PSYCHOLOGIA ROZWOJOWO – PODSTAWY – dr Klasik

Rozwój a atawizm:

Rozwój - długotrwały proces selekcji gatunkowej w trakcie przystosowania do środowiska (Darwin).

Atawizm - pozostałości po zwierzęcych przodkach, np. raczkowanie, chodzenie po drzewach.

Pojęcie rozwoju:

Rozwój, to pojęcie ogólne i złożone, zostało wprowadzone przez Arystotelesa, który rozwój ujmował jako nadawanie materii formy, czyli zmianę zmierzającą w określonym kierunku, zmianę celową, zmianę przechodzącą od form niższych do wyższych.

Rozwojem zajmowali się przez wieki naukowcy z różnych dziedzin, przykładowo biologowie: Lamarck i Darwin.

Rozwój interesował też filozofów, takich jak Spencer, czy Hegel.

Rozwój psychiczny:

Pojecie rozwój psychiczny odnosi się do zmian tego układu, jakim jest psychika i zachowanie się człowieka.

Gdy mówimy o rozwoju psychicznym, mamy na myśli zmiany i przekształcenia tego układu, jaki stanowi psychika człowieka wraz z kontrolowanym przez nią zachowaniem.

Rozwój człowieka:

W podejściu do rozwoju wyróżniamy różne podejścia, najbardziej znaczące i charakterystyczne są dwa z nich:

Mechanistyczne - nawiązuje do pojmowania świata na wzór mechaniki Newtona, utożsamia rozwój ze zmianami, które są funkcją poprzedzających je zmiennych (czynników zewnętrznych , czyli antecedensów, a w odniesieniu do psychiki czynników środowiskowych lub biologicznych). Rozwój psychiczny oznacza zatem w tym ujęciu ciąg zmian w zachowaniu się.

Organismiczne - zakłada systemowy (strukturalny) charakter zjawisk istniejących w procesie stawania się ,uważa że rozwój odnosi się do zmian w formie lub organizacji wewnętrznej danego systemu (układu, struktury) i zmierzających ku określonym stanom końcowym lub celom.

Zmiana rozwojowa:

Zmiana rozwojowa - pojęcie zmiany rozwojowej jest dla psychologii rozwojowej pojęciem kluczowym. Zmianę ujmuje się jako różnicę w stanie danego obiektu lub organizacji struktury, obserwowaną wraz z upływem czasu. Zmiana jest funkcją czasu. Nie każda zmiana oznacza rozwój, za rozwojowe nie mogą być uznawane zmiany cykliczne, przejściowe i odwracalne.

Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się zwykle zmiany jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe i autonomiczne (tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości lub dominującej części wewnątrz danego układu ewolującego). Zmiany rozwojowe mają charakter ilościowy i jakościowy.

Zmiany rozwojowe można podzielić na różne kategorie, najczęściej stosowane kryteria podziału, to:

1. Czas dokonywania się zmian, a przede wszystkim długość jego trwania

2. Cechy charakterystyczne przebiegu (procesu) zmian i następstwa, jakie one powodują

3. To kogo te zmiany dotyczą, a więc czy mają one wymiar jednostkowy, czy ponadjednostkowy.

Biorąc pod uwagę czas, w jakim zmiany się dokonują, wyróżnia się rodzaje zmian rozwojowych: filogeneza, ontogeneza, antropogeneza, geneza aktualna lub mikrogeneza.

Klasyfikacja zmian w toku rozwoju w ontogenezie (J.H. Flavell):

Dodawanie - jest najprostszą formą kumulowania się kolejno po sobie następujących zmian, w których cechy treściowe późniejsze uzupełniają wcześniejsze, ale ich nie modyfikują, ani nie zastępują.

Substytucja - przejawia się w tym, że to co pojawia się w czynnościach psychicznych lub zachowaniach później, zastępuje w całości lub w części to co było im właściwe wcześniej.

Modyfikacja - polega na tym, że to co obserwujemy jako stan późniejszy, powstaje w rezultacie różnicowania, uogólniania lub innej formy przekształcania stanów wcześniejszych danej czynności lub funkcji.

Inkluzja - taka zmiana w psychice lub zachowaniu się człowieka, dzięki której to, co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfikowanej postaci w skład nowej zintegrowanej całości

Mediacja - ma miejsce wtedy, gdy stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem pośrednim dla następnej zmiany pojmowanej jako krok w procesie rozwoju.

Zmiany ilościowe i jakościowe w toku ontogenezy

Zmiany ilościowe - to zmiany w poszczególnych wymiarach zjawisk psychicznych (procesów, zachowań). Nie naruszają one wewnętrznej organizacji złożonej struktury wewnętrznej tych zjawisk, czy procesów, a więc nie przejawiają się w formie zmiany ich jakości.

