Ekonomika wykład 1
Przedmiot ekonomiki ochrony środowiska
Geneza, interdyscyplinarny charakter, cel i zakres ekonomiki ochrony środowiska
Potrzeba zrównoważonego rozwoju w gospodarce współczesnego świata
Związki ekologii z EOŚ
Związki z ekonomią EOŚ
Systemy ekologiczno-ekonomiczne
Ekonologia (EOŚ) to młoda interdyscyplinarna nauka, która powstała na przełomie 60 i 70 lat XX wieku. Bezpośrednią przyczyną jej powstania jest coraz bardziej widoczne i narastające zagrożenie bytu zwiększającej się w zawrotnym tempie liczby ludności, w wyniku postępującej degradacji środowiska naturalnego, wywołana rosnącą działalnością gospodarczą człowieka.
EOŚ jest nauką interdyscyplinarną co oznacza, że korzysta z dorobku wielu dziedzin nauki.
Przyrodniczych
Technicznych
Organizacyjnych
Społecznych
Prawnych i innych
Ale przede wszystkim korzysta z dorobku dwóch dziedzin:
Ekonomii
Ekologii
Celem EOŚ jest takie poznanie praw działających w systemach ekonomiczno- ekologicznych, które umożliwią osiągnięcie wymaganej efektywności przepływu energii i materii pomiędzy środowiskiem, a gospodarką, pozwalając na zaspokojenie wszystkich uzasadnionych potrzeb społeczeństwa i jednocześnie pozwoli na zachowaniu w sposób ciągły środowiska naturalnego we właściwym stanie.
EOŚ jest nauką, która szybko się rozwija, bo istnieje taka potrzeba będąca wynikiem ciągle rosnącego zagrożenia mieszkańców naszej planety, w postaci występujących coraz częściej klęsk żywiołowych spowodowanych degradacją środowiska.
Inicjatywy i przedsięwzięcia z zakresu EOŚ:
ONZ pod koniec lat 60tych ubiegłego wieku wprowadziła ożywioną działalność na rzecz OŚ. W 1969 roku powstał słynny raport U’Thonta pt. „człowiek i jego środowisko” Został też uruchomione programy ekologiczne pod nazwą „człowiek i biosfera” i „program oś Narodów Zjednoczonych”. Ich celem było ustalenie zasad racjonalnego użytkowania i ochrony zasobów biosfery w skali globalnej. W 1983 roku zaś ONZ powołał światową komisję do spraw środowiska i rozwoju.
Działalność klubu Rzymskiego zapoczątkowana na przełomie lat 60/70 XX wieku zaowocowała słynnym raportem pod nazwą „granice wzrostu”, który ukazał się w 1972 roku.
Uwaga klubu rzymskiego skupiła się głównie na:
Rozwoju demograficznym społeczeństwa i jego skutkach
Przesłankach i konsekwencjach uprzemysłowienia gospodarczego i rosnącej urbanizacji i rosnących potrzebach uwarunkowania i następstwach w coraz większej produkcji żywności
Skali zużycia i wyczerpania się zasobów środowiska naturalnego z powodu coraz szerszej działalności gospodarczej. Rozmiarach, kierunkach i formach zanieczyszczenia środowiska naturalnego i jego wpływie na byt społeczeństwa i możliwości absorpcyjno-regenerujące się.
Konferencja w 1972r w Sztokholmie. ONZ pod nazwą „tylko jedna ziemia”. Przyjęto na niej ustalenia dotyczące ochrony środowiska w skali świata. Powołano do życia specjalistyczne programy ochrony poszczególnych komponentów środowiska naturalnego i utworzono światowy fundusz ochrony środowiska dla ich funkcjonowania.
Znaczącą i rosnącą rolę w ochronie środowiska od lat 90tych ubiegłego wieku odkrywa UE która w oparciu o swoje programy prowadzi konsekwentną politykę proekologiczną na rzecz ochrony środowiska w Europie i na świecie. Przyczyniając się do wdrażania koncepcji zrównoważonego rozwoju w skali globalnej. Siódmy ramowy program UE realizowany jest w latach 2007-2013 i wspiera ponadnarodową współpracę badawczą w 10 obszarach tematycznych w tym obszar 6- środowiska.
Orędzie JPII w latach 90tych XX wieku, które dotyczyło wzmożonej konieczności ochrony środowiska i wdrażania koncepcji zrównoważonego rozwoju dla ochrony życia na ziemi.
1992 rok. Rio de Janeiro. Odbyła się konferencja pod nazwą „szczyt ziemi”. Na tej konferencji przyjęto agendę XXI której sygnatariuszami były 172 kraje w tym Polska. Agenda miała stanowić punkt zwrotny dla działań mających na celu ochronę środowiska i sformułowano w niej następujące tezy istniejącego zagrożenia środowiska.
a) Wzrost gospodarczy obciąża środowiska w wyniku wyczerpywania się nieodnawialnych źródeł zasobów naturalnych i gromadzeniu się odpadów, które je zanieczyszczają
b)Zarówno zasoby naturalne jak i zdolność pochłaniania odpadów przez środowisko są ograniczone
c)Główną przyczyną degradacji środowiska jest naruszenie ekosystemu w wyniku nasilającej się działalności człowieka
d)Wzrost gospodarczy dokonujący się w tak szybkim tempie musi napotkać barierę w postaci takiej degradacji środowiska, która uniemożliwia kontynuowanie procesu gospodarowania
e)OŚ i jego kształtowanie ma wymiar globalny i wymaga solidarnych działań wszystkich mieszkańców ziemi
2002 rok w Johannesburgu odbyła się konferencja pod nazwą „światowy szczyt na rzecz zrównoważonego rozwoju”. Dokonano na niej oceny rezultatu jakie osiągnięto w działalności na rzecz OŚ od 1992 roku uznając je za daleko nie wystarczające. Postanowiono zatem kontynuować program przyjęty w Rio w zakresie ochrony i kształtowania środowiska naturalnego pogłębiając jednomyślnie realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz zwiększając pomoc udzielaną krajom zacofanym przez kraje lepiej rozwinięte. Uznano, że bieda następująca w wielu krajach i degradacja środowiska są problemami współczesnymi wymagającymi pilnego rozwiązania
W 2005 roku w Kioto ma miejsce porozumienie o ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, które podpisało 141 państw bez USA. Międzynarodowy zespół ds. zmian klimatu (IPCC) został powołany przy ONZ w 1988 roku i to właśnie on doprowadził do podpisania protokołu w Kioto. Protokół ten zawierał zobowiązanie do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych głównie CO2 o około 6 % do 2012 roku w porównaniu z rokiem 1998
XIV konferencja klimatyczna 2008 roku w Poznaniu. Powołano fundusz na rzecz globalnego środowiska oraz uzgodniono poznańską strategię transferu technologii. Konferencja ta jest kontynuacją którego celem jest zapobieganie niebezpieczeństwa jakie niosą ze sobą zmiany klimatyczne.
Ekonomika wykład 2
Dokonana przez ONZ ocena sytuacji mieszkańców naszej planety na przełomie XX i XXI wieku pokazuje lista dziesięciu problemów, które wymagają analizowania i rozwiązania.
Sytuacja demograficzna- odwołanie do tabeli ludności świata
Ubóstwo i nierówność (WWW.ubostwo.pl )-około 3 mld ludzi wydaje mniej niż 2 $ dziennie w 2009 roku 1,4 mld ludzi żyje za mniej niż 1,25 $ dziennie. 800 mln w tym 150 mln dzieci jest niedożywionych.90% zasobów ziemi znajduje się w rękach 10 % ludzi zamieszkujących najbogatsze kraje.
Nadmierne wykorzystanie zasobów- 2000 r. wykorzystanie zasobów naturalnych w każdym roku przekraczało o 20 % zdolność planety do regeneracji. Procent ten ma tendencje rosnącą.
Zmiany klimatyczne -spalanie ropy, węgla i gazu powoduje emisję do atmosfery, dwutlenku węgla oraz innych zanieczyszczeń powodujących efekt cieplarniany. Przewiduje się, że w następnym stuleciu temperatura może być wyższa o półtora do 5,8 stopni Celsjusza. Skutki tego ocieplenia są trudne do przewidzenia i mogą grozić totalną katastrofą.
Dziura ozonowa- warstwa ozonu chroniąca ziemię przed słonecznym promieniowaniem ultrafioletowym kurczy się pod wpływem nadmiernej ilości zanieczyszczeń zawartych między innymi w produktach przemysłowych. Zagraża to zdrowiu człowieka.
Zagrożone gatunki- w ponad 11 tys. Gatunków fauny grozi wyginięcie. 24 procent ssaków, 12 % ptaków, 25 % gadów 20 % płazów i 30 % ryb jest zagrożonych.
Powierzchnie lasów pokrywają 30 % powierzchni lądów ale na skutek wycinania lasów.
Dostęp do wody- ponad 1,1 mld osób nie ma wody zdatnej do picia, obniża się poziom wód gruntowych występuje nierównomierność opadów i to stwarza poważne problemy w wielu krajach. ( Indie , Chiny, kraje bliskiego wschodu)
Erozja gleby- potrzeba wzrostu żywności napotyka na przeszkodę w postaci zmniejszającej się powierzchni upraw. Na skutek rosnące degradacji gleby ( powierzchnie zdegradowane są większe od powierzchni USA i Meksyku)
Wyczerpywanie się łowisk w morzach i oceanach spowodowane jest nadmierną ich eksploatacją i rosnącym zanieczyszczeniem wód.
Badania podstawowe, badania stosowane, oraz wdrażania koncepcji zrównoważonego rozwoju w skali globalnej.
Analiza zachodzących prawidłowości w procesie reprodukcji środowiska naturalnego związanych z działalnością gospodarczą człowieka.
Rozwój teorii waloryzacji zasobów naturalnych
Ekonomiczne uzasadnienie ekologicznego wartościowania nowych technik i technologii.
Ekologicznej uwarunkowania rozwoju gospodarczego. Wpływ zachodzących zmian w środowisku na funkcjonowanie i efektywność gospodarki narodowej
Modelowanie procesu ekologiczno-gospodarczych.
Badania stosowane.
Sposoby wyceny poszczególnych elementów środowiska np. czemu woda tyle kosztuje
Wycena strat ekologicznych np. po rozlaniu ropy z tankowca
Tworzenie ekonomicznych instrumentów oddziaływania na użytkowników środowiska naturalnego w celu jego ochrony np. zwolnienie od podatku inwestycji proekologicznych.
Zastosowanie rachunku ekologicznego w ochronie i kształtowaniu środowiska naturalnego.
Badanie ekonomicznych konsekwencji przyjęcia określonych dopuszczalnych norm zanieczyszczeń oraz wymaganych standardów ekologicznych np. kary za zanieczyszczenie powietrza i problem upadłości przestarzałych przedsiębiorstw.
