Teoria – pojęcie nieostre i niejasne. By mieć do czynienia z teorią konieczne jest:

1. Generalizowanie poprzez posługiwanie się pojęciami ogólnymi, abstrakcyjnymi (niedoświadczanie i postrzegane bezpośrednio)

2. Jest to coś więcej niż grupa definicji, jest to zebranie i zanalizowanie danych, pozwala je kategoryzować.

3. Służy oddzieleniu informacji istotnych od drugorzędnych. Wskazuje co warto badać.

4. Teoria wprowadza ład – strukturalizuje, porządkuje wiedzę, świat który widzimy.

5. Teoria ma ładunek wartościujący.

6. Zawiera zbiór założeń wstępnych na podstawie której tłumaczy się pewne zjawiska. Są one podstawą do tłumaczenia bardziej skomplikowanych rzeczy

7. Dostarczają nam oryginalnej specyficznej argumentacji tłumaczącej, przekonującej do pewnego sposobu percepcji, zawiłości.

8. Często sprzyjają tworzeniu modeli teoretycznych – jest to uproszczenie pewnego procesu aby wskazać co jest najważniejsze dla danego zjawiska. Nie jest to ich wadą lecz zaletą.

9. Tworzą wizję końcową pewnych zjawisk – jest to porządany model teoretyczny czyli taki który nigdy się nie zdarzy, pozwala przewidzieć skutki pewnych zdarzeń.

Teoria – zbiór twierdzeń dotyczący danej dziedziny wiedzy zawierający terminy abstrakcyjne, logicznie i rzeczowo z sobą powiązane, służące kompleksowemu wytłumaczeniu pewnego zjawiska, spełniające kryteria naukowości (weryfikowalności).

• Teorie normatywne – teorie polityczne bliskie filozofii praktycznej (moralności). Mówią jak osiągnąć idealny porządek. Kreują i idealizują rzeczywistość.

• Teorie empiryczno-analityczne – pojawiły się wraz z racjonalny i empirycznym podejściem do rzeczywistości (racjonalizm). Teoria to pewna koncepcja która jest systematyczna (pozwala wyjaśnić i przewidywać zjawiska poprzez formułowania rozumowania które nie jest wewnętrznie sprzeczne). Ich początek jest w naukach przyrodniczych i matematycznych.

Teorie integracji europejskiej – podział:

1. Federalizm

- konstytucjonaliści (trend odgórny)

- funkcjonalizm (trend oddolny)

1. Unionizm

- konfederalizm

Inny podział:

1. Federalizm

2. Funkcjonalizm

- neofunkcjonalizm

1. Unionizm

Federalizm

Założenia:

1. Unia ma być dobrowolną unią państw i obywateli mających wspólne cele: bezpieczeństwo i dobrobyt

2. Struktura unii ma chronić tożsamość i kulturę oraz interesy państw wszędzie tam gdzie są zbieżne z ogólnym interesem unii. Podstawową zasadą jest więc wzajemny szacunek, równość, kompromis pojednanie i zgoda.

Federalna unia to połączenie procesów centralizacji (delegowanie kompetencji, unia działa w imieniu wszystkich) i decentralizacji (pewne kompetencje unia pozostawia państwom).

Problemem jest tu rozumienie federacji:

• Federacja jako tendencje centralistyczne (podejście Thatcher i Brytyjczyków, Duńczyków, Szwedów) jest to wynik istnienia wspólnoty Brytyjskiej gdzie Brytyjczycy nadali Kanadzie, Australii, Indią struktury federacji by mieć nad nimi kontrolę

• Federacja to wyraz decentralizmu (Belgia, Hiszpania, Włochy, Niemcy) – niemiecki podziała na landy jest sztuczny i narzucony, ale powstała tam tożsamość regionalna. Wyraźna granica między tym co federalne i regionalne, ochrona regionów.

Federalizm jest teorią preintegracji. Federacja jest też unią obywatelską. Poszanowanie tożsamości przy jednoczesnym wskazywaniu na to co jest wspólne. Za federacje rozumie się system który przyjmuje formę suwerennego państwa i różni się tym od innych państw tym, że jego rząd centralny w proces decyzyjny włącza jednostki federacji. Podział ten oparty jest na konstytucji:

1. Instytucjonalne zagwarantowanie udziału we władzy.

2. Podział na poziomie narodowy władzą z innymi przedstawicielstwami na wyższym poziomie

3. Legalizacja struktury

Federalizm jest pojęciem szerszym niż federacja:

1. Federalizm jako ideologia – federalizm jest zbiorem poglądów spierających federację.

2. Federalizm jako filozofia – federacja jako najlepszy model organizacji stosunków międzynarodowych, dobry model życia (Rousseau, Kant)

3. Federalizm jako fakt empiryczny. Federacja to uznanie różnorodności jako zasady na której opierają się stosunki międzynarodowe.

