Elastyczność popytu – relacja między wyrażoną w procentach zmianą popytu, a wyrażoną w procentach zmianą czynnika, który tę zmianę wywołał. Elastyczność popytu można określić tylko w odniesieniu do tych czynników kształtujących popyt, które da się zmierzyć. Informuje o wrażliwości popytu na zmiany czynników go kształtujących zewnętrznych i wewnętrznych.

Dana jest wzorem:

 gdzie:

•  – elastyczność popytu względem czynnika 

•  – przyrost popytu

•  – wielkość popytu

•  – przyrost czynnika 

•  – wartość czynnika 

Jeśli elastyczność , popyt jest doskonale elastyczny – przy danej wielkości determinantu popyt może przyjmować dowolne wartości.

Popyt jest elastyczny, gdy  – niewielka zmiana czynnika kształtującego popyt skutkuje znaczną zmianą wielkości popytu.

Gdy , to mamy do czynienia z elastycznością jednostkową (inne określenia: neutralna, wzorcowa, proporcjonalna) – względne zmiany determinantu odpowiadają takim samym względnym zmianom popytu.

Popyt jest nieelastyczny (sztywny), gdy  – nawet znacząca zmiana determinantu powoduje jedynie niewielkie zmiany wielkości popytu.

Jeżeli , wówczas popyt jest doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny) – zmiany determinantu nie mają wpływu na wysokość popytu.

Oprócz powyższych poziomów natężenia, elastyczność popytu charakteryzuje się także zwrotem. Jeśli elastyczność jest dodatnia,  (zwiększenie determinantu powoduje zwiększenie popytu, analogicznie zmniejszenie), wtedy zależność jest wprost. Jeśli elastyczność jest ujemna , to zależność jest odwrotna (zwiększenie determinantu powoduje zmniejszenie popytu i na odwrót).

Rodzaje elastyczności popytu

• elastyczność cenowa popytu,

• elastyczność mieszana popytu,

• elastyczność dochodowa popytu,

• elastyczność łukową popytu,

• elastyczność punktowa popytu

Cenowa elastyczność popytu – stosunek względnej zmiany ilości pożądanego dobra, do względnej zmiany jego ceny, wyrażony współczynnikiem cenowej elastyczności popytu:

gdzie:

•  – cenowa elastyczność popytu,

•  – wyrażona w procentach zmiana zgłaszanego zapotrzebowania na dobro w sztukach,

•  – wyrażona w procentach zmiana ceny.

Innymi słowy cenowa elastyczność popytu mówi o tym, o ile procent zmieni się chęć zakupu^[1] wyrażona w sztukach towaru, jeżeli cena danego towaru zmieni się o 1%.

Współczynnik cenowej elastyczności popytu

• Dla  popyt doskonale nieelastyczny (popyt sztywny) zmiana ceny nie wywołuje zmiany popytu

• Dla  wzrost ceny powoduje spadek wielkości popytu:

  • dla  popyt nieelastyczny - procentowa zmiana popytu jest mniejsza niż procentowa zmiana ceny.

  • dla  popyt proporcjonalny - procentowa zmiana popytu jest równa procentowej zmianie ceny

  • dla  popyt elastyczny - procentowa zmiana popytu jest większa niż procentowa zmiana ceny

• Dla  popyt doskonale elastyczny - minimalna zmiana ceny wywołuje maksymalną zmianę popytu

• 

Popyt sztywny

 

• 

Popyt nieelastyczny

 

• 

Popyt proporcjonalny

 

• 

Popyt elastyczny

 

• 

Popyt doskonale elastyczny

Czynniki wpływające na cenową elastyczność popytu

• istnienie i dostępność substytutów – jeżeli istnieją substytuty danego produktu, wzrost ceny jednego z nich spowoduje, że klienci zaczną kupować jego substytuty. Na przykład, jeżeli wzrosną ceny margaryny, wzrośnie sprzedaż masła.

• procentowy udział dochodu przeznaczonego na dane dobro – jeżeli udział wydatków na dane dobro jest niski w porównaniu do wysokości dochodu, popyt na takie dobro jest względnie nieelastyczny. Weźmy na przykład pod uwagę dwa produkty: pastę do butów oraz mieszkania. Pasta do butów kosztuje względnie mało, zatem jeżeli jej cena wzrośnie o 10%, to ta zmiana w cenie nie będzie miała dużego wpływu na zachowania klientów. Jeżeli jednak wzrosną ceny mieszkań o 10%, których cena jest znacznie wyższa, konsumenci bedą przedkładać przeprowadzenie remontów nad kupno nowej nieruchomości, zatem ogólnie mówiąc spadnie popyt na mieszkania.

