Geologia dynamiczna (fizyczna) – nauka zajmująca się opisem, klasyfikacją i interpretacją procesów i zjawisk geologicznych dziejących się współcześnie.
Geologia historyczna – opis i interpretacja stuków, procesów i zjawisk geologicznych, które odbyły się w przeszłości geologicznej.
Stratygrafia – nauka zajmująca się wydzielaniem, opisem i klasyfikacją warstw wydzielanych w profilach geologicznych, jak też ustala wzajemne zależności między tymi warstwami oraz ich wiek względny. Skala czasu względnego.
Tektonika – nauka zajmująca się opisem, klasyfikacją oraz mechanizmem powstawania warstw i skał.
Sedymentologia – geneza, opis i klasyfikacja skał osadowych.
Uniformitarianizm – prawa przyrody działały tak samo i niezmiennie → teraźniejszość kluczem do przeszłości.
Aktualizm geologiczny – prawa przyrody obowiązywały w przeszłości geologicznej tak samo jak teraz, ale procesy geologiczne przebiegały w różnym tempie i natężeniu powodując takie same skutki jak teraz i w przeszłości.
ZIEMIA
Krzywa hipsometryczna Ziemi:
odległość od Słońca: 149 mln km -śr. wysokość kontynentów: + 840 m
średni promień Ziemi: 6370 km -śr. głębokość oceanów: – 3865 m
powierzchnia: 510 mln km² (73% oceany i morza)
Kształt krzywej hipsograficznej dowodzi, iż skorupa ziemska składa się z 2 rodzajów pozostających ze sobą w równowadze, czego dowodzi duża rozpiętość wysokości kontynentów i oceanów.
Im dany proces geologiczny jest większy (natężenie) tym rzadziej zdarza się w czasie.
Im większa skala zjawiska/procesu geologicznego tym większe prawdopodobieństwo zachowania jego śladów w profilu skalnym, nawet w skali globalnej.
Jednostki czasu bezwzględnego:
1 Ky (Ka) – 10³ lat 1 My (Ma) – 106 lat 1 Gy (Ga) – 109 lat 4,65 Ga BP – powstanie Ziemi
BUDOWA ZIEMI
1.Litosfera:grubość: 4 – 8 km (oceany), 30 – 80 km (kontynenty) ρ: 2,3 – 3,0 g/cm³
powierzchnia Mohorovicica (MOHO)
2.Astenosfera:grubość: 80 – 150 km ρ: 3,3 g/cm³
strefa, gdzie skały typu perydotytu występują w stanie półplastycznym, który umożliwia powstanie prądów konwekcyjnych gęstościowo-termicznych o prędkościach rzędu kilku do kilkunastu milimetrów na rok
3.Płaszcz ziemski – mezosfera:
a.górny: do 410 km ρ: 3,3 – 4,0 g/cm³ p: 0,05 – 105 MPa T: 1200- 1500 ºC
b.strefa przejściowa: głębokość: 410 – 1000 km ρ: 5,0 g/cm³ p: 0,4 * 105 MPa T: 2000 ºC Vs: 7,8 – 8,9 km/s
c.dolny: głębokość: 1000 – 2900 km ρ: ~6,0 g/cm³ p: 1,3 * 105 Mpa T: ~3000 ºC
Strefy 1 + 2 + 3a + 3b = TEKTONOSFERA. Jest to strefa istnienia ognisk wszystkich trzęsień Ziemi (maks. Zasięg 1100 km) a w jej górnej części (astenosfera) znajduje się mechanizm wszystkich ruchów tektonicznych naszej planety.
