FILOZOFIA PRAWA
Platon
Państwo:
ludzie nie są samowystarczalni,
wspólne zamieszkiwanie jednego miejsca,
wspólnota dóbr itd.,
mądrość – rządy strażników doskonałych,
męstwo – cecha wojskowa,
rozwaga – panowanie nad sobą,
sprawiedliwość – harmonia w. w. cnót,
dążenie do doskonałości (uniwersalność i stałość),
dobro państwa ponad dobrem osobistym,
podział władzy,
ustrój połączenie monarchii i demokracji (krytyka stricte demokracji).
Prawo:
panowanie nad temperamentem i pożądliwością,
trzy instancje sądu z możliwością wyboru sądu orzekającego w danej sprawie,
świadomość prawna,
jednolitość prawa przez rozbudowany system urzędniczy,
poczucie moralne i prawne,
rozum + temperament + pożądliwość = dusza,
zasada złotego środka (także w odniesieniu do państwa),
niemożność pogodzenia bogactwa ze sprawiedliwością,
podział na trzy klasy,
idea sprawiedliwości rozdzielczej.
Arystoteles
Państwo:
Wspólnota rodów i miejscowości dla doskonałego i samowystarczalnego bytowania,
Osiągnięcie dobra ogólnego,
Powstanie na drodze naturalnego rozwoju,
Nie może rozwijać się ku jedności – wielość,
Krytyka wspólności dóbr itd.,
Celem szczęśliwe życie,
Poparcie monarchii, arystokracji i politei,
Potępienie tyranii, oligarchii i demokracji (z najliczniejszym stanem średnim).
Prawo:
Sprawiedliwość – zgodność z prawem i słusznością, proporcjonalność, równość,
Akty męstwa, umiarkowania, łagodności, oddawanie innym co się im należy,
Cnota etyczna,
Sprawiedliwość legalna, rozdzielcza, wyrównawcza, społeczna, z natury, z ludzkiego stanowienia (obywatele są „wspólnikami” podobnymi z natury, ale różnią się charakterem),
Działanie wskutek postanowienia – świadomy i dobrowolny wybór,
Prawość ponad sprawiedliwością.
Augustyn
Państwo:
Ziemskie – życie podług ciała, powołane przez miłość własną; pogarda Boga; chwała w sobie,
Niebieskie – życie podług ducha, powołane miłością Boga; pogarda sobą; chwała w Panu,
Instytucja ojca rodziny – troska o domowników,
Dom zaczątkiem państwa,
„państwo niebieski podczas pielgrzymki swej korzysta z pokoju ziemskiego” – dojście do pokoju niebieskiego gwarantuje nieśmiertelność,
Konieczność dążenia do ideału.
Prawo:
Niesprawiedliwe prawo przestaje być prawem,
Bezkarność mniejszych przestępstw,
Niezależność prawa od namiętności,
Kara Bożej Opatrzności,
Prawo doczesne – zmienność, zapożyczenia z prawa odwiecznego,
Prawo odwieczne – sprawiedliwość jest równoznaczna z powszechnym panowaniem idealnego ładu; niezmienność,
Sprawiedliwość – powszechny, doskonały porządek.
Tomasz z Akwinu
Państwo:
Człowiek jest z natury istotą społeczną; społeczność to zjednoczenie ludzi dla wspólnego, rozumnego, celowego działania,
Idea ładu społecznego wymaga istnienia władzy, która ma być przede wszystkim gwarantem porządku społecznego,
konieczność istnienia władzy wynika z zasad prawa natury – porządek, hierarchiczność oraz uświadamiania sobie nierówności między ludźmi,
Władza państwowa pochodzi tylko po części od Boga – boska jest sama idea i zasada władzy, poczucie zagwarantowania rozwoju stosunków społecznych wymaga odwołania się do zjawiska władzy- zrozumienie podporządkowania się jednych ludzi drugim,
Ustrój ustanawiają ludzie, ich sprawą jest odwołanie się do instytucji gwarantujących ład, sprawiedliwość i mądrość; rządzący muszą być rozumni i sprawiedliwi by mądrze rządzić,
Poparcie monarchii – król gwarantuje poczucie sprawiedliwości, tożsamości narodowej, jego podstawowym obowiązkiem jest mądre kierowanie losami społeczeństwa; aby móc to robić powinien być wyposażony w odpowiednie uprawnienia, pamiętając równocześnie, że władza służy dobru ogółu,
Rozdział kościoła od państwa – kościół powinien oceniać politykę władców z punktu widzenia kryteriów wyższych niż doczesne; jest to przewaga moralna papieża jako autorytetu w sprawach kościelnych jak i ocen polityki państwowej; rozdział jest wiec pozorny- zakłada formalnie niezależność i równość kościoła i państwa, jednak oznacza równocześnie moralną i doktrynalną przewagę kościoła nad państwem.