Powstawanie państw federalnych wpływa na podejście do federalizmu:

1. Powstanie federacji poprzez agregację – USA, Szwajcara. Różne elementy jednoczą się we wspólną całość.

2. Powstanie poprzez dewolucję (decentralizację) – Kanada, Australia, Indie. Czynniki: zagrożenie zewnętrzne, czynnik gospodarczy.

Typy federacji:

1. Westminsterski – reprezentatywny odpowiedzialny rząd

2. Republikańsko-prezydencki

3. Hybrydalny – system niemiecki, Szwajcaria, Austria.

Zasady autonomio i współrządzenia, podział kompetencji między rząd (dla wspólnych interesów) i jednostek składowych. Elementami składowymi federacji mogą być regiony (nie koniecznie państwa). Musi być to podmiot który najlepiej rozwiązuje problemy jednostki. Prowadzi to do demontażu struktur państwowych.

Grupy rzeczników federalizmu europejskiego:

• Federalizm umiarkowany – metoda Jean Monneta. Jest to pomysłodawca EWWIS. Jest to stopniowa, kumulatywna budowa wspólnoty europejskiej. Muszą się tu pojawić konkretne rezultaty, które napędzają chęć tworzenia kolejnych kroków. Jest to racjonalizm polityczny. Obywateli zachęca się do tego procesu. Zaczyna się to od dziedzin w których integracja jest najmniej problematyczna i przynosi najszybciej efekt. Integracja ze sfery gospodarczej przejdzie w sferę polityczną. Monet uzależniał powstanie unii politycznej od skumulowanego efektu pojedynczych osiągnięć. Metoda ta łączona jest z funkcjonalizmem.

• Federalizm radykalny – Altiero Spinelli. Formułował on konstytucję europejską. Założył w latach 70 w euro parlamencie grupę krokodyla. Jest to podejście wielkiego wybuch, integracja skokowa. Federacyjna Europa ma powstać poprzez natychmiastowe utworzenie instytucji o charakterze federacyjnym. Słabość metody Monneta jest nieorganizowanie struktur na poziomie ponadnarodowym. Spinelli domagał się silnych instytucji, władzy na poziomie Europejskim. Tylko to może być Europejskim rozwiązaniem dla Europejskich problemów. Model ten nie spełnia równości, poszanowania dla odrębności. Jest to zawsze wariant dominującego interesu narodowego. Należy określić interes wspólny poprzez niezależny organ, wolny od nacisków narodowych. Pierwszym sporem w EWG był spór o władzę między państwem a komisją. Ukazuje to realne napięcie pomiędzy interesem narodowym a interesem ogólnym. Sukces integracji zależy od tego czy stworzymy silne instytucje.

Funkcjonalizm

Jest to teoria preintegracji. W teoriach tych integracja jest niezbędną. Łączy to funkcjonalizm, federalizm i konfederalizm. Funkcjonalizm i federalizm podobnie podchodzi do stosunków międzynarodowych i roli państwa w tych stosunkach. Funkcjonaliści jednak większą uwagę zwracają uwagę na sytuację wewnątrz państwa – wewnętrzna rywalizacji i konflikt wewnątrz państwa; polityka jest konfliktogenna. Według funkcjonalistów, federalizm błędnie zakłada dobrowolność integracji. Wywodzą oni te podejście z błędnego uważania, że polityka jest racjonalna a nie egoistyczna. Według funkcjonalistów podmiotem integracji jest społeczeństwo, a nie państwo bo dla ludzi istotne są problemy a nie państwa. Problemy są uniwersalne według funkcjonalistów. Na podstawie takiego myślenia powstał ONZ. Funkcjonalizm ignoruje narodowy a zwraca się na grupy społeczne. Jest to podejście socjologiczne a nie politologiczne.

Jest to kompleksowa formuła życia społecznego. Jej szczególnym aspektem organizacyjnym są relacje międzynarodowe. Rozwiązania problemów społecznych mają być globalne (a nie regionalne) i stałe. Jest to odejście od podstawowej zasady stosunków międzynarodowych – terytorialności. Stosunki międzynarodowe nie powinny być oparte na podmiotach o charakterze terytorialnym, lecz na podmiotach opartych na zasadzie funkcjonalnych (które powstały w celu realizacji poszczególnych funkcji). Przykładem funkcjonalizmu jest ruch związków zawodowych, które są obecnie międzynarodowe; inny przykład to ruchy ekologiczne.

Różne problemy społeczne powinny być zwalczane w różnej skali. Część problemów można rozwiązać ma szczeblu mniejszym niż państwowym, ale część na szczeblu wyższym i dlatego granice państwowe są bezsensu. Państwa coraz słabiej reagują na problemy społeczne i przestają być funkcjonalne. Dlatego należy je zastąpić podmiotami funkcjonalnymi. Państwa są wytworem procesu historycznego będącego wynikiem zapotrzebowania na pewne struktury funkcjonalne i dlatego z czasem mogą przestać istnieć. Państwa można w procesie historycznym zastąpić innym podmiotem, który będzie lepiej wykonywać pewne funkcje. Państwa spychają problemy obywateli na dalszy plan, zaś najważniejsza staje się bieżąca walka polityczna.