• upływ czasu od wprowadzenia zmiany w cenie danego dobra - cenowa elastyczność popytu dla większości produktów jest większa w długim okresie niż w krótkim. Biorąc pod uwagę ceny benzyny z lat 70-tych, które osiągały najwyższy poziom w historii, w krótkim okresie odpowiedź konsumentów na wzrost cen polegała na tym, że ograniczali oni korzystanie z aut poprzez częstsze korzystanie z publicznych środków transportu. W długim okresie konsumenci zmieniali swoje zachowania: poprzez kupowanie mniejszych aut albo preferowanie mieszkania bliżej pracy.

• rodzaj potrzeb konsumentów zaspokajanych przez dane dobro - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny cenowo niż na dobra luksusowe, np. na chleb w porównaniu do ciastek.

Mieszana elastyczność popytu - procentowa zmiana popytu na dobro (usługę) x w reakcji na procentową zmianę ceny dobra (usługi) y. Mieszana elastyczność popytu istnieje ponieważ popyt na dane dobro (usługę) uzależniony jest również od cen innych dóbr (usług). Miernikiem tej reakcji jest współczynnik mieszanej (krzyżowej) elastyczności popytu, który ma postać:

gdzie:

•  - mieszana elastyczność popytu,

•  - procentowa zmiana popytu na dobro (usługę) x,

•  - procentowa zmiana ceny dobra (usługi) y.

Mieszana (krzyżowa) elastyczność popytu jest relacją między procentową zmianą popytu na dobro (usługę) x a procentową zmianą ceny dobra (usługi) y. Mówi nam ona, o ile procent zmieni się popyt dobra (usługi) x, jeżeli ceny dobra (usługi) y zmienią się o 1%.

Współczynnik mieszanej elastyczności popytu

• mieszana elastyczność popytu odnosi się głównie do dóbr (usług), które są względem siebie substytucyjne ( > 0) lub komplementarne ( < 0),

• jeżeli rozważamy dobra substytucyjne, to przed współczynnikiem elastyczności stawiamy znak "+" (wzrostowi ceny dobra y towarzyszy wzrost wielkości popytu na dobro x, pod warunkiem, że jego cena zostanie niezmieniona, będzie spadać lub rosnąć wolniej niż cena dobra y), zmiany popytu na dobro (usługę) x i ceny dobra (usługi) y są jednokierunkowe,

• jeżeli rozważamy dobra komplementarne, to przed współczynnikiem elastyczności stawiamy znak "-" (wzrostowi ceny dobra y towarzyszy spadek wielkości popytu na dobro x, zarówno przy założeniu niezmienności ceny jak i bez niego), zmiany popytu na dobro (usługę) x i ceny dobra (usługi) y są różnokierunkowe.

Rodzaje

Najważniejszym elementem determinującym mieszaną elastyczność cenową popytu jest intensywność związku subsydiarności lub komplementarności łaczącego dane dobra. Im mocniejszy jest ten związek tym większa będzie elastyczność.

Mieszana elastycznośc cenowa popytu moze być

• dodatnia - gdy wzrost ceny dobra b powoduje wzrost popytu na dobro a - przypadek dóbr substytucyjnych

• ujemna - gdy wzrost ceny dobra b powoduje spadek popytu na dobro a - przypadek dóbr komplementarnych

• zerowa - gdy dobro a jest obojętne wzlędem dobra b

Zastosowanie

• planowanie wielkości produkcji przedsiębiorstwa

• analiza zależności rynku

• analiza handlu międzynarodowego i bilansu płatniczego - zależności miedzy produktami krajowymi a importowanymi

Dochodowa elastyczność popytu – reakcja popytu na zmianę dochodu, miernikiem tej reakcji jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu, który ma postać:

gdzie:

•  – dochodowa elastyczność popytu

• Δd – przyrost popytu

• d – wielkość popytu,

• Δi – przyrost dochodu,

• i – wielkość dochodu

Dochodowa elastyczność popytu jest relacją między procentową zmianą popytu a procentową zmianą dochodów nabywców. Mówi nam ona, o ile procent zmieni się popyt, jeżeli dochody nabywców zmienią się o 1%.

Współczynnik dochodowej elastyczności popytu

• wartość ujemna dla dóbr podrzędnych

• wartość dodatnia dla dóbr normalnych

przedział [0,1] dla dóbr podstawowych

większy od 1 dla dóbr luksusowych

Przykłady

Jeżeli dla markowych perfum DEP (doch. elastyczność popytu) jest równa 5 – to zwiększenie się dochodu nabywców o 5%, spowoduje wzrost popytu na perfumy o 25%. Markowe perfumy to dobro luksusowe.