Zmiany jakościowe - oznaczają przekształcenia wewnętrznej organizacji struktur czynności psychicznych i zachowań, a więc powstawanie ich nowych jakościowo postaci.

Zmiany interaindywidualne - zmiany, które zachodzą w psychice i zachowaniu się danej jednostki.

Zmiany interindywidualne - zmiany, które są wspólne ludziom i występują w sposób mniej lub bardziej podobny u większości z nich.

Rozwój człowieka:

Teorie biologiczne (natywistyczne) - genetyka wyznacza rozwój

Teorie środowiskowe (behawiorystyczne) - J. Watson; rozwój jest wynikiem interakcji środowiska z podmiotem; wszyscy na świat przychodzimy jednakowi.

Wygotski - istotą rozwoju jest wychodzenie poza graniczność środowiska, a nie bierne przystosowanie się.

Teorie konwergencji - Stern; nakładanie się na siebie czynników środowiskowych i biologicznych działających na jednostkę.

Zaburzenia rozwoju:

• Chromosomopatia - zaburzenie powstające przed zapłodnieniem (u mężczyzny lub u kobiety)‏

np. Fenyloketonuria - choroba genetyczna; wykrywana w 2-gim dniu życia na podstawie nadmiaru fenyloalaniny; prowadzi do upośledzenia umysłowego; stosuje się dietę niskobiałkową.

• Embriopatie:

- toksyczne (używki w czasie ciąży)‏

- wirusowe (matka uodporniona, dziecko nie; różyczka, odra, świnka)‏

- aktyniczne (naświetlanie rentgenem; deformacja somatyczna)‏

- toksoplazmoza (pierwotniak zwierzęcy uszkadzający układ nerwowy)‏

• Poród:

Niedotlenienie, zbyt długi poród lub zbyt szybki, dysproporcja między rozmiarem miednicy matki a główką dziecka

Rozwój człowieka:

Naukowe badania rozwoju zachowań i umysłu od poczęcia do śmierci obejmują:

– Rozwój prenatalny

– Dzieciństwo (0 - 12 wż)‏

– Młodość (12 - 20 wż)‏

– Dorosłość (20 - 65 wż)‏

– Starość/starzenie się (65 wż +)‏

Co ulega rozwojowi?

Rozwój fizyczny

– Struktury ciała

– Rozwój motoryczny

• Rozwój poznawczy

– Percepcja, pamięć, myślenie (rozumowanie), język

• Rozwój społeczny

– Emocje, wiedza społeczna, moralność, osobowość

• Środowisko

– rodzina, szkoła, media, społeczność

Podstawowe procesy rozwoju:

Natura

• Czynniki genetyczne/dziedziczenie

• Stabilność

– Wyniki na danym wymiarze nie zmieniają się w trakcie rozwoju

Środowisko

• Czynniki środowiskowe

• Plastyczność

– Zmiana jest możliwa a nawet

prawdopodobna jeśli jest wspierana przez nowe

doświadczenia

Czy rozwój jest zależny tylko od czasu?

• Imprinting (Konrad Lorenz):

Wczesna forma uczenia się następująca u niektórych zwierząt podczas okresu krytycznego w rozwoju

• Okres krytyczny: okres rozwoju podczas, którego określony bodziec musi być doświadczony, by normalny rozwój się potoczył. Bez tego bodźca, późniejszy rozwój może być zaburzony

• Okres wrażliwy: okres rozwoju podczas, którego niektóre zachowania są łatwiej nabyte

Karlow - badanie nad małpami (matka druciana i miękka z pokarmem). Wczesny kontakt dotykowy z matką powoduje poczucie bezpieczeństwa (aktywność poznawcza), małpy od drucianej matki bały się nowości (ruchome zabawki)‏

Hebb - we wczesnych okresach życia niezbędna jest stymulacja sensoryczna aby wytworzyły się określone struktury nerwowe.

Trzy fazy reakcji na zerwanie więzi z matką:

• protest

• rozpacz

• apatia

• Obuchowski - pozbawienie kontaktu emocjonalnego na dłużej niż 6 miesięcy powoduje nieodwracalne zmiany w osobowości dziecka.

• Dojrzewanie - to przejawy rozwoju występujący przy wyraźnym braku doświadczeń praktycznych; rozwój tych form zachowań, które są efektem działania biologii.