Funkcjonalizm pojawia się po I Wojnie Światowej, zaś największy rozkwit ma w latach 40., czyli po II Wojnie Światowej. W XX w. wojny lokalne łatwo przekształcały się w konflikty totalne i dlatego pokój według funkcjonalistów zastąpimy działaniami o charakterze globalnym. Nacjonalizm i państwa narodowe nie rozwiązują problemów społecznych lecz je ugruntowują.

Receptą jest uwolnienie od polityki, na rzecz racjonalności. Najważniejszą sferą jest gospodarka. W sferze tej ludzie łatwiej przenoszą swoje oczekiwania od państwa do innego podmiotu, gdy jest to bardziej opłacalne. W takich przypadkach społeczeństwo przenosi legitymację, wierność i poddańczość na te instytucje, kosztem państwa. Podmiot taki staje się realnym ośrodkiem władzy. Mechanizm taki powstrzymuje polityką od pewnych zachowań i wymusza jednocześnie inne.

Federalizm wynika z krytyki państwa, ale na poziomie ponadnarodowym proponuje organizacje i rodzaj władzy przypominający państwowy ale na większą skalę, wyższym poziomie. Funkcjonalizm zwraca uwagę, że mechanizmy nie są wieczne i gdy przestanie istnieć problem automatycznie zniknie instytucja. Działania samoregulujące się są immanentną cechą integracji. Samoregulacja i samo adaptacja to podstawowa cecha instytucji – bardzo widoczne jest to w podejściu do rynku. Efektem tego procesu ma być integracja, ale jej kształt jest nieznany. Z procesu integracji wyłączy się sieć wzajemnych powiązań. Mają to być agencji – mniej zinstytucjonalizowane i bardziej plastyczne od instytucji; nie jest upolityczniona i nie dąży do konfliktu lecz dążą do współpracy i wzajemnego uzupełniania się.

Prawdziwa integracja to integracja między społeczeństwami. Podstawowym pojęciem jest tu solidarność wynikające ze stałego wspólnego działania. UE tworzy euroregiony – widoczny funkcjonalizm. Prymat gospodarki nad polityką – od gospodarki zaczyna się integracja bo tu są najmniejsze różnice interesów. Zapoczątkowana współpraca zacznie się pogłębiać a współpraca w jednej dziedzinie wymusza współpracę w innych powiązanych z nią dziedzinach. Jest to wynik obiektywnej konieczności a nie działań politycznych.

Zasada samorozwoju procesów integracyjnych, które mają wewnętrzną zdolność do samo modernizacji co popycha integrację.

	Federalizm	Funkcjonalizm
Poziom analizy	Państwo	Społeczeństwo
Typy podmiotów	Państwo (lub rząd), superpaństwo	Funkcjonalne organizacje
Integracyjne zachowania podmiotów	Współpraca jest przedmiotem świadomych decyzji politycznych państwa	Współpraca między podmiotami jest wynikiem strukturalnej konieczności
Logika integracji	Wzrastające kompleksowość apolitycznych problemów obciąża państwo w nierównym sposób, co prowadzi do kooperacyjnych i niekooperacyjnych relacji. Jeżeli państwa współpracują, to czynią to poprzez tworzenie reżimów międzynarodowych, w drodze delegowania kompetencji na rzecz instytucji ponadnarodowych	Wzrastające kompleksowość apolitycznych problemów powoduje powstanie funkcjonalnych organizacji i tworzenie się elit transnarodowych technokratów. Wysokie koszty zerwania współpracy i percepcja korzyści płynących ze współpracy są powodem kontynuowania kooperacji i jej przyjścia na obszary bardziej polityczne.
Polityka i interesy	Polityka to wypracowanie wspólnych interesów podmiotów uczestniczących w procesach integracyjnych	Polityka wpływa na kształtowanie się interesów podmiotów przez socjalizację i procesy uczenia się
Typ rządzenia	System reżimów ponadnarodowych, które przesuwają centrum władzy z poziomu państwa na poziom międzynarodowy, poprzez delegowanie suwerenności	1. system układów negocjacyjnych, które zastopują państwo w wielu dziedzinach 2. rządzenie hierarchiczne przez koordynację
Formacja instytucjonalna	Racjonalny instytucjonalizm: instytucje są kreowane przez państwa na ich użytek i funkcjonują efektywnie	Historyczny instytucjonalizm: instytucje powstają ewolucyjnie w zależności od okoliczności historycznych; nie można przewidzieć ich konkretnego kształtu („zależność ścieżkowa”)
Przeszłość państwa pod wpływem integracji	Dzięki integracji państwo zostaje wzmocnione przez wzrost jego autonomii w stosunku do wewnątrzpaństwowych grup interesu. Z drugiej strony instytucje centralne państwa są ograniczone przez działanie w ramach reżimu ponadnarodowego.	Wskutek funkcjonalnego zróżnicowania oraz procesów globalizacyjnych państwo traci swoją zdolność kontroli społeczeństwa oraz zdolność sterowania ekonomicznego.
Tryb rozwiązywania problemów	Kontrola państwowa na poziomie międzynarodowym	Zdecentralizowana koordynacja sieciowa

Neofunkcjonalizm

Nie jest to dyskusja nad funkcjonalizmem – jest to autonomiczna teoria. Jest to wynik potrzeby uwzględnienia podmiotowość państwa, a nie tylko krytyki funkcjonalizmu.