4.Jądro ziemskie – barysfera:
-zewnętrzne: zbudowane z roztopionej i płynnej magmy uniemożliwiającej powstanie termicznych prądów konwekcyjnych częściowo zjonizowanej materii, co przy nałożeniu ruchu obrotowego planety wytwarza naturalne pole magnetyczne dwubiegunowe, głębokość: 2900 – 4900 km ρ: 9,6 – 11,2 g/cm³ T: 4000 – 8000 ºC p: 2,0 – 2,8 105 MPa Vs: 8,1 – 10,4 km/s
-strefa przejściowa: głębokość: 4900 – 5100 km Vs: 9,5 – 10,4 km/s
-wewnętrzne: strefa ciała stałego w postaci zastygniętej, jednolitej magmy głębokość: 5100 – 6370 km ρ: ~15 – 16 g/cm³ p: 4,0 – 105 MPa T: 6000 ºC Vs: 11,1 km/s
Sejsmiczne uzasadnienie modelu budowy Ziemi:
Ziemia jako homogeniczna, zastygnięta kula magmy:
Ziemia jako kula zastygniętej magmy o wzrastającej ku centrum gęstości:
Rzeczywisty model rozchodzenia się fal sejsmicznych:
TYPY LITOSFERY:
1.Typ kontynentalny:
-strefa skał osadowych: grubość: 0 – 16 km ρ: 2,3 – 2,6 g/cm³ Vs: 2,2 – 5,0 km/s
-strefa (warstwa) „granitowa”: grubość: 15 – 20 km ρ: ~2,7 g/cm³ Vs: 5,9 – 6,3 km/s
-powierzchnia nieciągłości sejsmicznej – CONDRADA
-warstwa bazaltowa: grubość: 20 – 30 km ρ: 3,0 g/cm³ Vs: 6,2 – 7,5 km/s
-MOHO
-astenosfera: ρ: 3,3 g/cm³ skały perydotytowe
2. Typ oceaniczny:
-warstwa wody morskiej: grubość: 3,8 km (4 – 5 km)Vs: 1,5 km/s
-strefa skał osadowych: grubość: 0 – 2 km iły i muły głębokomorskie
-strefa przejściowa: grubość: do 2 km Vs: 4 – 6 km/s skały osadowe poprzecinane żyłami skał bazaltowych
- strefa bazaltowa: grubość: 5 – 8 km Vs: 6,7 – 7,2 km/s
-powierzchnia MOHO
-astenosfera ρ 3,3 g/ cm³
Typ oceaniczny i kontynentalny litosfery tworzą tzw. płyty tektoniczne z różnym charakterem granic między sobą i pozostające w chwiejnej równowadze.
Zjawisko utrzymywania się tych płyt w równowadze nazywa się IZOSTAZJĄ, a ruchy płyt nazywa się ruchami izostatycznymi, które są zawsze pionowe.
Model PRAITA - zakładał różne gęstości i różne wysokości bloków
Model AIRY’ego – bloki różnej grubości
Model HEISKANENA
PODZIAŁ GENETYCZNY SKAŁ:
Minerał – nieorganiczny związek chemiczny/pierwiastek występujący w naturze w stanie stałym, posiadający określoną strukturę wewnętrzną i charakterystyczne dla siebie cechy fizyczne i chemiczne.
Skała – agregat (zespół), stop lub strąt chemiczny dwóch lub więcej minerałów (istnieją skały jedno mineralne, np. sól kuchenna).
