PSYCHOLOGIA 2012
Zajęcia 1. Stres.
Stres jako bodziec – trudna sytuacja lub wydarzenie zewnętrzne o pewnych właściwościach.
Stres jako reakcja wewnętrzna człowieka – zwłaszcza reakcje emocjonalne – koncepcje zaczerpnięte z nauk medycznych.
Stres jako relacja (interkalacja) pomiędzy czynnikami zewnętrznymi a osobowością człowieka.
Model salutogenetyczny wg Antonovsky’ego; Salutogeneza – podstawy teoretyczne
„W okresie tuż po II wojnie światowej Aaron Antonovsky, podobnie jak wielu innych badaczy, przyglądał się z uwagą osobom, które przeżyły horror nazistowskich obozów koncentracyjnych. Obserwacje doprowadziły go do wyodrębnienia dwóch wzorców zachowania więźniów. Pierwsza grupa osób po uwolnieniu nie umiała odzyskać woli życia, pozostawała zgorzkniała, pesymistyczna, współczynnik umieralności był wśród nich relatywnie wyższy.
Grupa druga prezentowała tymczasem optymizm, pogodę ducha i większość z nich wiodła po wojnie długie i szczęśliwe życie. Antonovsky słusznie zauważył, że skoro członkowie obu tych grup w trakcie wojny doświadczali tego samego, doznawali porównywalnych cierpień fizycznych i psychicznych, oznacza to, że ich zróżnicowane podejście do życia po odzyskaniu wolności musi wynikać nie z uwarunkowań zewnętrznych, lecz raczej z czynników wewnętrznych.
Na podstawie tych wniosków powstał model salutogenezy, który przeciwstawiał się dotychczasowemu podejściu – patogenezie. Ta ostatnia próbowała znaleźć odpowiedź na pytanie - dlaczego jest źle i jakie są przyczyny dolegliwości?
Tymczasem salutogeneza skoncentrowała się na poszukiwaniu zasobów i czynników wspierających i podtrzymujących stan zdrowia, co podkreślała sama nazwa modelu: salus – szczęście, zdrowie oraz geneza – powstanie. Salutogeneza bada jak powstaje zdrowie i zadowolenie. Przy czym Antonovsky definiował zdrowie znacznie szerzej niż czyniono to w powszechnym podejściu, które to stan zdrowia zrównywało z brakiem chorób. W salutogenezie pojęcie to, oprócz zdrowia fizycznego, zawiera także liczne dodatkowe elementy: zadowolenie, radzenie sobie organizmu ze stresem, samorealizację, dostrzeganie sensu, więzy społeczne, radzenie sobie ze zmianą (Antonovsky, 2005).
Centralnym elementem teorii salutogenezy jest poczucie koherencji, czyli globalna orientacja człowieka, wyróżniająca stopień, w jakim człowiek ten ma dojmujące, trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego mają charakter ustrukturyzowany, przewidywalny i wytłumaczalny; dostępne są zasoby, które pozwolą mu sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce; wyzwania te są dla niego wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania(Antonovsky, 2005).
Poczucie koherencji posiada swoje trzy składowe:
Poczucie zrozumiałości – sposób, w jaki postrzegamy bodźce pochodzące ze środowiska. Lepiej, gdy są one jasne, spójne i uporządkowane, a nie chaotyczne, przypadkowe czy niewytłumaczalne. Osoba o wysokim poczuciu zrozumiałości będzie je jednak raczej postrzegała w dwóch kategoriach: przewidywalne oraz zaskakujące, ale wyjaśnialne. Na przyporządkowanie do jednej z dwóch powyższych kategorii nie ma zupełnie wpływu, czy bodziec jest postrzegany jako pożądany.
Poczucie zaradności – na ile zasoby, jakie posiadamy, postrzegamy jako wystarczające, by sprostać bodźcom z otoczenia. Zasoby to między innymi: zdrowie, odporność, przedmioty materialne, wiedza, intelekt, osobowość, relacje i kontakty z innymi ludźmi, w tym z bliskimi i przyjaciółmi, przynależność do grup społecznych (Terelak, 1999). Osoba o wysokim poczuciu zaradności w sytuacji krytycznej jest świadoma posiadanych zasobów i potrafi je wykorzystać do stawienia czoła problemowi. Nie ma też poczucia, że życie jest niesprawiedliwe.