Prawo:
Prawo – norma i miara ludzkiego postępowania przynależna do rozumu,
Na celu dobro wspólne; cel ostateczny – szczęście,
Każdy jest dla siebie prawem, stanowi je wspólnota i osoba urzędowa,
Rozporządzenie rozumu, nadane dla dobra wspólnego i ogłoszone przez tego, kto ma pieczę nad wspólnotą,
Prawo wieczne pochodzące i istniejące w Bogu,
Prawo naturalne to prawo wieczne istniejące w stworzeniach; zdolność odróżniania dobra od zła,
Prawo ludzkie to rozporządzenia wypracowane ludzkim rozumem do regulacji spraw międzyludzkich,
Konieczne prawo boże pozytywne pomagające w osiągnięciu celu ostatecznego, zapewniające właściwą ocenę postępowania,
Stare i nowe prawo boskie,
Zarzewie grzechu to kierowanie się zmysłowością, odejście od Boga i prawa rozumu,
Prawo czyni ludzi dobrymi dzięki cnocie uległości,
Kara skutkiem prawa,
Prawo wieczne – ratio mądrości bożej, kierującej wszystkimi czynnościami i poruszeniami,
Poznanie prawa wiecznego przez promieniowanie i udzielanie się,
Prawo pochodzi od prawa wiecznego, jeśli wywodzi się z rozumu do prawdziwego celu życia ludzkiego,
Doskonalsze i niedoskonałe podleganiu p. wiecznemu przez dwoistość natury ludzkiej,
Nieusuwalność prawa naturalnego z duszy ludzkiej,
Uchwalanie praw gwarancją spokoju i wychowania w cnocie,
Zgodność prawa z religią, sprzyjanie wychowaniu, służenie dobru wspólnemu,
Abstrakcyjność i konkretność norm,
Tępienie cięższych wad i występków,
Prawo sprawiedliwe obowiązuje w sumieniu,
Sprzeciwienie się literze prawa, gdy ma to na celu uniknięcie szkodliwości dla dobra wspólnego,
Zmiana prawa dla jego doskonalenia,
Sprawiedliwość odnosi się do drugich,
Złoty środek umiarem w człowieku cnotliwym,
Współmierna równość w sprawiedliwości,
Dobro godziwe, przyjemne i użyteczne,
Racjonalność w prawie naturalnym.
Hugo Grocjusz
Państwo:
Zmierzanie do zabezpieczenia każdego, co się mu należy przy wspólnej pomocy i za wspólnym porozumieniem,
Rozum i natura społeczeństwa nie zabrania wszelkiej przemocy, tylko tej, która narusza prawo innych.
Prawo:
Prawo naturalne – nakaz prawego rozumu, który wskazuje, że w każdej czynności tkwi moralna ohyda lub moralna konieczność i w konsekwencji Bóg, który jest twórcą natury, czynności takiej zabrania lub ją nakazuje,
Niezmienność prawa natury, tylko rzeczy, o której ono stanowi,
Zdolność prawną posiadają istoty z natury posługujące się ogólnymi zasadami,
Dowody na istnienie prawa natury:
A priori – zgodność lub niezgodność jakiejś rzeczy z rozumna i społeczną naturą człowieka,
A posteriori – na podstawie wiadomości wysuwanie wniosków, że to prawo uznawane przez narody mniej lub bardziej ucywilizowane;
Prawo ludzkie: p. cywilne (od władzy cywilnej), p. o szerszym zakresie (prawo narodów) i p. o węższym zakresie niż p. cywilne (podporządkowane władzy cywilnej, ale niepochodzące od niej),
Prawo pozytywne boskie powstałe z woli boskiej,
Dopuszczalna wojna w obronie jednostki i wartości wynikających z prawa naturalnego.
