ANDRAGOGIKA JAKO NAUKA O EDUKACJI LUDZI DOROSŁYCH
2.Andragogika jest to nauka o celach, treściach, formach, metodach, technikach i zasadach kształcenia, wychowania, uczenia się samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych.
3.Termin „andragogika” posiada rodowód grecki: aner (andros) i agein (ago). Słowo aner oznacza: mężczyzna, mąż, człowiek dorosły, słowo agein – prowadzić (ago – prowadzę).
5. Powstanie i ewolucja nazewnictwa
Rozwój różnych form oświaty dorosłych na ziemiach polskich rozpoczął się w okresie pozytywizmu. Jest to także okres narodzin pierwocin refleksji naukowej nad tą oświatą, zwłaszcza nad jej nazewnictwem i terminologią.
Początkowo organizowane działania edukacyjne ukierunkowane na ludzi dorosłych realizowano w ramach tzw. „oświaty ludowej” – przeznaczona była ona dla ludu i miała niekiedy wydźwięk filantropijny. Lud to chłopi, rzemieślnicy trudniący się produkcją i sprzedażą różnych wyrobów oraz proletariat fabryczny i rolniczy. Filantropijność tej edukacji polegała na jej dobroczynnym, wypływającym ze współczucia charakterze, nierzadko z litości poniżającej godność ludzką.
Przykładem oświaty ludowej jest : „Towarzystwo Oświaty Ludowej”(1872), Towarzystwo Czytelń Ludowych(1880) w Wielkopolsce. Towarzystwo Oświaty Ludowej (1881) i Towarzystwo Szkoły Ludowej (1891) w Galicji oraz tajne Koła Oświaty Ludowej w zaborze rosyjskim, następnie Uniwersytet Ludowy im. A. Mickiewicza w Krakowie (1898) czy Towarzystwo Wykładów Ludowych (Poznań 1898).
Rozszerzenie zakresu oddziaływań edukacyjnych na inne grupy społeczne ( ludzi wykształconych), przedstawicieli wolnych zawodów, tworzenie bibliotek specjalistycznych i organizowanie licznych prac popularyzatorskich obliczonych na uczestnictwo rosnących w liczbę inżynierów (początek XX wieku), spowodowało , że pierwotna nazwa „oświata ludowa” stała się anachronizmem oznaczającym zjawisko już niezgodne z opisywaną za jego pomocą rzeczywistością. Zaistniała potrzeba znalezienia innej nazwy na coraz szerszą działalność edukacyjną skierowaną na ludzi dorosłych.
Zmieniono „oświatę ludową” na „Oświatę Pozaszkolną”. Znakiem owej zmiany i utrwalenia się nowego określenia były m.in. tytuły najbardziej znaczących w latach międzywojennych czasopism poświęconych sprawom kształcenia dorosłych : „Oświata Pozaszkolna” wydawana przez Wydział Oświaty Pozaszkolne w latach 1921-1923 i „Polska Oświata Pozaszkolna”, organ Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, z lat 1924-1934, czy też „Oświata Pozaszkolna” – miesięcznik poświęcony zagadnieniom pracy społeczno – oświatowej Oddziału Oświaty Pozaszkolnej Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, drukowany w latach 1934- 1939.
Po II wojnie światowej posługiwanie się przyjętym w latach międzywojennych pojęciem stało się z różnych przyczyn niewygodne, także ze względów politycznych. Głównie jednak z powodu obaw o ewentualne niepowodzenie w interpretacji jej przedmiotu i pomyłki w ujęciu należących do niej zjawisk.Wskutek znacznej rozbudowy w tym zakresie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, a następnie rozpowszechnianie się prawie identycznej nazwy tych działan („zajęcia pozaszkolne”) zaistniała obawa o powstanie trudności przy charakteryzowaniu każdej z nich. W tych warunkach oświatowcy, praktycy i teoretycy oświaty dorosłych, widząc szybkie rozpowszechnianie się nowego terminu postanowili zrezygnować z dawnej nazwy i przyjąć na oznaczenie intersującego ich obszaru działan określenie „oświata dorosłych”. Takie też tytuły nadano pierwszym po II wojnie swiatowej podręcznikom oświaty dorosłych Heleny Radlińskiej i Kazimierza Wojciechowskiego.
Używano również nazw takich jak „praca oświatowa”, nawiązując do tytułu pierwszego na ziemiach polskich podręcznika oświaty dorosłych, jakim była „Praca oświatowa; jej zadania, metody, organizacja” z 1913. Używano również nazwy „Oświata i kultura dorosłych”.