Rola ćwiczeń:

• ćwiczenie pewnych sprawności jest skuteczne w pewnych tylko okresach życia

• ćwiczenie ma wpływ na rozwój nawyków ontogenetycznych (pływanie, ślizganie, wspinanie etc.) pod warunkiem, że organizm jest wystarczająco dojrzały

• ćwiczenie ma mały wpływ na czynności nie reprezentowane w wyższych ośrodkach mózgu

Rola ćwiczeń:

• ćwiczenie nie ma wpływu na rozwój sprawności filogenetycznych, a ma na ontogenetyczne

• ćwiczenie jest skuteczne w zmienianiu tempa rozwoju i charakterystyki reakcji, tylko wtedy, gdy zależą one od wyższych ośrodków korowych

• skuteczność ćwiczeń jest proporcjonalna do stopnia dojrzałości odpowiednich mechanizmów i zależy od stawianych wymagań

• zbyt wczesne ćwiczenie jest nieefektywne, a zbyt późne może napotkać opory ze strony dziecka (nawyki)‏

Czynniki rozwoju:

Wygotski:

Dwuczynnikowa koncepcja rozwoju, decydującym czynnikiem rozwoju jest działanie na przedmiotach oraz obcowanie z dorosłymi

Rubinsztejn:

Procesy psychiczne to subiektywne odzwierciedlenie obiektu rzeczywistości, zmiany rozwojowe to powstawanie w działaniu i poznawaniu wyższych form odzwierciedlania rzeczywistości zmian rozwojowych; są spowodowane aktywnym gromadzeniem doświadczenia, nabywania wiedzy i umiejętności wzbogacania doświadczenia

Szuman:

Podkreśla wpływ na rozwój działania i myślenia, rozwój to zmiany ilościowe, rozwój to ciąg zmian prowadzący do wyższego stopnia zróżnicowania struktury i funkcji organizmu

Piaget:

Rozwój to proces konstruowania struktur poznawczych, dokonuje się dzięki akomodacji oraz asymilacji, dziecko nie jest rozwijane przez dorosłych, ale jest aktywnym podmiotem własnego rozwoju

Na rozwój wpływa: dojrzewanie biologiczne, doświadczenie społeczne, doświadczenie fizyczne oraz równoważenie czyli samoregulacja.

Stadia rozwoju:

Tempo rozwoju - szybkość zmian jakie dokonują się w organizmie i psychice dziecka.

Rytm zmian - stopień regularności zachodzenia zmian w czasie, równomierność lub brak równomierności tych zmian.

Akceleracja - przyspieszenie tempa rozwoju fizycznego i psychicznego w każdym następnym pokoleniu.

Trend sekularny - długofalowość zmian; akceleracja + czas.

Etapy rozwoju:

Podział na stadia w kulturze chińskiej

1. Młodość - do 20 r.ż

2. Wiek małżeństwa - do 30 r.ż

3. Wiek poznawania własnych błędów - do 40 r.ż

4. Wiek pełnienia urzędów społecznych - do 50 r.ż

5. Końcowy okres twórczego życia - do 60 r.ż

6. Wiek upragniony - do 70 r.ż

7. Starość od 80 r.ż

Podział Pitagorasa

1. Okres stawania się człowiekiem - do 20 r.ż

2. Człowiek młody – 20-40 r.ż.

3. Człowiek w pełni dojrzały – 40-60 r.ż.

4. Człowiek cofający się – 60-80 r.ż.

Metody badań w psychologii rozwojowej:

• Metoda przekroju poprzecznego

– Jednokrotny zbiór danych

– Efekty kohorty a efekty wieku

• Metoda przekroju podłużnego

– Bardzo czasochłonne, drogie

• Połączenie metod

-- metoda porównań sekwencyjnych

ROZWÓJ MOTORYCZNY

Zasady rozwoju motorycznego:

• Możliwości motoryczne się rozwijają od nieprecyzyjnych do precyzyjnych ruchów

• Opanowanie umiejętności motorycznych wymaga nabycia coraz bardziej skomplikowanych dynamicznych systemów zachowań

• Nowe umiejętności są wynikiem

– Rozwoju ośrodkowego układu nerwowego

– Możliwości ruchowych ciała

– Wsparcia środowiska dla rozwoju umiejętności

– Motywacji

Rozwój motoryczny – odruchy:

• “Zakorzenienie” (przy narodzinach do ok. 1 r. ż.)‏

• Ssanie (przy narodzinach)‏

• Łykanie (przy narodzinach)‏

• Płacz (przy narodzinach)‏

• Oddychanie (przy narodzinach jeśli poród w terminie)‏

• Odruch chwytny: zanika ok. 3-4 miesiąca

• Odruch marszu automatycznego: najsilniejszy ok. 6 tygodnia, zanika ok. 3 miesiąca

• Odruch pływania (przy narodzinach): zanika ok. 4-6 miesiąca

Zmiany w rytmie aktywności

• Noworodek potrzebuje 12-13 godzin snu
• Rozwój mózgu jest odpowiedzialny za zmiany w okresach snu i czuwania

• Rytm stopniowo przechodzi na rozkład dzień/noc

ROZWÓJ PERCEPCJI

Ostrość widzenia

• Noworodki: 20/500

– Widza przedmioty co

najwyżej do 30 cm

• Po 6 miesiącach: 20/200

• Po roku: 20/50

• W wieku 4-5 lat: 20/20

ROZWÓJ EMOCJONALNY

Wrodzone emocje:

• STRACH - reakcja na nagłą utratę równowagi

• GNIEW - na skrępowanie ruchów; od 4 r.ż zmniejszenie reakcji gniewu

• ZADOWOLENIE - przy głaskaniu, przytulaniu

Reakcja strachu:

• napięcie i znieruchomienie

• wyładowanie przez krzyk lub płacz;

• odruch orientacyjny lub przestrach

Właściwości emocji dziecięcych

(do końca wieku przedszkolnego):

• krótkotrwałe

• ekspresyjne

• dziecko potrafi obdarzyć opiekuna trwałym uczuciem

• pod koniec wieku przedszkolnego rozwijają się uczucia wyższe

Dziecko nie rodzi się z gotowym repertuarem reakcji emocjonalnych, to jakie uczucia będą dominować zależy od:

• otoczenia

• kontaktów z rodzicami

• kontaktów z rówieśnikami

• wskazówek otrzymywanych z otoczenia

Czynniki wpływające na przewagę emocji:

1. stan zdrowia

2. atmosfera w domu

3. styl wychowania:

4. autokratyczny: bezwzględne posłuszeństwo

• demokratyczny: pozytywne emocje

1. stosunki z członkami rodziny

2. stosunki z rówieśnikami

3. nadopiekuńczość rodziców

4. kierowanie wychowawcze (poradnictwo)‏

Rozładowanie emocji (Katharsis):

1. wytężone działanie

2. ciężka praca

3. śmiech

4. płacz

Żeby czynności oczyszczające miały efekt:

1. nie powinny być przymusowe

2. powinny sprawiać przyjemność, satysfakcję

3. powinny być aprobowane społecznie

4. śmiech: trzeba wiedzieć przy kim i kiedy

5. płacz: często jest nie aprobowany społecznie

WCZESNY ROZWÓJ EMOCJONALNO-SPOŁECZNY

• u noworodka 5 stanów emocjonalnych:

Zdziwienie, szczęście, niezadowolenie, zainteresowanie,

cierpienie

• “uśmiech społeczny” ok 2-3 miesiąca

• “lek przed separacja” ok 6-9 miesiąca

• “lek przed nieznajomym” ok 6-10 miesiąca

• od 2 rz, więcej zasad: postęp z zabawy samotnej do równoległej do współpracującej

• po 7 rz, rówieśnicy ważniejsi – mniejsza zależność od rodziców

PERSPEKTYWA PSYCHOANALITYCZNA

• Dzieci rozwijają się stadiami, konfrontują się z konfliktami miedzy biologicznymi popędami a oczekiwaniami społecznymi

• Rozwiązanie konfliktów determinuje przystosowanie psychologiczne

• Teoria Freuda

– Rozwój osobowości zależy od tego jak rodzice odnoszą się do wczesnych popędów seksualnych i agresywnych dziecka

PLUSY I MINUSY TEORII FREUDA

• Metoda kliniczna

– Synteza informacji z rożnych źródeł w obraz funkcjonowania jednostki

• Inspiracja do badan nad m. in. przywiązaniem, agresja, moralnością, rolami płciowymi

• Ograniczone przez trudności w empirycznym testowaniu pojęć psychoanalitycznych

Teoria przywiązania J. Bolbyego

• przywiązanie dziecka do matki to specyficzna więź uczuciowa dająca poczucie bezpieczeństwa

• pierwotna potrzeba

• więź powstaje w 1 r.ż

• deprywacja macierzyńska: choroba sieroca (3 fazy- protest, rozpacz, apatia)‏

• istnieje zależność przyczynowa miedzy doświadczeniami z dzieciństwa z kontaktów z matką a późniejszą zdolnością do wchodzenia w związki emocjonalne z innymi ludźmi

• czuła matka: większa pewność siebie, samoakceptacja, poczucie wartości

• nieczuła matka: osoba niegodna miłości, szacunku, zaufania

Erikson

• 1 r.ż poczucie podstawowego zaufania do świata i innych ludzi

• im bardziej ta cecha jest wykształcona, tym bardziej trudniej ją zniszczyć

• brak tego poczucia powoduje, że w dorosłości jesteśmy nadmiernie zależni od innych

• i lękliwi lub odwrotnie (zbytnie manifestowanie niezależności)‏

Pospiszyl

• badania nad przestępcami

• ci którzy zostali odrzuceni przez matkę w 1 r.ż lub przy samym urodzeniu, czują się oszukani, nie mają wyrzutów sumienia, widza siebie jako ofiary

Robins

• badania nad socjopatami

• socjopaci rozpoznani w 5 r.ż

• przebadani po 30-40 latach; socjopatia pozostała

• Przywiązanie dziecka do matki:

• UFNE - powstaje gdy matka jest wrażliwa na potrzeby dziecka, gdy kontroluje dziecko umiarkowanie, interwencje w ostateczności.