Dla rozwoju integracji potrzebny jest impuls polityczny.

Krytyka funkcjonalizmu:

• Sztuczny jest podział na sferę polityczną i niepolityczną. Wszystko może być przedmiotem polityki. Funkcjonowanie gospodarki to wynik decyzji klasy politycznej. Gospodarka nie jest wolna od polityki, ale łatwiej jest znaleźć wspólny interes w polityce gospodarczej. Sfera ta jest bardziej racjonalna.

• Rola podmiotów (ośrodków władzy) w polityce. Nie realne jest integracja w skali globalnej. Neofunkcjonalizm to zwrot w stronę integracji regionalnej. W regionach łatwiej jest wykształcić pewne powiązania. Źródłem problemów jest brak komunikowania między społeczeństwami. Podłoże kulturowe ułatwi stworzenie wspólnoty regionalnej. Deficyty współpracy wynikają z braku wiedzy kulturowej. Tylko w regionach możliwa jest integracja.

Neofunkcjonalizm kładzie nacisk na elity władzy, partie politycznie i grupy interesu. Nie ma tu idealizacji organizmów państwowych.

Liberalna teoria stosunków międzynarodowych

Liberalne podejście międzyrządowe dominuje w opisie integracji w ramach kryzysów integracyjnych, fundamentalnych zmian w procesie integracji.

Realizm

Podłożem stosunków międzynarodowych jest konflikt między państwami. Stosunkami międzynarodowymi rządzą państwa. Wewnętrzna przestrzeń polityczna w państwie jest skonfliktowana. Celem państwa jest przetrwanie i pomnażanie swoich interesów. Instytucje międzynarodowe są tylko przedłużeniem państwa – reprezentacja struktur rządowych na płaszczyźnie międzynarodowej (współpraca międzyrządowa). Relacje międzynarodowe sprowadzają się do relacji między państwami.

Neorealizm

Dostrzega możliwość porządku opartego na współpracy międzyrządowej w stosunkach międzynarodowych. Tworzy się reżimy międzyrządowe. Ich celem jest bycie areną negocjacji – porozumień o sumie zerowej (ktoś zyskuje a ktoś traci). O wyniku negocjacji decyduje siłą państw.

Liberalizm

Państwa nie są wyłącznymi podmiotami stosunków międzynarodowych. Możliwa jest współpraca między państwami – konflikt jest nieopłacalny. Ludzie i państwa dążą do tych samych celów – bezpieczeństwo i dobrobyt. Instytucje ponadnarodowe nie są organami charakterze technicznym czy organizacyjnymi – są podmiotami władzy i podejmowania realnych decyzji. Podkreśla się rolę i funkcje instytucji ponadnarodowych – nowe ośrodki władzy, w których państwa uczestniczą i którym są poddane. Państwo jest ograniczone politycznie i gospodarczo.

Teoria Moravcsika

Pojawiła się pod koniec lat 80. Jest to połączenie neorealizmu i neoliberalizmu.

1. W liberalizmie kluczowe dla polityki międzynarodowej są relacje między państwem a jego społeczeństwem. Grupy społeczne mają swoje określone interesy. Jeśli państwa ich nie spełniają pojawiają się alternatywne podmioty w stosunkach międzynarodowych.

2. Państwo jest reprezentantem tylko pewnej grupy społecznej. Głównym odniesieniem do działania państwa są interesy grupy rządzącej.

3. Zmiany preferencji państw w stosunkach międzynarodowych – wynik zmian wewnętrznych i wynik układów międzypaństwowych. Państwa i ich elity są ograniczone wewnętrznie i zewnętrznie.

Nowy instytucjonalizm

Nowy instytucjonalizm poszerza znaczenie instytucji. Nowy instytucjonalizm bada wspólnoty polityczne – nowe typy wspólnot, czyli podmioty tworzone przez państwa na arenie międzynarodowej, bada wspólnotowość (ta jest kategorią nieformalną), bada instytucje nieformalne. Tradycyjny instytucjonalizm kładzie nacisk na ciągłość, nieelastyczność, procedury, zbiurokratyzowanie. Nowy instytucjonalizm zwraca uwagę na kontekst i relacje między instytucją a podmiotami je tworzącymi (relacje te są obustronne i wpływają na kształtowanie interesów).

Cechy charakterystyczne nowego instytucjonalizmu:

• Dostrzega podmiotowość UE jako pewnej instytucji kierujące się swoim interesem, mającą własne cele. Podkreśla autonomiczny charakter UE od państw.