W latach 90 XX wieku zrodziła się w naszym kraju, głównie pod wpływem procesów globalizacyjnych i stopniowego umiędzynaradawiania niektórych nazw, moda na zastępowanie wymienionych pojęć oświaty dorosłych terminem zapożyczonym z języka angielskiego „edukacja dorosłych” – adult education.
6. Swoistość i odrębność andragogiki jako nauki
ANDRAGOGIKA jest nauką o kształceniu, samokształceniu, wychowaniu i samowychowaniu dorosłych. Wskazuje na odrębność i specyfikę człowieka dorosłego jako ucznia, która polega na posiadaniu znacznego doświadczenia życiowego, społecznego i zawodowego, większej samodzielności w kierowaniu swoim postępowaniem, wykonywaniu pracy zawodowej, świadomej i celowej aktywności społecznej oraz skierowanej na tworzenie własnej osobowości, skłonnej do krytycyzmu w stosunku do siebie swoich doświadczeń, a także realnej odpowiedzialności za efekty swoich działań i zachowań.
Andragogika opiera się na głównych źródłach wiedzy:
na dorobku nauk humanistycznych i społecznych ( filozofia, historia, socjologia, psychologia i przede wszystkim pedagogika)
na własnych badaniach zachowania ludzi dorosłych w sytuacjach edukacyjnych.
Inne nauki na podstawie których andragogika buduje swoje teorie kształcenia i z którymi współpracuje:
nauki biomedyczne- głównie filozofia, która pomaga andragogice w rozumieniu znaczenia skuteczności zasad edukacji dla prawidłowego rozwoju człowieka,
nauki biologiczne-anatomia, która umożliwia stwarzanie odpowiednich warunków dla zapewnienia ludziom starszym optymalnej kondycji fizycznej,
higiena, która pomaga andragogice eliminować ze środowiska człowieka szkodliwych wpływów dla jego zdrowia.
demografia, która wpływa na prawidłowe kształtowanie polityki oświatowej oraz pomaga lepiej zrozumieć sytuacje poszczególnych generacji,
Ekonomika kształcenia, dostarcza wiedzy o związkach i zależnościach między rozwojem społecznym kraju a rozwojem oświaty z naukami politycznymi, ekonomią oraz ekologią.
Ze względu na to, iż przy budowie swoich teorii kształcenia andragogika czerpie z dorobku metodycznego i teoretycznego tych dyscyplin mówi się, że ma ona charakter interdyscyplinarny.
W skład andragogiki wchodzą: metodologia badań andragogicznych, teoria systemu edukacji, celów i zadań, realizatorzy i organizatorzy tej edukacji, formy, metody i środki kształcenia, a także wychowania, organizacja tego kształcenia, funkcja kształcenia dorosłych, ustawodastwa oświatowego, systemu urządzeń i instytucji służących tej działalności, pozycji i rangi kształceniowo – wychowawczego na tle związku z systemem edukacji dzieci i młodzieży.
PRZEDMIOTEM BADAŃ ANDRAGOGIKI są wszelkie zjawiska wychowawcze dotyczące młodzieży pracującej i ludzi dorosłych, czyli procesy planowego i celowego wychowania człowieka oraz wpływy wychowawcze zamierzone i żywiołowe.
CELEM BADAŃ ANDRAGOGIKI – jest poszukiwanie wyjaśnień, które dotyczą rzeczywistości edukacji dorosłych, a także wykrywanie prawidłowości działań i procesów oświatowych dorosłych i ustalanie na tej podstawie norm i reguł skutecznego działania edukacyjnego. Należy tutaj podkreślić, iż andragogika zarówno formułuje te cele , jak również wyjaśnia ich sens i znaczenie.
NAZWA ANDRAGOGIKI- ma rodowód grecki, gdzie andros znaczy dzielny dorosły i ago znaczy prowadzę. Z etymologicznego punktu widzenia pojęcie „andragogika” oznacza naukę o prowadzeniu ludzi dorosłych.
Po raz pierwszy pojęcia” andragogika” użyto w latach 30.XIXw., rozpowszechnienie tego terminu dokonało się dopiero w wieku XX..Oprócz tego terminu w Polsce posługiwano się także innymi pojęciami zamiennie:. „pedagogika dorosłych”, „teoria oświaty i kultury dorosłych, „teoria kształcenia i wychowania dorosłych”. Obecnie termin andragogika cieszy się największą popularnością.