Thomas Hobbes
Państwo:
Lewiatan – sztuczny człowiek mający służyć obronie i opiece człowieka naturalnego – mimesis,
Władza suwerenna – sztuczna dusza,
Sędziowie, urzędnicy wymiaru sprawiedliwości i egzekutywy – sztuczne stawy,
Nagroda i kara – nerwy,
Bogactwo i dobrobyt – siła,
Bezpieczeństwo narodu – jego zadanie,
Doradcy – pamięć,
Słuszność i prawo – rozum i wola,
Zgoda – zdrowie,
Bunt – choroba,
Wojna domowa – śmierć,
Poznanie samego siebie, badanie ludzkiego serca,
Równość ludzi,
Wojna każdego z każdym,
Funkcją państwa zapewnienie bezpieczeństwa,
Rywalizacja, nieufność, żądza sławy – waśnie,
Powstanie państwa, gdy ludzie przenoszą na jedną osobę (suwerena) całą swoją moc i siłę- tak ustanowiony suweren nie może zerwać ugody.
Prawo:
Umowa społeczna – wzajemne przenoszenie uprawnień,
Ius naturale – wolność,
Lex naturalis – przepis lub reguła ogólna, znajdywana przez rozum, zabraniająca czynić to, co jest niszczące,
Stan naturalny – stan wojny,
Dążenie do pokoju podtrzymanie go,
Zrzekanie się uprawnień dla bezpieczeństwa,
Z natury nie ma rzeczy, do której człowiek nie miałby uprawnienia,
Gdzie prawo nie zakazuje świadczenia, tam ugoda jest ważna,
Gdzie nie ma nad ludźmi jednej wspólnej mocy, tam nie ma prawa,
Uprawnienie – wolność wykonywania czegoś lub zaniechania, a PRAWO wyznacza jeden ze sposobów zachowania i czyni go obowiązkiem.
John Locke
Państwo:
Stan wolności w granicach prawa natury,
Stan równości, gdy nikt nie ma więcej od innych,
Stan natury w zgodzie z prawem natury i rozumem – brak podległości,
Zachowanie siebie samego i reszty rodzaju ludzkiego,
Wykonywanie prawa natury w ręku każdego obywatela,
Rząd obywatelski środkiem zwalczania niedogodności stanu natury,
Formy wspólnoty: demokracja, oligarchia, monarchia,
Legislatywa władzą najwyższą, ale nie może być absolutna i arbitralna w stosunku do życia i majątku,
Nikt nie może przekazać innemu więcej władzy niż sam posiada,
Władza ustawodawcza określa jaka siłą wspólnoty będzie użyta dla zachowania społeczności i jej członków,
Nie należy łączyć władzy ustawodawczej i wykonawczej,
Władza wykonawcza funkcjonuje nieprzerwanie,
Zjednoczenie dla utrzymania porządku i bezpieczeństwa,
Poszanowanie własności,
Jedność organów władzy,
Władza federatywna – polityka zagraniczna.
Prawo:
Karanie przestępcy w oparciu o rozum i sumienie – powetowanie szkody i powstrzymanie przestępcy usprawiedliwienie wykonania kary,
„kto przeleje krew ludzką, przez ludzi ma być przelana jego krew”,
Władza tworzenia prawa nie może być przeniesiona w inne ręce,
Granica legislatywy – dobro wspólne społeczeństwa,
Zobowiązanie legislatywy do wymierzania sprawiedliwości,
Prawa posiadają stałą moc obowiązującą i są nieprzerwanie wykonywane, ale mogą być stanowione w krótkim okresie czasu.
Charles Louis Montesquieu
Państwo:
Przed pojawienie się istot istniała sprawiedliwość,
Społeczność rodzi stan wojny,
Człowiek - istota fizyczna podlegająca niezmiennym prawom, jako istota obdarzona rozumem gwałci prawa ustanowione przez Boga i zmienia te, które sama ustanowiła, kieruje sobą i jako istota ograniczona zdana jest na niewiedzę i błąd, podlega licznym namiętnościom,
BÓG PRZYWOŁUJE CZŁOWIEKA PRAWAMI RELIGII, STRZEGĄ GO PRAWA MORALNE NADANE PRZEZ FILOZOFÓW, A WIĄŻĄ GO PRAWA PAŃSTWOWE I CYWILNE,
Postulat zachowania cnoty, która nie istnieje przy samowoli i niewoli,
Miłość do Rzeczypospolitej,
Skażenie demokracji przez zanikanie równości lub nadmierna równość rządzonych i rządzących,
Trójpodział władzy:
Władza prawodawcza (izba szlachecka i ludzie z wyboru),
Władza wykonawcza (król lub wybrani z ludu),
Władza sądownicza (na wzór ateński); urząd sędziego powinien wzbudzać lęk;
Incompatibilitas urzędów,
Tymczasowa utrata wolności dla dobra wyższego,
Duchem prawodawcy duch umiarkowania.