Potrzeba zrównoważonego rozwoju i gospodarce współczesnego świata.
Pojęcie zrównoważonego rozwoju sustainable development ( rozwój zrównoważony możliwy do utrzymania w długim okresie czasu ) w obecnym znaczeniu zostało sformułowane przez komisje ds. środowiska i rozwoju w 1983roku działającą w ramach ONZ. Pojęcie to oznacza taki rozwój (ekonomiczno- ekologiczno- społeczny ), który z jednakową starannością uwzględnia 3 elementy: potrzebę wzrostu gospodarczego, konieczność utrzymania środowiska naturalnego we właściwym stanie i realizacji postulatu zapewnienia sprawiedliwości społecznej. Pogodzenie rozwoju gospodarczego z ochroną środowiska ( ekorozwojem) i sprawiedliwością społeczną ( spójnością – wszyscy są tak samo traktowani).
Prezentowane dane statystyczne prowadzą do następujących wniosków:
Realizacja koncepcji zrównoważonego rozwoju wymaga stosowania rozwiązań o zasięgu globalnym . (oznacza on, że zrównoważony rozwój wymaga aby we wszystkich krajów zastosowane były pewne rozwiązania systemowe. Aby miały zasięg globalny.)
Unia Europejska odgrywa ważną rolę we wdrażaniu koncepcji zrównoważonego rozwoju i tworzeniu nowoczesnego systemu gospodarowania środowiskiem we współczesnym świecie.
Niekontrolowany rozwój gospodarki światowej i drastyczne różnice w poziomie życia poszczególnych narodów sprzyjają degradacji środowiska naturalnego.
Istnieje związek przyczynowo skutkowy między rosnącą degradacją środowiska naturalnego i występowaniem coraz groźniejszych klęsk żywiołowych.
Występuje potrzeba budowy zintegrowanego systemu monitoringu środowiska i ustawienie podmiotu który byłby zdolny do sprawnego koordynowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska na całym świecie.
Kraje bogate muszą udzielać niezbędnej pomocy krajom biednym w działaniach proekologicznych i tworzeniu kompleksowego systemu ochrony środowiska i jego użytkowania
Zgodnie z wymaganiem ekologii korzystanie ze środowiska naturalnego jest prawem każdego mieszkańca ziemi. Zatem niezbędna jest powszechna edukacja w tym zakresie.
Skuteczne wdrażanie przyjaznej środowisku koncepcji zrównoważonego rozwoju w skali globalnej uwzględniającej rosnący potrzeby ludzkości w historycznym wymiarze czasu jest niezwykle ważnym zagadnieniem wymagającym innego rozwiązania.
Związki ekologii z ekonomiką ochrony środowiska
Swoją nazwę ekologia zawdzięcza żyjącemu w XIX wieku uczonemu niemieckiemu który nazywał się Ernst Haeckel. Wyodrębnił on ekologię z nauk przyrodniczych ( 1869 rok ) określając ją jako „naukę o środowisku człowieka i prawa nim rządzące”. Wyjaśniając na wstępie pojęcia środowiska naturalnego człowieka ( którego używał uczony niemiecki ) powiemy, że jest to po prostu otoczenie w którym żyje człowiek i które stanowi pewną przestrzeń zwaną antroposferą.
Antroposfera jest częścią biosfery tj. większej przestrzeni w której istnieją ( egzystują) organizmy żywe. Jednak korzeni ekologii możemy doszukiwać się już w starożytnej Grecji w 7, 6, i 5 roku p.n.e.
encyklopedia
Ekologia to nauka biologiczna o strukturze i funkcjonowaniu żywej przyrody obejmująca całość zjawisk dotyczących wzajemnych relacji między organizmami i zespołami organizmów ,a ich żywym i naturalnym środowiskiem.
Def prof. Wąsowicza
Ekologia to nauka o zasobach, siłach, strukturze i funkcjonowaniu środowiska naturalnego oraz zasadach prawidłowego (właściwego korzystania z niego przez człowieka
Używając pojęcia ekosystem ekologię można sformułować jako naukę która pozwala człowiekowi poznać działanie ekosystemu i sformułować zasady właściwego korzystania ze środowiska naturalnego przez człowieka.
Środowiska naturalne człowieka (wg. Prof. Symonowicza to ogół elementów przyrody martwej i ożywionej pozostających w stanie naturalnym lub przekształconym przez człowieka i tworzących otoczenie w którym on żyje.
Ekonomika wykład 3
Cd. Wykładu 2
Tak określone środowisko naturalne człowieka znajduje się w biosferze i jest jej częścią zwaną an troposferą ( przestrzeń w której żyje człowiek). Elementami środowiska w której żyje człowiek są: powietrze, woda, kopaliny, gleby, flora, fauna, krajobraz i klimat. Występują one już obecnie w postaci przekształconej przez człowieka. Środowisko zatem są elementy antropogeniczne, a więc stworzone przez człowieka tj. miasta, mosty autostrady itp.
W związku z tym, że środowisko naturalne człowieka zostało przez niego w dużym stopniu przekształcone, nazywa się je środowiskiem antropogenicznym.
Biosfera- jest układem wielo-eko-systemowym zamieszkałe przez organizmy żywe. W przestrzeni w które ona stanowi wyróżniamy: atmosferę, hydrosferę, litosferę z pedosferą czyli skały i gleby.
Biosfera obejmuję dolną część atmosfery do wysokości 10 km, całą hydrosferę do głębokości 11 km, oraz zewnętrzną część skorupy ziemskiej na której jest gleba do głębokości 3-4km.
Jednak większość organizmów żywych egzystuje w 100 metrowej warstwie na powierzchni lądu w glebie i wodach. W warstwie tej koncentruje się również życie człowieka i jest to najbardziej użytkowana część antroposfery.
Atmosfera- powłoka otaczająca ziemię. Jest to mieszanina gazów przechodzących w przestrzeń międzyplanetarną- kosmos na wysokości około 1000 km od powierzchni ziemi.
Wyróżnia się warstw atmosfery. Pierwsza- troposfera- najbliższa powierzchni ziemi, która sięga kilkunastu km( 18 km nad równikiem i 8 nad biegunami. ). Stratosfera- sięgająca około 50 km nad poziomem morza. Trzecia jest mezosfera sięgająca 85 km nad poziomem morza. Termosfera sięga około 800 km nad poziomem morza i egzosfera występująca powyżej 800 km nad poziomem morza, przechodząca w kosmos.
Atmosferę charakteryzuje się przy pomocy takich parametrów jak
Skład powietrza
Ciśnienie
Temperatura
Gęstość
Wilgotność
Kierunek i prędkość przemieszczania się
Parametry te tworzą określone warunki dla egzystencji organizmów żywych. W najważniejszej części atmosfery ( dolna część troposfery ) występują warunki umożliwiająca organizmom żywym procesy fizjologiczne. Ponadto atmosfera jest zbiornikiem wilgoci i przejmuje część zanieczyszczeń powstałych na ziemi i chroni organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem ( konwencja Wiedeńska z 1985 roku o ochronie warstwy ozonowej przyjęta przez Polskę w 1990 roku).
Hydrosfera- to powłoka wodna ziemi która przenika zarówno w atmosferę jak i litosferę z pedosferą. Obejmuję ona całą wodę występującą w przyrodzie bez względu na miejsce i stan skupienia.
Woda- 1400 km 3
Słone 97,5 % słodkie 2,5 %
Wody słodkie
Lodowce i lądolody (68,9%) wody podziemna (30,8%) jeziora rzeki bagna(0,3%)
Wilgoć w glebie
Zasoby wody na świecie są rozłożone nierównomiernie. Na powierzchni 60 % lądu występuję jej niedobór. Hydrosfera warunkuje istnienie życia biologicznego na ziemi. Dostarcza wody niezbędnej do życia wszystkim organizmom żywym. Przypływy i odpływy mórz i oceanów oraz siła spadków wód śródlądowych stanowią cenne źródło energii. Wody podziemne nie tylko stanowią szczególnie istotne źródło wody pitnej, ale mają też właściwości termiczne ( ogrzewcze ) i lecznicze.
Litosfera z pedosferą- to część naszej planety, której górną granice stanowi hydrosfera z atmosferą, a dolną płaszcz okrywający naszej planety. Litosfera gromadzi zasoby bogactw naturalnych ( rudy żelaza, złota, srebra, ropy naftowej, siarki, soli), które służą do wytwarzania wielu dóbr ekonomicznych zaspokajających potrzeby człowieka.
Wierzchnia część litosfery tzw. pedosfera zawiera glebę składającą się z części mineralnej i organicznej na której możliwe jest występowanie flory co z kolei gwarantuję życie fauny. Gleba jest ważnym komponentem środowiska. Stanowi bowiem podstawę życia wielu organizmów i funkcjonowania ekosystemów.
System ( def. Wg. Weinberga) – przez system należy rozumieć wyodrębnioną część z otoczenia która stanowi uporządkowane zbiór elementów powiązanych ze sobą w określony sposób i spełniających określone zadanie.
Ekosystem- układ ekologiczny będący fragmentem biosfery złożony z organizmów żywych (biocenozy) i elementów nieożywionych ( biotopu) .
Biocenoza jest naturalnym zespołem organizmów różnych gatunków współegzystujących ze sobą w danym ekosystemie.
Biotop- wszelkie elementy nieożywione (abiotyczne) ekosystemu stanowiące środowisko naturalne w którym żyją organizmy żywe stanowiące biocenozę tego ekosystemu. Podstawą funkcjonowania ekosystemu jest przepływ energii i informacji oraz obieg materii między 4 częściami ekosystemu:
Substancjami abiotycznymi, które gromadzą pierwiastki i związki chemiczne występujące w martwej materii
Producentami, którymi są rośliny i niektóre bakterie posiadające zdolność budowania złożonych związków organicznych z prostych związków nieorganicznych ( Co2 i H2O) jeśli są zasilane energią słoneczną. Tworząca się w ten sposób biomasa brutto jest w pewnej części zużywana przez samych producentów i stanowi pożywienie dla konsumentów i reducentów warunkując ich życie.
Konsumentami wśród których wyróżniamy 3 grupy: pierwszego rzędu czyli roślinożerców, drugiego rzędu którzy odżywiają się konsumentami pierwszego rzędu czyli np. wilk i konsumentów 3 rzędu, którzy odżywiają się zarówno pokarmem roślinnym jak i zwierzęcym.
Reducenci- którymi są drobnoustroje ( w większości bakterie i grzyby niższe) posiadające zdolność rozkładu martwych szczątków roślin i zwierząt w wyniku przekształcania związków organicznych w proste związki mineralne, które następnie przyswajane są przez rośliny zielone a więc producentów.