Pierwsze wzmianki i refleksje na temat kształcenia i wychowania pojawiły się już w starożytności głównie u filozofów i polityków (Platon, Arystoteles) i pogłębiały się w okresie renesansu (Marycjusz z Pilzna), a następnie w czasach noważytnych (Komeński, Condorcet) i XIX w.(Grundtvig, Libelt, Cieszkowski, Krzywicki), Andragogika jako odrębna, samodzielna myśl o kształceniu i wychowaniu ludzi dorosłych pojawiła się dopiero w latach międzywojennych XX w. W tym czasie nastąpiła zwiększona potrzeba organizacji i metodyki kształcenia dorosłych, wzrosła liczba dostępnych form kształcenia osób dorosłych , utrwaliło się naukowe przekonanie o szerokich możliwościach uczenia się osoby dorosłej, nastąpił rozwój badań empirycznych, prac naukowych oraz międzynarodowej współpracy i wymiany myśli andragogicznej,
Początkowo andragogikę traktowano jako dział pedagogiki. Jednakże w latach międzywojennych zrodziła się refleksja o dwóch odrębnych naukach zajmujących się wychowaniem: pedagogice, zajmującej się kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży i andragogice, zajmującej się kształceniem i wychowaniem dorosłych.
Dynamiczny rozwój andragogiki jako samodzielnej nauki nastąpił po II wojnie światowej. W II połowie XX w. Podzieliła się ona na szereg dyscyplin szczegółowych. Wyrazem rozwoju i pogłębiającej się autonomiczności są liczne badania naukowe, powstałe na ich podstawie prace naukowe, czasopisma, tworzenie się krajowych i międzynarodowych stowarzyszeń oświatowych, duża ilość badaczy tej edukacji itp., a także regionalne i światowe konferencje oświaty dorosłych.
Obecnie andragogika jako młoda dyscyplina spotyka się z różnymi kłopotami, takimi jak: nieścisłość terminologiczna, nieostrość określenia przedmiotu badań, niewyraźnie wyodrębniona specyfika metodologiczna, czy słabe zaplecze kadrowe. Dlatego brakuje zgodności jak traktować andragogikę. Jedni uważają wyższość poznania nad praktyką, ich zdaniem powinna być nauką teoretyczną, zajmującą się tworzeniem teorii. Inni są zdania, że powinna być nauką praktyczną, formułującą reguły, które służyłyby zwiększaniu skuteczności działań edukacyjnych. Pomiędzy tymi dwoma nurtami jest też wiele stanowisk , które próbują godzić oba skrajne stanowiska.
Pomimo wielu prób łączenia refleksji nad edukacją dorosłych do innych nauk ( pedagogiki, polityki społ., polityki kulturalnej, ekonomii itp.) Dziś andragogika posiada status nauki akademickiej i ugruntowana pozycję instytucjonalną.
Dowodem tego są liczne katedry uniwersyteckie, odrębne instytuty badawcze, duża ilość wydawnictw książkowych, fachowych bibliotek, czasopism naukowych i towarzystw andragogicznych, różne teorie kształcenia dorosłych (np. teoria nauczania i uczenia przez pracę, kształcenia ustawicznego, samokształcenia, zasada atrakcyjności w nauczaniu i wychowaniu i inne)
Lucjan Turos wyróżnił 28 subdyscypiln wskazując na odrębność przedmiotu i metod badań każdej z nich.
Andragogika dzieli się na wiele subdyscyplin szczegółowych. Podział zależy od przyjętego kryterium klasyfikacji.
Kryterium rodzaju oddziaływań kreacyjnych:
Andragogika ogólna (i metodologia badań andragogicznych)- zajmuje się problematyką edukacji dorosłych, ogólną charakterystyką andragogiki i jej strukturą , ustalaniem celów kształcenia, wychowania, samokształcenia i samowychowania doroosłych, określeniem warunków, które będą optymalizowały ich przebieg i skutki, precyzowaniem metod i technik działania zmierzających do kształtowania i doskonalenia osobowości ludzi dorosłych. Spełnia trzy funkcje usługowe na rzecz pozostałych subdyscyplin:
F. Kodyfikacyjna- dostarcza ogólnych hipotez, które mogłyby być stosowane w badaniach prowadzonych w ramach innych subdyscypiln
F. Inspiracyjna- ukazywanie, z punktu widzenia teorii edukacji dorosłych, wzajemnych związków między elementami wiedzy o człowieku dorosłym występującej w różnych dyscyplinach naukowych
F. Kontrolna- kontrola i ocena jakościowa wyników badawczych.
Andragogika ogólna precyzuje najbardziej powszechne dla ludzi dorosłych występujące we wszystkich systemach kulturowych, społecznych itp., prawidłowości procesu rozwoju osobowości, kształcenia, wychowania, samokształcenia, wyjaśnia motywy kształcenia i samokształcenia osób dorosłych, które wyzwalają u nich energię, chęci i potrzebę doskonalenia siebie i otaczającego świata.