Prawo:
Prawo – konieczne stosunki wypływające z natury rzeczy,
Wszystkie istoty mają swoje prawa,
Stosunki zachodzące między prarozumem a istotami oraz między istotami – nazywamy prawem,
Prawa natury płyną z naszej istoty: pokój, pożywienie, popęd, społeczność,
Prawo narodów – stosunki między ludami,
Prawo państwowe – stosunki rządzących i rządzonych,
Prawo cywilne – stosunki między obywatelami,
Wolność – możność czynienia tego, czego się powinno chcieć,
Wolność polityczna – przeświadczenie obywateli o własnym bezpieczeństwie,
Stałość wyroków i ich ścisłe brzmienie prawa,
Cechy prawa:
Zwięzłość,
Prostota, zrozumiałość,
Jednoznaczność,
Niewartościowanie pieniężne,
Jasność,
Przejrzystość,
Ogólność,
Trwałość,
Godność racji,
Domniemanie prawne,
Skuteczność,
Moralność,
Czystość praw;
Moc stanowienia – prawo nakazywania samemu lub poprawiania tego, co ustanowił ktoś inny,
Zdolność przeszkadzania – prawo zniesienia postanowień powziętych prze kogoś innego.
Jean Jacques Rousseau
Państwo:
Umowa społeczna – samozachowanie się ludzi,
Stowarzyszenie chroniące i broniące wspólnotę oraz dobro każdego jej członka,
Podporządkowanie się społeczności,
„każdy oddając się wszystkim, nie oddaje się nikomu”,
Powstanie osoby publicznej (państwa) przez akt zrzeszenia,
W razie złamania umowy każdy wraca do pierwotnych uprawnień,
Wzajemna pomoc,
Zaciąganie podwójnych zobowiązań – jako członek suwerena względem jednostki i jako jednostka względem suwerena,
Zwierzchnik opiera swój byt na świętości umowy,
Władza zwierzchnia nie podlega odstąpieniu – niepodzielność,
Podział władzy ze względu na przedmiot – krytyka.
Prawo:
Konsekwencja umowy społecznej,
Zgodność postępowania z warunkami umowy,
Deklaracja woli powszechnej tworzy ustawę,
Wola powszechna zawsze słuszna i zmierza ku pożytkowi ogółu – każdy obywatel wypowiada tylko sąd własny,
Wola wszystkich jest suma woli poszczególnych ludzi (interesów prywatnych).
Immanuel Kant
Państwo:
Państwo – systematyczny związek istot rozumnych połączonych wspólnymi prawami,
Człowiek jest zarazem istotą społeczną – tylko w społeczeństwie może się rozwijać, i aspołeczną – rządzą nim ambicja, rządza posiadania i panowania,
Największym zadaniem ludzi jest utworzenie społeczeństwa obywatelskiego, rządzącego się prawem,
Państwo powstaje ze stanu zagrożenia przed podbiciem społeczeństwa przez inne państwo – stan natury pełen jest konfliktów i zagrożenia,
Państwo powstaje w interesie każdego człowieka, który zrzeka się wolności naturalnej i nieograniczone na rzecz kontrolowanej i ograniczonej prawem,
Państwo zabezpiecza wolność jednostki, co jest bardziej cenne niż niepewna, nieograniczona wolność stanu naturalnego,
Państwo powstaje wskutek umowy społecznej,
Zwolennik monarchii parlamentarnej – ustrój demokratyczny szybko zmierza ku despotyzmowi,
Poparcie koncepcji podziału władzy.