1.MAGMOWE – powstałe z zastygnięcia stopu magmowego:
-w głębi litosfery (skały plutoniczne – granit, gabro)
-w pobliżu/na powierzchni Ziemi (skały wulkaniczne – bazalt)
2.OSADOWE:
-klastyczne (ziarnowe)
-ilaste – związki minerałów ilastych, np. kaolin, illit, skały ziarnowe o średnicy poniżej 0,03 mm (matriks skalny)
-chemogeniczne – powstałe w wyniku reakcji chemicznej (odparowanie wody morskiej – ewaporaty)
-biogeniczne – powstały z nagromadzenia organicznych i nieorganicznych szczątków zwierząt i roślin
kaustobiolity (palne): torf, węgiel (brunatny i kamienny)
(bituminy: ropa, gaz, asfalt)
akaustobiolity (niepalne): nagromadzenie szczątków szkieletowych → wapienie (CaCO3 – kalcyt)
Podział sedymentologiczny – skały osadowe klastyczne – grupa piaskowców (wg średnicy ziaren)
| Ø ziaren [mm] | nazwa (luźne → zwięzłe) |
|---|---|
| 2 – 1 | piaski → piaskowce bardzo gruboziarniste |
| 1 – 0,5 | piaski → piaskowce gruboziarniste |
| 0,5 – 0,25 | piaski → piaskowce średnioziarniste |
| 0,25 – 0,125 | piaski → piaskowce drobnoziarniste |
| 0,125 – 0,0625 | piaski → piaskowce bardzo drobnoziarniste |
3.METAMORFICZNE – z grupy 1 lub 2 poddane wysokiemu ciśnieniu i temperaturze w wyniku pogrążenia w głąb litosfery
Elementy stratygrafii geologicznej:
Metoda geologii historycznej zajmująca się wydzielaniem i opisem warstw w obrębie kompleksów geologicznych.
Analizuje zależności pomiędzy warstwami, określa ich wiek względny i bezwzględny oraz ustala równoważności wiekowe (korelacja geologiczna). Dokonuje się tego za pomocą:
litologii skał – litostratygrafia
skamieniałości zawartych w skałach – biostratygrafia
czasu powstania – chronostratygrafia
Skala geologiczna i oznaczenie wieku: W geologii funkcjonuje skala czasu względnego oraz bezwzględnego (absolutnego), gdzie jednostkami są lata.
1.wydzielenie i nazewnictwo pięter strukturalnych
2.datowanie względne głównych zjawisk geologicznych
3.geochronologia zdarzeń
Piętro strukturalne – zespół warstw sfałdowanych/zdeformowanych w jednej fazie/orogenezie i oddzielony od innych pięter strukturalnych powierzchnią niezgodności kątowej.
Zasady oznaczania wieku względnego skały i zjawisk geologicznych:
1.Superpozycji: w niezaburzonym strukturalnie profilu geologicznym wiek skał wzrasta ku dołowi, tzn. dana warstwa jest młodsza od warstwy niżej leżącej i starsza od warstwy wyżej leżącej.
2.Pierwotnego ułożenia warstw: większość powstałej warstwy skał ma początkowo ułożenie poziome lub prawie poziome.
3.Ciągłości obocznej: ciągłość warstwy może być przerwana z powodu:
-przerwania ciągłości warstw, -zmiany facji warstw (przejścia z jednego typu litologicznego skały w drugi).
4.Przyczynowości (z przecinaniem): Jeśli dana warstwa jest przecięta przez uskok, intruzję magmową lub została zdeformowana tektonicznie, np. sfałdowana, to musi być ona starsza od procesów, które powodowały jej deformację lub rozcięcie.
Dane zjawisko geologiczne jest młodsze od najmłodszej warstwy, która została nim objęta, a starsze od najstarszej warstwy, która nie została nim objęta.
5.Reguła Wieku ( egzotyków) Wiek skał obcych występujących w warstwie: zawsze starsze od skał budujących warstwę.
Facja – część jednostki stratygraficznej, wyróżniająca się od pozostałych jednostek litologią skały, teksturą, kolorem, rodzajem zachowanych skamieniałości oraz geometrią przestrzenną.
Określony rodzaj skał (facji) powstaje (jest związany) z określonym środowiskiem sedymentacyjnym, tzn. z warunkami powstawania osadu w skałach.
Następstwo facji w profilach geologicznych określa zasada, która stwierdza, że w profilu pionowym mogą występować tylko takie facje (warstwy), które przedtem sąsiadowały ze sobą lateralnie (w poziomie).
Granice litostratygraficzne (łączące stropy warstw tej samej facji) są najczęściej wieloczasowe (polichroniczne).