• Dostrzega rolę państwa w integracji, ale z czasem państwo traci kontrolę nad procesem integracji. Jej efektem jest wyłonienie się nowego podmiotu – UE. Wynika to z kosztów pewnych decyzji, braku długoterminowych planów, oczekiwanie szybkich zysków ze strony państwa w perspektywie krótkoterminowej dlatego też podejmują decyzję przynoszące szybkie zyski co sprzyja krótkoterminowości i braku przewidywalności skutków, państwa funkcjonują w środowisku instytucjonalnym – państwa narodowe w latach 50 tworzą EWWIS, po każdej decyzji zmieniają środowisko i otoczenie co powoduje powstanie nowych (nieoczekiwanych) skutków, które prowadzą do samoograniczenia państwa oraz zmianę tożsamości państwa.

• Dynamika – zmienia się otoczenie państwa. Czynnik ten nie jest często dostrzegany, również przez polityków. Proces ten zachodzi bardzo daleko – często dotyczy życia społecznego i kultury.

• Instytucje mają znaczenie – wpływają na wybory i preferencje państw i ich decyzje. W skrajnych przypadkach wpływają na sposób postrzegania świata.

Nurt	Przedstawiciele	Założenia
Instytucjonalizm racjonalnego wyboru	Geffrey Garrett George Tsebelis	Instytucje przyczyniają się do zapewnienia stabilności i wpływają na proces podejmowania decyzji. Ważne znaczenie ma proces delegowanie uprawnień na rzecz instytucji ponadnarodowych oraz relacje między tymi instytucjami a państwami.
Instytucjonalizm historyczny	Paul Pierson	Instytucjonalny sposób organizacji systemu politycznego wpływa na ostateczny kształt działań podejmowanych przez państwa.
Instytucjonalizm socjologiczny	Jeffrey Checkel	Aktorzy dążą do wypowiedzenia swojej tożsamości a nie do maksymalizacji swoich interesów. Proces socjalizacji jest wynikiem wymiany argumentacji i uczenia się.

Instytucjonalizm racjonalnego wybory

• Instytucje – formalne reguły postępowania. Postają formalne ograniczenia dla zachowania się państw w UE np. sposób podejmowania decyzji w radzie.

• Korzyści wynikające z formalnych reguł – równość, przewidywalność, mniejsze ryzyko dla mniejszych państw (reguły i procesy formalne zawsze spierają mniejsze słabsze państwa).

• Państwa kierują się interesami – państwa nie zmieniają pod wpływem instytucji swoich celów lecz tylko sposób ich osiągnięcia.

• Gra o instytucje – dostrzeganie podmiotowości instytucji i ich autonomii. Jednocześnie wywierane są naciski na instytucję i urzędników. Z tych względów ważne stanowiska często zajmują osoby słabe bo na nie łatwiej wpływać.

Instytucjonalizm historyczny:

• Podkreśla relacje między państwem a instytucją – w dłuższej perspektywie więź ta powoduje, że instytucje stają się lojalne wobec sowich najsilniejszych promotorów. Instytucje odczuwają związek i lojalność wobec państw.

• Państwa są nieskłonne do zmiany sowich strategii i decyzji – jest to kosztowne, wymaga przyznania się do błędu, jest to czasochłonne

• Inne definiowanie instytucji – są to też pewne ustalone praktyki działania.

• Podkreśla znaczenie konsekwencji poprzednio podjętych decyzji. Pewne decyzje po kilku latach mogą skutkować nowymi, niespodziewanymi konsekwencjami, które w przyszłości będą ograniczać zakres możliwych decyzji. Powoduje to, że państwa przestają z czasem być samodzielne w podejmowaniu decyzji np. zagorzali prawicowcy musieli podejmować decyzje pro federalne bo była to konsekwencja uprzednio podjętych decyzji.

Instytucjonalizm socjologiczny (konstruktywizm)

• Najszersze rozumienie instytucji – są to też symbole, wartości, normy etyczne, schematy pojęciowe. Państwa i ludzie funkcjonują w pewnym kontekście społecznym. Zachowaniem ich kieruje kultura. Wpływa to na podejmowane wybory, decyzje, kształtowane interesy. Nie chodzi to tylko o kontekst społeczny, narodowy, wewnętrzny ale także kontekst europejski – uczymy się od siebie wzajemnie, pojawia się nowy poziom, który redefiniuje interesy i zachowania państw. Przykładem tego jest europeizowanie krajowych partii politycznych.