Poczucie sensowności – sprawia, że odbieramy wyzwania stawiane przez życie jako warte wysiłku, zaangażowania i mające sens. Nie unikamy ich i nawet te najtrudniejsze staramy się traktować jako pożądane. Co równie ważne, osoba o wysokim poczuciu sensowności posiada ważne i istotne dla siebie sfery aktywności, w które angażuje się, inwestuje swój czas i umiejętności. Mogą być one związane z pracą, rodziną czy hobby. Antonovsky właśnie na ten element poczucia koherencji kładzie szczególny nacisk i podkreśla, że bez niego pozostałe składniki nie miałyby trwałego charakteru (Antonovsky, 2005).
Podsumowując, osoba z wysokim poczuciem koherencji z większym prawdopodobieństwem zareaguje na stresor w sposób aktywny i z wiarą, że posiadane przez nią zasoby są w tej sytuacji wartościowe i efektywne. Dzięki temu jej emocje nie są skrajne i nadal udaje się je kontrolować, ponieważ napięcie nie przekształca się automatycznie w dystres i nie blokuje mechanizmu radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Z tego też powodu rzadziej obserwuje się stosowanie nieracjonalnych mechanizmów obronnych, a zamiast tego, widzi się raczej próbę racjonalnej koncentracji na zadaniu (Terelak, 1999; Antonovsky 2005).” – brzmi sensownie – ze strony internetowej jakiejś tam
Moje notatki:
Stresory nie zawsze są złe – reakcja na nie zależy od nas i naszych cech.
Poczucie koherencji – jego składowe: poczucie zrozumiałości, zaradności i sensowności.
Stresory małe mają tendencję do nawarstwiania się. Chroniczne stresory społeczne są niedoceniane.
Wiosna – maniacy; jesień – depresanci. Zmiany temperatury i pogody mają kluczowe znaczenie dla samobójców.
Ogólny zespół adaptacji (GAS) – patrz dołączony pdf
Zajęcia 2. Różne teorie w psychologii.
Nurt behawioralny – pochodzi od fizjologów,
Bodziec przetworzony w organizmie -> reakcja
Osobowość jako czarna skrzynka generująca reakcje
Odruchy warunkowe i bezwarunkowe
Warunkowanie klasyczne – Pawłow – bodziec -> reakcja
Warunkowanie instrumentalne – Skinner box – stosowane w wychowywaniu dzieci i zwierząt
Behawiorystów zupełnie nie interesowały emocje i przeżycia duchowe
John Watson, amerykański psycholog, jeden z twórców behawioryzmu – „Dajcie mi dziecko, a zrobię z niego co chcecie”
Zjawisko generalizacji – dziecko bojące się królika będzie się bało wszystkiego co jest białe, puszyste i śliczne.
Psychoanaliza – twórcą jest Zygmunt Freud, który swoją karierę lekarską rozpoczynał od leczenia histerii.
Ego – ja, jak myślimy, kim jesteśmy, co czujemy, bez wpływów zewnętrznych
Id – popędy, impulsy, zachcianki, spontaniczne pomysły, „nasze wewnętrzne dziecko”
Superego – to co otrzymaliśmy w procesie socjalizacji, normy, reguły, zakazy, nakazy
Libido – popęd do życia, później płciowy
Tanatos – popęd do śmierci, zachowań destrukcyjnych
Freud jako pierwszy stworzył system terapeutyczny – psychoanaliza. Kozetka, metoda swobodnych skojarzeń.