DATOWANIE ZJAWISK GEOLOGICZNYCH I ICH CHRONOLOGIA
Powierzchnia niezgodności erozyjnej (PNE)
Powierzchnia niezgodności kątowej (PNK)
Piętro strukturalne – jest to kompleks warstw oddzielony od innego kompleksu pow. Niezgodności kątowej
DATOWANIE WZGLĘDNE ZAJWISK I PROCESÓW GEOLOGICZNCYH NA MAPACH I PRZEKROJACH
1)wydzielenie i nazewnictwo pięter strukturalnych
2)Datowanie względne zjawisk i procesów geologicznych (datowanie sfałdowań, datowanie intruzji, datowanie uskoku, datowanie czasu erozji)
3)Chronologia zdarzeń ( porządkujemy piętrami )
TEKTONIKA PŁYT LITOSFERY – ukazuje skorupę ziemską podzieloną na płyty tektoniczne, kontynentalne i oceaniczne, które przesuwają się względem siebie (z różną prędkością) i posiadają następujące typy granic:
granice DYWERGENTNE (z rozciągania):
doliny ryftowe (morskie/kontynentalne)
uskoki transformujące
granice KONWERGENTNE (z kolizji):
kolizja płyty oceanicznej z kontynentalną
kolizja płyty oceanicznej z oceaniczną
kolizja płyty kontynentalnej z kontynentalną
W dolinach ryftowych następuje oddalanie się fragmentów płyt oceanicznych od siebie, przyczyną tego są wznoszące prądy konwekcyjne w astenosferze. Prędkość tego ruchu zmienia się od kilki milimetrów do kilkunastu centymetrów na rok.
Uskoki transformujące – powstają wskutek pęknięć w skorupie ziemskiej wzdłuż dolin ryftowych i nałożenia się ruchu wirowego Ziemi. Uskoki te przebiegają mniej lub bardziej prostopadle do rozciągłości ryftów.
GRANICE KONWERGENTNE (Z KOLIZJI):
kolizja płyty oceanicznej z kontynentalną:
-płyta Nazca z Ameryką Południową
W wyniku kolizji płyty oceanicznej z kontynentalną ta pierwsza zanurza się pod płytę kontynentalną wzdłuż strefy subdukcji wciągając skały osadowe z pryzmy osadowej. Na głębokości 180 – 200 km następuje ich przetopienie i powstanie magm andezytowych przebijających się ku górze i tworzących łuk wulkanów równolegle do strefy kolizji. Strefę kolizji płyt wyznacza rów oceaniczny. Czoło płyty kontynentalnej ulega podniesieniu i sfałdowaniu co wytwarza pasmo gór fałdowych i rozciągłości prostopadłej do ruchu płyt.
kolizja płyty oceanicznej z oceaniczną:
-Jedna z nich zanurza się pod drugą wzdłuż stromej strefy subdukcji mieszczącej ogniska trzęsień Ziemi sięgające do 800 km w głąb. Część płyty subdukującej ulega przetopieniu a wydostająca się magma buduje łuk wulkanów podmorskich, które mogą z czasem wytworzyć łuk wysp wulkanicznych.
kolizja płyty kontynentalnej z kontynentalną
Pióropusze gorącej magmy (hot plum) → hot point
Cykliczność zjawisk i procesów geologicznych – polega ona na powtarzaniu się określonego następstwa procesów i zjawisk geologicznych powtarzających się ze zróżnicowanym okresem od kilkunastu do kilkudziesięciu milionów lat.