• LĘKLIWE - nadmierna kontrola zachowania lub nikła, całkowity brak zainteresowania.

ROZWÓJ POZNAWCZY

TEORIA PIAGETA:

• Struktury umysłowe dziecka zmieniają się wraz z rozumieniem świata zewnętrznego, by osiągnąć równowagę umysłowa

• Mechanizmy uczenia się

– asymilacja

– akomodacja

• Rozwój poznawczy dziecka przebiega w 4 jakościowo rożnych etapach

Stadium 1: Sensoryczno-motoryczne wg Piageta
(od urodzenia do końca 2 roku życia)‏

• W tym stadium dziecko poznaje świat głównie za pomocą bezpośredniego spostrzegania i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym.

• Np., aż do 8 miesiąca życia dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu, to co znika z pola widzenia, znika również z umysłu dziecka, niejako przestaje dla niego istnieć.

• Stąd dziecko nie podejmuje prób poszukiwania przedmiotu, który na jego oczach usunięto z pola widzenia.

Stadium 1: Sensoryczno-motoryczne wg Piageta
(od urodzenia do końca 2 roku życia)‏

• Myślenie dziecięce jest zdominowane przez „tu i teraz”. Wraz z nabyciem stałości przedmiotu i pojawieniem się innych środków myślenia, takich jak pamięć język, stadium sensoryczno-motoryczne dobiega końca.

• Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości.

Stadium 1: Sensoryczno-motoryczne wg Piageta
(od urodzenia do końca 2 roku życia)‏

Początkowo w I stadium niemowlę ćwiczy tylko swoje odruchy (bezwarunkowe), ale już od 2 miesiąca życia dzięki koordynacji czynności narządów zmysłowych i rozwojowi ruchów ręki, wytwarzają się pewne schematy czynnościowe utrwalane przez powtarzanie (II stadium).

Stadium 1: Sensoryczno-motoryczne wg Piageta
(od urodzenia do końca 2 roku życia)‏

W powyższych stadiach obserwujemy 3 formy procesów asymilacji:

Funkcjonalną, realizującą potrzebę ćwiczenia reakcji odruchowych

Uogólniającą, która umożliwia wcielanie coraz to nowych i różnorodnych przedmiotów do schematu czynnościowego

Rozpoznawczą, warunkującą różnicowanie aktywności zależnie od sytuacji (np. ssanie dla ssania, dla otrzymania pokarmu, dla oszukania głodu)

Stadium 1: Sensoryczno-motoryczne wg Piageta
(od urodzenia do końca 2 roku życia)‏

• Koordynacja wzroku i chwytu w okresie od 4,5 do 8-9 miesiąca życia tj. w III stadium, pozwala na asymilację tych samych przedmiotów za pomocą różnych schematów, np. dziecko ssie przedmiot i manipuluje nim.

• Zmierza ono też do odtwarzania interesującego je widoku, będącego częścią określonej czynności, np. dziecko podryguje kończynami i dolną częścią tułowia, aby wyprawić w ruch zawieszoną zabawkę.

• W IV stadium (od 8-9 do 11-12 mies.) następuje integracja poszczególnych schematów czynnościowych, które koordynują się wzajemnie, dając początek czynnościom poszukiwania przedmiotu, który zniknął z oczu dziecka.

• Niemowlę zaczyna odróżniać środki działania od jego celów i wykonuje daną czynność po to, by osiągnąć jakiś obiekt, np. odpycha rękę dorosłego, żeby przyciągnąć ku sobie pudełko, wyrzuca różne przedmioty z wózka lub uderza nim o stół, aby stworzyć głośne dźwięki.

• Rozwój procesów akomodacji w wieku niemowlęcym polega na tym, że, dziecko uwzględnia w działaniu w coraz większym stopniu cechy przedmiotów.

• Początkowo schematy czynnościowe są zgeneralizowanie (np. dziecko ssie wszystko, z czym zetkną się jego wargi, a nie tylko pierś matki lub butelkę), potem stopniowo jego ruchy i czynności dostosowują się do specyficznej struktury przedmiotów.

• Reakcje okrężne pierwotne, odnoszące się tylko do własnego ciała, przenoszą się następnie na obiekty rozmieszczone w przestrzeni, a dziecko zaczyna kierować się w coraz szerszej mierze „oznakami” spostrzeżeniowymi, co umożliwia mu przewidywanie efektu swej aktywności.

• Tak więc już w wieku niemowlęcym dziecko przejawia inteligencję praktyczną, zdolność do konkretnego, sytuacyjnego myślenia w toku działania.

Stadium 2: Przedoperacyjne wg Piageta (od około 2 do 7 roku życia)‏

• To stadium było najszerzej badane przez Piageta.

• Jest to długi okres przejściowy, który kończy pojawienie się myślenia operacyjnego.

• Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego jednak Piaget twierdzi, że możliwości intelektualne dziecka są w dalszym ciągu bardziej zdominowane przez spostrzeżenia niż pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń.

• Piaget opisał ograniczenia, jakim podlega dziecięce myślenie w tym stadium:

• Egocentryzm polega na dziecięcej niezdolności do ujmowania świata z punktu widzenia innego niż własny. Dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia. I tak mały chłopiec zapytany co widzi ktoś siedzący po przeciwnej stronie pokoju, opisze wygląd rzeczy tylko z własnej perspektywy; mała dziewczynka może stwierdzić że ma siostrę, lecz ku zaskoczeniu dorosłego zaprzecza, że jej siostra ma siostrę. Ciekawym eksperymentem jest znane Piagetowskie zadanie z 3 górami, które służy demonstrowaniu egocentryzmu u dzieci.

• Centracja oznacza zwracanie (koncentrowanie) uwagi na jedną tylko właściwość sytuacji i pomijaniu innych, nawet najbardziej istotnych. Dziecięca niezdolność do decentracji dobrze ilustrują słynne eksperymenty Piageta nad pojęciami stałości (niezmiennikami)‏

• W pierwszym eksperymencie młodsze dziecko znajdujące się na przedoperacyjnym poziomie rozwoju inteligencji wykazuje brak niezmienników- to znaczy, nie potrafi zrozumieć, że ilość plasteliny pozostaje ta sama nawet wówczas, gdy zmieni się jej kształt (wygląd).

• Podobnie w drugim eksperymencie, nawet jeśli dziecko zgodziło się, że dwa szerokie naczynia zawierają tę samą ilość płynu, to gdy zawartość jednego z nich przelejemy do wysokiego, lecz wąskiego naczynia, dziecko zwykle stwierdzi, że jest w nim więcej płynu, ponieważ jego poziom się podniósł.

• W trzecim eksperymencie dziecko „przedoperacyjne” stwierdzi, że dwa rzędy w drugiej części eksperymentu nie zawierają tej samej ilości żetonów.

• Wszystkie eksperymenty dotyczące pojęć stałości są podobne w tym, że w ich pierwszej fazie dziecku pokazuje się dwie porcje jakiegoś materiału i prosi się je o ustalenie, czy obie porcje są równe.

• Następnie na oczach dziecka zmienia się kształt jednej z tych porcji. Potem pyta się dziecko ponownie, czy obie porcje są nadal takie same.

• Piaget przeprowadził podobne eksperymenty nad powierzchnią, długością, ciężarem i innymi.

• Nieodwracalność.Eksperymenty nad niezmiennikami pokazują również niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu (w myślach) do punktu wyjścia rozumowania.

• Jak wiadomo operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa (wiek szkolny).Operacje pozwalają dziecku rozumieć bardziej złożone reguły funkcjonowania otoczenia.Ich cechą charakterystyczną jest odwracalność.

• Oznacza to, że operację można traktować jako czynność umysłowa, która może zostać odwrócona – wykonana w kierunku powrotnym.

• Arytmetyka zawiera operacje odwracalne. Np. pięciolatek zwykle rozumie proces dodawania (2+3=5), lecz nie rozumie, że proces ten można odwrócić przez wykonanie odejmowania (5-3=2).

• Starsze dziecko, które jest zdolne do myślenia operacyjnego, rozumie, że dodawanie jest odwracalne przez odejmowania, a dzielenie - przez mnożenie.

Stadium 3: Operacje konkretne
wg Piageta (od około 7 do 11 roku życia)‏

Główne właściwości tego stadium to:

• Nabywanie odwracalnego myślenia

• Zdolności do decentracji

• Dziecko postawione wobec zadania wymagającego użycia niezmienników potrafi zrozumieć pojęcie stałości po części dlatego, że zauważa ono, iż transformację kształtu, objętości, położenia w przestrzeni, itd.

• Mogą zostać odwrócone, a po części dlatego, że jego myślenie nie jest już zdominowane przez jedną tylko właściwość sytuacji.

• Piaget utrzymuje, że niezmienniki pojawiają się jako pierwszy (około 6-7 roku życia), zaś jako ostatnim-niezmiennikiem objętości ( około 11-12 r.ż).

• Dziecko staje się też mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenia z różnych punktów widzenia.

• Inną ważną właściwością tego stadium jest wzrastająca zdolność dziecka do posługiwania się takimi operacjami, jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów według ich wspólnych cech i właściwości oraz szeregowanie - zdolność do porządkowania elementów według jakiegoś porządku,np. według koloru czy wielkości

• Stadium to jest nazywane stadium operacji konkretnych, ponieważ dziecko, aby rozwiązać problem w sposób logiczny, potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach.Np. chociaż dziecko znajdujące się w tym stadium ma trudności z rozwiązywaniem w pamięci następującego problemu werbalnego: „Joasia jest wyższa od Zuzi, Joasie jest niższa od Marysi, kto jest najmniejszy?”, bez trudności rozwiąże go, jeśli dostanie trzy lalki przedstawiając Joasię, Zuzię i Marysię.

