Dr Ewa Murawska Pojęcia i systemy pedagogiczne

Wykład 2

Wstęp do pedagogiki służyć ma wprowadzeniu w podstawowe pytania tej dziedziny naukowej ukazujące problematywność wychowania i wyjaśniające konstytutywne dla tej dyscypliny naukowej pojęcia. 1. Czy człowiek musi być wychowywany? 2. Czy wychowywanie to urabianie człowieka? (indoktrynacja – wpajanie poglądów, czy też pomoc jednostce w jej rozwoju?) 3. Ile elementów przemocy i przymusu można „odkryć” w wychowaniu rodzinnym i szkolnym.

Sokrates: „Młodzież jest źle wychowana…”

Wykład 3

Zmiany w przedmiocie badań pedagogiki Pedagogika to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa-a przede wszystkim młodego pokolenia- w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

Etymologiczna budowa słowa pedagogika:

Pais- dziecko ago- prowadzę Pojęcie pedagogika oznacza też chowanie i odżywianie. Pedagogika jest nauką o wychowaniu ( kształceniu, edukacji). Rozumiemy przez nie wszelkie warunki procesy i działania, wspierające rozwój jednostki ku pełnym jej możliwościom oraz sprzyjające osiąganiu przez nią postawy życzliwości wobec innych i kompetencji do aktywności na rzecz dobra własnego i wspólnego we wszystkich strefach życia społecznego. Pedagogika w toku dziejów była i jest:

- filozofią wychowania,

- jako samodzielna część nauk humanistycznych,

- jako subiektywna teoria wychowania,

- jako wspólnotowa formacja intelektualna.

Jak się zmieniał przedmiot jej zainteresowań! 1. Początkowo pedagogika w swoich zainteresowaniach badawczych zajmowała się działalnością wychowawczą organizowaną świadomie w specjalnie do tego powołanych instytucjach. Szkoła jako organizm społeczny! Stopniowo rozszerzeniu uległ zakres czynników uwzględnianych w dociekaniach naukowych. Zaczęto uwzględniać czynniki pozainstytucjonalne takie jak:

- środowisko rodzinne, rówieśnicze, geograficzne, społeczne, kulturowe, pracy, środki masowego przekazu.

2. Początkowo pedagogika zajmowała się problemami wychowania dzieci i młodzieży szkolnej. Później rozszerzyła przedmiot swych zainteresowań na okres życia dorosłego. Pedagogika dorosłych- andragogika Pedagogika bardziej dorosłych – gerontologia Pedagogika specjalna – osób niepełnosprawnych w normie rozwojowej ( wada wymowy, wada słuchu)

3. Wraz w wyodrębnieniem się nowych subdyscyplin i specjalizacji w obrębie pedagogiki rozszerzaniu uległ przedmiot jej badań. Pierwotnie pytano kim jest człowiek w świecie w którym żyje tu i teraz. Stopniowo pojawiły się pytania kim ma być człowiek w perspektywie przyszłości i do jakich wartości należy go wdrażać. A jeszcze później pojawiło się pytanie kim się człowiek staje. ( to są pytania tożsamościowe) W tych 3 ujęciach człowiek rozpatrywany jest:

- w perspektywie empirycznej ( tu i tera, diagnoza)

- aksjologiczno-światopoglądowej ( sfera wartości)

- prakseologicznej (strefa działania- skutecznego)

Następna zmiana przedmiotu badań związana jest z metarefleksją, z teorią krytyczną, z rekonstrukcją i dekonstrukcją pojęcia teorii. Ten następny obszar jest związany z ekspansją instytucji zawodowo nie zajmujące się wychowaniem i kształceniem ( politycy). Zadania pedagogiki: Zgromadzenie wiedzy o wartości wychowawczej, analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków zależności między elementami rzeczywistości dydaktyczno-wychowawczej i jej wyjaśnienie. Dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej. Formalna klasyfikacja nauk pedagogicznych! Nauki pedagogiczne ulegają dyferencjacji- różnicowanie lub wyłanianie się nowych subdyscyplin. Klasyfikacja nauk pedagogicznych wg. Polskiej Akademii Nauk z późniejszymi poprawkami Mariana Nowaka. 1973

I kryterium Podstawowe dyscypliny pedagogiczne

1. pedagogika ogólna,

2. historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych,

3. teoria wychowania (moralno-społecznego, estetycznego, patriotycznego, seksualnego, religijno-filozoficznego, umysłowego (obywatelskiego)

4. dydaktyka (i technologia kształcenia)

II kryterium Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne wyznaczone linią rozwoju człowieka

1. pedagogika rodziny,

2. ped. Przedszkolna i wczesnoszkolna,

3. ped. Szkolna w tym szkoły ogólnokształcące i zawodowe

4. ped. Szkoły wyższej,

5. ped. Dorosłych – andragogika

6. ped. Specjalna ( w tym rewalidacyjna –dzieci z dysfunkcją ruchu, resocjalizacyjna i rehabilitacyjna)

7. teoria kształcenia równoległego (edukacja równoległa)- wszystkie placówki poza szkolne np. świetlica

8. teoria kształcenia ustawicznego ( edukacja permanentna),

9. ped. Ludzi starych – gerontologia

III kryterium Dyscypliny pedagogiczne odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka:

• Ped społeczna

• Ped opiekuńczo-wychowawcza

• Ped kultury

• Ped pracy

• Ped zdrowia

• Teoria wychowania technicznego

• Teoria wychowania obronnego

• Ped czasu wolnego i rekreacji

IV kryterium Dyscypliny pomocnicze i z pogranicza

• Ped porównawcza (systemy oświatowe)

• Pedentologia – nauka o nauczycielu, specyfika naszego zawodu

• Polityka oświatowa

• Ekonomia oświaty

• Organizacje oświaty i wychowania

• Filozofia wychowania

• Psychologia wychowania

• Socjologia wychowania

• Biologia wychowania

• Informatyka i cybernetyka edukacyjna

Podział na:

- wg kryterium meteorologicznego

• Ped ogólna

• Ped szczegółowe

- wg celów czynności wychowawczej

• Dydaktyka

• Teoria wychowania

- wg kryterium wieku

• Ped przedszkolna

• Ped młodszego wieku szkolnego

• Ped szkolna

• Ped dorosłych andragogika

Wg kryterium działalności

• Ped obronna

• Ped rekreacji

• Ped działalności kulturowej

• Ped sportu

• Ped opiekuńcza

• Ped pracy

• Ped czasu wolnego

- wg rodzajów defektów rozwojowych i dewiacji

• Ped resocjalizacyjna

• Ped penitencjarna – zakłady karne, uzależnień

• Oligofrenopedagogika –upośledzenie umysłowe

• Tyflopedagogika – z narządów wzroku

• Surdopedagogika –wada słuchu

• I inne

- wg podejmowanych problemów badawczych

• Politologia oświaty

• Ped społeczna

• Ped kształcenia zawodowego

• Ped specjalna

• Ped porównawcza

• Ped systemów oświatowych

• Pedentologia

Wykład 4

Fazy rozwoju pedagogiki

Wychowanie jako konstytutywne pojęcie pedagogiczne

I. wychowanie postrzegane jako jednostronne oddziaływanie wychowawcy na wychowanka.

Wychowanie – to świadomie organizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną jak i emocjonalno-motywacyjną stronę osobowości.

Osobowość

Dyspozycje instrumentalne dyspozycje kierunkowe

Wiedza, inteligencja, umiejętność krytycznego myślenia nasza wola, motywacja, ambicja

determinacja, aspiracje,

Dydaktyka postawy interpersonalne,

podejmowane postawy, talenty,

nawyki, cele życiowe.

wychowanie w wąskim znaczeniu

wychowanie w szerokim ujęciu

Inne ujęcie z tej kategorii jako relacja jednostronna.

Wychowanie – oddziaływanie na czyjąś osobowość jej formowanie, zmienianie i kształtowa nie, wyzwalanie w drugiej osobie bądź w grupie społecznej pożądanych stanów to jest rozwój samorealizacja, czy wzrost samoświadomości. (Kawui) Wychowanie – jest wartością pomocną (interwencją) w układaniu się człowieka ze światem. (K. Konarzewski) Wychowanie – jest to formowanie, kształtowanie, zamienianie czyjejś osobowości, spowodowanie czy wyzwalanie w niej pożądanych zmian. (Muszyński) Wychowanie - to przygotowywanie do zadań i ról życiowych czyli zamierzona pomoc w socjalizacji osoby. ( K. Ablewicz) Wychowanie – jest to nadawanie kierunku naturalnemu wzrostowi człowieka przez ingerowanie w jego naturalność w taki sposób by sprzyjać wykorzystaniu owej natury człowieka i jego możliwości. Jest to więc ingerencja sprawcza z zewnątrz ale też służebna wobec naturalnych sił rozwojowych dziecka. (R. Miller) Wychowanie – jest to interwencja w dialektyczny związek człowieka i świata, regulująca ich wzajemne stosunki poprzez współdziałanie w twórczym rozwoju społeczeństwa i jednostki. (S. Ruciński) Wychowanie – wprowadzanie drugiej osoby w wartościowy sposób życia.

II. Wychowanie traktowanie jako swoisty rodzaj dwustronnej relacji (zwrotnego oddziaływanie osób na siebie).

Wychowanie – jest to praca z człowiekiem i nad człowiekiem przy jego aktywnym współudziale jako osobą która znajduje się w stanie dojrzewania i rozwoju. ( J. Fiszner) Wychowanie – jest to szczególna relacja między ludzka w której podmiotem i zarazem przedmiotem czynów wychowujących jest osoba. ( M. Nowak) Wychowanie – jest to szczególny przypadek wzajemnego kontaktu osób dzięki któremu każda z nich powoli się zmienia. ( M. Cipro)

III. wychowanie jako zjawisko psychospołeczne, dziejowe i kulturowe.

Wychowanie – to jest proces zależności wzajemnej pomiędzy jednostką a środowiskiem fizycznym i społecznym, którego funkcją jest najlepsze dostosowanie jednostki do tego środowiska przez stopniowe wzbogacenie jej doświadczenia. (E. Claparede`) Wychowanie – proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku. (G. Dewey) Wychowanie – to proces, czyli ciąg zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka, uważany przynajmniej czasowo za nowy i zakończony. (K. Sośnicki)

Rodzaje wychowania: 1. W zależności od przedmiotu wychowania czyli sfer osobowości

• Umysłowe

• Moralne

• Fizyczne

• Seksualne

• Estetyczne

• Religijne

• Obywatelskie.

2. Ze względu na wiek wychowanka

• Pedologia – czyli wychowanie dzieci

• Hebagogika – wychowanie młodzieży

• Andragogika – wychowanie dorosłych

• Gerontologia – wychowanie ludzi starszych.

3. Ze względu na podejście do wartości

• Wychowanie normatywne

• Wychowanie aksjologiczno-relatywistyczne

4. Ze względu na sposób kierowania procesem wychowania

• Dyrektywne - autorytarne

• Nie dyrektywne – funkcjonalne

Wychowanie naturalne - czyli najstarsza forma inkulturacji która realizuje się przez sam fakt uczestnictwa człowieka w życiu społecznym. Inkulturacja – proces zakorzenienia Ewangelii w różnych kulturach Wychowanie instytucjonalne – dokonuje się w specjalnie do tego powołanych instytucjach dla których kształci się profesjonalnych pedagogów.