Ciocia wikipedia:
Nie można stwierdzić, że psychoanaliza posiada jakąś jednolitą teorię zaakceptowaną przez wszystkie szkoły psychoanalityczne. Można jednak powiedzieć, że wszystkie szkoły psychoanalizy odnoszą się do zbioru podstawowych teorii opracowanych przez Freuda, czy to na zasadzie negacji, czy to rozwijając je lub przekształcając. Ten rdzeń teorii i pojęć psychoanalizy można zebrać w mniej więcej takim oto kanonie:
Na podstawie doświadczeń, jakie dane mu było poczynić z pacjentami, Freud opracował topograficzny podział psyche ludzkiej, wyodrębniając:
świadomość: treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane;
przedświadomość: gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia;
nieświadomość: zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób; aby treści nieświadome mogły znaleźć się w polu uwagi świadomości, indywiduum musi się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych na przykład terapii psychoanalitycznej (np. analizy marzeń sennych, badania swobodnych skojarzeń) czy wywodzących się z hipnozy; nieświadomość stanowi system składający się przede wszystkim z treści wypartych.
Te trzy dziedziny życia psychicznego Freud powiązał z modelem trzech funkcji czy instancji, wyodrębniając:
"Id" – dziedzinę naturalnych popędów i instynktów;
"Ego" – instancję zwróconą przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedlającą treści dane świadomemu postrzeganiu
"Superego" – instancję obejmującą ideały i normy moralne.
Jung, twórca psychologii głębi i psychologię analityczną.
Wprowadził pojęcia „inteligencji”, „wyobraźni”, „myślenia do psychologii”
Był uczniem Freuda, a jego nauka wynikała z wad i niekonsekwencji teroii Freuda
Synestezja – multimodalne odbieranie bodźca, np. „kiedy myślę o Pałacu Kultury czuję smak truskawek”
Szereszewski – człowiek, który był w stanie zapamiętać wszystko, obwoźna atrakcja ZSRR
Psychologia humanistyczna
„dlaczego człowiek funkcjonuje poprawnie?”
powstała po II wojnie światowej, a większość jej twórców miała ciężkie przeżycia wojenne (obozy, łagry)
pierwszy nurt antypsychiatryczny
pozytywny opis człowieka
zmienili słowo „pacjent” na „klient” (wprowadzili partnerstwo w stosunkach między pacjentem a psychoterapeutą)
leczenie luźną rozmową
piramida Maslowa (potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwo, socjalizacja, miłość i samorealizacja)
wierzyli, że wszystko zależy od człowieka (egocentryzm jak w renesansie)
Szkoła poznawczo-behawioralna
człowiek ma uczucia, procesy poznawcze
warunkowanie ma wpływ na zachowanie
człowiek ma przekonania (o sobie, o ludziach wokół i o świecie w ogóle)
istnieją przekonania podstawowe, pośredniczące i jeszcze jakieś
przekonania wykształcają się w dzieciństwie i są utwierdzane później
myśli automatyczne – powstają w podobnych warunkach, sytuacjach.
terapia polega na zmianie przekonań (terapeuta sikający w supermarkecie xD)
Wielka Piątka
człowiek nie tworzy słów bez potrzeby
przy pomocy sędziów kom petycyjnych grupowano określenia osobowości – powstały trzy grupy osobowości, później siedem, a ostatecznie dzisiaj mamy pięć
osobowość zawiera w sobie temperament
1. Kontinuum między ekstrawersją a introwersją;
Ekstrawertyk – wyraża emocje, otwarty na ludzi, dużo mówi, nawiązuje kontakty z łatwością z wieloma ludźmi, ale relacje są raczej płytkie, posiada duże zaplecze społeczne, bardzo aktywny, optymista
Intrawertyk – osoba zamknięta w sobie, mało mówi, małe grono znajomych, głębsze relacje, odwrotność ekstrawertyka
2. Sumienność – obowiązkowy, dokładny, roważny, godny zaufania, pewny
3. Otwartość na doświadczenia – wyzwania, potrzeba nowych bodźców, słomiany zapał, osoba twórczo myśląca
4. Neurotyczność – większość doświadczeń, wydarzeń wywołuje silne, negatywne emocje, pesymista
5. Ugodowość – podatne na manipulacje, idą na ustępstwa, nawet kosztem siebie, unika konfliktów, dąży do dobrych relacji grupy, jest przeciwieństwem osoby dominującej.
Ocenia się wszystko w skali od 1 do 10.
Neo-FFI – test do oceniania osobowości (setki pytań; im więcej pytań, tym lepiej się ocenia)