Producenci, konsumenci i reducenci tworzą tzw. łańcuch pokarmowy wg zasady, że dany organizm stanowi zawsze pożywienie dla innego organizmu. Bazując na tych wyjaśnieniach ekosystem można zdefiniować następująco. Jest to układ ekologiczny znajdujący się w stanie dynamicznej równowagi zamieszkały przez populacje różnych gatunków, które tworzą biocenozę egzystującą na podłożu określonego Biotonu.
Gatunek- to podstawowa jednostka w systematyce organizmów roślin i zwierząt stanowi zbiór organizmów swobodnie krzyżujących się
Populacja- jest liczebnością zbioru osobników tego samego gatunku zamieszkujących wspólny obszar mogących swobodnie się krzyżować.
O tym czy w danym ekosystemie w ramach biocenozy może występować dany gatunek decydują istniejące tam warunki ekologiczne, które ze względu na ich charakter dzielimy na :
Warunki fizyczne np. nasłonecznienie, dostępność wody czy temperatura
Warunki chemiczne np. obecność tlenu
Biologiczne czyli obecność gatunków i formy współżycia z nimi
Jeżeli właściwe dla istnienia danej biocenozy warunki nie zostaję drastycznie zakłócone i ekosystem jest zasilany energią słoneczną ( fotosynteza) posiada on zdolność do utrzymywania a w razie zakłócenia do przywracania dynamicznej równowagi jednak coraz częściej człowiek nierozważnie gospodarując środowiskiem zakłóca dynamiczną równowagę, uniemożliwiając występowanie właściwego obiegu energii, materii oraz informacji w przyrodzie. Powoduje to występowanie coraz częściej klęsk żywiołowych zagrażających jego własnej egzystencji.
Ekonomika wykład 4
31.05- egzamin w Sali 437a GG
7.06- poprawa ( nie my się poprawiamy, tylko on poprawia pracę) s 208 GG
14.06- wpisy s208 GG
Przykładowe pytania:
Definicja biosfery albo litosfery
Dwie funkcje jakie pełnią zbiorniki retencyjne
Ad. Związki ekologii z EOŚ
4 podstawowe prawa ekologii
Prawo powiązań między różnymi organizmami żywymi, a ich fizycznym i chemicznym otoczeniem. Wyraża ona istnienie związków każdego systemu ekosystemu ze wszystkimi jego elementami. Jeżeli więc jakaś część ekosystemu została zniszczona, bądź zdeformowana w wyniku działalności człowieka powstaje zagrożenie dla całych ciągów cykli ekologicznych, których nie można później odtworzyć.
Prawo niezniszczalności materii przyrodniczych. Oznacza ono, że wszystko co czerpiemy ze środowiska i co podlega przetwarzaniu w procesie gospodarowania zawsze w takiej czy innej formie do niego formie wraca. ważne jest więc aby zwrot materii dokonywał się w postaci możliwej do przyswojenia przez ekosystem
Prawo szkodliwości wprowadzania do przyrody związku, które w niej nie występują. Stwarza to wymóg unikania w procesie gospodarowania takich przemian materii, które uniemożliwiają jej przyswojenie przez ekosystem i prowadzą do jego niszczenia.
Prawo konieczności zastępowania( uzupełnienia ) tego co zostało zabrane z ekosystemu. Wyraża ono istnienie spójności i komplementarności poszczególnych elementów ekosystemu i wymaga, aby człowiek eksploatujący środowisko pamiętał o konieczności przywrócenia jego pierwotnego stanu.
Ekonomika wykład 5
Związki Ekonomii z EOŚ
Adam Smith (1723-1790)
Ekonomia- jako naukę definiujemy w sposób następujący. Jest to teoria procesu gospodarowania. Posiada swój język w postaci Zded. Kat ekonomicznych przy pomocy których formułuje wykrywane w procesie gospodarowanie prawa ekonomiczne co umożliwia opisywanie i analizowanie działających w gospodarce mechanizmów ekonomicznych.
Ekonomia- zadaniem ekonomii jest poznanie prawidłowości powstających w procesie gospodarowania. Ma to służyć rozwiązaniu następującego problemu. Jak przy pomocy będących w dyspozycji środków w danych warunkach które decydują o możliwości wykorzystania najlepiej zaspokoić stale rosnące potrzeby społeczeństwa.
Czyli ekonomia jest nauką o racjonalnych sposobach zaspokajania potrzeb człowiek.
Sam proces gospodarowania jest przedmiotem zainteresowania znacznie wcześniej. W V wieku p.n.e. spotykamy nazwę nie ekonomia tylko ekonomika- racjonalne gospodarowanie w sprawach gospodarstwa domowego.
W XVII wieku pojawia się nazwa ekonomia polityczna. Ta nazwa jest stosowana w odniesieniu do finansów gospodarki narodowej we Francji. Natomiast p w XX wieku u Stanisława Grabskiego znajdujemy pojęcie ekonomia społeczna. Ona traktuje o gospodarowaniu w ramach społeczeństwa XX wieku. My obecnie nazywamy krótko nazwy Ekonomia.
Człowiek zaspokajając swoje potrzeby część dóbr czerpie z otaczającego go środowiska przyrodniczego i takie dobra nazywamy dobrami natury a czasem dobrami wolonymi. Natomiast pewną coraz większą część dóbr człowiek wytwarza w procesie produkcji wykorzystując przy tym zasoby i siły przyrody i te dobra my nazywamy dobrami ekonomicznymi. Tak więc człowiek zaspokajając swoje potrzeby korzysta bezpośrednio i pośrednio z zasobów i sił otaczającego go środowiska. W procesie zaspokojenia poprzez człowieka jego korzystania z bogactw przyrody można wyróżnić 3 okresy
Czas pełnej zależności człowieka od przyrody. Nie dokonuje on w przyrodzie żadnych istotnych zmian i może tylko dostosowywać się do niej poszukując terenów obfitujących w dobra natury. W komentarzu człowiek zadowala się dobrami które bezpośrednio dostarcza mu przyroda. Okres wędrówki ludu.
Człowiek próbuje przekształcać przyrodę i dostosowywać środowisko do swoich stale rosnących potrzeb. Nie powoduje to jednak jeszcze takich negatywnych skutków w środowisku których sama przyroda nie byłaby w stanie usunąć. W komentarzu. W takim okresie człowiek już tworzy i doskonali narzędzia pracy a jego działalność powoduje zmiany w środowisku. Uprawia ziemię, hoduje zwierzęta i stopniowo rozwija rzemiosło. Na skutek działalności gospodarczej człowieka zaczyna się zmniejszać powierzchnia lasów na świecie, zanieczyszczane zostają wody powierzchniowe, giną też niektóre gatunki fauny i flory.
Okres w który na skutek szybkiego rozwoju sił wytwórczych oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze gwałtownie rośnie. Pojawiają się już negatywne zjawiska spowodowane działalnością gospodarczą człowieka, ale już takie ,których sama przyroda bez pomocy człowieka nie potrafi usunąć. W komentarzu. Ten 3 okres to taki w którym w coraz większym stopniu praca ręczna jest zastępowana pracą maszyn a rzemiosło produkcją przemysłową. Następuje wzrost możliwość wytwórczych człowieka, następuje intensyfikacja hodowli zwierząt i uprawy roślin w rolnictwie. Towarzysz temu gwałtowny wzrost zapotrzebowania na zasoby mineralne zwłaszcza na rudy metali i surowce energetyczne. Rośnie zużycie środków chemicznych w rolnictwie. W wyniku industrializacji i urbanizacji oraz rozwoje transportu w sposób zasadniczy zmieniają się relacje człowieka z przyrodą. W warunkach rewolucji naukowo technicznej bardzo szybko wzrasta zapotrzebowanie gosp. na zasoby środowiska. Pojawiają się oznaki kryzysu energetyczno surowcowego. Rośnie ilość odpadów i rożnych zanieczyszczeń środowiska. Coraz mniej jest zachowanych naturalnych ekosystemów. Niestety coraz więcej jest obszarów na których występują zjawiska klęski żywiołowej.
Pojawia się na przełomie XX i XXI wieku problem wymagający pozytywnego rozwiązania. Rosnące potrzeby coraz szybciej zwiększającej się ludzkości zamieszkującej naszą planetę mogą być zaspokojone jedynie w wyniku dynamicznego rozwoju sił wytwórczych, ale wysokie tempo wzrostu gospodarczego zagraża środowisku człowieka powodując jego degradacje i wyczerpywanie się zasobów bogactw naturalnych. A to oznacza, że środowisko nie może już w pełni zaspakajać następujących potrzeb człowieka:
Dostarczać człowiekowi niezbędnych do życia substancji przede wszystkim czystej wody i powietrza
Zapewnić działalności gospodarczej człowieka potrzebnej ilości zasobów naturalnych
Służyć jako miejsce bezpiecznego składowania odpadów przyswajanych i włączanych następnie powrotem do obiegu przez posiadający taką zdolność ekosystem.
Siły wytwórcze definiujemy w ten sposób- są to środki produkcji i zdolność do posługiwania się nimi.
Koncepcje dobrobytu na Areopagu Gdańskim ( nie aeropaku )
Koncepcja proekologiczna, która wyraża pogląd, że jeżeli dotychczasowy poziom i tempo wzrostu gospodarczego degradują środowisko naturalne to należy wprowadzić ograniczenia w gospodarce światowej do poziomu tzw. zerowej stopy wzrostu. Bowiem wobec tej koncepcji najważniejszym miernikiem dobrobytu społecznego jest jakość środowiska w jakim ono żyje .
Prosocjalistyczna- stoi na stanowisku, że szybki wzrost gospodarczy może być do pogodzenia z ochroną środowiska człowieka, ale jedynie wtedy, gdy wszystkie środki produkcji są wspólną własnością całego społeczeństwa i w związku z tym z taką formą własności istnieje pełna kontrola procesu gospodarowania w rękach państwa.
Koncepcja prorynkowa ,której wysoka efektywność procesu gospodarowania wynikająca z konkurencji i z działania niewidzialnej ręki rynku wymuszającej wysoką efektywność idąca w parze z umiejętnie dozowanym interwencjonalizmem państwowym i budową społeczeństwa obywatelskiego w demokratycznym systemie rządzenia pozwoli na realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju, które jak wiemy wymaga przestrzegania podstawowych zasad ekologii chroniąc tym samym środowisko naturalne przed degradacją.
Ekonomika wykład 6
Systemy ekonomiczno-ekologiczne
Czy słuszna jest taka teza, że rozwój gospodarczy i przemiany w środowisku naturalnym człowieka są procesami jednoczesnymi silnie ze sobą powiązanymi i tym samym wzajemnie się warunkującymi.
Jeżeli jest słuszna to stwarza to konieczność analizowania relacji między 2 systemami: gospodarki i środowiska, a stwarza to konieczność analizowania systemu nazywanego systemem ekologiczno-ekonomicznymi. Można je rozpatrywać w systemie skali i dzielić na systemy lokalne, regionalne i globalne.
