miłość, religia, rozum (elementy ped. Prewencyjnej)
*odwołanie do potencjału dobra i rozumu u dziecka
*twórca ped. Prewencyjnej (zapobiegającej)
*prewencyjność – zapobieganie wypaczającym doświadczeniom/ niewłaściwym postępkom
*unikanie/ rezygnacja z kar
Antoni Makarenko (1888 – 1939), twórca wychowania kolektywnego (Rosja)
*kolonia im. M. Gorkiego dla bezprizornych (bezdomnych dzieci) na Ukrainie (1920)
*„optymizm pedagogiczny”
*wychowanie w kolektywie (wzajemne oddziaływanie na siebie wychowanków)
*ogromna rola marzeń, poczucia radości dnia jutrzejszego
*wychowanie przez pracę (konkretna, użyteczna, praca która ma działać wychowawczo)
Janusz Korczak (Henryk Goldszmit, 1878/9? - 1942)
*dziecko – człowiek i obywatel
*wybitny pedagog, lekarz, pisarz i działacz społeczny
*„Dzieci ulicy” (1901)
*Dom Sierot (1912 – 1942): „społeczeństwo dziecięce na zasadach sprawiedliwości, braterstwa, równych praw i obowiązków”
*system samowychowania i samorządności, „republika dziecięca”
*„Jak kochać dziecko” (1920 – 1921)
*„Prawo dziecka do szacunku” (1929)
*dziecięce obywatelstwo
Kazimierz Lisiecki „Dziadek” (1902 – 1976)
*ogniska wychowawcze
*Klub Gazeciarzy (1919) → Ogniska Wychowawcze dla dzieci ulicy
*Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy (1928 – 1952) → PZOW (1956 – 1996) → ZOW (1996 - )
*ogniska – miejsca o charakterze domu rodzinnego
*„oddaj innym to, co sam dostałeś. Nic ci się od życia nie należy tylko dlatego, że potrzebujesz. Na wszystko musisz zapracować.”
*wstyd za zło i nic za darmo
Grupa Pedagogiki i Animacji Społecznej
*od 1997r. Na warszawskiej Pradze
*działanie w środowisku otwartym
*cele: zawrócić dzieci z ulicy; pokazać inny sposób funkcjonowania; „by w przyszłości stali się porządnymi ludźmi”;
*różnorodne projekty i formy działań:-wycieczki po mieście;
zajęcia sportowe; projekty artystyczne (np. fotograficzne, filmowe, muzyczne, teatralne); wymiana międzynarodowa z Francją; wyjazdy wakacyjne; Szkoła Ruchoma
Przykłady działań *Kobiece (Teatr Remus, GPAS, Warszawa) *Podwórko Płock (Pracownia Sztuk Wizualnych Farbiarnia) *Słoneczne Podwórko (ZOW im. K. Lisieckiego, Warszawa) *Szkoła Ruchoma (GPAS, Warszawa) *Dom Kultury na Kółkach (Ośrodek Działań Kulturowych Las, Bydgoszcz)
Wielokulturowość i zróżnicowanie kulturowe – geneza *Dekolonizacja *Procesy globalizacji *Migracje różnego typu *Odwrót w stronę lokalności, poszukiwanie zakorzenienia, nowa lokalność, ożywienie etniczne
Wymiary wielokulturowości: (wg Ch. Inglis) *deskryptywny *ideologiczny *polityczny
Akulturacja ogół zjawisk pojawiających się w rezultacie długotrwałego, bezpośredniego lub pośredniego kontaktu kulturowego dwóch grup kulturowych, prowadzącego do zmian wzorów kulturowych jednej, drugiej lub obu kultur
Integracja – kultywujesz swoją kulturę i kulturę kraju w którym jesteś
Asymilacja – nie podtrzymujemy swojej kultury
Separacja – kultywujesz tylko swoją kulturę w innym kraju
Marginalizacja – utrata własnej kultury i niemożność/ nieumiejętność wejścia w integrację z nową kulturą
Społeczeństwo wielokulturowe (A. Sadowski) *Społ. Zróżnicowane kulturowo *Społ. Pluralistyczne *Społ. Wielokulturowe
Rodzaje społeczeństw wielokulturowych
*Państwa narodowe z dużą liczbą imigrantów (Niemcy, Wielka Brytania)
*Państwa imigranckie (USA, Australia)
*Społeczeństwa z zasiedziałymi mniejszościami (np. przedwojenna Polska)
„Melting pot” (USA) metafora tygla, w którym stapiają się różnorodne kultury, co prowadzi do powstania do nowej jakości: kultury amerykańskiej i narodu amerykańskiego
Sałatka” *metafora sałatki, w której różne elementy składowe istnieją obok siebie *kulturowy pluralizm, ideologia wielokulturowości *inne metafory: mozaika, „szwedzki stół”
Międzykulturowość Uczestnictwo wielu kultur na wspólnych zasadach, na jednej przestrzeni.
Społeczeństwo międzykulturowe różne grupy żyjąc na tym samym terytorium wchodzą ze sobą w otwarte interakcje, którym towarzyszy wymiana i wzajemne zrozumienie
Dylematy wielokulturowości
*polityka wielokulturowości uprzywilejowuje mniejszości
*podtrzymywanie różnicy utrwala nierówności
*czy możliwa jest spoistość państwa i wspólnota celów wszystkich obywateli?
*Ignorowanie stanowiska mniejszości
*ignorowanie relacji między prawami kolektywnymi a indywidualnymi
*jakie są koszty wielokulturowości?