Pojęcie edukacja i wychowanie (porównanie)

Wykład V

Andrzeja T. Tchorzewskiego

• Na definicje sprawozdawcze – odtwarzają sens wychowania poprzez jego opis

• Definicje i charakterze projektującym akcentują rolę wychowania w kształtowaniu człowieka

• Regulujące – te które podkreślają cel działanie wychowawczego

• Perswazyjne – argumentujące wagę wychowania za pomocą skojarzeń emocjonalnych zaczerpniętych z języka potocznego (skończysz jak Kowalski z I piętra)

Proces wychowania – to złożony system interakcji zmierzający do określonych celami wychowania rezultatów, realizowany w formie zamierzonych sytuacji wychowawczych poprzez zastosowanie określonych metod i środków wychowania. Wychowanie jako wspomaganie rozwoju.

Charakterystyka warunków wspomagania:

• Ponieważ inny rodzaj warunków

• Bo pedagodzy

• Bo nie może zaspakajać potrzeb

• Brak warunków

• Bezwarunkowa akceptacja ucznia

• Atmosfera zaufania i bliskości

• Budowanie poczucia własnej wartości i wiary w siebie wychowanka

• Stworzenie okazji do własnej aktywności dziecka

• Wychowanie o znamionach cech liberalnych, demokratycznych i nie indoktrynacyjnych.

Wychowanie wspomagające powinno się wpisywać w pedagogikę dialogu i pedagogikę spotkania. Trzeba respektować prawo psychofizycznego rozwoju dziecka. Prawo potencjału – wynika że potencjał genetyczny i biopsychiczny nie jest w pełni wykorzystany. Transgredi, trans gesims – przekraczać swoje możliwości Zasada wychowania

• Zasada poznania i uaktywnienia swego potencjału, pokonywania ograniczeń i wyzwalania energii życiowej

• Prawo stopniowego rozwoju – zasada poznawania ciągłego swoich możliwości

• Prawo swej wizji końcowej – pytania egzystencjalne: kim chce być?, jakim chcę być?, co chę osiągnąć?

Zasada planowania efektu końcowego z uwzględnieniem etapowości.

• Prawo wyboru – wybór jest niezmywalnym prawem każdego człowieka, to prawo wyboru oznacza zasadę alternatywności swojej życiowej spośród wielu możliwości.

• Prawo inwestycji – zasada wielowymiarowego doskonalenia siebie

• Prawo konsekwencji działań i dokonań łączy się z prawem do wyboru.

Jeżeli są narzucane jakieś wnioski to potem mówi ”to nie był mój pomysł”.

Zasada odpowiedzialności za swoje wybory.

Zjawiska wychowania można ująć w następujących kategoriach:

1. Wychowanie jako naprawa ludzkiego świata,

2. Wychowanie jako wprowadzenie w życie wartościowe,

3. Wychowanie jako stawianie i rozwiązywanie zadań,

4. Wychowanie jako zmiana celowa,

5. Wychowanie przez aktywne uczestnictwo,

6. Wychowanie jako kierowanie rozwojem,

7. Wychowanie jako towarzyszenie jednostce.

Wykład VI

Tożsamość naukowa pedagogiki.

Nauka – poznawczo- społecznie zorganizowana działalność poznawcza ludzi, która systematycznie stawia i metodycznie w sposób przemyślany rozwiązuje problemy tak teoretyczne jak i praktyczne. (Unowski) Nauka – wraz ze wszelkimi innymi strefami kultury jest przecież szczególną sferą rzeczywistości której dzieje zależą od tego co się o niej myśli. (M. S. Ossowscy) Metodologia – nauka o nauce ( o tym jak się naukę tworzy). Z punktu widzenia metodologicznego pedagogikę można podzielić ( Kotłowski):

• Pedagogikę praktyczną – ( opisy pojedynczych doświadczeń dydaktyczno-wychowawczych) sprawozdanie z działalności pedagogicznej.

• Pedagogikę opisową (eksperymentalna) uogólnieniem doświadczenia wychowawczego, formułowaniem twierdzeń na podstawie badań eksperymentalnych, posługuje się określonymi metodami badawczymi.

• Pedagogika normatywna – zajmuje się ustanowieniem celów, ideałów i norm wychowania. ( teleologiczny – aspekt celowościowy)

• Pedagogika teoretyczna – (ogólna) uogólnia dorobek wszystkich pedagogii szczegółowych tworząc jednolitą teorię rozwoju człowieka i uwarunkowań tego rozwoju.

Kryteria naukowości:

• Wyodrębniony przedmiot badań

• Terminologia, język naukowy ( aparatura pojęciowa)

• Metodologia badań

• Cele i zadania

Z punktu widzenia metodologicznego nauki dzielimy:

NAUKI

FORMALNE EMPIRYCZNE

Logika matematyka przyrodnicze społeczne

(Aksjomaty – od ogółu do szczegółu) (uogólnianie, myślenie indukcyjne)

Fizyka biologia pedagogika socjologia psychologia

Fazy rozwoju pedagogiki

1. Sofiści V-IV wiek przed naszą erą (erystyka) Postawili pytanie po raz pierwszy co jest ważniejsze dla człowieka urodzenie czy wychowanie?

2. Okres wielkich filozofów greckich ( Platon, Sokrates, Arystoteles)

Arystoteles – OJCIEC dydaktyki teorii uczenia się i nauczania.

Doktryna Arystotelesa

Proces uczenia się przebiega od: spostrzegania poprzez zapamiętywanie, doświadczenie i umiejętność użytkowania wiadomości od ich rozumowego opanowania i tworzenia wiedzy pojęciowej.

Metody nauczania Arystotelesa:

• Pokazywanie,

• utrwalanie,

• ćwiczenia,

• Przechodzenie od rzeczy znanych do nieznanych,

• Od bliższych do dalszych,

• Metoda indukcyjna i dedukcyjna.

Sokrates – wzorzec postawy wychowawcy, nauczyciela; grecka paideia – spopularyzowana – ideał wychowania greckiego, związana z kulturą osobista.