System lokalny ekonomiczno-ekologiczny to taki, który pojedynczy obiekt gospodarujący wchodzi w związki z najbliższym otoczeniem przyrodniczym tzn. z powietrzem, wodą ziemią, z zasobami wodnymi i przyrodniczym.
System regionalny- ( dygresja: rozwój UE dokonuje się jako rozwój regionów, nie patrzy się na poszczególne gosp. tylko na region ) to taki, który dotyczy już całych zespołów różnych gospodarek zlokalizowanych w większej przestrzeni i pozostających w różnorodnych nieraz bardziej złożonych związkach ze środowiskiem przyrodniczym.
System globalny- to taki system w którym z jednej strony występuje gospodarka jako pewna całość ,a z drugiej strony całe, odpowiadające tej gospodarce środowisko, przy czym można mówić czasem o skali krajowej, czasem o grupie państw czy też kontynencie, ale przede wszystkim myśli się o tej skali jaką oznacza cała nasza planeta.
Komentarz schematu systemu ekologiczno-ekonomicznego ( pytanie gwarantowane)
Funkcjonowania systemów ekologiczno-ekonomicznych powinno być podporządkowane koncepcji zrównoważonego rozwoju. Wymaga to ustalenia na wstępie 3 rzeczy:
Ustalenia postulowanej jakości środowiska naturalnego
Wymaga określenia granic dopuszczalnego ingerowania człowieka w środowisko będącego pochodną zdolności środowiska naturalnego do samooczyszczania się i ograniczonych możliwości poboru jego bogactw.
Istnieje konieczność ścisłego przestrzegania zasad i norm ekologicznych, które zapewniałyby w sposób ciągły wymaganą wysoką jakość środowiska naturalnego.
System ekonomiczno-ekologiczny w skali globalnej powinien spełniać następujące postulaty
Powinien zapewniać stały wzrost zaspokojenia potrzeb każdego społeczeństwa przy jednocześnie bardziej równomiernym podziale dóbr ekonomicznych
Należy dążyć do bezpiecznego równomiernego przestrzennego zagospodarowania środowiska, a także efektywnej w nim alokacji inwestycji publicznych i prywatnych dostosowanej do istniejącego stanu i możliwości środowiska a także unikania nadmiernej koncentracji ludności poprzez stosowanie odpowiedniej polityki społecznej i demograficznej.
Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi środowiska poprzez:
Stosowanie technik i technologii oszczędzających surowce i energię i powodujących możliwie jak najmniejsze zanieczyszczenie środowiska
Oszczędne i bezpieczne dla środowiska eksploatowanie bogactw naturalnych
Postulat dotyczy ograniczenia surowców nieodnawialnych i wytwarzania jak najmniejszej ilości produktów szkodzących środowisku poprzez używanie większej ilości środków odnawialnych i wytwarzania produktów których środowisku są przydatne
Racjonalne gospodarowanie odpadami poprodukcyjnymi i pokonsumpcyjnymi. Chodzi o to żeby był recykling etc.
Upowszechnienie biologicznych metod gospodarowania w rolnictwie, ograniczających użycia metod chemicznych i energii
Zapewnienie ochrony wszystkim komponentom środowiska przyrodniczego i zachowywanie dynamicznej równowagi w ekosystemie aby zachować istniejące gatunki roślin i zwierząt
Dbanie o niezbędną edukację społeczeństwa i budowanie świadomości co do konieczności przestrzegania stanowionych norm oraz prawa krajowego i międzynarodowego ( u nas prawa UE) w zakresie ochrony środowiska
Części druga to ochrona i kształtowanie podstawowych elementów środowiska człowieka
Klasyfikacja zasobów i bogactw naturalnych uwzględniająca ich podział na odnawialne i nieodnawialne
Ochrona i kształtowanie zasobów odnawialnych mineralnych
Ochrona i kształtowanie zasobów odnawialnych biologicznych
Ochrona i użytkowanie zasobów naturalnych nieodnawialnych
Ekonomiczno-ekologiczne zasady gospodarowania odpadami
Ekonomiczno-ekologiczne zasady funkcjonowania i rozwoju aglomeracji miejskich i osiedli wiejskich
Pojęcia zasoby naturalne i przyrody były traktowane jako synonimy. Obecnie uważa się że naturalne są szersze. Poza naturalnymi obejmują także siły przyrody czyli grawitację, prądy morskie wiejące wiatry ale obejmują także walory środowiska np. mikroklimat i to jaki mamy krajobraz.
Bogactwa naturalne są zasobami wyczerpywanymi natomiast siły przyrody nie wyczerpywanymi
Bogactwa naturalne: gleby, wody, powietrze, florę, faunę i minerały które są przez człowieka wykorzystywane w procesie gospodarowania
Omawiamy schemat : klasyfikacja zasobów naturalnych
Podsumowanie tego schematu: wszystkie zasoby naturalne podlegają specjalnej ale zróżnicowanej w świetle prawa obowiązującego ochrony. Gospodarując zasobami środowiska naturalnego powinniśmy starać się gospodarować nimi wszystkimi oszczędnie unikając wszelkiego marnotrawstwa. Należy dążyć do większego zużycia bogactw odnawialnych jeżeli zmniejszamy w ten sposób zużycie bogactw nieodnawialnych
Natomiast w nieodnawialnych powinniśmy w największym stopniu ograniczać zużycie bogactw naturalnych nieodnawialnych, które ulegają całkowitemu zniszczeniu.
Ekonomika wykład 7
Zaczynając od ochrony i kształtowania bogactw mineralnych, naturalnych powietrza, gleby i wody.
2.1 ochrona powietrza
Powietrze to określana mieszanina gazów otaczających Ziemię i tworzących jej atmosferę.
Tzw czyste powietrza występujące w dolnej warstwie atmosfery ( toposferze ), gdzie koncentruje się życie organizmów tworzących biocenoze ma następujący skład: azotu ok.78,03%, tlenu ok. 20,99%, argonu ok. 0,93%, CO2 0,03%, inne gazy tj. wodór neon hel a także para wodna i daje to 0,02%. Z kolei przez zanieczyszczenie powietrza rozumie się wszelkie substancje stałe, ciekłe i gazowe których udziały w powietrzu przekraczają zawartość tych substancji w tzw. czystym powietrzu. Do głównych najczęściej występujących zanieczyszczeń powietrza zaliczamy : zanieczyszczenia gazowe w postaci Co2, dwutlenku siarki SO2 i tlenków azotu szczególnie dwutlenku azotu oraz zanieczyszczenia substancjami stałymi w postaci lotnych popiołów i pyłów. Podstawowymi miernikami oznaczającymi stopień zanieczyszczenia powietrza jest stosunek ilości składnika uważanego za zanieczyszczenie gazowe w jednym metrze sześciennym powietrza, lub w odniesieniu do zanieczyszczeń substancjami stałymi masę pyłu i popiołu opadającą na jednostkę powierzchni ( cm2, m2 ) w jednostce czasu ( doba miesiąc rok ). Źródła zanieczyszczenia powietrza dzielimy na naturalne i antropogeniczne. Do naturalnych zaliczamy: wybuchy wulkanu, huragany pożary lasów wywołane naturalnymi przyczynami itp. Do źródeł antropogenicznych zaliczymy industrializację, rosnący poziom urbanizacji i lawinowo powiększający się ruch transportowy ( ruch samolotowy, lądowy i wodny ). Bezpośrednie źródła zanieczyszczenia powietrza mogą mieć charakter punktowy, liniowy i powierzchniowy. Przykładem punktowego może być komin , liniowego linia kolejowa, albo autostrada, a powierzchniowego np. pole uprawne. Te zanieczyszczenia wyemitowane przez takie źródła do atmosfery podlegają procesom rozprzestrzeniania, reakcjom chemicznym i procesom samooczyszczania. W wyniku zanieczyszczenia powietrza powstają groźne i niebezpieczne zjawiska takie jak:
Efekt cieplarniany o trudnych do przewidzenia skutkach.
Kwaśne deszcze, które niszczą lasy, budowle i zanieczyszczają powierzchniowe źródła wody pitnej
Dziura ozonowa, która szkodzi zdrowiu człowieka i zdrowiu innych organizmów
Smogi, które występują w postaci uciążliwych mgieł nad dużymi miastami w wyniku nadmiernego zanieczyszczenia powietrza oraz brakiem wymiany powietrza
Negatywne skutki zanieczyszczenia –powietrza i występowanie negatywnych zjawisk to
Zagrożenie zdrowia i życia ludzkiego
Negatywny wpływ na świat roślinny i zwierzęcy
Pogarszająca się jakość wody i gleby
Przyśpieszone niszczenie obiektów tworzonych przez człowieka w tym zabytkowych budowli
Jeden z czynników odpowiadających za zmiany klimatyczne o groźnych i trudnych do przewidzenia konsekwencjach .
Ochrona atmosfery wymaga monitoringu przed zanieczyszczeniem. I to stałego obserwowania zjawisk w skali globalnej. Wymaga także wielu różnych działań zmniejszających emisję z substancji zanieczyszczających i ograniczających tym samym negatywne skutki powstających zanieczyszczeń. Rozpatrzmy ten problem jak unikać zanieczyszczeń, pierw pokazując te działania, a potem ograniczać skutki.
Do podstawowych działań zmniejszających emisje zanieczyszczeń zaliczamy
Zamianę paliw stosowanych przy wytwarzaniu dóbr ekonomicznych na takie, które powodują możliwie jak najmniejsze zanieczyszczenie.
Zmiany stosowanych technologii w kierunku tzw. technologii hermetycznych i stosowanie mniej niebezpiecznych dla środowiska surowców
Stosowanie różnego rodzaju urządzeń służących do oczyszczania emitowanych gazów, a także wydalanych do środowiska zanieczyszczeń ciekłych i stałych. ( np. filtry kominowe, odpylacze, oczyszczalnie ścieków itd. )
Zastępowanie indywidualnych palenisk w gospodarstwach domowych scentralizowanym systemem ciepłowniczym stosującym jednocześnie czyste technologię minimalizujące powstawanie niebezpiecznych zanieczyszczeń.
Zmniejszenie ilości zanieczyszczeń zawartych w spalinach wydalanych przez środki komunikacji i stosowanie w komunikacji zbiorowej i indywidualnej bezpieczniejszych dla środowiska źródeł energii.
Zmniejszanie zanieczyszczeń.