GŁÓWNE PŁYTY TEKTONICZNE ZIEMI:
płyta północnoamerykańska – z tarczą kanadyjską, gdzie znaleziono najstarsze skały na Ziemi o wieku ponad 4,0 Ga BP – płyta kontynentalna
płyta pacyficzna typu oceanicznego
płyta Wysp Kokosowych typu oceanicznego
płyta południowej ameryki z tarczą Gujany i Brazylii (jako najstarszymi elementami) oraz na zachodzie z pasmem gór fałdowych Andów (element najmłodszy) – kontynentalna
płyta Nazca typu oceanicznego wchodząca pod kontynent południowoamerykański
płyta Antarktydy typu oceanicznego
płyta Scotia typu oceanicznego wykazująca największą prędkość przemieszczania (17 – 25 cm/rok)
płyta atlantycka typu oceanicznego
płyta Antarktydy typu kontynentalnego
płyta oceanu Indyjskiego – oceaniczna
płyta afrykańska z tarczą środkowej Afryki
płyta półwyspu arabskiego typu kontynentalnego
płyta europejska typu kontynentalnego z tarczą skandynawską
płyta azjatycka – kontynentalna zrośnięta z płytą europejską wzdłuż paleoryftu Uralu
płyta australijska
Cykliczność zjawisk geologicznych polega na powtarzaniu się w określonej kolejności procesów lub zjawisk geologicznych tworząc cykle zamknięte o zróżnicowanym kresie od 0,5 mln do 60-90 mln lat
MEGASTRUKTURY GEOLOGICZNE ZIEMI:
1.Stabilne strefy kontynentów
PLATFORMA PROTEROZOICZNA/PREKAMBRYJSKA (STARA PLATFORMA)
Platforma proterozoiczna zbudowana jest z podłoża (fundamentu), który tworzą sfałdowane skały metamorficzne oraz różnego typu intruzje magmowe wieku archaik i proterozoik. Na fundamencie tym spoczywają poziomo lub prawie poziomo warstwy osadowe paleozoiku oraz cienka pokrywa warstw mezozoicznych i kenozoicznych.
Elementy starej platformy:
płyta – fragment platformy proterozoicznej, gdzie fundament metamorficzno – wulkaniczny przykryty jest płaskoleżącymi warstwami osadowymi o różnej gęstości.
tarcza – fragment platformy proterozoicznej, gdzie fundament prekambryjski znajduje się na powierzchni.
Jednostki niższego rzędu:
antekliza – fragment platformy, zazwyczaj o wyrysie owalnym, w którym fundament prekambryjski jest podniesiony a w pokrywie osadowej występuje silnie zredukowana miąższość skał paleozoicznych (czasem tylko dolny paleozoik).
synekliza – część platformy prekambryjskiej, której fundament jest obniżony a nadległe skały osadowe osiągają pełne miąższości.
Piętra strukturalne:
prekambryjskie/proterozoiczne – tworzy fundament starej platformy złożony z prekambryjskich skał metamorficznych i wulkanicznych bardzo bogatych w złoża surowców mineralnych (rudy metali).
paleozoiczne – tworzą skały osadowe kambru, ordowiku, syluru, dewonu, karbonu (czasem permu) w strefach syneklizy, natomiast w strefach antekliz występuje dolny paleozoik (kambr, ordowik, sylur).
mezokenozoiczne – tworzy pokrywa płaskoleżących warstw osadowych triasu i jury (czasem kredy) o niewielkiej miąższości oraz cienka pokrywa skał kenozoiku.
PLATFORMA PALEOZOICZNA (WARYSCYJSKA) – MŁODA
Fragment płyty kontynentalnej, której fundament został ukształtowany w prekambrze, ale ostatecznie w dolnym paleozoiku, spoczywają na nich bardzo dużej miąższości skały osadowe górnego paleozoiku i mezozoiku.
Jednostki niższego rzędu:
- antyklinorium – część młodej platformy o zarysie pasowym, w której fundament jest podniesiony a warstwy osadowe nadległych pięter posiadają zredukowane miąższości.
- synklinorium – część młodej platformy, przeważnie o zarysie pasowym, gdzie fundament jest obniżony a warstwy osadowe nadległych pięter osiągają pełne miąższości.