3. I w. n. e. – przyjęcie chrześcijaństwa

Religia chrześcijańska wniosła zasadę równości wszystkich ludzi i nowy sposób wartościowania człowieka, równości wszystkich ludzi wobec Boga i braku uzasadnienia dla wartości człowieka. Poza cnotami kardynalnymi (umiarkowanie) dla refleksji nad wychowaniem wprowadzono cnoty teologiczne ( wiara, nadzieja, miłość). Wychowanie chrześcijańskie ma zapewnić kościół i chrześcijańska rodzina a drogą wychowania ma być modlitwa i praktykowanie miłosierdzia. Zwrócenie uwagi na podmiotowości i odpowiedzialność człowieka i na życie wewnętrzne człowieka. Podkreślenie szczególnej wartości dzieciństwa ( respekt wobec dziecka) Wartością jest ukazanie pedagogiki która realizuje się w działaniu a nie jest wyłącznie abstrakcją. Pierwsze pełne opracowania problemów wychowania z uwzględnieniem wartości chrześcijańskiej pojawiły się u świętego Klemensa Aleksandryjskiego III w., u świętego Augustyna IV-V w. i świętego Tomasza z Akwinu XIII w.

4. Emancypowanie się pedagogiki jako nauki.

XVI-XVII w. renesans

Naturalne metody wychowania:

J. J. Rousseau

J. H. Pestalozzi

J. A. Komeński

Wykład VII

Rozwija się nowy prąd kulturowy, związany z autodogmatyzmem, empiryzmem i racjonalizmem. Jan Amos Komeński – Czech z pochodzenia, jako OJCIEC pedagogiki „wielka dydaktyka”; propagował pedagogikę jako wiedzę i jako sztukę wychowania.

• Uważa że wykształcenie jest potrzebne każdemu człowiekowi bo każdy ma przyrodzony rozum, bo każdy jest w stanie uczuć się,

• Nauczanie opiera się na znajomości procesu ludzkiego czyli człowieka którego cechuje współdziałanie rozumu, mowy i działania,

• Był zwolennikiem naturalnych metod wychowania,

• Ostro krytykował scholastyczne metody nauczania i wychowania ( rygor szkolny, przymus, werbalizm, pamięciowe uczenie się),

• Jest autorem metody którą nazywany nauczaniem poglądowym,

• Dzięki niemu książki są podstawowym atrybutem szkoły i uczenia się,

Racjonalizm oświeceniowy

XVIII w. w Polsce

Racjonalizm rozwija się pod wpływem idei Kartezjusza „ Myślę więc jestem”

• J. Lock rozwija idee empiryzmu ( człowiek jest jak czysta tablica) i (gentelman)

• Rozwój idei pedagogicznych i pragmatycznych pod wpływem filozofii Kanta.

Czynniki rozwoju teorii wychowania i tożsamości pedagogiki:

• Czynniki kulturowo- społeczne,

• Proces zmian ekonomicznych i społecznych ( powstanie klasy robotniczej)

• Walka o hegemonię dominację polityczną i gospodarczą

• ILLUMINIZM – to człowiek jest konstruktorem swojego historycznego przeznaczenia ( zachłyśnięcie się wiedzą, postępem cywilizacyjno-technicznym)

• HOMO FABER – człowiek pracy, działający. W świetle tego iluminizmu jest homo faberem.

Powstanie I naukowego systemu pedagogicznego J. Herbarta:

• I profesor pedagogiki, ojciec pedagogiki naukowej; był przekonany że nauczyciele powinni być wykształcenia pedagogicznie,

• Stworzył na uniwersytetach odziały pedagogiczne,

• Pierwszy usystematyzował problemy naukowości pedagogiki jako dziedziny naukowej

• Cel wychowania wprowadzał z etyki a w naturze psychologicznej człowieka poszukiwał normatywnych zasad, poprawnego zastosowania ich w procesie wychowania,

• Ideał wychowania według Herbarta to jest kształtowanie moralnego charakteru a główne środki ideału tego to nauczanie w „karności” i nauczanie w „ ideale”

1. Pedagogika ogólna wyprowadzona z celów wychowania

2. Wykłady pedagogiczne w zarysie

3. Pisma pedagogiczne

WYKŁAD

Temat: Opozycja wobec Herbartyzmu w teorii pedagogicznej i w praktyce edukacyjnej.

Przyczyny kształtowania nowej ideologii wychowania:

- przemiany ekonomiczne i społeczne związane z rozwojem wielkokapitalistycznej gospodarki

- krytyka szkoły tradycyjnej (zarzucano formalizm i rygoryzm dydaktyczny); jednostronność wychowawczą; oderwanie od życia; encyklopedyzm i werbalizm; nadmierne wyeksponowanie roli nauczyciela.

- rozwój demokracji (upowszechnienie takich wartości jak: równość obywateli wobec prawa, wolność, zasady sprawiedliwości społecznej, wolność stanu i wyznania, prawa obywatelskie kobiet, prawo niepełnosprawnych do edukacji, prawo człowieka do sukcesu, prawo do zrzeszania się)

- rozwój nauk szczegółowych w tym biologicznych i społecznych

Z biologii do psychologii przeniesiono prawo biogenetyczne, prawo skróconej rekapitulacji. Ontogeneza- czyli rozwój osobniczy człowieka

- odkrycie „natury dziecka” – dziecko rodzi się dobre a dorośli je demoralizują

- człowiek jest jednością psychofizyczną (funkcjonuje jako całość)

- pojawia się kult indywidualizmu jednostki (Elen Key)

Solipsyzm – skrajny pogląd metodologiczny (obiektywnie istnieje tylko ja, wszystko inne jest względne)

Główne idee pajdocentryczne:

- Każde dziecko jest indywidualnością

- rozwój dziecka ma charakter sekwencyjny

- człowiek jest jednością psychofizyczną

- dziecko na każdym etapie rozwoju jest jednostką autonomiczną

- wychowanie nie jest wyłączenie przygotowywaniem do życia dorosłego ale musi respektować swoiste naturalne potrzeby i możliwości dziecka

Postawy filozoficzne Pragmatyzm- działanie , aktywność, praktyczność w celu PRAGMATYZM - którego najgłośniejszym przedstawicielem stał się William James, sprowadza się do uznania za kryterium prawdziwości naszych myśli i koncepcji tego czy są one skuteczne i wiodą do sukcesu w działaniu. Teoria ta stała się podstawą nauczania w szkole Deaweya czy Kreschensteinera (szkoły pracy)( szkoły do przystosowania życia w rodzinie). Przykłady pragmatyzmu pedagogicznego można odnaleźć także w koncepcjach behawiorystycznych. Na podkreślenie zasługuje tu zwłaszcza tzw. operacjonizm B. Skinnera. Operacjonizm traktuje zachowanie się człowieka jako wynik oddziaływania nań otoczenia. Opiera się na operacjonaliźmie, teorii, która uważa, że znaczenie pojęć jest zdeterminowane nie przez to co słyszymy czy widzimy, lecz przez to jakich operacji dokonujemy za pomocą tych pojęć.