Kryterium	Instytucjonalizm racjonalnego wyboru	Instytucjonalizm historyczny	Instytucjonalizm socjologiczny
Czas	Statyczny, perspektywa krótkoterminowa	Dynamiczny, perspektywa długookresowa	Dynamiczny, perspektywa długookresowa
Zainteresowanie	Wcielenie w życie preferencji	Powstawanie preferencji	Powstawanie preferencji
Preferencje	Egzogeniczne	Endogeniczne	Endogeniczne
Cel działania	Realizacja interesów	Realizacja interesów	Wyrażenie tożsamości
Stosunek do historii	Oderwanie od historii	Historia ma znaczenie	Historia ma znaczenie
instytucje	Instytucje formalne	Również zasady gry, procedury, normy	Również symbole, wartości,
Wpływ instytucji	Rozwiązywanie problemów, obniżanie kosztów pracy	Określenie pola rywalizacji politycznej i zasad gry	Kształtowanie tożsamości i interesów aktorów
Lojalność urzędników	Wobec państwa pochodzenia	Lojalność podwójna: wobec państwa i Unii	Zależy od procesu tożsamości

Ben Rosamond – Nowe teorie integracji europejskiej

Debata akademicka dotycząca UE to przede wszystkim spór między przedstawicielami neofunkcjonalizmu a zwolennikami podejścia międzyrządowego. Te „klasyczne” koncepcje („stare”) są zakorzenione w zaktualizowanej koncepcji UE. Zarzuty wobec tych koncepcji dotyczą trzech zagadnień:

• Nie oddają on realiów integracji i UE – dotyczy to zwłaszcza neofunkcjonalistów. Było to wynikiem przede wszystkim wzmocnienia polityki międzyrządowej w latach 60 i 70. Również teoria międzyrządowa jest sprzecza z rzeczywistością. Przykładem tego może być spór o genezę Jednolitego Aktu Europejskiego (1987 r.), który dla zwolenników podejścia międzyrządowego jest wynikiem interesów największych państw członkowskich, zaś dla zwolenników funkcjonalizmu jest to dowód rozlewania się (spillover) integracji ponieważ inicjatywy mające na celu utworzenie Jednolitego Aktu Europejskiego wywołały żądania nowych działań dotyczących polityki społecznej i walutowej.

• Zagubienie w bezładzie dyscypliny stosunków międzynarodowych – neofunkcjonaliści skupili się na mechanizmach postępującego procesu integracji, zaś zwolennicy podejścia międzyrządowego skupiają się na dyplomacji międzynarodowej w kontekście integracji europejskiej

• Naukowe ograniczenie – neofunkcjonalistą zarzuca się ogólnikowość. Obecnie przedstawiciele nauk społecznych zwracają się w stronę teorii średniego zasięgu, które wyjaśniają wybrane aspekty zagadnienia.

Markus Jachtenfuchs rozróżnia klasyczną fazę teorii integracji gdzie euro system polityczny był zmienną zależna, a obecna fazą zarządzania, gdzie euro system jest zmienną niezależną.

Instytucjonalizm a UE

Założyciele wspólnot usiłowali zapewnić równowagę pomiędzy siłami narodowymi a ponadnarodowymi równowaga ta uległa załamaniu, ale forma instytucjonalna okazała się stosunkowo trwała.

W poszczególnych instytucjach tworzą się odrębne kultury.

Istnieją liczne elementy nieformalne w formalnym kształcie instytucjonalnym UE. Te nieformalne procedury z czasem traktowane są jako instytucje.

Wysoki stopień instytucjonalizacji UE – Instytucje ponadnarodowe, międzyrządowe, pomniejsze organy:

• Założyciele WE w zamyśle starali się zapewnić pożądaną równowagę między siłami narodowymi i ponadnarodowymi, która to okazałą się względnie trwała

• Tworzenie się odrębnych kultur w poszczególnych instytucjach

• Istnienie elementów nieformalnych

Instytucje a nowy instytucjonalizm

• Stary instytucjonalizm – instytucja jako organy ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze sys. państwowego – badanie tych organów

• Nowy instytucjonalizm – instytucje są ważne ponieważ wpływają na zachowanie podmiotów (a nie tylko dlatego że są wyrazem określonej kultury politycznej); rozszerzenie definicji instytucji

Instytucje definiuje się najczęściej w szeroki ujęciu jako utrwaloną praktykę obok formalnie ustanowionych podmiotów

Instytucjonalizm racjonalnego wyboru

• Badają sposób w jaki zmienia się układ sił poszczególnych podmiotów w wyniku zmian reguł instytucjonalnych

• Istoty ludzkie dążą do własnej korzyści, a ich zachowania są racjonalne i strategiczne

• Podmioty Polit. Formułują swoje preferencje na podstawie własnych interesów, a ich cele są uporządkowane hierarchicznie

• Instytucje jako zmienne modyfikujące – wywierają wpływ na sposób w jaki podmioty wypełniają swoje funkcje

• Zmiany w instytucjonalnych regułach gry skłaniaja podmioty do przemyślenia strategii osiągania celów

• Tezy dotyczące zmieniającego się układu sił podmiotów instytucjonalnych w procesie decyzyjnym

• Koncepcje tej szkoły stanowią podstawę do opracowywania i stosowania sprawdzalnych hipotez

• Skupiając się na formalnych regułach pomijają procesy nieformalne

• Nie dostrzegają, że interesy i tożsamość podlegają zmianom w procesie socjalizacji (niezmienność podmiotów)

• Twierdzą, że ich podejście jest bardziej ścisłe i naukowe niż inne

• Ich podejście ma prowadzić do zdobywania wiedzy w sposób usystematyzowany

Instytucjonalizm szkoły historycznej

• Badają długofalowe skutki konkretnych wyborów instytucjonalnych dokonanych w określonym momencie