Piętra strukturalne:
- prekambryjskie – tworzą sfałdowane skały metamorficzne oraz intruzje magmowe wieku archaik – proterozoik.
- dolnopaleozoiczne – tworzą silnie sfałdowane skały osadowe kambru, ordowiku i syluru.
- górnopaleozoiczne – tworzą sfałdowane warstwy osadowe dewonu i karbonu często zaburzone uskokami oraz ścięte erozyjnie.
- permomezozoiczne – tworzy kompleks dużej miąższości skał osadowych permu, triasu, jury i częściowo dolnej kredy. W piętrze tym występują deformacje tektoniczne wywołane przemieszczaniem się mas soli kamiennej ku górze tworzących wysady solne (diapiry).
- kenozoiczne (górnokredowokenozoiczne) – tworzy go cienka pokrywa skał osadowych trzeciorzędu oraz lodowcowych czwartorzędu. Lokalnie piętro to podścielone jest bardzo cienkimi osadami górnej kredy.
2.Pasy EPIGEOSYNKLINALNE (pasma gór fałdowych)
pasma gór fałdowych
Geosynklina – oznaczał wielki zbiornik sedymentacyjny typu oceanicznego o zarysie pasowym tzn. długość kilka tysięcy km, szerokość kilkaset km, gdzie następowała depozycja osadów o bardzo dużej miąższości (parę kilometrów), dzięki zjawisku subsydencji, czyli stopniowego obniżania się dna morskiego. Dominującym typem osadów jest tzw. facja fliszowa (flisz). Stanowią go naprzemianległe osady łupków, mułowców i piaskowców osiągające miąższość paru tysięcy metrów. Sedymentacja tego typu osadów trwa kilkanaście do kilkudziesięciu milionów lat.
3.Dna oceaniczne
Występują w 2 typach:
atlantycki (pasowy) z ryftem (grzbietem) oceanicznym w centrum i pasywnymi krawędziami na wschodzie i zachodzie
pacyficzny (pierścieniowy) z licznymi strefami subdukcji i pióropuszami magmy
JEDNOSTKI GEOLOGICZNE POLSKI W OBRĘBIE PLATFORMY WSCHODNIOEUROPEJSKIEJ (PROTEROZOICZNEJ – STAREJ):
Wyniesienie Łeby (antekliza) – położone na północy Polski i wschodzące kilkadziesiąt kilometrów pod dno Bałtyku;
Synekliza perybałtycka (obniżenie kaszubsko-warmińskie) – charakteryzujące się obniżeniem podłoża do ponad 5 km (3 – 5 km) i występowaniem dużej miąższości osadów paleozoicznych;
Wyniesienie mazursko-suwalskie (antekliza) – fundament krystaliczny starej platformy występuje najpłycej w strefie Suwałk na głębokości 200 – 500 m. W jednostce tej zostały odkryte bogate złoża rud żelaza w skałach głębinowych (anortozytach). Tam też zarejestrowano najstarszy wiek skał w Polsce w przedziale 1,6 – 1,8 GaBP;
Obniżenie podlaskie (synekliza) – gdzie fundament krystaliczny obniżony jest do głębokości 3000 m a cała strefa wypełniona dużej miąższości osadami paleozoiku;
Wyniesienie zrębowe podlasko-lubelskie (antekliza o typie podniesionych bloków tektonicznych).
Jednostki geologiczne Polski w obrębie platformy zachodnioeuropejskiej (paleozoicznej – młodej):
Jednostki platformy paleozoicznej posiadają rozciągłość NW–SE zwaną kierunkiem laramijskim (nazwa pochodzi od fazy laramijskiej czyli czasu ostatecznego sformowania się tych jednostek).