Cechy ludzkiego poznawania świata:

- hipotetyzm

- eksperymentalizm

- operacjonizm

Założenia główne pragmatyzmu:

W. James „Być prawdą, to mieć znaczenie dla działania” zakłada to stwierdzenie pluralizmu prawd. Prawdziwe tylko to co sprawdzimy „Prawdziwe jest to co lepiej wiąże się z dotychczasowym doświadczeniem jednostki” to co jest skuteczne i użyteczne. „Nie żyjemy po to aby myśleć, lecz myślimy po to aby lepiej żyć”

PAJDOCENTRYZM - w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.
Pajdocentryzm nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i kulturalnej ani też dominującej roli wychowawcy.
IDEE PAJDOCENTRYZMU - każde dziecko jest indywidualnością, rozwój dziecka ma charakter sekwencyjny, dziecko na każdym etapie rozwoju jest jednostką autonomiczną (ma swoje potrzeby, prawa takie jak zzłowiek, ma swoją godność, określone możliwości).

WYKŁAD

Naukowy system pedagogiczny, który wyrósł z filozofii pragmatyzmu i idei pajdocentrycznych został nazwany progresywizmem w Ameryce i Nowym Wychowaniem w Europie.

Szkoła tradycyjna (Herbertowska)	Szkoła tak zwanego nowego wychowania
Ideologia konserwatywna, ideologia transmisokulturowa	Ideologia progresywna
przymus	Wolność czasami nieograniczona
Autorytet (władzy)	Samodzielność (wyboru i kreowania swoich wzorów)
Pasywizm (uczeń bierny)	aktywizm
teoria	Praktyka (aż do praktycyzmu)
statyzm	dynamika
Rozwijanie pamięci	Ogólna inteligencja
konserwatyzm	progresywizm
Celem są wiadomości	umiejętności
Nauczanie lekcyjno-dzwonkowe	Nauczanie bardziej jednostkowe, grupowe

Na początku XX wieku podjęto próbę powiązania różnych nurtów teoretycznych i wdrożeń praktycznych zwanych nowym wychowaniem. W 1912 roku odbył się w Hadze zjazd pedagogów nowego wychowania. Podstawowe zasady zawarte w programie ligi nowego wychowania:

1. Celem wychowania jest zachowanie i potęgowanie sił duchowych dziecka.

2. Poszanowanie indywidualności dziecka

3. Samorządność jako podstawa wychowania w karności.

4. Zastąpienie współzawodnictwa zasadą współpracy indywidualności ( temu plagiatom wydaje się walkę)

5. Nauczanie oparte na wrodzonych spontanicznych zainteresowaniach.

6. Proponowano aby szkoła była koedukacyjna.

Zasady wychowania progresywnego 1925

1. Nauczanie należy oprzeć na własnej aktywności dziecka.

2. Zaspokajanie potrzeb i zainteresowań dziecka życia

3. Sprzyjanie krytycyzmowi a nie wyłącznie postawom adaptacyjnym.

4. Rezygnacja z zewnętrznej wymuszanej karności

5. Angażowanie dziecka w czynności spontaniczne a nie wyłącznie narzucone

6. Sprzyjanie wyrażanie siebie poprzez ekspresję artystyczną, twórczą i pracę.

TEMAT: Naturalizm pedagogiczny- główne założenia

Podstawowe założenia naturalizmu J. J. Rousseau :

1. Człowiek określając cele edukacyjne musi zwrócić się ku przyrodzie i własnej naturze.

2. Kluczem do zrozumienia natury jest poznanie zmysłowe. Fundamentem naszej wiedzy są wrażenia.

3. Edukacja człowieka powinna odbywać się bez pośpiechu, ponieważ procesy naturalne muszą przebiegać stopniowo i rozwijać się ewolucyjnie.

Prekursor naturalizmu Jan Jakub Rousseau urodził się w 1712r w Genewie.

Poglądy pedagogiczne J. J. Rousseau :

1. Człowiek z natury jest dobry, dlatego powinien postępować zgodnie ze swoimi uczuciami i wrodzonymi skłonnościami

2. Człowiek również z natury jest równy człowiekowi. Równość ta zanika gdy człowiek zaczyna korzystać z pomocy innego a swoje potrzeby ocenia ze stanowiska społecznego.

3. Obowiązek naturalnego wychowania spoczywa na rodzicach ale przede wszystkim na matce

4. Doceniając wartość nauki i sztuki podkreślała przede wszystkim znaczenie wychowawcze naturalnego środowiska

5. Szczególne znaczenie przywiązywał do okresu dzieciństwa

6. Proces wychowania należy dostosować do wewnętrznego harmonogramu rozwoju każdego człowieka

Fazy, stadia rozwojowe Rousseau:

Do 5 roku życia – wczesne dzieciństwo

Od 5-12 dzieciństwo

Od 12-15 wczesny okres dojrzewania

Od 15-18 okres dojrzewania

Od 18- 20 wczesna dorosłość

Po 20 dorosłość

Rousseau uważał że dziecko rozwija się w sposób naturalny przechodząc przez kolejno następujące po sobie okresy rozwoju. Wychowanie ma być dostosowane do tego naturalnego rozwoju. Dziecko podczas rozwoju ćwiczy samorzutnie swoje funkcje. Czynności dziecka również uczenie się występują spontanicznie z chwilą pojawienia się określonej potrzeby. Wychowanie i nauczanie powinno być zindywidualizowane ponieważ każde dziecko jest inne. Jedyne dopuszczalne kary przez Rousseau to kary naturalne ( dziecko wejdzie na drzewo i spadnie to samo się już ukarało).