Dydaktyka dorosłych (andragogika szkolna i poza szkolna)- zajmuje się teorią nauczania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. Przedmiotem badań są tutaj: systemy dydaktyczne, teorie doboru treści i metod kształcenia, systemy kształcenia zawodowego, proces doskonalenia zawodowego, sylwetka zawodowa nauczyciela dorosłych.
Teoria wychowania dorosłych – zajmuje się analizą ogólnych doktryn wychowania dorosłych, charakterystyką działalności wychowawczej wśród dorosłych, celami, treścią, metodami, procesami wychowania i samowychowania, wychowaniem do pracy i czasu wolnego, środowiskowymi uwarunkowaniami wychowania dorosłych.
Andragogika porównawcza- analizuje politykę oświatową i organizację systemów oświaty dorosłych na świecie oraz społeczne i gospodarcze warunki ich rozwoju.
Dzieje ( historia) oświaty dorosłych i mysli andragogicznej – opracowuje dzieje myśli i doktryn, analizuje historyczny rozwój placówek i instytucji oświaty dorosłych.
Andragogika edukacji kulturalnej – zajmuje się charakterystyką i klasyfikacją placówek kulturalno –oświatowych, ruchów społeczno-kulturowych, upowszechnianiem czytelnictwa, zawodem pracownika kulturalno-oświatowego, diagnostyką potrzeb i zainteresowań oświatowo –kulturalnych.
Andragogika: socjalna, wczasów, wojskowa, komunikacji masowej, resocjalizacyjna.
Kryterium instytucji:
Andragogika właściwa
Geragogika ( teoria kształcenia i wychowania ludzi w wieku podeszłym i starym)
Kryterium celu nauczania:
Kształcenia
Doskonalenia
Dokształcania
Ze względu na swój obszar badań i stosowane metody analizy rzeczywistości edukacyjnej, andragogika została umieszczona w systemie nauk społecznych. Dlatego też korzysta z metod nadań społecznych takich jak: studium indywidualnego przypadku, sondażu diagnostycznego, metody monograficznej. Metody te realizuje za pomocą technik badawczych: obserwacji, wywiadu, ankiety, eksperymentu, analizy dokumentów, technik socjometrycznych, pomiaru , technik statystycznych.. Techniki te realizuje za pomocą narzędzi badawczych tj.: schemat obserwacji, kwestionariusz ankiety i wywiadu, analiza dokumentów, skale pomiarowe i in.
Badania andragoniczne uprawiają u nas głównie szkoły wyższe i instytuty naukowe oraz stowarzyszenia oświatowe.
7. Istota edukacji permanentnej (ustawiczej) (na kartkach)
8. Prekursorzy oświaty dorosłych.
PREKURSORZY OŚWIATY DOROSŁYCH
Prekursor to „(…) człowiek, który w danej dziedzinie wyprzedza innych, zapowiada jakiś nowy kierunek (…)”
Zatem mianem prekursora możemy nazwać poprzednika jakiejś idei i określonych działań, który zapowiada poprzez swoją działalność nowatorstwo i odkrywczość. Za prekursorów oświaty uznać należy również takie osoby, które rozpoczęły przed wieloma latami organizację akcji edukacyjnych wśród dorosłych ludzi, niezależnie od intencji przy podejmowaniu tejże działalności.
Wielka Brytania
Tomasz Gresham
Polityk gospodarczy, odkrywca prawa rządzącego obiegiem pieniądza.
- w jego domu od 1579r organizowano odczyty i wykłady dla dorosłych, zamienione w 1579 w kolegia jego imienia.
Robert Owen
Zorganizował w Szkocji dobrowolne dokształcanie zawodowe dla młodzieży rozpoczynającej pracę w przemyśle. Służyły temu powołane kluby dyskusyjne, założone czytelnie, świetlice oraz wykłady dotyczące norm i zasad moralnych, tolerancji, gospodarstwa czy wolności osobistej.
Georg Birkbeck
Profesor fizyki i chemii Uniwersytetu w Glasgow
- pod koniec Xviii. zainicjował wykłady dla robotników
- w 1823r założył w Londynie pierwszy instytut mechaniki, który stał się ważną instytucją oświaty dorosłych
FRANCJA
Franciszek Guizot
Minister i reformator oświaty ludowej
- w 1833 roku wydał zarządzenie o organizowaniu kursów wieczorowych dla dorosłych którzy nie ukończyli szkoły elementarnej
- szybki rozwój kursów przyczynił się do powstania we Francji szkolnictwa elementarnego dla dorosłych
Hipolit Carnot
- plan otwarcia w większych ośrodkach przemysłowych szkół – klubów, podobnych do angielskich instytutów mechaniki; po inicjacji, kluby istniały w każdej dzielnicy Paryża
- wpłynął na zakładanie bibliotek miejskich i wiejskich
- w 1848 powołał Służbę Wieczornych Lektorów Publicznych, złożoną z profesorów szkół wyższych i elementarnych.