Zaliczymy do nich odpowiednią lokalizację uciążliwych zakładów i tworzenie wokół nich stref ochrony. Prawidłową zabudowę miast i tworzenie w nich obszarów zieleni. Budowanie wokół miast obwodnic komunikacyjnych. Stosowanie wysokich kominów w zakładach przemysłowych, szczególnie tych emitujących duże ilości zanieczyszczeń, a to w celu rozproszenia tych zanieczyszczeń. Stosowanie potrzebnego prawa dotyczącego ochrony powietrza i zapewnienie jego skutecznej egzekucji.
2.2 Ochrona wód i gospodarka wodna
Zasoby wodne kraju określa się jako będące w dyspozycji powierzchniowe i podziemne wody śródlądowe. Polska posiada niewielkie zasoby wodne.
Wody lądowe. Wyróżnia się wśród nich wody płynące i stojące. Są to wody występujące w rzekach, kanałach, jeziorach, sztucznych zbiornikach, stawach i rowach. Wody podziemne to wody występujące w skorupie ziemskiej w tym mamy czyste wody głębinowe. Wody powierzchniowe kształtowane są przez wielkość odpływu który stanowi różnicę między opadami i parowaniem występującym na obszarze kraju w ciągu roku. Dla Polski średni odpływ wynosi w przybliżeniu 55 mld metrów sześciennym rocznie. Odpływ pomniejszony o przepływ nienaruszalny który wynika z potrzeby zachowania życia biologicznego w ciekach i zbiornikach wodnych, a także powszechnego stosowania wód stanowią wody powszechnie wykorzystywane przez ludność ( żeglugi itd. ), które mogą być wykorzystywane wielokrotnie. Przepływ nienaruszalny dla polski oceniany jest na 8 mld m3 wody.
Istotnym problemem rzutującym na możliwość korzystania z wód powierzchniowych jest zmienność przepływu wód w czasie co oznacza, że pewna ilość wód odpływa jałowo.
Wyrównywanie przepływów może mieć miejsce, ale wymaga posiadania zbiorników retencyjnych. Specjaliści uważają, ze powinniśmy retencjonować ok. 15-20 % rocznego przepływu , a retencjonujemy 5%. Problemem jest rosnące zanieczyszczenie wód powierzchniowych w Polsce. Możliwe do wykorzystywania zasobów tych wód są szacowane na 25-30 mld metrów sześciennych .
2 podstawowe zadania zbiorników retencyjnych.
Chronią nas przed powodzią
Możemy wziąć tą wodę w czasie suszy.
( także rozrywka dla ryb )
Wykorzystywanie wód podziemnych.
Wody podziemne charakteryzują się wymaganą czystością. Należy je więc wykorzystywać do celów, które wymagają użycia wody o wysokim stopniu czystości. Z tego też względu, ze są tak względne pobór tej wody musi być limitowany, ograniczony, procesem naturalnego zasilania wód podziemnych aby nie zmniejszać tego cennego zasobu . Możemy wykorzystywać w Polsce od 10 do 12 mld m3.
Człowiek korzystając z zasobów wodnych spotykał się zawsze na danym terytorium z tzw. i określoną naturalną dyspozycyjnością wód. Ta naturalna dyspozycyjność zasobów wodnych jest określana nie tylko przez wielkość będących w posiadaniu danego społeczeństwa zasobów wodnych, ale także przez ich jakość jak również przez ich rozmieszczenie w przestrzeni i czasie. Jeżeli byśmy historycznie spojrzeli to ta ilość zaspokajała wszystkie potrzeby człowieka i woda była przez człowieka traktowana jako dobro naturalne, a nie jak dobro ekologiczne. Niemniej człowiek korzystając z zasobów wodnych i to w coraz większym stopniu zmienia naturalną dyspozycyjność zasobów. Może ją zmniejszyć i może ją zwiększyć. Zmniejszyć zanieczyszczając, zwiększyć budując zbiorniki retencyjne. Jednak w momencie w którym człowiek ponosi nakłady na gospodarowania zasobami naturalnymi woda przestaje być dobrem naturalnym i staje się ekonomicznym, bo do jej pozyskania niezbędne są nakłady pracy. Możemy zanotować, że utrzymywanie potrzebnej człowiekowi dyspozycyjności zasobów wodnych co wymaga nakładu pracy oznacza, że staje się ona przedmiotem procesu gospodarowania, a w konsekwencji woda jest już dobrem ekonomicznym i towarem o szybko rosnącej cenie. Konieczność racjonalnego Gos[podarowania zasobami wodnymi powołała do życia nową, ważną dziedzinę gospodarki o infrastrukturalnym charakterze jaką jest gospodarka wodna. Uwaga na ten temat. Pojęcie infrastruktury gospodarczej kraju rozumie się zbiór wielu różnych systemów obejmujących określone instytucje i urządzenia niezbędne do właściwego funkcjonowania i rozwoju gospodarki narodowej. Otóż gospodarka wodna jest ważnym elementem infrastruktury gospodarczej każdego kraju. Stanowi pełen system obejmujący instytucje i urządzenia który winien umożliwiać racjonalną gospodarkę zasobami wodnymi.
Celem nadrzędnym gospodarki wodnej jest zaspokojenie uzasadnionych potrzeb użytkowników wodnych przez umożliwienie im z wymaganym stopniem pewności poboru określonej ilości wody o określonej jakości w określonym miejscu i czasie oraz utrzymywanie trwałej równowagi bilansu wodnego. Cel ten powinien być realizowany z zachowaniem pożądanego stanu środowiska naturalnego i przy możliwie najniższym kontrolowanych nakładach społecznych.
Ekonomika wykład 8
Podstawowe zadania gospodarki wodnej
Zaopatrzenie w wodę ludności, przemysłu, rolnictwa i innych dziedzin.
Oczyszczanie, odprowadzenie i rzut wody po jej użytkowaniu
Wykorzystanie wód dla potrzeb transportowych, hydroenergetycznych, dla potrzeb turystyki, sportu itp.
Regulacja stosunków wodnych w glebie
Zabezpieczenie rzek, jezior i zbiorników wodnych przed erozją
Ochrona przed powodzią
Bilans wodno gospodarczy letni rozumie się porównania w danym miejscu i czasie podaży wody z jakiej mogą korzystać jej użytkownicy z ich popytem na tą wodę. Podaż zależy od ukształtowanej dyspozycyjności wody
Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi powinno odbywać się w układzie zgodnym z hydrograficznym układem kraju. Dlatego są upowszechniane bilanse wodno gospodarcze. Jest wiele czynników które wpływają zarówno na stroną popytową jak i podażową. Do czynników zwiększających stroną popytową zaliczamy wzrost produkcji przemysłowej, wzrost konsumpcji ludności i zmiany jej struktury jeżeli wymaga ona większej ilości wodoru. Można tu także wymienić zwiększoną awaryjność …. Do zmniejszających stroną popytową zaliczamy ograniczanie produkcji, upowszechnianie i wdrażanie technik technologii wodoszczelnej. Do czynników zwiększających stronę podażową bilansów gospodarczo wodnych zaliczymy np. wielkość strukturę i dynamikę inwestycji w gospodarce wodnej np. budowę zbiorników retencyjnych, rozbudowa przerzutów wodnych. Do czynników zmniejszających stronę podażową zaliczymy nadmierne zużycie infrastruktury technicznej gosp. wodnej, dokonanie zrzutu ścieków niedostatecznie wyniszczonych, niski stopień świadomości ekologicznej społeczeństwa.
Trój system zarządzania gosp. wodną- zbiór instytucji i innych jednostek organizacyjnych skoordynowanych wewnętrznie, która spełnia określone funkcje w procesie gospodarowania zasobami ludzkimi.
Jej organizowanie
Planowanie
Zasilanie
Motywowanie
Kontrolowanie
Funkcja organizowania oznacza odpowiedniego układu podmiotowego systemu oraz rodzajów występujących między tymi podmiotami zależności i powiązań. Takimi podmiotami są odpowiednie organy adm. Rządowej na przykład MŚ, organy samorządu terytorialnego, rady dorzecza a także regionalne zarządy gospodarki wodnej. Funkcja planowania oznacza tworzenie planu wykorzystania istniejącej zasobów gosp. wodnej i planów rozwoju gospodarki wodnej. Te plany muszą być ściśle powiązane z planami przestrzennego zagospodarowania na danym terytorium.
Funkcja zasilania oznacza dostarczanie gospodarki wodnej niezbędnych środków finansowych, środków rzeczowych, środków osobowych i informacji niezbędnych.
Funkcja Motywowani to oddziaływanie odpowiednich zasobów wodnych przy pomocy instrumentów bezpośrednich i pośrednich. Bezpośrednie to korzystania z wód dorzecza, albo różnego rodzaju zakazów np. zabraniania kąpieli. Instrumenty pośrednie (ekonomiczne): wysokość ceny poboru wody, zrzutu ścieków itp.
Funkcja kontrolowania- stosowanie w gosp. wodnej potrójnej kontroli( wewnętrzna, zewnętrzna IOŚ, społeczna rady dorzecza i organizacje ekologiczne)
determinanty niezbędnych przemian w gosp. wodnej
Wieloletnie zaniedbania gospodarki wodnej
Infrastrukturalny charakter gospodarki wodnej gwarantujący możliwość przemian gospodarki wodnej
Obowiązujące wymogi i standardy UE
Realizacja koncepcji zrównoważonego rozwoju
W gospodarowaniu zasobami wodnymi zarówno w Polsce jak i w całej UE winny uwzględniać następujące sentencje w gospodarce:
Bezwzględna konieczność gospodarowania zasobami wodnymi zarówno w ich aspekcie ilościowym jak i jakościowym w układzie wyodrębnionym zlewni
Potrzeba decentralizacji i uspołecznienia procesów zarządzania gosp. wodną.
Zasadność utrzymywania ustawowej kontroli i nadzoru adm. Państwa nad ogółem zasobów wodnych kraju
Konieczność pozostawienia decyzji strategicznych i tym samym odpowiednich środków finansowych w gestii władz centralnych, bo wymaga tego współpraca międzynarodowa w globalizującym się dzisiaj świecie
Coraz szersze wykorzystywanie mechanizmów rynkowych w procesach gosp. wodnej
OCHRONA GLEBY
Gleba to biologicznie czynna powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej na której może występować życie roślin. Najważniejszymi czynnikami glebotwórczymi są : klimat w tym przede wszystkim temperatura i dostępność wody, organizmy żywe, ukształtowanie powierzchni ziemi, wiek gleby i działalność człowieka.
Czynniki powodujące degradacje dzielimy na naturalne i antropogeniczne
Naturalne to silnie wiejące wiatry i powodzie.