Prawo:
W prawie ustanowiony zostaje sposób postępowania mający wagę obowiązku,
Obowiązek ten przekształca się w wewnątrz-podmiotową pobudkę (motyw działania),
Prawodawstwo etyczne – nadaje działaniu rangę obowiązku, czyniąc go pobudką gwoli tego samego działania,
Prawodawstwo jurydyczne – pojęcie obowiązku (wyłącznie zewnętrzne) dopuszcza też inne pobudki,
Legalność – zgodność lub niezgodność z prawem,
Prawo etyczne nie może być prawem zewnętrznym, ale te drugie może być pierwszym,
Prawo polega na dotrzymywaniu przyrzeczeń,
Prawa moralne bezwarunkowymi prawami praktycznymi (nadaje określonym działaniom status obowiązku),
Obowiązek – działanie, do którego ktoś jest zobligowany,
Prawo ustawowe stanowione przez prawodawstwo zewnętrzne,
Teoria prawa – całokształt praw, które czynią w ogóle możliwym prawodawstwo w sferze zewnętrznej,
Całokształt warunków, pod którymi wola arbitralna danej osoby może być uzgodniona z wolą własną innej osoby według powszechnego prawa wolności,
Stosowanie przymusu zgodnego z wolnością każdego, o ile nie godzi ona w prawo powszechne,
Obowiązki prawne: żywot uczciwy, nie szkodzić innym, oddawanie każdemu co się mu należy,
Kategorie obowiązków prawnych: wewnętrzne, zewnętrzne, obowiązki, które dają się wywieść z tych drugich podpadając pod pierwsze na zasadzie subsumpcji,
Prawo naturalne – pryncypia a priori,
Prawo pozytywne – wola prawodawcy,
Wolność jedynym prawem pierwotnym.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Państwo:
Rzeczywistość konkretnej wolności (pełny rozwój, uznanie praw, realizacja interesów w systemie rodziny i społeczeństwa obywatelskiego),
Równość jednostki w stosunku do państwa pod względem praw i obowiązków,
Moralne przekonanie narodu – podstawą państwa,
Państwo jako całość objawów życia danego narodu,
Wszystkie możliwe rozumne formy działania danej jednostki,
Rodzina – podstawowa wspólnota,
Społeczeństwo – system potrzeb,
Państwo – najwyższe urzeczywistnienie wspólnoty, której celem jest interes ogólny
Nadrzędność państwa w stosunku do prawa, jednostki, rodziny i obywatelskiego społeczeństwa.
Prawo:
Prawo królestwem urzeczywistnionej wolności,
Prawo przywłaszczania, a w konsekwencji posiadania o prawnej przypadkowości,
Własność o charakterze prywatnym,
Prawo jest zjawiskiem obiektywnym, musi bowiem zaistnieć w świadomości, oraz musi obowiązywać,
Charakter pozytywny – obowiązek podporządkowania się prawu zakłada konieczność by prawa były powszechnie znane,
Wyrok jest subsumcją stanu faktycznego pod ustawę – dzięki niemu świadomość prawna się utrwala.
Rudolf Stammler
Państwo:
Wspólnota wolnych ludzi, w której każdy byłby traktowany sprawiedliwie na podstawie przestrzegania prawa natury uznanego za sprawiedliwe.
Prawo:
Zrozumienie określonego przedmiotu naszego poznania, jako rzeczywistość prawna i oddzielenie jej od innych przedmiotów poznania,
Przeciwstawienie- rozdział formy od treści:
prawa naturalnego – stworzone przez rozum; obowiązuje niezależnie od rozporządzenia organów powołanych do nadawania mocy obowiązującej; obowiązuje jako nauka, a nie jako porządek przymusowy,
prawu pozytywnemu- czerpie treść z historii; obowiązuje na mocy określonego czynu prawodawczego; samowładne panowanie nad każdym, kogo samo poddaje pod władzę;
Brak zasady prawnej, która według swojej treści pozytywnej byłaby oczywista,
Stałość formy – dążenie do słuszności,
Zasady prawne uzależnione od warunków i przedmiotu badań.
Gustaw Radbruch
Państwo:
Despotyzm – to co władza uważa za służące dobru powszechnemu – zmierzanie do bezprawia,
Orzekanie przez sąd najwyższej instancji i ustawodawcę o sprawiedliwości ustawy,
Demokracja dobrem najcenniejszym.