• Instytucje mają określone kierunki działań i formułują własne interesy i programy o charakterze ciągłym – ich zadania mogą się utrwalić i zyskać cechy trwałości – mechanizm zależności od ścieżki rozwojowej – dążenie do przetrwania – instytucje mogą przeżyć swoich twórców i wywołać skutki, których nie przewidzieli;

• Inicjatorzy wspólnej polityki mogą starać się przeprojektować instytucje, muszą jednak liczyć się z ich utrwalonymi programami i interesami, któ®e często trudno jest zreformować

• Problem niezamierzonych konsekwencji – projektanci WE zaprojektowali instytucje, które osłabiły możliwość kontrolowania własnych gospodarek przez rządy

• Refleksje nad tym jak instytucje UE uzyskują określone kompetencje w skutek pewnych decyzji i jak racjonalne posunięcia w określonym momencie wpływają na racjonalne działanie w przyszłości

• Nikły związek z założeniem o racjonalności podmiotów

• W jaki sposób instytucje stają się nośnikami pewnych idei, wartości i norm

• Jak kultury instytucjonalne wpływają na etapy procesu decyzyjnego, oddziaływają na wybór działań i politykę oraz pomagają kształtować interesy poszczególnych podmiotów

Instytucjonalizm socjologiczny

• Uwaga na kulturze instytucji i na sposobie w jaki wzorce komunikacji i perswazji funkcjonują w obrębie instytucji

• Odrzucają inne formy instytucjonalizmu ze względu na charakteryzujący je racjonalizm

• Wyraźnie odrębna ontologia (podstawowa koncepcja świata)

• Interesy podmiotów są endogeniczne tj. ustalają się w trakcie reakcji z innymi podmiotami a nie na jej wstępie (w przeciwieństwie do innych instytucjonalizmów)

• Kultura instytucji – wspólne układy odniesienia, normy rządzące zachowaniami raz filtry poznawcze

• Instytucje wpływają na strategiczne kalkulacje jednostek (i racjonalnego wyboru) ale też na podstawowe preferencje i tożsamość – obrębie unijnych instytucji tworzą się trwałe wzorce interakcji i formy zachowań

• Instytucje mają wpływ na to jak postrzegają je inne podmioty, jak są rozumiane

• Czy formalnie międzyrządowe procesy (np. polityka bezp.) to tradycyjne formy interakcji międzypaństwowych Czy też nowe formy kontaktów między przedstawicielami państw członkowskich

• Rola perswazji, argumentacji i komunikacji

• Inicjatorzy norm – jednostki na wpływowych stanowiskach, będące w stanie przekształcić swoje prywatne przekonania w szeroko podzielane poglądy

Teorie procesu decyzyjnego

UE jako system polityczny, od którego oczekuje się spójnej i racjonalnej polityki, skłania nas do myślenia o niej w kategoriach innych niż te, które charakteryzowały tradycyjne teorie integracji – narzędzia analizy polityki. Od początku utworzenia WE kompetencje decyzyjne przesunęły się w dużym stopniu z członków na szczebel europejski.

Widoczny jest wzrost liczby tych teorii co jest wynikiem wzrostu znaczenia UE w podejmowaniu decyzji dotyczących Europy.

Analiza sieci polityki:

Sieć polityki (Policy networks) – sposób myślenia o złożonych sytuacjach decyzyjnych charakteryzujących się stałymi relacjami pomiędzy licznymi zainteresowanymi ich wynikiem podmiotami.

Złożoność sprawia, że wiedza specjalistyczna spycha na dalszy plan ideologie ALE

Analiza sieci polityki dotyczy polityki wpływów i wzajemnych zależności wszędzie tam, gdzie władza jest rozproszona .

W sieciach często dochodzi do wymiany zasobów między uczestnikami. Naciska na zrozumienie wzajemnych relacji polegających na zależności, które zachodzą w różnych sektorach.

Taką analizę uzasadnia wielopodmiotowy, płynny, regulacyjny i nierówny charakter unijnej gry decyzyjnej; poza tym pojęcie „sieci polityki” jest płynne i pasuje do rozdrobnionego, złożonego i wielopodmiotowego procesu formułowania polityki UE

UE a analiza sieci polityki: krytyka: lekceważenie interakcji zachodzących pomiędzy instytucjami;

Peterson i Blomberg wyróżniają trzy poziomy działań UE:

1. Ponadsystemowy

2. Systemowy

3. Pośredni (sektorowy)

Na każdym z tych poziomów dokonują się zmiany innego typu. Każdy z tych poziomów wymaga innych narzędzi teoretycznych. Teorie stosunków międzynarodowych sprawują się na poziomie ponadsystemowym, a teorie nowego instytucjonalizmu na poziomie systemowym. Na poziomie pośrednim autorzy używają analizy sieci polityki. Dotyczy ona złożonych sytuacji decyzyjnych charakteryzujących się stałymi relacjami między licznymi podmiotami. Wiedza specjalistyczna spycha tu ideologię na dalszy plan.