Antropogeniczne które powodują niszczenie gleby to dokonujące się uprzemysłowienie, urbanizacja, rozwój komunikacji, zła agrotechnika . Racjonalne gospodarowanie glebą ma swój aspekt ilościowy i jakościowy. Aspekt ilościowy oznacza dyrektywę niewykorzystywania najbardziej żyznych gruntów rolnych i leśnych do innych niż uprawa roślin celów a także konsekwentne odzyskiwane na uprawę roślin terenów na których może być odtwarzana wartościowa gleba. Aspekt jakościowy oznacza przeciwdziałanie procesom degradacji gleb jakie dokonują się w wyniku ich erozji, przesuszenia, podtopienia, nadmiernej chemizacji i zaśmiecanie powierzchni ziemi rożnymi odpadami. Do podstawowych zabiegów chroniących glebę zaliczamy: zalesianie terenów piaszczystych oraz tworzenie pasów leśnych wiatrochronnych a także tworzenie stokowych progów niwelacyjnych, stosowanie chemicznych stabilizatorów glebowych zlepiających poszczególne cząstki gleby. Stosowanie właściwej agrotechniki, Osuszania, rekultywacja zniszczonych gruntów.
W wyniku działalności człowieka degradacji uległo 23 % ziemi. W Polsce 0,5% powierzchni w stopniu dużym i bardzo dużym zniszczone, 2,2% w średnim, ale zagrożone degradacją 12,7%.
Ochrona i kształtowanie zasobów odnawialnych biologicznych.
To wiąże się bardzo ściśle z pojęciem różnorodności biologicznej.
Różnorodność biologiczna jest to zróżnicowanie organizmów rozpatrywanych na wszystkich poziomach organizacji przyrody.
W wyniku degradacji biosfery spowodowaną działalnością człowieka musimy obejmować częściową lub całkowitą ochroną wiele zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, jak również całych ekosystemów i krajobrazów. Ochrona poszczególnych gatunków roślin i zwierząt regulowana jest prawem międzynarodowym krajowym w tym rozporządzeniami różnych ministerstw jeżeli chodzi o ochronę krajową.
WYKŁAD 9
Odpady – wg GUS-u to zużyte przedmioty oraz inne substancje stałe i ciekłe (w tym ścieki) powstające w wyniku bytowania człowieka i jego działalności gospodarczej nieprzydatne w miejscu i czasie ich powstania oraz uciążliwe dla środowiska; można je podzielić na:
komunalne/ pokonsumpcyjne (bytowe) 50 mln ton / rok
przemysłowe (poprodukcyjne) 150 mln ton / rok
odpady niebezpieczne dla środowiska i człowieka, które wymagają specjalnego traktowania np. rtęć, odpady z elektrowni jądrowej, azbest, baterie.
Uciążliwość ich ujawnia się poprzez:
zanieczyszczenie środowiska (gleb, wód, powietrza)
szkodliwe ich oddziaływanie na organizmy żywe
wyłączanie z użytkowania terenów zajętych pod ich składanie
niszczenie walorów estetycznych i krajobrazu
Szybko rosnąca ilość odpadów spowodowała, że gospodarowanie nimi stało się istotną dziedziną każdej gospodarki narodowej, wymagającej też racjonalnego działania.
Powstające odpady mogą ulegać procesom:
gospodarczego wykorzystania
unieszkodliwiania
składowania
Racjonalne gospodarowanie odpadami wymaga:
wdrażania technik i technologii materiało-, energooszczędnych i niskoodpadowych
segregacji odpadów, a następnie odzyskiwanie pewnej ilości surowców nat w wyniku recyklingu lub bezpośredniego wykorzystania części odpadów.
unieszkodliwienia poprzez spalanie, pirolizę (odgazowywanie), kompostowanie, neutralizację chemiczną, itp.
właściwego i bezpiecznego składowania odpadów
ε =A + B – C
efektywność (ε) = efekt (E) + nakłady (N)
B+A = E
-C=N
A – przychód roczny ze sprzedaży odzyskanych w wyniku recyklingu surowców naturalnych z odpadów (cena; nie zysk, ale utarg)
B – zaoszczędzone nakłady na składowanie odpadów w skali roku
C – roczne koszty poniesione na odzyskanie odpadów
Wymogi efektywności:
ε > 0
E > N
EKONOMICZNO - EKOLOGICZNE ZASADY FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU AGLOMERACJI MIEJSKICH I OSIEDLI WIEJSKICH
Na całym świecie rośnie ciągle procent ludności zamieszkującej w miastach. Badania z XX i XXI w. pokazały, że prawie połowa ludności świata zamieszkuje miasta:
Polska: 1945 32,7%
52%
65%
W 2000 roku ludność miejska rośnie na świecie – prawie 50% ludności mieszka w miastach.
Przyczyny zagrożeń szybko rosnącej ludności miejskiej można podzielić na dwie części:
wynikające z niewłaściwego rozwoju miast w przeszłości:
skupianie na jednym obszarze różnych funkcji miasta, oznacza to przemieszanie terenów przemysłowych i mieszkalnych oraz niekorzystne tendencje do występowania pasmowego układu zabudowy (wzdłuż szlaków komunikacyjnych)
wadliwa zabudowa działek miejskich przejawiająca się nadmierną zwartością zabudowy, ciemnymi, trudnymi do wietrzenia mieszkaniami, brakiem zieleni, podwórzowymi piwnicami
niedorozwój infrastruktury technicznej w dzielnicach zamieszkałych przez uboższą część ludności.
niekorzystny dla dostępu świeżego powietrza układ zabudowy miejskiej i niedostateczna ilość zieleni miejskiej.
takie, które pojawiają się współcześnie w wyniku dokonującego się rozwoju gospodarczego i towarzyszącemu mu procesowi przyspieszonej urbanizacji:
narastające trudności w zaopatrzenie szybko rosnącej ludności miejskiej w takie dobra jak woda, ogrzewanie mieszkań, pojemniki na śmieci itp.;
coraz większa niewydolność systemów komunikacyjnych wynikająca z ich niedoinwestowania;
gromadzenie się coraz większej ilości odpadów komunikacyjnych, które wymagają unieszkodliwiania;
rosnące zanieczyszczenie powietrza występujące w postaci pojawiających się smogów;
nadmierny chaos stanowiący zagrożenie zdrowia człowieka;
rosnące zagrożenie promieniowaniem radioaktywnym, elektromagnetycznym, jonizującym, będące wynikiem coraz większej ilości urządzeń, które mogą je wywoływać jeśli nie posiadają odpowiednich zabezpieczeń.
Ochrona środowiska miejskiego wymaga:
prawidłowej organizacji miasta i ustalenia właściwych kierunków jego rozwoju, pozwalających spełnić szereg wymagań ekologicznych, technicznych, ekonomicznych, społecznych, określających warunki życia mieszkańców miast; wymaga to długofalowego planowania działania, pozwalającego tworzyć układy zabudowy miasta zgodnie z zasadami nowoczesnej urbanistyki, a szczególnie przestrzegać podstawowej zasady, jaką jest rozdzielenie miejsca pracy, zamieszkania i wypoczynku;
usprawnienia gospodarki wodno-ściekowej a w szczególności rozbudowę ujęć wodnych i zwiększenia przepustowości sieci rozprowadzającej; polepszenie metod uzdatniania wody; ograniczania strat wody w sieci i oszczędnego jej użytkowania w gospodarstwie domowym przez stosowanie coraz lepszych urządzeń; tworzenie odrębnych systemów zaopatrzenia w wodę lepszej i gorszej jakości; dążenia do zabudowy dużych i grupowych oczyszczalni charakteryzujących się dużą sprawnością i niskim kosztem oczyszczania;
działania w kierunku ochrony czystości powietrza poprzez: budowę obwodnic, tworzenie ochronnych pasów zieleni, ograniczanie zanieczyszczeń emitowanych przez samochody i inne obiekty, w wyniku stosowania i egzekwowania odpowiedniego prawa;
sprawnego usuwania odpadów postuluje się segregację odpadów w celu wykorzystania surowców wtórnych, likwidację dzikich wysypisk i rekultywację wysypisk kontrolowanych, zwiększenie przeróbki odpadów na kompost, propagowanie bezpiecznego spalania odpadów, utylizowania odpadów niebezpiecznych, zwiększenie ilości i podniesienie jakości taboru mechanicznego oczyszczania ulic oraz stosowanie bezpiecznych dla środowiska środków ułatwiających usuwanie lodu i śniegu;
wzbogacanie zieleni miejskiej by spełniała ona niezbędne funkcje klimatyczne (ochrona przed wiatrem, regulacja wilgotności i temperatury) i higieniczno-sanitarne (ochrona czystości powietrza itp.);
zwalczanie hałasu poprzez odpowiednią lokalizację obiektów wywołujących duży hałas, stosowanie ochronnych pasów zieleni oddzielających obszary w mieście spełniające różne funkcje; ograniczenie ruchu pojazdów i kierowanie ruchu tranzytowego na obwodnice; przenoszenie środków transportu publicznego pod ziemię lub wykopy; stosowanie urządzeń izolacyjnych wyciszających; stosowanie i przestrzeganie prawa chroniącego przed nadmiernych hałasem; podnoszenie kultury mieszkańców miast i ich tzw. dyscypliny społecznej;
zabezpieczenie mieszkańców miast przez szkodliwym promieniowaniem, co stanowi dziedzinę w pełni nie rozpoznaną. Ustalenie właściwego prawa i jego skutecznej egzystencji.
Osiedla wiejskie wymagają:
tworzenia niezbędnej infrastruktury technicznej w tym m.in. wodociągów i kanalizacji;
pilnego rozwiązania problemów komunikacyjnych i lepszego dostępu do instytucji użyteczności publicznej;
zabezpieczenie odpowiedniej ochrony środowiska przed degradacją co wymaga m.in. podniesienia świadomości proekologicznej ludności i zwiększenia jej zamożności.
ZARZĄDZANIE I GOSPODAROWANIE ŚRODOWISKIEM NATURALNYM
polityka proekologiczna UE – nakłady inwestycyjne i struktura gospodarowania środowiskiem
systemowe zarządzanie środowiskiem nat
rachunek ekonomiczny w gospodarowaniu środ
rosnące znaczenie zarządzania i gospodarowania środ nat w Polsce, UE i na świecie
Polityka Proekologiczna – to przyjęta i realizowana koncepcja świadomej i celowej działalności państwa (bądź grupy państw np. UE) samorządów terytorialnych i gospodarujących jednostek m.in. gospodarstw domowych w zakresie właściwego korzystania ze środowiska, jego użytkowania, kształtowania i ochrony.
Podstawowe zasady polityki obowiązującej w zarządzaniu środ zostały opracowane przez organizacje międzynarodowe i przyjęte na konferencji o zasięgu globalnym, poświęconych tej problematyce. Warto podkreślić, że zasługi w ich tworzeniu, upowszechnianiu i wdrażaniu ma UE.