Synklinorium brzeżne – posiadające asymetryczną strukturę tzn. skrzydło południowo-zachodnie;
Struktura dzieli się na:
synklinorium pomorskie, gdzie podłoże występuje poniżej 6 – 7 km
synklinorium warszawskie
synklinorium lubelskie, gdzie wychodnie paleozoiczne są relatywnie płytko (1 – 3 km)
Antyklinorium środkowopolskie, części składowe:
antyklinorium pomorskie
antyklinorium kujawskie
antyklinorium gielniowkie
antyklinorium świętokrzyskie
antyklinorium dolnego Sanu
Synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskie (pasek niecek: szczecińskiej, łódzkiej i miechowskiej):
synklinorium szczecińskie oddzielone ryglem Obornik od
synklinorium łódzkiego, które rygiel Radomska oddziela od
niecki miechowskiej – zanurza się głęboko pod Karpaty.
Pas monoklin
monoklina przedsudecka – rozpoczynająca się na bloku przedsudeckim, kontynuująca się w kierunku północno–wschodnim charakteryzująca się występowaniem warstw piętra mezozoicznego (permsko–mezozoicznego), zapadających pod stałym kątem ku NE. Podłoże mezozoiku zanurza się w kierunku NE od 0 do ponad 3000 m.
monoklina śląskokrakowska, której utwory jury i triasu występują na powierzchni. W wapieniach jurajskich rozwinęły się zjawiska krasowe (jaskinie) wskutek rozpuszczania wapieni przez wody nasycone CO2
Sudety i blok przedsudecki – są północną częścią masywu czeskiego. Strefa ta zbudowana jest ze zmetamorfizowanych skał prekambryjskich i dolnopaleozoicznych (kambr, ordowik). W Sudetach występują 2 niecki wypełnione skałami osadowymi karbonu, permu i triasu. W niecce wałbrzyskiej występują utwory karbonu zawierające pokłady węgla kamiennego, natomiast na zachodzie, w niecce Żytawskiej, będącej rowem tektonicznym w utworach prekambru wypełniona jest warstwami miocenu, zawierającymi złoża węgla brunatnego (Bogatynia, Turoszów). W bloku przedsudeckim występują intruzje szarego granitu karbońskiego (Strzegom, Strzelin).
Niecka górnośląska (Górnośląskie Zagłębie Węglowe) – jest obniżeniem strukturalnym w obrębie prekambru i dolnego paleozoiku, które wypełnione jest grubymi (max. 3000 m) osadami karbonu morskolądowego, zawierające liczne pokłady węgla kamiennego. Z niecką górnośląską łączy się strefa Ostrawy Karwina wypełniona osadami karbonu (kulb) z licznymi pokładami węgla.
Karpaty – dzielą się na:
Karpaty Wewnętrzne, które tworzą:
Tatry zbudowane z trzonu granitowego wieku karbonu oraz skał metamorficznych. Od strony południowej występują skały osadowe wieku trias-jura-kreda budując jednostki wierchowe i reglowe Tatr.
Niecka podhalańska, ciągnąca się ku północy do pienińskiego pasa skałkowego. Wypełniona jest ona osadami paleogenu (eocen, oligocen) o miąższości do ponad 2500 m spoczywających na podłożu mezozoicznym triasu i jury. Charakterystyczną cechą tej jednostki jest występowanie wód geotermalnych pochodzących z infiltracji wód opadowych w rejonie Tatr a następnie ich migracji ku północy z równoczesnym ogrzewaniem.
- Pieniński pas skałkowy, który posiada obecnie szerokość kilku km a powstał ze zgniecenia w czasie fałdowań w okresie kredy i dolnego trzeciorzędu do postaci „brekcji”. Północna granica pienińskiego pasa skałkowego ma charakter tektoniczny. Od niej na północ występuje strefa Karpat Fliszowych.
b)Karpaty Zewnętrzne zwane fliszowymi zbudowane są z osadów fliszowych o miąższości 6 – 7 tys. m, które zostały sfałdowane, wypiętrzone i nasunięte w kierunku północnym a potem północno–wschodnim. Wiek skał fliszu obejmuje osady od dolnej kredy do najwyższego oligocenu. Poszczególne płaszczowiny oddzielone tektonicznymi powierzchniami nasunięć tworzą jednostki Karpat fliszowych (od południa):
jednostka magurska – najbardziej południowa o bardzo płaskim i dalekim nasunięciu, w którym erozja odsłoniła warstwy niższych jednostek w postaci tzw. okien tektonicznych (np. okno Mszany Dolnej).