Stadium 4: Operacje formalne wg Piageta (od około 11 roku życia)‏

W tym stadium pojawia się zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów lub wydarzeń.

Myślenie dziecka w coraz to większym stopniu przypomina myślenie dorosłego.Dziecko jest zdolne do rozwiązywania problemów w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez, wyłączania hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności.

Eksperymentator daje dziecku kawałek sznurka i kilka ciężarków oraz wyjaśnia mu, że może ono zmieniać długość sznurka, wielkość ciężarków i siłę, z jaką wprawia w ruch wahadło.Zadaniem dziecka jest wykrycie, który z tych trzech czynników wpływa na czas potrzebny wahadłu do wykonania jednego wychylenia.

Dziecko przedoperacyjne zwykle twierdzi że siła, z jaką wprawia w ruch wahadło, jest jedynym ważnym czynnikiem.

Dziecko konkretno-operacyjne próbuje zbadać rolę różnych czynników-różnych ciężarków, różnej długości sznurka itp. lecz czyni to w sposób raczej przypadkowy niż systematyczny.

Dziecko formalno-operacyjne systematycznie testuje każdy czynnik.Formułuje hipotezę o znaczeniu danego czynnika i sprawdza ja, aż wszystkie możliwości zostaną wyczerpane.

Teoria Havighursta

• teoria zadań rozwojowych

• patrzy na człowieka od strony osiągnięć rozwojowych jakich inni od nas oczekują → aspekt pragmatyczny

• cele, które człowiek realizuje od urodzenia → aspekt teleologiczny

• człowiek przechodzi prze kolejne stadia rozwojowe rozwiązując zadania charakterystyczne dla kolejnych okresów

• zadania wiążą się z potrzebami organizmu, psychiki i wymaganiami społecznymi

• zadania rozwojowe: zadania wyłaniające się w pewnym okresie życia

• model liniowy

• pomyślne rozwiązanie zadań rozwojowych prowadzi do szczęścia i zadowolenia oraz powodzenia w zadaniach późniejszych

• niepomyślne rozwiązanie prowadzi do braku szczęścia, dezaprobaty społecznej oraz niepowodzeń w przyszłości

Źródła zadań rozwojowych:

• presja czynników wewnętrznych, biologicznych

• presja czynników psychologicznych

• presja czynników społecznych

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Początkowo to rodzice są światem społecznym dla dziecka (rolę te pełnią do 7 r.ż, później jest to szkoła i rówieśnicy):

2 m.ż - odwracanie głowy w stronę głosu

3 m.ż - dziecko uśmiecha się na widok osoby dorosłej

6 m.ż - dziecko stara się zwrócić na siebie uwagę (zabawa z dorosłymi)‏

6-9 m.ż - inne reakcje na osoby dorosłe

10 m.ż - opanowanie chwytu z użyciem wzroku (koordynacja wzrokowo - ruchowa)‏

Rówieśnicy - najpierw traktowani jako przedmioty martwe; kontakt polega jedynie np. na odebraniu zabawki. Wspólne zabawy pojawiają się w 5-6 r.ż.

Wszystkie dzieci przejawiają zachowania aspołeczne:

NEGATYWIZM - niechęć dziecka do danego sposobu zachowania, przejawia się ona pod postacią oporu. Występuje już u dzieci w 18 m.ż, a nasila się w 3 r.ż.

AGRESYWNOŚĆ - najczęstsza reakcja na frustrację, przeszkodę; częściej dokuczają chłopcy i starsze rodzeństwo.

RYWALIZACJA - np. przechwalanie się, zabieganie o względy rodziców co często wynika z zazdrości

ZAZDROŚĆ - reakcja na faktyczną lub domniemaną utratę miłości; przejawy: ssanie palca, moczenie się. Najsilniej przejawia się miedzy 19-42 m.ż i w okresie dorastania; częściej zazdrosne są dziewczynki i dzieci o wyższym poziomie inteligencji.

ZACHOWANIA WŁADCZE - tendencja do dominowania, wypływa z egocentryzmu i jej nasilenie spowodowane jest błędami wychowawczymi.