Prawo:
„rozkaz jest rozkazem, ustawa jest ustawą”,
Bezwzględne obowiązywanie ustawy z mocą samorealizacji,
Prawem jest to co służy narodowi,
Celem prawa – sprawiedliwość i dobro powszechne, a wszystkich mierzy się tą sama miarą,
Nieobowiązywanie ustaw sprzecznych z prawami człowieka, wypowiedzenie im posłuszeństwa,
Wartości prawa: powszechna korzyść, bezpieczeństwo prawne, sprawiedliwość,
Wyższość prawa naturalnego i prawa rozumu nad ustawami.
Hans Kelsen
Państwo:
Trójelementowa definicja państwa: suweren, terytorium, obywatele,
Teoria podziału władz, ich wzajemnej kontroli i współdziałania,
Negacja suwerenność państwa – zwierzchność międzynarodowego porządku prawnego nad prawem wewnętrznym,
Utrzymanie suwerenności narodu,
Podstawowe formy ustroju to demokracja lub autokracja – poparcie ustroju mieszanego.
Prawo:
Czysta teoria prawa (czym i jakim jest prawo) – ścisła wiedza prawna i usunięcie elementów obcych,
Prawo zjawiskiem społecznym,
Prawo jako porządek jest systemem norm prawnych,
Nauka prawa nauką o przejawach duszy ludzkiej,
Rozdzielenie pojęcia prawa i prawa moralności,
Prawo pozytywne – prawem w rozumieniu nauki, jako jedyne słuszne prawo,
Sprawiedliwość legalna – zgodność stanu rzeczy z prawem,
Sprawiedliwość wartością absolutną,
Norma zasadnicza,
Moc obowiązywania norm prawnych niezależna od ich treści,
Akt woli tworzy normy szczegółowe,
Prawo normuje proces swojego tworzenia,
Hierarchiczność norm prawnych,
Zindywidualizowanie normy prawnej,
Prawo narodów – porządek prawny stojący ponad porządkami poszczególnych państw, ujmujący porządki prawne w jedną, powszechną wspólnotę prawną,
Tworzenie + stosowanie prawa = stanowienie prawa,
Akt przymusu – charakter wykonawczy,
Utworzenie normy zasadniczej – charakter prawodawczy.
John Rawls
Państwo:
Sprawiedliwość cnotą społecznych instytucji,
Prawda i sprawiedliwość cnotami naczelnymi ludzkiej społeczności,
Społeczeństwo – samowystarczalne stowarzyszenie osób, które we wzajemnych relacjach uznają pewne reguły postępowania za wiążące i respektują je,
Wspólnota interesów i konfliktów,
Pomnażanie dobra członków,
Regulacja powszechną koncepcją sprawiedliwości – społeczność akceptuje te same zasady sprawiedliwości, a instytucje społeczne respektują je,
Realizacja celów społecznych w sposób skuteczny ii zgodny ze sprawiedliwością,
Siły stabilizujące,
Wyszczególnienie podstawowych praw i obowiązków,
Rozdział korzyści (uwzględnienie efektywności, koordynacji i stabilności),
Reprezentanci społeczeństwa muszą uchwalać sprawiedliwe i skuteczne ustawy oraz wspierać interesy wyborców.
Prawo:
Nietykalność osobista,
Nienaruszalna równość wobec prawa,
Pierwsza zasada sprawiedliwości: „każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych” równość wolności,
Druga zasada sprawiedliwości: „nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, aby można się było rozsądnie spodziewać, że będzie to z korzyścią dla każdego, i wiązały się z pozycjami i urzędami na równi dla wszystkich otwartymi”zróżnicowanie władzy i odpowiedzialności,
Podstawowe wolności obywatelskie: wolność polityczna, swoboda wypowiedzi i stowarzyszania się, wolność sumienia i swoboda myśli, wolność osobista z prawem posiadania majątku oraz ochrona przed arbitralnym aresztowaniem i uwięzieniem,
O wolności ludzi decyduje charakter praw i obowiązków stanowionych przez główne instytucje społeczeństwa,
Odnoszenie korzyści z nierówności,
Konstytucja – sprawiedliwa procedura czyniąca zadość wymaganiom równej wolności – ocena sprawiedliwości na podstawie kryteriów na co pozwalają okoliczności,
Demokracja konstytucyjna z koncepcją dobra publicznego (partie polityczne),
KONSTYTUCJA fundamentem struktury społecznej, systemem norm najwyższego rzędu regulującym i kontrolującym inne instytucje.