Popularyzowała użyteczne wiadomości oraz informowała społeczeństwo o pracach i planach rządu
Prusy
Fryderyk A.W. Diesterweg
Znany organizator kształcenia i dokształcania nauczycieli szkół ludowych, którego idee znalazły oddźwięk poza granicami Prus
Niemcy
Walter Hofmann
Twórca nowoczesnego bibliotekarstwa i teorii czytelnictwa
- opracował pedagogiczną koncepcję pracy bibliotekarza z czytelnikiem co dało podwaliny pod praktykę i teorię współczesnej pedagogiki bibliotecznej oraz koncepcji książki jako środka przekazywania dorobku duchowego narodu
Dania
Mikołaj F.S. Grundtvig
Pisarz, teolog i pedagog, działacz oświatowy i reformator duńskiego szkolnictwa
- zainicjował duński ruch uniwersytetów ludowych co przyczyniło się do rozwoju uniwersytetów ludowych w innych krajach
- jego idee realizował Krystian Kold
POLSKA
Józef Herman Osiński
Pedagog, autor i tłumacz dzieł z zakresu fizyki, chemii i metalurgii.
- po studiach wykładał filozofię i matematykę w Collegium Nobilium
- zorganizował tam pierwszą w Warszawie szkolną pracownię chemiczną. Od 1779r rozpoczęły się w niej wykłady publiczne, które odbywały się dwa razy w tygodniu. Objaśniano na nich zasady działania urządzeń technicznych
- autor popularnych książek, poprzez które zapoznawał polskie społeczeństwo z zagranicznymi osiągnięciami technicznymi: „Robota machiny powietrznej pana Mongolfier”, (zasady lotu i budowy balonów) „Sposób ubezpieczający życie i majątek od piorunów”
Paweł Karol Brzostowski (1739 - 1827)
- organizował aktywną działalność edukacyjną i wychowawczą,
ksiądz, kanonik wileński, jeden z inicjatorów reform włościańskich,
sponsor wydawnictw literackich i naukowych.
- oddawał się zajęciom literackim i tłumaczeniom (przetłumaczył z
włoskiego „Naukę dla nowych spowiedników” czy z francuskiego
traktat „Człowiek uniwersalny”)
- jego głównym osiągnięciem była inicjatywa na rzecz poprawy losu
włościan; m.in. prowadził z nimi rozmowy zachęcające do bywania
w kościele, rozdawał nagrody dla tych którzy poprawili swe zachowanie,
czytał im książki, zorganizował życie na zasadzie samorządu
- stworzył Rzeczpospolitą Pawłowską która posiadała własny samorząd, policję, szkołę, monetę, lekarza a także miejsce zebrań włościan w celach oświatowych i kulturalnych, będące zalążkiem przyszłego domu ludowego
- dom ludowy sprzyjał rozwojowi czytelnictwa, służył zajęciom popularyzującym gospodarowanie na wsi, odbywały się tam zajęcia z wiedzy przyrodniczej, geografii i historii, wychowania fizycznego. Propagowano zagadnienia poprawy stanu sanitarnego i zdrowotnego włościan.
- było to dzieło krótkotrwałe – likwidacja po trzecim rozbiorze Polski i wyjeździe Brzostowskiego za granicę.
Feliks Radwański (1756-1826)
Architekt, prof. Matematyki, mechaniki i hydrauliki
w Szkole Głównej Koronnej (UJ) w Krakowie.
- mówił o zasadach działania maszyny parowej oraz omawiał inne urządzenia ułatwiające pracę ludzką
- stworzył gabinet modeli tartaków, młynów czy mostów zwodzonych, realizował w nim wykłady z mechaniki praktycznej dla rzemieślników
- opowiadał się za uwłaszczeniem chłopów w dobrach akademickich
- zaangażowany w działania na rzecz poprawy doli chłopów pańszczyźnianych, podejmował działania na rzecz podniesienia poziomu ich przygotowania zawodowego
- przez wydawanie „Dziennika Gospodarskiego Krakowskiego” chciał nakłonić społeczeństwo do unowocześnienia rolnictwa, informując o zagranicznych osiągnięciach w tej dziedzinie.