WYKŁAD 10
Gospodarowanie środowiska wymaga wydatkowania odpowiednio ukierunkowanych nakładów inwestycyjnych. Te proekologiczne nakłady inwestycyjne umożliwiają racjonalne gosp. środ, sa przeznaczone na:
Inwestycje likwidujące powstałe zanieczyszczenia
Inwestycje eliminujące straty powstałe wcześniej w środowisku
Zapobieganie powstawaniu dalszych zanieczyszczeń i powstałych skutków.
Inwestycje tworzące nowe obiekty i urządzenia pozwalające racjonalnie gospodarować środ.
Komentarz do tabeli: 1996-1999 – korzystne lata w nakładach inwestycyjnych na gosp. środ zarówno jeśli chodzi o udział tych inwestycji w całych nakładach inwestycyjnych całej gospodarki, jak i wielkość tych nakładów odniesionych do PKB wytwarzanych w tamtych latach.
Podstawowe kierunki wydatkowania nakładów proekologicznych na ochronę środowiska:
na ochronę wód w zakresie nakładów na urządzenia służące do:
- gromadzenia i oczyszczania ścieków,
- filtracji ścieków sieci kanalizacyjnej,
- zabezpieczenia przed przenikaniem odpadów do rzek, mórz i innych akwenów,
- oczyszczania wód (ścieków)
- polepszania jakości wody,
- konstruowania systemów obiegowego zasilania w wodę,
- retencja wód,
- tworzenie stref ochronnych wód,
na ochronę powietrza w zakresie nakładów na urządzenia i instalacje służące do:
- zmniejszania ilości zanieczyszczeń pyłowych i gazowych wydalanych do atmosfery,
- badania zanieczyszczeń powietrza i metod jego oczyszczania,
na ochronę powierzchni ziemi w zakresie nakładów na obiekty i urządzenia służące do:
- gospodarnego wykorzystywania odpadów,
- unieszkodliwiania odpadów i ich właściwego składowania i likwidowania odpadów (szczególnie tych niebezpiecznych)
- rekultywacji składowisk, hałd, wysypisk i stawów osadowych,
- ochrony gleby i prowadzenia przeciw erozyjnych nasadzeń,
na ochronę przyrody i krajobrazu w zakresie obiektów i urządzeń temu służących,
na urządzenie chroniące środowisko przed hałasem i promieniowaniem (ekrany),
ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ
zrównoważonego rozwoju
integracji
równego dostępu
regionalizacji
uspołecznienia
….
SYSTEMOWE ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM NATURALNYM
Zarządzanie to działalność organizacyjna i kierownicza oparta na dostępnej wiedzy, prowadzona w celu skutecznego i efektywnego wykorzystania określonych zasobów i wartości.
Zarządzanie środowiskiem jest nauką i korzystającą z jej dorobku działalnością praktyczną wymagającą rozwiązań systemowych w obszarze zagadnień ekologicznych, ekonomicznych i społecznych zajmujących się projektowaniem, wdrażaniem, koordynowaniem i kontrolowaniem procesów gospodarowania środowiska.
Zarządzanie środowiskiem koncentruje się na problemach gospodarowania, elementami i walorami środowiska biorąc pod uwagę potrzeby korzystania, użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska przez człowieka z uwzględnieniem czasu i przestrzeni.
4 PODSTAWOWE PROCESY, KTÓRE WYMAGAJĄ ZARZĄDZANIA W GOSPODARCE ŚRODOWISKOWEJ TO:
korzystanie bezpośrednie z zasobów i walorów środowiska, które umożliwia nam podtrzymywanie podstawowych procesów życiowych
użytkowanie środowiska w celach gospodarczych, korzystanie z ożywionych i nieożywionych zasobów naturalnych, zagospodarowanie przestrzenne środowiska jak również przekazywanie i usuwanie odpadów podlegających naturalnej asymilacji
ochrona środowiska, która wymaga uprzedniego rozpoznania, odpowiedniego ukierunkowania i ograniczonego korzystania z zasobów środowiska oraz walorów przyrody w celu zapewnienia ciągłości ich użytkowania oraz utrzymywania w pożądanym stanie i tym samym ilości i jakości wszystkich elementów biosfery
kształtowanie środowiska, co oznacza świadome wprowadzanie zmian w ekosystemie i krajobrazach, czyli ingerowanie człowieka w rozwój i utrzymywanie dynamicznej równowagi ekosystemów, aby uzyskiwać możliwie największe korzyści ekologiczne ekonomiczne i społeczne w bliższej i dalszej perspektywie czasu
SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM TWORZĄ:
występujące w nim podmioty w postaci instytucji i jednostek
środki zarządzania, które określają relacje i powiązania pomiędzy działającymi w systemie podmiotami umożliwiając przepływ między nimi informacji i decyzji
stosowane instrumenty oddziaływania mające zapewnić realizację wyznaczonych celów
Ad 1)
instytucje i jednostki zarządzania to:
państwowe organizacje prawodawcze
centralne organy administracji rządowej
premier, ministrowie i wojewódzkie organy administracji rządowej
JST (wojewódzkie, powiatowe i gminne)
jednostki gospodarujące
pozarządowe organizacje ekologiczne
Ważną rolę spełniają jednostki wyspecjalizowane w kwestii…., które można podzielić na 3 grupy:
organizacje prawodawcze (minister środowiska)
instytucje wykonawcze (ministerstwo środowiska)
instytucje kontrolne (IOŚ)
Ad 2)
Środki zarządzania środowiskiem to niezbędne narzędzia umożliwiające racjonalne gospodarowanie środowiskiem i pozwalające realizować wyznaczone cele polityki ekologicznej
Środki zarządzania:
- finansowania systemu zarządzania środowiskiem
- informacja ekonomiczna
- programowanie i planowanie proekologiczne
Wnioski do tabeli
Wysoki udział środków własnych podmiotów gospodarczych i gmin
Znaczny udział funduszy ekologicznych
Stosunkowo mały i malejący udział środków z budżetu państwa, ale także i samorządów
Znaczący udział środków zagranicznych za względu na absorpcję pomocy unijnej
Istotna rola kredytu
Wysoki udział przedsiębiorstw zgodny jest z zasadą samofinansowania
Korzystanie z funduszy unijnych i strukturalnych
Fundusze ekologiczne są wyspecjalizowanym narzędziem pozyskiwania i podziału środków finansowych wspomagających przedsięwzięcia inwestycyjne i służące ochronie środowiska
Gminne fundusze mogą być przeznaczane na:
Edukację szkolną i propagowanie działań proekologicznych
Wspieranie zadań w ramach monitoringu środowiska
Realizowanie zadań służących ochronie środowiska i lokalnej gospodarki wodnej
Działania sprzyjające rozwojowi rolno-ekologicznemu
Najważniejsze źródła wewnętrzne to środki własne przedsiębiorstw i gmin oraz fundusze ekologiczne
Zewnętrzne to pomoc udzielana w ramach funduszy spójności i strukturalnych
EKOFUNDUSZ (ekokonwersja)
To darowanie przez państwo będące wierzycielem części zadłużenia innemu państwu pod warunkiem, że państwo to przeznaczy darowaną kwotę na określone przedsięwzięcia proekologiczne
Powstał w 1992 r. jest przeznaczony w Polsce na:
Redukcję gazu powodującego zmiany ekologiczne
Zachowanie różnorodności ekoprzyrody
Ochronę Bałtyku przed zanieczyszczeniem
Pozyskiwanie informacji w zarządzaniu środowiskiem – wymaga to budowy zintegrowanego systemu monitoringu środowiska w wymiarze
Lokalnym
Regionalnym
Krajowym
Międzynarodowym
Globalnym
W Polsce tworzony jest państwowy monitoring podporządkowany i będący częścią unijnego systemu monitoringu środowiska.
Programowanie polega na projektowaniu najbardziej prawdopodobnego przebiegu zdarzeń w gospodarce środowiskowej pozwalających zrealizować uporządkowane w ramach określonej hierarchii cele polityki ekologicznej.
Planowanie oznacza rozpisanie celów polityki ekologicznej na plany o różnym horyzoncie czasu i ustalenie potrzebnych środków i wykonawców potrzebnych do realizacji poszczególnych zadań operacyjnych.
Plany:
Długookresowe (powyżej 10 lat)
Średniookresowe (3 – 5, 6 lat)
Krótkookresowe (operacyjne) (do 1 roku)
Ad 3)
Instrumenty w zarządzaniu dzielimy na:
Bezpośredniego oddziaływania
Instrumenty regulacji ogólnoprawnej (tworzą podstawy zarządzania środowiskiem); regulują kwestie własności w odniesieniu do komponentów środowiska w danym ustroju państwowym
Instrumenty prawnoadministracyjne ( regulują kwestie korzystania z zasobów i walorów środowiska)
Ujęte prawem zakazy i nakazy, np. zakaz wycinania drzew
Określone prawem wymagane standardy, np. dotyczące, jakości wytwarzanych produktów dotyczących środowiska
Wydawanie pozwoleń prawnych, np. na emisję zanieczyszczeń
Obowiązujące prawnie procedury, np. przy lokalizacji obiektów
Ekonomika wyk. 11
Instrumenty pośredniego oddziaływania:
Ekonomiczne
Dobrowolnego stosowania
Społecznego oddziaływania
Ad1. Ekonomiczne
Instrumenty ekonomiczne to rodzaj instrumentów oddziałujących za pośrednictwem rynku, które wykorzystując kategorie prawa i mechanizmy ekonomiczne nakłaniają użytkowników środowiska do przyjaznych dla niego zachować. Do nich zaliczamy:
Opłaty za korzystanie ze środowiska- największą wagę mają opłaty za szczególne korzystanie z wód ( pobór wody i oczyszczanie ścieków) ale istotne znaczenie mają też opłaty produktowe pobierane w formie akcyzy i którymi objęte są produkty szkodliwe dla środowiska np. paliwa, papierosy, nawozy sztuczne azotowe. Mogą być też pobierane opłaty depozytowe od takich produktów które po zużyciu mogą szkodzić środowisku np. akumulatorów samochodowych. Polegają na tym że w cenie zawarta jest pewna część która podlega zwrotowi wtedy jeżeli zużyty produkt odda się w odpowiednim miejscu zajmującym się utylizacją. Opłaty muszą być systematycznie waloryzowane w związku z następującą inflacją. Cena poboru wody powinna być wyższa tam, gdzie wyższe są koszty jej uzyskania. Od tego rodzaju opłat nie należy nikogo zwalniać.
Subwencje- powinny być kierowane tam, gdzie występują nie zawinione zjawiska klęski ekologicznej. Najczęściej występują w postaci dotacji celowych realizowanych z budżetu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub np. Wojewódzkiego Funduszu ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jest pomocą bezzwrotną, ale powinna skłaniać podmioty d wydatkowania także własnych środków. Jeżeli chodzi o inną udzielaną pomoc kierowaną do samorządu to może być również prowadzona w postaci kredytów preferencyjnych realizowanych przez BOŚ
Kary za działalność szkodliwą i nagrody za działalność korzystną- kary nie mogą być wliczane w ciężar kosztów podmiotu naruszającego prawa ekonomiczne i powinny pomniejszać jego zysk. Powinny też być proporcjonalne do wyrządzanych w środowisku szkód. Wysokość wymierzanych kar i przyznawanych nagród powinna być waloryzowana wraz z dokonującą się inflacją i ekonomicznie te kary powinny być uzasadnione.