1. Główne założenia pedagogiki dziecka według Ellen Key:

• cele wychowania należy wyprowadzać z natury dziecka

• propagowała swobodne wychowanie oparte na tworzeniu warunków dla najpełniejszego rozwoju dziecka

• wychowanie to proces indywidualizowany, wyznaczony przez naturalny rozwój psychofizyczny dziecka

• podjęła krytykę polityki państwa wobec dzieci (J.J. Rousseau)

• system szkolny uważała za nieefektywny, przekazywaną wiedzę – za zbędną, a lata szkolne – za stracone

• głosiła zasadę prymatu dziecka w życiu rodzinnym i społecznym

• była zwolenniczką koedukacji w szkole

1. Główne założenia pedagogiki pajdocentrycznej Marii Montessori.

Kredo: pomóż mi zrobić to samodzielnie

• w procesie wychowania należy pozostawić dziecku zupełną swobodę

• najważniejszym zadaniem wychowania jest przygotowanie dziecka do samodzielnego życia

• poczucie siły i wielkości to najważniejsze cechy osobowości dziecka

• należy uwolnić wychowanie od wszelkich form opresji wobec dziecka

• w procesie wychowanie należy szanować godność dziecka

• w procesie kształcenia nie należy narzucać ani metod, ani środków w pracy dziecka, nie należy narzucać obcej woli, a raczej je oferować

• uważała, że materiał dydaktyczny powinien być dostępny (to pobudza do aktywności, rozwoju)[półki na wysokości dziecka]

• nauczyciel nie ma prawa ingerować w pracę dziecka, instruować go i uwłaczać jego godności

• uważa, że nauczyciel może ingerować wyłącznie w sytuacji kiedy wymaga tego interes zbiorowy (gdy dziecko jest zagrożone)

1. Naturalizm pedagogiczny z połowy XIX i XX w. to podstawa nurtu tzw. Nowego Wychowania.

a) główne założenia pedagogiki naturalistycznej

• zjawiska psychiczne należy pojmować na tle biologicznym jako mechanizmy przystosowania celem zaspokojenia potrzeb życiowych (W. James – pragmatyzm)

• dziecko jest „ośrodkiem programów i metod nauczania”; treści programowe i czynności nauczyciela muszą być dostosowane do rozwoju psychicznego i umysłowego dziecka

• najważniejszą zasadą nauczania jest zasada indywidualizacji (E. Claparede)

• czynności dziecka są zawsze wywołane określoną potrzebą i dlatego system wychowania i kształcenia należy oprzeć na potrzebie zabawy, pożywienia, pracy, ochrony przed wpływem klimatu i niebezpieczeństwem (O. Decroly)

• wychowanie polega na stworzeniu korzystnych sytuacji sprzyjających przystosowywaniu się ale też uczeniu się

• dzieci powinny uczyć się przez działanie, doświadczenie, próby rozwiązywania sytuacji trudnych (szkoła pracy J. Dewey)

• pedagogika naturalistyczna rezygnuje z egzaminu na rzecz prac indywidualnych i zbiorowych oraz testowych pomiarów uzdolnień dzieci

• od nauczyciela wymaga się dobrego przygotowania (głównie psychologicznego)

b) zarzuty względem pedagogiki naturalistycznej

• szkoła nie może być wyłącznie na miarę dziecka, musi być też na miarę czasów

• najnowsze badania psychologiczne wykazują, że rozwój dziecka nie odbywa się wyłącznie spontanicznie (od wewnątrz), ale przede wszystkim pod wpływem bodźców środowiskowych

• szkoła nie może uwzględniać wyłącznie potrzeb dzieci ale musi respektować wymagania społeczne, musi być na miarę cywilizacji

• ówczesna pedagogika odrzuca subiektywizm naturalizmu

• szkoła i wychowawcy powinni wywoływać, pobudzać rozwój zainteresowań, a nie czekać na ich samorzutne ujawnienie się

• zarzuca przesadne eksponowanie czynnika wrodzonego a nie docenianie znaczenia stymulacji wewnętrznej.

WYKŁAD

J. Dewey (szkoła pracy, szkoła eksperymentalna)

Pedagogika progresywna J. Deweya

Społeczna filozofia Deweya:

- podkreślał wartość zaangażowanej (dobrosąsiedzkiej) społeczności

Zawarł ideę w teorii inteligencji społecznej

- był przekonany że człowiek ma do spełnienia społeczną misję (naprawa świata)

- jego zdaniem należy łączyć ideę i działanie (nie osiągane według ducha a według doświadczenia)

- uważał że w szkole należy stosować metody uczenia się przez działanie.

Filozofia edukacyjna Deweya:

-uczeń jest fenomenem biologicznym i społecznym obdarzonym instynktem samozachowawczym

- habilitant społeczny- uczeń jednocześnie w środowisku biologicznym i społecznym

- uczeń jest jednostką aktywną nieustannie wchodzącą w reakcje ze środowiskiem

- szkoła pełni ważną funkcję społeczną

- nauczyciel miał wspierać i wspomagać pracę badawczą ale nie Ingerować w nią

- cele edukacyjne są bardziej zależne od ucznia niż od nauczyciela (wewnętrzne są ważniejsze)

- jedynym celem edukacji jest rozwój czyli rekonstrukcja doświadczenia

- dzieciństwo uważał za istotną i ważną fazę życia człowieka

- wprowadził koncepcję kontinuum doświadczeniowego – polega na łączeniu doświadczeń osobistych z doświadczeniem zbiorowym i łączeniu przeszłości i teraźniejszości i przyszłości.