Staszic (1755-1826)
wykształcony ksiądz, działacz polityczny, filozof, pisarz i publicysta, przedstawiciel polskiego oświecenia
- w czasie Sejmu Czteroletniego działacz obozu reform, rzecznik interesów mieszczaństwa oraz polepszenia sytuacji społecznej chłopów
- fundator gmachu dla warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
- autor projektów oświatowych, współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach
- dla oświaty dorosłych zasłużył się głównie poprzez dwa przedsięwzięcia:
Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze:
- prowadziło kasę pożyczkową, organizowało szkoły elementarne, fundowało stypendia dla młodzieży szkół wyższych, organizowało opiekę nad sierotami, starcami, utrzymywało szpital
- dom społeczny powołany w 1816 działający na zasadzie instytucji samorządowej, gdzie krzewiło się czytelnictwo, odbywały pogadanki i dyskusje na tematy gospodarcze i społeczne
Organizacja w Warszawie w czasach Księstwa Warszawskiego szkół rzemieślniczych dla ubogiej młodzieży
- na program szkół składała się nauka czytania i pisania, poznanie czterech działań arytmetycznych oraz opanowanie rysunku technicznego
- pierwszą szkołę założono w 1817r., jej powodzenie skłoniło Izbę Edukacyjną do uruchomienia następnych, nie tylko w Warszawie.
- w 1830r. działało 15 szkół rzemieślniczo-niedzielnych
- mimo osłabnięcia dynamiki rozwoju szkół po śmierci Staszica, nadal wracano do jej koncepcji i staszicowskich tradycji tworzenia domu społecznego
Izabela Czartoryska (1746-1835)
– nie otrzymała starannego wykształcenia wskutek wczesnego osierocenia lecz uzupełniała je później przez czytelnictwo, podróże zagraniczne oraz kontakt z ludźmi ze sfer rządowych i dyplomatycznych
- autorka dwóch popularnych dzieł: „O sposobie zakładania ogrodów”, w którym zawarła wiele praktycznych wskazówek dotyczących rozwoju ogrodnictwa. Pragnie zamieniać wioski i okolice w ogrody i sady które uprzyjemniałyby życie i pracę na wsi
- drugie dzieło to „Pielgrzym w Dobromile czyli nauki wiejskie” (wwa 1817)., których treścią są opowiadania historyczne przeplatane wskazówkami dotyczącymi życia wiejskiego dającymi obraz gospodarnej wsi. Twórczość dostosowana była do wszystkich grup społeczności wiejskiej a dziełem tym zachęcała innych do tworzenia literatury ludowo-wychowawczej
- zakładała szkółki wiejskie dla dzieci chłopskich
Jan Borejko Chodźko (1777-1851)
– prawnik, pisarz, działacz społeczny i oświatowy
- organizator życia towarzyskiego i społecznego
- organizował również wolnomularstwo narodowe, zabierał głos w sprawach włościańskich – opowiadał się za szczepieniami przeciw ospie
- książka „Pan Jan ze Swisłoczy, kramarz wędrujący” służyła krzewieniu mądrości na wsi. Miała 4 wydani polskie i 2 litewskie. Opowiada o podróżach kupca podczas których omawia z włościanami różne sprawy rolnicze, handlowe, dotyczące wychowania, naprowadza ich na poprawne działania i zachowania
Lucjan H. Siemieński (1807-1877)
– literat, konspirator, spiskowiec, emigrant i działacz patriotyczny. Studiował w Odessie, mieszkał we Francji, Belgii i Niemczech, natomiast pod koniec życia w Krakowie.
- wydał w 1845 w Poznaniu dzieło „Wieczory pod lipą, czyli historie narodu polskiego, opowiadane przez Grzegorza spod Racławic”. To pogadanki historyczne od legend o Lechu, Czechu i Rusie po wydarzenia 1830 roku. Jej czytelnictwo stało się formą krzepienia ducha narodowego Polaków, pozbawionych własnej narodowości i państwowości.
Konrad Prószyński (Kazimierz Promyk) (1854-1908)
– redaktor i publicysta, działacz oświatowy i księgarz,
- autor elementarzy i broszur popularnonaukowych,
- w młodości zaangażował się w pracę oświatową w Wydziale Czytelni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności
- współzałożyciel tajnego Towarzystwa Oświaty Narodowej, którego zadaniem było organizowanie oświaty dla ludu.
- zorganizował bibliotekę, siedem czytelń i cztery biblioteczki wiejskie
- zorganizował w Warszawie księgarnię sprzedającą wartościowe książki.
- opracował oryginalną książkę do nauczania dorosłych analfabetów pod zamiennym tytułem „Elementarz, na którym nauczysz się czytać w 5 albo 8 tygodni”, w której zastosował metodę nauczania czytania całymi sylabami oraz wykorzystania rycin z podpisami umożliwiającymi poznanie sposobu pisania całych słów.