Jeżeli dla wyrobu czekoladopodobnego DEP równe jest -2 – to zwiększenie się dochodów nabywców o 40% spowoduje spadek popytu na ten wyrób o 80%. Stanie się tak dlatego, że większość gospodarstw domowych uzna, że teraz stać ich na kupno prawdziwej czekolady, która jest droższa.

Jeżeli dla chleba DEP jest równe 0.05 – to zmniejszenie się dochodów nabywców o 20% spowoduje spadek popytu na chleb tylko o 1%. Tak mała zmiana spowodowana jest tym, że chleb jako produkt pierwszej potrzeby musi być kupowany, ponieważ potrzeba wyżywienia musi być zaspokojona – spadek dochodów nie zmieni znacząco tej sytuacji. Wynika to również z Prawa Engla, że wraz ze wzrostem dochodu – gospodarstwa wydają procentowo coraz mniejszą ilość pieniędzy na żywność. Można sobie jednak wyobrazić sytuację – gdzie dla bardzo niskiego poziomu dochodu DEP będzie większy niż 1. Stanie się tak wówczas gdy będziemy rozpatrywać bardzo mały dochód, który nie wystarcza do zaspokojenie podstawowych potrzeb. Jest to jednak sytuacja ekstremalna.

Cenowa elastyczność podaży – stosunek procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.

Odnosi się do sposobu, w jaki wielkość podaży reaguje na zmiany cen:

• jeżeli mała zmiana ceny wywoła względnie dużą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest elastyczna,

• jeżeli duża zmiana ceny wywoła względnie małą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest nieelastyczna.

Elastyczność cenowa podaży (ES) pokazuje jak pod wpływem zmiany ceny danego produktu zmienia się wielkość podaży oferowanej przez przedsiębiorstwo, c.p.

Stosunek procentowej zmiany wielkości podaży na dane dobro, do procentowej zmiany jego ceny, c.p.

ES a charakter podaży

ES > 1 ⇒ podaż elastyczna – jednostkowa zmiana ceny wywołuje więcej niż jednostkową zmianę wielkości podaży.

0 < ES < 1 ⇒ podaż nieelastyczna – jednostkowa zmiana ceny powoduje mniej niż jednostkową zmianę wielkości podaży.

ES = 1 ⇒ podaż jednostkowa – jednostkowa zmiana ceny wywołuje jednostkową zmianę wielkości podaży.

ES = ∞ ⇒ podaż doskonale elastyczna – dla danej ceny podaż może przyjąć dowolną wielkość.

ES = 0 ⇒ podaż doskonale nieelastyczna (sztywna) – dla danej ceny podaż przyjmuje stałą wielkość, nie reaguje na zmianę ceny.

I. Pojęcie bezrobocia

We współczesnej gospodarce mamy do czynienia ze zjawiskiem bezrobocia. Tym mianem określa się taką sytuację na rynku pracy, w której podaż siły roboczej/zasobów ludzkich przewyższa popyt na nią, zgłaszany przez pracodawców. Innymi słowy w sytuacji bezrobocia istnieje część osób w wieku produkcyjnym i zdolnych do pracy, które chciałyby podjąć pracę przy stawkach wynagrodzenia istniejących na rynku, ale nie mogą jej znaleźć.

Zagadnienia związanymi z rynkiem pracy i prawami pracowników znajdują się w centrum zainteresowania Międzynarodowej Organizacji Pracy. To właśnie MOP stworzyła definicję bezrobotnego, wykorzystywaną właściwie w całej Europie do celów statystycznych. Zgodnie z tą definicją za bezrobotnego uznaje się taką osobę, która w tygodniu, w którym dokonywano badania, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez jedną godzinę.

Bezrobocie jest zjawiskiem wielowymiarowym, co sprawia, że można je rozpatrywać z różnych punktów widzenia. W ujęciu mikroekonomii bezrobocie jest postrzegane jako sytuacja utraty pracy przez osobę na skutek niedostatecznych umiejętności bądź kwalifikacji, które umożliwiłyby utrzymanie pracy lub zdobycie nowej. W ujęciu makroekonomicznym bezrobocie rozpatrujemy jako sytuację, w której liczba osób pozostających bez pracy jest spora i dotyczy pewnego obszaru geograficznego, co może wpływać na kondycję całej gospodarki.

II. Miara bezrobocia

Bezrobocie mierzone jest stopą bezrobocia. Jest to wyrażony w procentach stosunek liczby osób bezrobotnych do ogółu ludności czynnej zawodowo. Kategoria czynnych zawodowo oznacza osoby w wieku produkcyjnym zdolne do pracy. Nie wlicza się tutaj emerytów i nieletnich.