Pedagogika nie dyrektywna Carla Rogersa

Główne założenia koncepcji wychowania niekierowanego:

- rezygnacja z oddziaływań na dziecko poprzez wzory osobowe autorytet na rzecz samodzielnego asymilowania przez dziecko wartości

- odejście od z góry założonych celów i programów nauczania i wychowania na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka

- cechuje się brakiem represji i mechanizmów konformizacji na rzecz samokontroli, samooceny i samostanowienia

- postawa niekierowana powinna mieć takie cechy jak autentyczność, empatia, twórczość, gotowość do niesienia pomocy(czujność wychowawcza)

- wychowawca – facylitator – czyni świat przyjaznym

Główne założenia psychologii humanistycznej:

- zakłada że człowiek ma zdolność do samourzeczywistnienia

- jednostka ponosi odpowiedzialność za swoje wychowanie

- każdy człowiek jest zorientowany na cel i sens własnego życia

- holizm – człowiek funkcjonuje jako integralna całość

Wskazania wychowawcze wynikające z tych założeń psychologii Rogersa:

- otwarte komunikowanie się

- uważne słuchanie

- powstrzymanie się od ciągłego wyrażania ocen

- przekazywanie informacji zwrotnych

- szukanie rozwiązań pobudzających twórczość wychowanka

- poszanowanie umiejętności dziecka w samodzielnym radzeniu sobie z trudnościami

Analiza krytyczna:

- zarzuca się jej że jest teorią potoczną a nie naukową

- zarzuca się że zaniedbała kwestię wychowania moralnego

- krytykuje się ten krytyczny stosunek Rogersa do instrumentalnego wychowania

- zarzuca się że nie dostrzega dylematu na ile rozwój człowieka zdeterminowany jest przez czynniki zewnętrzne a na ile przez wewnętrzne

- nie wyjaśnia w jaki sposób jednostka będzie przygotowana do respektowania norm i wzorów- uczestnictwo w życiu społecznym

- nie jest zbyt jasne do jakich następstw prowadzi swoboda dziecka

TEMAT ćwiczenia: Podstawowe pojęcia i systemy pedagogiczne

Doktryna pedagogiczna jest to typ wiedzy o wychowaniu który dotyczy:

1) wychowania jako całości, całości wyodrębnionej przez autora, obejmująca zasadnicze kwestie wychowania, czyli ideały, cele wychowania oraz środki ich urzeczywistnienia,

2) jest koncepcją opracowaną z intencją jej praktycznego zastosowania,

3) potencjalnie jej źródłem jest rzetelna refleksja łącząca wnioski wyprowadzone z przyjmowanych bardziej lub mniej jawne, z założeń filozoficznych i metodologicznych oraz wnioski wynikające z bardziej lub mniej bogatego i różnorodnego zakresu danych faktograficznych.

3 typy systemów wychowania:

- socjalistyczny

- liberalny

- chrześcijański

Założenia systemu wychowania chrześcijańskiego

1. podstawą światopoglądową jest:

- religia objawiona przez Chrystusa, a wiara to ufność i wierność Bogu.

Celem systemu chrześcijańskiego według Encykliki Piusa XI jest współdziałanie człowieka łaską a przez to stworzenie doskonałego chrześcijanina naśladującego Chrystusa.

Religie chrześcijańskie:

- protestanci,

- prawosławni,

- anglikanie

Podstawowe idee wychowania chrześcijańskiego:

- teocentryzm- Bóg jako cel i przyczyna istnienia bytów

- chrystocentryzm – Chrystus w centrum zbawienia i w centrum świata

Celem wychowania chrześcijańskiego jest osiągnięcie najwyższego dobra. Dla chrześcijanina jest to zbawienie. Jednak po drodze do tego czeka nas wiele niebezpieczeństw a podstawowym warunkiem jest odrodzenie człowieka.

Zasady wychowawcze:

- idea nowego człowieka,

- idea moralizmu chrześcijańskiego bowiem czyny moralne prowadzą nas do zbawienia,

-czyn moralny zgodnie z dekalogiem , zgodnie z naszym sumieniem, dokonany świadomie, dokonany bez rozgłosu

Cnoty kardynalne:

- roztropność

- sprawiedliwość

- umiarkowanie

- męstwo

Zespół tych cnót to podstawa charakteru chrześcijańskiego

Cnoty teologiczne:

Wiara, nadzieja, miłość

Podstawowe prawa człowieka według kościoła:

1. Prawo do życia i godnych warunków

2. Prawo do korzystania z wartości kulturalnych i moralnych, prawo do szacunku(Korczak)

3. Prawo do praktyk religijnych, wolności sumienia i wyznania

4. Prawo dowolnego wyboru stanu cywilnego i życia rodzinnego

5. Prawo do pracy i godziwych warunków

6. Prawa obywatelskie

7.Prawo do migracji

Personalizm- jest to podstawa moralności i wychowania chrześcijańskiego, podkreślenie godności i wielkości każdego człowieka jako osoby czyli z natury jako istoty rozumniej i wolnej (człowiek to złożoność duszy i ciała)

Idea personalizmu podkreśla godność i wartość człowieka oraz jego wyjątkowość. Według niektórych przedstawicieli personalizmu każda osoba ma trzy podstawowe wymiary:

- w górę- duchowość, obcowanie z transcendencją przekracza poziom racjonalizmu

- w dół- fizyczność, organizm i fakt iż chrześcijanin nie może niszczyć swojego ciała

- w szerz- społeczny, uczestnictwo w życiu społecznym

Doktryna wychowania według kościoła:

Wychowanie jest dziełem społecznym a nie jednostki, mają w nim udział państwo rodzina i kościół.

System pedagogiczny – ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego, umożliwiających obywatelom zdobywanie ogólnego i zawodowego wykształcenia przez wszechstronny rozwój osobowości.