Jednostka śląska, ciągnąca się od Cieszyna po Bieszczady. W części centralnej budująca czoło nasunięcia karpackiego.
Jednostka podśląska – na powierzchni zaznacza się w postaci wąskiego pasa biegnącego od Sanoka na północ od Krosna do Pilzna.
Jednostka dukielska występująca w południowo wschodniej części Karpat (na SE od Dukli).
Jednostka skolska ciągnąca się od wschodniej granicy państwa do rejonu Sędziszowa.
Z Karpatami genetycznie związana jest jednostka zwana zapadliskiem przedkarpackim ciągnącym się przed czołem sfałdowanych Karpat, od Cieszyna do Przemyśla. Zapadlisko budują skały chemiczne środkowego badenu (sole i anhydryty), przykryte kompleksem łupków, mułowców i piaskowców wieku baden górny–sarmat dolny o miąższości od kilkudziesięciu metrów (rejon Tarnobrzega) do 3000 m (Przemyśl, Lubaczów). Osady te powstały z erozji górotworu karpackiego i pod względem surowcowym zawierają złoża soli kamiennej (wiek baden środkowy – Wieliczka, Bochnia), gipsów i alabastrów (strefa Rzeszowa), siarki w północnym pasie od Krakowa przez Tarnobrzeg do granicy państwa oraz gazu ziemnego (głównie w strefie Tarnów – Przemyśl).
INNE SUROWCE MINERALNE POLSKI:
Węgiel kamienny – występuje w piaskowcowo–mułowcowych utworach (skałach) karbonu górnego:
niecce górnośląskiej,
wschodniej części synklinorium lubelskiego (jako lubelskie zagłębie węglowe),
karbon górny, niecka wałbrzyska, Sudety;
Węgiel brunatny – występuje w utworach (skałach) mułowcowo–piaszczystych, wieku mioceńskiego:
niecce żytawskiej w Sudetach (Turoszów, Bogatynia),
niecka łódzka (Bełchatów),
monoklinie przedsudecka, rejon Oławy;
Rudy miedzi – występują w poziomie łupków miedzionośnych najniższego cechsztynu (górny perm), południowa część monokliny przedsudeckiej (Lubin);
Rudy cynku i ołowiu – monoklina śląsko–krakowska, warstwy dolomitów triasowych;
Sól kamienna
sole cechsztynu (górny perm) eksploatowane są w wysadzie solnym Kłodawy, w antyklinorium kujawskim,
sole magnezowo – potasowe, nieeksploatowane, bogate złoża o charakterze warstwowej występują na wyniesieniu Łeby, wiek cechsztyn (górny perm),
sole mioceńskie, eksploatowane w strefie czołowej zapadliska przedkarpackiego (sfałdowane przez Karpaty), w pasie Wieliczka – Bochnia,
złoża gipsów i alabastrów wieku mioceńskiego, występują w:
strefie Rzeszowa (zatoka rzeszowska), w miocenie leżącym na sfałdowanym fliszu,
niecce Nidy;
Złoża siarki (nieeksploatowane) – występują w wapieniach i anhydrytach miocenu, ciągnących się od Krakowa, przez Tarnobrzeg do granicy państwowej, występują one w północnym obrzeżeniu zapadliska przedkarpackiego;
Rudy żelaza – nieeksploatowane, występują w skałach wulkanicznych (anortozyty), są to złoża typu żyłowego, wieku prekambru, występują w podłożu platformy wschodnioeuropejskiej, w strefie Suwałk;