Mieczysław Albert Krąpiec
Państwo:
Państwo - naturalne, konieczne, uporządkowane zrzeszenie rodzin i gmin dla osiągnięcia ludzkiego dobra,
Byt powołany ze względu na dobro suwerennych jednostek,
Do struktury państwa należą jako istotne elementy: system prawny, rola władzy państwowej oraz sposoby jej sprawowania,
O ocenie konkretnego państwa decyduje stopień realizacji w nim dobra wspólnego przez instytucje społeczno-gospodarcze na gruncie określonego systemu prawnoustrojowego.
Prawo:
Prawa natury – obiektywny porządek rzeczy,
Prawo jest zawsze prawem czegoś DO czegoś:
Relacje do rzeczy,
Moralna możność czynienia czegoś,
Zespół reguł lub norm,
Nauka prawa;
Dwie strony prawa:
Egzystencjalna – faktu prawa,
Esencjalna – analogiczna treść prawa;
Nauka normatywna:
Dostarczająca normy postępowania,
Poznanie i analiza normy,
Dostarczenie podstaw dla normy;
Norma prawa naturalnego – sformułowana w języku analogicznym, transcendentalizującym,
Norma prawa pozytywnego – sformułowana w języku uniwersalizującym.
Herbert L. A. Hart
Państwo:
Prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie, jest ustanowione przez uznawany autorytet (państwo),
Sędzia, jako przedstawiciel wymiaru sprawiedliwości, jest wolny w dokonywaniu rozstrzygnięcia.
Prawo:
Obowiązki – pewne rodzaje ludzkiego zachowania uwarunkowane istnieniem prawa,
System prawa zawierający nakazy poparte groźbami,
Elementy związane z aspektami moralnymi,
GAŁĄŹ MORALNOŚCI I SPRAWIEDLIWOŚCI, O ISTOCIE PRAWA STANOWI W WIĘKSZYM STOPNIU JEGO ZGODNOŚĆ Z ZASADAMI MORALNOŚCI CZY SPRAWIEDLIWOŚCI NIŻ INKORPORACJA NAKAZÓW I GRÓŹB,
Reguły pierwotne – nakładanie obowiązków bezpośrednio na członków społeczności, szereg przyczyn sprawia, że ujmowanie systemu prawa jako zbioru wyłącznie tego typu reguł jest niewystarczające,
Reguły wtórne - pasożytnicze" wobec pierwotnych, bo same w sobie nic nie znaczą, mają charakter proceduralny, wskazują sposoby posługiwania się regułami pierwotnymi, pozwalają na usunięcie ich wad:
Reguły zmiany – usuwają wadę statyczności,
Reguły orzekania – usuwają wadę nieskuteczności,
Reguły uznania (rozpoznania) – usuwają wadę niepewności,
Rozdział prawa i moralności z zachowaniem minimum moralności,
Minimalna treść prawa naturalnego:
Ludzka słabość,
Przybliżona równość,
Ograniczony altruizm,
Ograniczone zasoby,
Ograniczona zdolność rozumienia,
Siła woli.
Ronald Dworkin
Państwo:
Władze publiczne wymuszają lub karzą zachowania ściśle określone przez zbiór specjalnych reguł stosowanych przez społeczeństwo,
Sędzia nie jest wolny – musi w oparciu o reguły i standardy, odnaleźć słuszne rozstrzygnięcie, które jest tylko jedno dla każdego przypadku, zarówno prostego jak i trudnego.
Prawo:
Na pojęcie prawa składają się dwa komponenty: reguły i standardy (zasady i normy prawne),
Zbiór obowiązujących reguł prawa wyczerpuje pojęcie prawa,
Prawne zobowiązanie – dany przypadek podpada pod obowiązującą regułę prawną,
Reguły (normy) działają na zasadzie "wszystko albo nic", tzn. są albo nie są spełnione,
Standardy(zasady) mogą być spełnione w większym lub mniejszym stopniu,
Zastosowanie NORMY ma charakter automatyczny w przypadku zaistnienia danego stanu faktycznego, a zastosowanie ZASADY ma charakter ocenny - zależny od oceny danej sytuacji przez podmiot stosujący prawo.