Oddziaływania poprzez system podatkowy- stosowania ulg dla podmiotów podejmujących działania inwestycyjne proekologiczne czy też na przykład takie działanie jak racjonalne gospodarowanie odpadami. Można też różnicować odpowiednio wysokość podatków pośrednich.
Operowania cłami przewozowo-wywozowymi i stosowania ceł na embarga na produkty i odpady ekologiczne.
Handel uprawnieniami – w zakresie określonego korzystania ze środowiska. Chodzi o ilość zanieczyszczeń emitowanych do powietrza i wód.
Obligacje ekologiczne- pozwalają na pozyskiwanie dodatkowych środków na ochronę i kształtowanie właściwego stanu środowiska. Przy czym te obligacje umożliwiają w większym stopniu korzystanie z pomocy unijnych.
Ubezpieczenia ekologiczne- stanowią one ważny instrument ze względu na rosnące zagrożenie środowiska i żyjącego w nim człowieka klęskami żywiołowymi. System ubezpieczeń ekologicznych powinien być odpowiednio skorelowany z całym systemem legislacyjnym państwa i stosowanym systemem przyznawania odszkodowań.
Ad 2 Instrumenty dobrowolnego stosowania
Dobrowolne stosowania czyli Umowy podjęte przez gospodarujące podmioty lub ich reprezentacji podjętej przekazane organom zarządzającym środowiskiem na danym obszarze. Mające na celu podniesienie poziomu środowiska np. usuwanie plastikowych toreb. ISO, program czystej produkcji.
Ad 3 Instrumenty społecznego oddziaływania
Narzędzia związane z kształtowaniem świadomości proekologicznej społeczeństwa. Główną rolę odgrywa edukacja proekologiczna, lobbing w organach prawodawczych na rzecz środowiska, dostęp do informacji ekologicznych.
Zadaniem … jest wspieranie instrumentów bezpośredniego oddziaływania jakim są regulacje prawne obowiązujące w instytucjach bezpośredniego stosowania
Poszczególne grupy instrumentów bezpośredniego i pośredniego oddziaływania nie mogą być wewnętrznie sprzeczne a wręcz przeciwnie powinny być spójne i komplementarne względem siebie. Ta sama zasada dotyczy relacji między wszystkimi grupami instrumentów zarówno bezpośredniego jak i pośredniego stosowania. Tak więc instrumenty bezpośredniego i pośredniego stosowania powinny stanowić pewną uzupełniającą się uporządkowaną całość osiągając dzięki temu pożądaną skuteczność.
Ekonomiczny rachunek efektywności opiera się na fraksjologicznej zasadzie gospodarności.
Zasady gospodarności
Maksymalizacji nakładu
Minimalizacji nakładu ( największej oszczędności)
Ekonomiczny rachunek efektywności to odpowiednie zestawienie skwantyfikowanych (wyrażonych w jednostkach mierzalnych) nakładów i efektów spełniających wymóg porównywalności
Różnicowa e= E-N , e>0
Ilorazowa e= E/N , e>1
Różnicowo-ilorazowa e=(E-N)/N e>r
e-efektywność
E –Efekty
N -Nakłady
R - oprocentowany kapitał
Rachunek ekonomicznej efektywności dotyczący gospodarowania środowiskiem może być prowadzony zarówno przez pojedyncze podmioty jak i w szerszej skali np. regionu, kraju, grupy krajów, czy też w skali globalnej. Ale wymaga on zawsze ustalenie ponoszonych nakładów i uzyskiwanych efektów przedsięwzięć proekologicznych oraz wyborów optymalnej między nimi relacji. Charakterystycznymi elementami dla takiego rachunku są ustalone stawki, opłaty i inne ceny za korzystanie ze środowiska a także stawki kar i odszkodowań za niszczenie środowiska które wymierzamy w oparciu o przyjęte normy ekologiczne
Ekonomika wykład 12
Podstawowe trudności występujące przy prowadzeniu rachunku efektywności to
Nie możność skwantyfikowania niektórych nakładów i efektów
Trudności w sprowadzaniu nakładów i efektów do porównywalności przede wszystkim ze względu na ich występowania w różnym czasie.
Mogą wystąpić kłopoty z koordynacją wielu zadań operacyjnych i celów podrzędnych oraz zintegrowania ich w celu nadrzędnym
Rachunek efektywności może być prowadzone
Expose- po fakcie
Exante- przed ( obarczony znaczną niedokładnością w związku z tym powinien być prowadzony wariantowo przez przyjęcie wariantu pesymistycznego i optymistycznego)
Jeżeli Efekt może być wyrażony jedynie w jednostkach naturalnych to rachunek efektywności i wybór w związku z tym któregoś z możliwych rozwiązań może być sprowadzony do minimalizowania nakładów niezbędnych do uzyskania takich efektów. Porównanie nakładów czyli w efekcie kosztów i efektu czyli korzyści wymaga uwzględnienia różnego ich rozłożenia w czasie. Wymaga to potrzeba sprowadzenia ich na ten sam moment czasu. Służą do tego formuły oprocentowania i dyskontowania kapitału.
Kn = Ko(1 + r)n
Ko=$\frac{\text{Kn}}{{(1 + r)}^{n}}$
Kapitał to taka wartość która użyta w procesie gospodarowania powinna powiększać się przynosząc zyski. Jeżeli kapitał nie przynosi zysków to oznacza że przynosi straty. Tzn im dłużej nie używam kapitału tym większe mi straty przynosi.
Wzór na średni okres zamrożenia kapitału w okresie budowy
Nz=$\frac{\sum_{t = 0}^{\text{tb}}{it(tb - t)}}{I}$
I- Nakład Inwestycyjny
Tb- czas budowy
It- nakład cząstkowy
t- czas jaki upłynął od czasu rozpoczęcie budowy do momentu wydatkowania nakładów cząstkowych
Niedobrze jest jeżeli nakłady są koncentrowane na początku budowy, a dobrze jak na końcu. Jeżeli są rozłożone równomiernie to oznacza ze każdego dnia była by wydatkowana taka sama część z I .
Jak zmniejszać straty z tytułu zamrożenia nakładów podczas budowy.
Należy najbardziej skracać czas budowy i nie doprowadzać do opóźnień inwestycji, ale trzeba czas ustalać realistycznie.
Należy w miarę możliwości koncentrować nakłady inwestycyjne pod koniec czasu budowy zmniejszając średni okres zadłużenia.
Należy w miarę możliwości dokonywać etapowania takich inwestycji w czasie.
Istnieją wiele wyspecjalizowanych form rachunku ekonomicznej efektywności dot. Inwestowania, modernizacji i ponoszenia kosztów bieżącej działalności w gospodarowaniu środowiskiem. Jedną z taką form jest różnicowa ( była w zarządzaniu odpadami)
Formuła rachunku ekonomicznej efektywności ochrony środowiska dotycząca inwestycji proekologicznych
Ogólna uproszczona
E=$\frac{\text{Es} - \text{Keo}}{\text{Is}\left( r + s \right) + \text{Bsr}}$
E-efektywność przedsięwzięcia
Es- przewidywana roczna suma wartości
Keo- roczne koszty eksploatacji bez amortyzacja
Is- Nakłady inwestycyjne na obiekty ochrony środowiska
r- stopa dyskontowa
s- średnia roczna stopa amortyzacji
Bs- nakłady na tworzenie zapasu środków obrotowych
Ogólna rozwinięta
E= $\frac{\sum_{c = 0}^{m}{\text{at}(\text{Est} - \text{Keot})}}{\sum_{t = 0}^{m}\text{atNst}}$
m- okres obliczeniowy w latach
t- kolejny rok okresu obliczeniowego
at- współczynnik dyskontujący uwzględniający oprocentowania w związku z przesunięciem w czasie nakładów i efektów dla roku t
Nst- łączna wartość nakładów na ochronę środowiska ( Ist + Bst) w czasie t
Keot- koszty eksploatacji obiektu poniesione w czasie t
Est- łączna wartość efektów w czasie t
Formuła wymaga oszacowania rocznych nakładów ( kosztów ) i rocznych efektów ( korzyści ) w kolejnych latach okresu obliczeniowego
Oszacowania czasu funkcjonowania obiektu danego urządzenia i rozłożenia nakładów i efektów w czasie
Wyboru poziomu stopy dyskontowej służącej do prowadzenia wszystkich nakładów i efektów na jeden moment czasu ( im wyższa przyjęta stopa dyskontowa tym niższa ocena wartości przyszłych ponoszonych nakładów i uzyskiwanych efektów).
Interpretacja słowna tego wyrażenia.
Rozwinięta formuła oceny efektywności przedsięwzięcia ekologicznego to stosunek sumy jaką stanowią zdyskontowane różnicę ( sprowadzone na moment rozpoczęcia całego przedsięwzięcia ) uzyskanych efektów i ponoszonych kosztów eksploatacji w kolejnych latach funkcjonowania obiektu do sumy zdyskontowanych nakładów wydatkowanych w kolejnych latach budowy obiektu ; stosunek ten należy maksymalizować.
Podsumowanie wykładu.
Podsumowując cały wykład należy stwierdzić co następuje
Rzeczą bezsporną jest że zarówno w poszczególnych krajach, choć w różnym stopniu jak i w skali globalnej odczuwamy od pewnego czasu rosnące zagrożenie środowiska naturalnego gospodarczej środowiskowego
Zjawiska klęski ekologicznej będące skutkiem postępującej degradacji wszystkich komponentów środowiska naturalnego nasilają się i globalizują ( skutki sięgają poza granice państwa w którym ona się wykonuje) dotykając wszystkich krajów często niezależnie od ich starań i ponoszonych wysokich nakładów na rzecz ochrony środowiska
Największe zagrożenie sprawiają zmiany klimatyczne o trudno przewidywanych skutkach które dotykają wszystkich mieszkańców naszej planety
Aby przeciwdziałać zaistniałym zagrożeniom konieczne są porozumienie i solidarność międzynarodowa umożliwiające powszechne podporządkowanie się zasadom i koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz stopniowe wyrównywanie różnic w poziomie życia wszystkich narodów
Coraz wyraźniej widzimy, że problemy ekologiczne, ekonomiczne i społeczne trzeba analizować i rozwiązywać łącznie i to zarówno w skali lokalnej, regionalnej, krajowej międzynarodowej ale także globalnej, kiedy dotyczą całej ludzkości.