- wydał kolejny podręcznik „Obrazkowa nauka czytania i pisania oraz elementarz dla samouków”, który na wystawie w Londynie został uznany za najlepszy elementarz świata.
- założyciel i redaktor Gazety Świątecznej, która popularyzowała sprawy gospodarki rolnej i gospodarstwa domowego, rzemiosła i przemysłu, sprawy gminne, szkół i oświaty. Walczyła z plagami pijaństwa, lenistwa. Gazeta miała duże powodzenie wśród czytelników, zwłaszcza chłopów
- działalność popularyzatorska i publicystyczna Prószyńskiego znalazła wielu naśladowców w gronie praktyków kształcenia dorosłych.
Stanisław Michalski (1865-1949)
Założyciele Sekcji Kursów dla Dorosłych:
M. Gomólińska, W. Radwan, A. Janowski, St. Małkowski, S. Michalski (siedzi po prawej), J. Zawadzki (ok. 1920)
– działacz Czytelni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, inżynier w Wydziale Mechanicznym Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej
- działacz oświatowy na rzecz polskich pracowników inżynieryjno-technicznych (założyciel Biblioteki Kolejowej, członek zarządu Kolejowego Stowarzyszenia Oświatowego Jedność)
- rozpoczął wydawanie monumentalnego „Poradnika dla samouków”, przeznaczonego dla pragnącej się uczyć młodzieży i żądnych wiedzy ludzi dorosłych zamierzających kontynuować samokształcenie.
- w poradniku zamieszczano opracowania różnych dziedzin wiedzy. Tom pierwszy (1898) obejmował matematykę i nauki przyrodnicze, tom drugi (1899) nauki filologiczne i historyczne, tom trzeci (1900) nauki społeczno-prawne i filozoficzne, tom czwarty 1902) – systemy kształcenia i dalszy ciąg nauk filozoficznych. Tomy były tanie a młodzież i dorośli bardzo chłonni co zapewniło duży sukces.
- następne serie poradnika, druga: Świat i człowiek, trzecia: Dzieje myśli
- odegrał ogromną rolę w kształceniu się całych pokoleń Polaków, pozbawianych w Królestwie polskiego uniwersytetu i w pierwszych dziesiątkach lat Odrodzonego Państwa, stając się wzorem edytorskim dla późniejszych wydawnictw tego typu
Jadwiga Dziubińska (1874-1937)
– działaczka społeczno-oświatowa związana z ruchem ludowym, pedagog, autorka nowatorskich programów wychowawczych dla młodzieży wiejskiej
- organizator i kierownik Szkół Rolniczych w Pszczelinie, Kruszynku i w Sokołówku. Stosowała tam nowatorskie programy wychowawcze. Wychowankowie byli pionierami gospodarczego i kulturalnego rozwoju swoich wsi
- w 1919 została wybrana posłem do Sejmu Ustawodawczego, gdzie zajmowała się głównie sprawami oświatowymi, przeforsowała ustawę o szkolnictwie rolniczym, zgodnie z którą w każdym powiecie miały powstać dwie szkoły rolnicze: żeńska i męska.
- w 1927 założyła Seminarium dla Nauczycielek Szkół Rolniczych wraz z Uniwersytetem Ludowym w Sokołówku
- wspierała samokształcenie młodzieży wiejskiej, zakładając Instytut Oświaty i Kultury im. Staszica w Warszawie, co znalazło naśladowców i kontynuatorów.
Inicjatorzy rozległego ruchu uniwersytetów ludowych:
Aleksander K. Patkowski (1890-1942)
W latach międzywojennych inicjator ruchu uniwersytetów regionalnych i organizator krajoznawstwa
Zofia Solarzowa (1902-1988)
i Ignacy Solarz (1891-1940)
Twórcy Wiejskiego Uniwersytetu Ludowego w Szycach pod Krakowem i Wiejskiego Uniwersytetu Orkanowego w Gaci koło Przeworska
Prekursorzy przysposobienia rolniczego młodzieży wiejskiej z lat międzywojennych oraz nowoczesnego upowszechniania wiedzy rolniczej wśród dorosłych
Edmund Błaszczyk (1895-1960) - specjalista ogrodnictwa z Centralnego Związku Kółek Rolniczych
Bohdan Dederka (1891-1969) – działacz społeczny
Józef Mikułowski-Pomorski (1868-1935) - uczony i polityk.