Procesy wchodzące w skład socjalizacji:

• uczenie się zachowań społecznie aprobowanych

• pełnienie postaw społecznych (aktywność społeczna)‏

• pełnienie ról społecznych

Proces socjalizacji zależy od:

• okazji do uspołeczniania

• umiejętności do porozumienia się

• rozmów na tematy interesujące zarówno dziecko jak i innych

• motywacji do kontaktów społecznych

• metoda uczenia się pod kierunkiem (modelowanie, metoda prób i błędów)‏

Wpływ grupy silny jest w 3 aspektach:

• pragnienie dostosowania się do oczekiwań społecznych (konformizm)‏

• uniezależnienie się od rodziny

• pojęcie własnego Ja

Uspołecznienie utrudniają:

• wrodzone właściwości

• nie orientowanie się w zasadach wyznawanych w danej grupie

• brak możliwości nauczenia się pewnych zachowań

• dla dziecka ważniejsza może być własna indywidualność

• nadmierna troska o siebie i własne potrzeby

Wpływ rodziny na uspołecznienie:

• kłótnie, problemy wynoszone z domu

• pozycja dziecka w rodzinie

• wielkość rodziny (jedynacy - większe problemy)‏

• sposób traktowania dzieci przez rodziców

Metody wychowawcze a przystosowanie społeczne:

• sposób demokratyczny: najlepsze przystosowanie

• sposób permisywny: wycofanie się, bierność

• sposób autokratyczny: mała odporność psychiczna, zainteresowania ograniczone do ram wyznaczonych przez rodzinę

ROZWÓJ MORALNY

Kohlberg

– Założenia

• Dzieci przechodzą z niższych do wyższych stadiów z wiekiem

• Kolejność niezmienna

• Każde stadium tworzy całość

• Stadia są uniwersalne

• Rozwój poznawczy jest koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem rozwoju moralnego

– Pomiar

• Hipotetyczne dylematy moralne Jan potrzebuje szczególnie drogi lek, żeby pomoc swojej żonie, która umiera na pewien rodzaj raka. Farmaceuta, który wynalazł ten lek i ma kontrole nad jego dostępem nie przyjął propozycji Jana, który zaoferował, że da wszystkie pieniądze, które ma obecnie, czyli połowa koniecznej sumy, a resztę spłaci później. Jan musi teraz podjąć decyzje -- ukraść lek i uratować żonę, tj. pogwałicić zasady i prawa społeczeństwa i odpowiedzieć na potrzeby żony, albo przestrzegać zasady i prawa społeczeństwa i pozwolić żonie umrzeć. Co powinien zrobić Jan. Dlaczego?

Stadia Kohlberga

• Poziom prekonwencjonalny

– Stadium 1: orientacja na posluszenstwo i unikanie kary

– Stadium 2: orientacja na nagrody i korzysci

• Poziom konwencjonalny

– Stadium 3: “grzeczny chlopiec/grzeczna dziewcznka”

(aprobata spoleczna)‏

– Stadium 4: autorytet i lad spoleczny

• Poziom postkonwencjonalny (oparty na zasadach)‏

– Stadium 5: zasady moralne (kontrakty spoleczne)‏

– Stadium 6: indywidualne sumienie (abstrakcyjne zasady

etyczne)‏

– Stadium 7: wartosci uniwersalne??

PRZYWIĄZANIE

• Więzi pewne (przywiązanie ufne) (70%)‏

• Eksploruje nowe otoczenie wraz z matka

• Zdenerwowanie kiedy matka odchodzi, wita i wchodzi w kontakt kiedy matka wraca

• Nawiązuje kontakt z nieznajomym kiedy matka jest obecna długofalowo:

• Reaguje na otoczenie

• Bardziej inteligentne

• Bardziej zdrowe psychologicznie

• Cieszy się z kontaktów fizycznych z innymi

• Więzi niepewne (przywiązanie lękowe unikające) (20%)‏

• Brak zainteresowanie w eksploracji nowego otoczenia

• Male zdenerwowanie kiedy matka odchodzi, unika kontaktu kiedy matka wraca

• Nie boi się nieznajomych, raczej ignoruje

• Więzi niepewne (przywiązanie lękowe ambiwalentne) (10%)‏

• Niechętne eksploracji nowego otoczenia, leka się

• Duże zdenerwowanie kiedy matka odchodzi, niepocieszone kiedy matka wraca

• Nie szuka kontaktu z matka kiedy wraca

• Boi się nieznajomego w obecności matki

Mit ‘idealnego rodzica’

–nie istnieje

–szczere, serdeczne zaangażowanie wyrażane przez okazywanie miłości to dobry pierwszy krok do dobrego rodzicielstwa

STARZENIE SIĘ

• Częściowo proces biologiczny (widać) a częściowo psychologiczny (nie widać bezpośrednio)‏

• Utrata władzy

– Przejście na emeryturę

– Zależność

• Radosne starzenie się

– Zaangażowanie w aktywność życiowa

– Brak akceptacji mitów o starzeniu się

UMIERANIE I ŚMIERĆ

• Stadia akceptacji nadchodzacej smierci (Kubler-Ross, 1981)‏

– zaprzeczenie

– gniew

– pertraktacje

– depresja

– akceptacja

• O krok dalej?

– Co sie dzieje w chwili smierci?

– A co sie dzieje po?

– Wspolne elementy w “doswiadczeniu bliskiej smierci”