Zagadnienie na kolokwium:

1. cecha osobowości nauczyciela

2. ideał wychowawczy

3. Co współczesne raporty edukacyjne zaliczają do naczelnych celów edukacji i wychowania

4. Źródła dylematów wychowawczych

5. Kompetencje europejskie

6. Relacje między kulturą/cywilizacją a wychowaniem

7. cel i istota wychowania

8. Rozwojowe czynniki osobowości

9. Funkcje wychowawcy w procesie wychowania

10. Kiedy powstała i jakie reformy przeprowadziła KEN

11. Przedstawienie historii I polskiej uczelni wyższej

12. Pojęcie nauka i jego geneza

13. Kluczowe założenia teorii względności Einsteina

14. Socjalizacja, samowychowanie, kultura, kształcenie, nauczanie, uczenie się, osobowość, środowisko, czas wolny.

15. Wielkość dróg i mapy edukacyjne

16. Pedagogika Arystotelesa, Platona i Sokratesa

17. Możliwości rozwoju człowieka

18. Przedmiot badań pedagogiki

19. Nauki współdziałające z pedagogiką

20. Doktryna pedagogiczna

21. Zasady wychowania ateńskiego

3. Co współczesne raporty edukacyjne zaliczają do naczelnych celów edukacji i wychowania

- przygotowanie do „ demokracji” i „przez demokrację” do życia społecznego

- poznanie siebie i kierowanie sobą

- kształtowanie planów i programów edukacyjnych i życiowych oraz kierowanie własnym rozwojem

- przygotowanie do uspołecznienia i do życia obywatelskiego

- przygotowanie do kształtowania własnej podmiotowości i tożsamości

- przygotowanie do pluralizmu, tolerancji i wielko-światopoglądowości

- przygotowanie do przyszłości, poznania świata, wyznań cywilizacyjnych i problemów globalnych oraz gotowości do ich rozwiązania

KOMPETENCJE:

- prakseologiczne – inaczej sprawnego działania w zakresie planowania realizacji, kontroli i oceny w procesie wychowania

- współdziałania- z uczniami i nauczycielami innych przedmiotów z dyrekcją szkoły z rodzicami i sponsorami. To współdziałanie winno być oparte na aktywnej współpracy trzech podmiotów ( uczeń, nauczyciel, rodzic) i na tej bazie pozyskiwania innych do współdziałania dzieci i młodzieży.

- komunikacyjna- służy poznaniu dziecka i płaszczyźnie interakcji z nim oraz intelektualizacji procesu nauczania a nade wszystko w trosce o język i kulturę słowa, przeciwdziałanie nagminnym wulgaryzmom.

- kreatywność- ułatwia kreowanie piękna i harmonii, estetyki wyglądu osobistego, zdrowego stylu życia, zakładając że najlepszym kreatorem tych wartości jest sam nauczyciel

- informatyczna-ułatwia ją znajomość źródeł informacji, znajomość języka obcego i komputera o ile potrafi się z niego rozsądnie korzystać

- moralna- ma szczególną wartość dla uprawomocnienia tożsamości nauczyciela i siły jego wpływu na proces dojrzewania do wyborów moralnych jego wychowanków.

Tomizm i założenia tomizmu w wychowaniu chrześcijańskim.

Święty Tomasz z Akwinu - życiorys.
Św. Tomasz z Akwinu urodził się w 1225 roku w Roccasecca koło Akwinu. Pierwsze nauki przyjął w klasztorze benedyktynów na Monte Cassino, następnie studiował sztuki wyzwolone w na uniwersytecie w Neapolu. W 1244 roku wstąpił do zakonu dominikanów. Przez dwa lata studiował filozofię w Paryżu, poczym towarzyszył św. Albertowi Wielkiemu w Kolonii. 1252 roku wrócił do Paryża, a w 1256 otrzymał tytuł magistra teologii. Później zajmował się nauczaniem na uniwersytecie w Paryżu i w kurii papieskiej w Rzymie. Zmarł w 1274 roku w czasie podróży na II sobór w Londynie.

Główne założenia tomizmu:

1. Świat podzielony jest na szereg hierarchicznie ułożonych stopni (GRADUALIZM).

2. Najdoskonalszą istotą jest Bóg, On wszystkim kieruje i to do Niego wszystko dąży (TEOCENTRYZM).

3. Stworzył 5 rozumowych dowodów na istnienie Boga- istnienie Boga można udowodnić. Wynika ono z ruchu(musi istnieć coś, co porusza świat), niesamoistności świata(musi istnieć ktoś, kto stworzył świat), przypadkowości świata(musi istnieć ktoś, kto stworzył to, co przypadkowe), różnego stopnia doskonałości bytów(musi istnieć byt najdoskonalszy), celowości świata(musi istnieć ktoś, kto rządzi światem w sposób celowy).

4. Odrzucenie dualizmu duszy i ciała

5. Empiryzm - poznanie przez doświadczenie.

6. Istnieje hierarchia bytów (człowiek znajduje się na niej między aniołami a zwierzętami). Człowiek powinien dążyć do cnoty i walczyć ze swoimi słabościami.

7. Wszystkie elementy świata są zhierarchizowane - uzasadnienie istnienia stanów społecznych.

8. Istnieje harmonia pomiędzy wiarą a wiedzą

9. prawda, piękno i dobro to powszechne atrybuty bytu. Zło jest brakiem dobra i nie ma swej substancji. Każdy byt w sposób naturalny dąży do pełnego urzeczywistnienia swej natury (swej doskonałości).

10. dusza ludzka jest rozumną, jednostkową formą człowieka. Połączenie duszy i ciała jest celowe, bo dusza może poznawać świat tylko poprzez zmysły ciała. Istnieją formy rozumne pozbawione ciała (aniołowie), poznające rzeczywistość bez pośrednictwa zmysłów.

11. człowiek posiada władze poznawcze i pożądawcze. Władze poznawcze to zależne od ciała zmysły oraz niezależny od ciała intelekt; władze pożądawcze to zależne od ciała emocje i uczucia oraz niezależna od ciała wola. Tomizm zakłada pierwszeństwo władz poznawczych nad pożądawczymi.