W zakresie wychowania dorosłych przez ruch śpiewaczy i teatralny należeli:
Zygmunt Gargas (1876-1948) - prawnik i ekonomista, popularyzator wiedzy (odczyty) w kraju i za granicą, założyciel Związku Teatrów i Chórów Włościańskich (1907).
Jędrzej Cierniak (1886-1942), oryginalny organizator ruchu teatrów ludowych, twórca koncepcji samorodnego teatru chłopskiego sięgającego do pieśni, tańców i zwyczajów ludowych. Założyciel (1929) i prezes Instytutu Teatrów Ludowych.
Do znanych i zasłużonych prekursorów oświaty dorosłych w poszczególnych regionach ziem polskich należeli:
Józef P. Lompa (1797-1863)
na Śląsku, nauczyciel i organista, publicysta i tłumacz, działacz narodowy, autor prac popularyzujących wiedzę rolniczą, sadowniczą, pszczelarską i rzemieślniczą;
Izydor Gulgowski (1874-1925),
nauczyciel, założyciel jednego z pierwszych na ziemiach polskich muzeum wiejskiego, ożywiciel kaszubskiej twórczości ludowej;
Gustaw H.M. Gizewiusz (1810-1848),
kaznodzieja parafii ewangelickiej w Ostródzie, obrońca praw i kultury ludu mazurskiego, współzałożyciel (1842) poczytnego pisma „Przyjaciel Ludu Ełckiego”;
Józef Londzin (1863-1929),
ksiądz, działacz narodowy na Śląsku Cieszyńskim, organizator pracy w stowarzyszeniach polsko-katolickich, kolekcjoner zabytków przeszłości związanych ze śląską kulturą ludową (kontynuowaniem jego pracy zajęło się za jego przykładem Polskie Towarzystwo Ludoznawcze w Cieszynie) i wielu innych.
Poznawanie życia oraz analiza zajęć zawodowych i działalności społecznej wymienionych prekursorów w różnych obszarach kształcenia dorosłych (oświaty ludu) prowadzi do dostrzeżenia u nich kilku charakterystycznych cech
1. Wysokie wykształcenie.
- ludzie starannie wykształceni, znający wiele
dyscyplin naukowych, a także języki obce.
- niektórzy zajmowali się także tłumaczeniem na
ogół znaczących prac naukowych z innych
języków.
- wykształcenie to zdobywali w szkołach na
terenie naszego kraju, a także znanych
uczelniach zagranicznych.
2. znaczący reprezentanci aktualnych w ich czasach kierunków filozoficznych, doktryn ekonomicznych i określonych systemów społecznych
- zwolennicy głębokiej reformy gospodarki chłopskiej i rozwijającej się spółdzielczości oraz gospodarki kapitalistycznej.
- dostrzegało wartość kultury ludowej i folkloryzmu oraz stan chłopski.
- następni zbliżyli się do pozytywizmu i w związku z tym zaakceptowali głoszone przez niego hasła pracy organicznej, a w tym i potrzeby rozwoju oświaty, zwłaszcza stanu trzeciego (chłopów, robotników i rzemieślników).
- pokolenie najmłodszych, tych z początku XX w. sympatyzowało z ruchem emancypacyjnym wsi, równouprawnieniem młodzieży wiejskiej, z młodzieżą innych klas społecznych, a także dążyło do emancypacji chłopa i uczynienia z niego świadomego swych możliwości kreacyjnych obywatela odbudowanego kraju.
- jeszcze inni związali się z ruchem regionalistycznym jako strategią umacniania kraju.
3. Elementem wspólnym dla myślenia i działania owych prekursorów była idea narodowo-wyzwoleńcza i zmierzanie „przez oświatę do wolności”, zaś pracy oświatowej prekursorów lat międzywojennych przyświecała idea umacniania państwa polskiego i poszanowania świadomości klasowej warstw tworzących to państwo.
4. Prekursorzy ci zainicjowali i rozwinęli z reguły znaczące działania edukacyjne. Jedni – akcję wykładów popularnych, drudzy – wydawnictw książek i czasopism popularnych, następni – tworzyli szkoły dla dorosłych, inni – inicjowali sieć bibliotek powszechnych i rozwijali czytelnictwo, jeszcze inni – zakładali uniwersytety powszechne i ludowe, zajęli się stymulowaniem ruchu śpiewaczego i teatralnego, kolekcjonerstwem pamiątek przeszłości i in. Wszyscy oni mieli wielu kontynuatorów swoich działań – znacznie
je rozszerzających, różnicujących i pogłębiających. Przez to omawiani prekursorzy stali się twórcami złożonej mozaiki instytucji i wielości działań organizatorskich, jaką jest współczesna oświata dorosłych
9. edukacja dorosłych w okresie powojennym i latach przemian