III. Rodzaje bezrobocia

Rozróżnia się kilka kryteriów podziału bezrobocia.

Ze względu na przyczynę wywołującą bezrobocie wyróżniamy:

1. bezrobocie frykcyjne - jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych; dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy, zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek, powrotu do pracy po przerwie (np. z powodu urlopu macierzyńskiego) itp.; przyjmuje się, że jest oznaką "zdrowej" gospodarki;

2. bezrobocie technologiczne - jest skutkiem postępu technicznego oraz unowocześniania produkcji, prowadzących do eliminowania czynnika ludzkiego z procesów produkcyjnych; występuje w sytuacji słabego rozwoju gospodarczego, skutkującego wprowadzaniem inwestycji, mechanizacji i modernizacji procesów przy jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia;

3. bezrobocie strukturalne - jest efektem niedostosowania struktury podaży zasobów ludzkich i popytu na nie; pojawia się w sytuacji zmian restrukturyzacyjnych i transformacji gospodarki przy jednoczesnym opóźnieniu odpowiadających im zmian w szkolnictwie; może być wywołane ograniczonymi zasobami kapitału, które umożliwiłyby pełne zatrudnienie siły roboczej;

4. bezrobocie koniunkturalne - związane jest z występowaniem cykli koniunkturalnych, w fazie spadku i recesji gospodarczej zmniejsza się jest popyt globalny, co wywołuje konieczność ograniczenia zatrudnienia; tego rodzaju bezrobocie spada, kiedy następuje wzrost gospodarczy i zdolności produkcyjne przedsiębiorstw mogą być pełniej wykorzystane;

5. bezrobocie sezonowe - dotyczy działalności/branż cechujących się sezonowością popytu bądź podaży (np. rolnictwo, turystyka), wahania te są uzależnione od pór roku lub warunków pogodowych.

Biorąc pod uwagę okres pozostawania bez pracy rozróżniamy:

1. bezrobocie krótkookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy przez okres nie przekraczający 3 miesięcy;

2. bezrobocie średniookresowe - dotyczy sytuacji braku zatrudnienia przez okres od 3 do 6 miesięcy;

3. bezrobocie długookresowe - występuje w sytuacji, kiedy brak pracy trwa od 6 do 12 miesięcy;

4. bezrobocie długotrwałe (zwane chronicznym) - dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne i niebezpieczne dla gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.

Ze względu na fakt rejestracji bezrobotnego wyróżnia się:

1. bezrobocie rejestrowane - dotyczy osób pozostających bez pracy zarejestrowanych w urzędach pracy oraz posiadających cechy określone ustawowo[1];

2. bezrobocie ukryte - dotyczy osób, które nie chcą lub nie mogą się zarejestrować w urzędach pracy, ponieważ nie spełniają wszystkich kryteriów określonych w ustawie; pojawia się w sytuacji nadzatrudnienia (tzn. wykonywana praca wydaje się być zbędna, a zmniejszenie zatrudnienia nie wpływa na wielkość produkcji); najczęściej dotyczy rolnictwa.

IV. Przyczyny bezrobocia

Ze względy na złożoność zjawiska bezrobocia wyróżnić można wiele przyczyn jego występowania. Do najczęstszych należą:

1. niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców;

2. procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, eliminowanie niektórych działalności

3. spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo;

4. niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy;

5. niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku;

6. nadmierne obciążenia fiskalne

7. brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy

8. zmiana siedziby przedsiębiorstwa (przeniesienia produkcji do innego miasta/województwa)

9. automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne.

V. Skutki bezrobocia

Do głównych konsekwencji bezrobocia należą:

1. niepełne zatrudnienie czynnika produkcji, jakimi są zasoby ludzkie;

2. spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu;

3. spadek kwalifikacji i zanikanie umiejętności u osób pozostających przez dłuższy czas bez pracy, konieczność przekwalifikowania się bezrobotnych;

4. zwiększone wydatki budżetu państwa przeznaczane na utrzymanie osób bezrobotnych oraz instytucji zajmujących się pomaganiem im (m.in. koszt wypłacanych zasiłków, zapewnienie ubezpieczenia społecznego osób pozostających bez pracy, organizacja usług pośrednictwa pracy itp.);

5. zagrożenie patologiami społecznymi - uzależnienia, przestępczość, zjawiska dziedziczenia biedy i bezrobocia;

6. marginalizacja społeczna osób bezrobotnych, degradacja psychiczna związana z utratą poczucia własnej wartości i poczuciem apatii.

Bezrobocie jest uznawane za niekorzystne zjawisko w gospodarce, jednak jego następstwa są znacznie groźniejsze w sferze społecznej.