Giandomenico Majone twórca koncepcji państwa regulacyjnego – analizuje zmiany w sposobie zarządzania w rozwiniętych państwach kapitalistycznych będące wynikiem procesu globalizacji. UE ma wiele cech takiego państwa, którego najlepszym przykładem jest USA. Państwa takie różnią się od państw interwencjonistycznych. Państwa regulacyjne usuwają jedynie niedoskonałości rynku, zaś interwencjonaliści bezpośrednio interweniują w celu redystrybucji. Głównym zadaniem UE jest regulacja rynku.

Wielopoziomowy system zarządzania

Konstruktywiści badają sposób przechodzenia od reżimu negocjacyjnego do systemu politycznego. Większość konstruktywistą bada jak powstała tożsamość europejska.

Charakter zarządzania w Europie w ciągu ostatnich 50 lat tak znacznie się zmienił, że uległy dużemu zatarciu granice między formułowaniem polityki na poziomie narodowym i europejskim. Proces decyzyjny UE nie odbywa się tylko na poziomie europejskim, ale wkracza w systemy narodowe.

Wielopoziomowy system zarządzania - rozproszenie procesu podejmowanie decyzji na różnych szczeblach terytorialnych.

Rządy nadal pozostają ważnymi ośrodkami władzy, ale niektóre kompetencje przesunęły się na szczebel europejskim i doszło do rozproszenia władzy.

Proces legislacyjny składa się kilku szczebli władzy, a granice pomiędzy nimi są płynne, tak że kształtujące politykę podmioty mogą się poruszać pomiędzy szczeblami. Rozproszenie władzy na różnych obszarach jest nierówne.

UE Z PERSPEKTYWY SPOŁECZNEGO KONSTRUKTYWIZMU

• Alexander Wandt

• Interesują się IE jako procesem; koncentrują się na zagadnieniach tożsamości, sposobie tworzenia norm europejskich oraz ich wpływie na instytucje europejskie i państwa członkowskie

• Wg konstruktywistów teorie realistyczne i liberalne są racjonalistyczne i zakładają interesy za z góry określone.

• Pozytywistyczna koncepcja gromadzenia wiedzy – neutralność faktów, istnienie postrzeganej rzeczywistości oraz konieczność stosowania metody naukowej

• Droga pośrednia między relatywizmem a racjonalizmem

• Interesy kształtują się w społeczności co oznacza, że regularności sys. mn. są konsekwencją zbiorowych znaczeń

• Interesują się, jak rodzą się zbiorowe percepcje oraz jak instytucje określają interesy i tożsamość podmiotów

• Dążą do zdobywania wiedzy poprzez jasne programy badawcze, wysuwanie sprawdzalnych hipotez i określanie przyczynowych mechanizmów zaobserwowanych regularności (część konstruktywistów się nie zgadza – debata „jak powinna wyglądać dobra nauka społ.?)

• Konstruktywiści badają sposób przechodzenia od reżimu negocjacyjnego do sys. politycznego

• Pojęcie tożsamości europejskiej – badanie jej powstania poprzez użycie języka, zastosowanie pewnych idei oraz ustanowienie pewnych norm.

• Normy – zbiorowe oczekiwania dotyczące właściwego zachowania podmiotów o określone tożsamości

• Poprzez internalizację norm podmioty zyskują tożsamość i określają swoje interesy (konstytutywne skutki norm)

UE jako nowy regionalizm

Integracja regionalna nie jest zjawiskiem nowym. Globalizacja sprzyja tworzeniu się bloków regionalnych.

Regionalizm – tworzenie instytucji regionalnych pod przewodnictwem państwa

Regionalizacja – gospodarki regionalne tworzą się na skutek międzynarodowej działalności podmiotów gospodarczych

Długowieczność UE podważa tezę, że UE jest odpowiedzią na problemy gospodarcze lat 70 i lat 80. UE jest bardziej zintegrowana i zinstytucjonalizowana.

UNIA EUROPEJSKA JAKO PODMIOT

Czy UE jest jednostką odróżniającą się od innych zdolną do działania we własnym interesie? – Czy jest podmiotem? (ma pewne możliwości samodzielnego działania, ale zlepek 27 państw)

UE jako zalążek państwa – stopniowe stapianie się państw członkowskich; możliwość zastosowania tradycyjnej teorii SM (UE jako jednostka dążąca do realizacji własnych celów i zapewnienia bezp.)

Jeżeli nie chcemy traktować UE jak powyżej to nie pasują do niej konwencjonalne teorie SM

W warunkach w których działa UE nadal centralne miejsce zajmują państwa – czy UE powinna się podporządkować regułom i nabrać w większym stopniu cech państwa?

Chociaż UE wykracza poza sys mn jest ona nadal w znaczący sposób konstytuowana przez normy tego systemu.

UE A PAŃSTWOWOŚĆ

Czy UE staje się federacyjnym superpaństwem przejmującym kompetencje członków?

Brak klasycznych atrybutów państwa