II. Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego

1. Co to jest konstytucja?

   • Konstytucja jest to akt określający podstawy ustrojowe państwa o charakterze:

     • organizacyjnym (poprzez opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania, zakres kompetencji i wzajemne relacje),

     • oraz gwarancyjnym, formułującym podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki (poprzez wyznaczenie granic, poza które władze nie mogą wykraczać).

   • Akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa.

   • Akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalania, czy zmieniania ustaw zwykłych

2. Na czym polega zasada konstytucjonalizmu?

Zasada ta oznacza konieczność istnienia w każdym państwie demokratycznym konstytucji oraz mechanizmów zapewniających jej przestrzeganie i bezpośrednie stosowanie.

1. Wymień najważniejsze rodzaje konstytucji:

   • konstytucje pisane (w formie aktu/aktów normatywnych) i niepisane (oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych)

   • konstytucje sztywne (o wyższej mocy prawnej od ustaw zwykłych) i elastyczne (takie, które zmieniają się w takim samym trybie jak zwykła ustawa)

   • konstytucje jednolite (ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie) i złożone (składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje wycinek materii konstytucyjnej)

   • konstytucje stabilne i zmienne

2. Rozróżnienie konstytucji i ustawy konstytucyjnej

   7. Ustawą konstytucyjną zmienia się konstytucję – mamy sytuację słabszego systemu uchwalającego konstytucję.

3. Cechy konstytucji:

Konstytucja jest ustawą o:

• szczególnej treści – reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa

• szczególnym trybie zmiany – trudność zmiany konstytucji stanowi ochronę przed destabilizacją

• szczególnej nazwie – tylko ten akt prawny określany jest mianem „konstytucji”

• szczególnej mocy prawnej – zajmuje najwyższe, nadrzędne miejsce w systemie obowiązującego prawa

1. Na czym polega szczególna treść konstytucji?

   7. Szczególna treść konstytucji polega na zakresie (szerokości) i sposobie (szczegółowości) regulowanych materii.

      • Zakres materii ma charakter uniwersalny - konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa:

        • ogólne zasady ustroju państwa

        • ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych

        • podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki.

      • Sposób regulacji – konstytucja winna normować tylko zagadnienia o charakterze podstawowym, ale głębokość ich uregulowania jest różna w poszczególnych państwach.

Polska konstytucja zalicza się do tych, które obejmują swoim zakresem więcej zagadnień i regulują je w sposób bardziej szczegółowy.

1. Na czym polega szczególna forma konstytucji?

   7. Szczególna forma konstytucji polega przede wszystkim na jej szczególnej nazwie. Tylko ten akt jest określany mianem „konstytucja”, ponadto akt ten powstaje w szczególnym trybie i w szczególnym trybie jest zmieniany.

      W RP konstytucja jest przygotowywana przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji parlamentarnych. Uchwalana jest (i zmieniana) przez parlament, uchwalenie wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Konstytucja RP, po uchwaleniu przez parlament zostaje poddana pod referendum w celu ostatecznego jej zatwierdzenia.

2. Procedura zmiany Konstytucji RP

   7. Konstytucja RP przewiduje – jako podstawową – procedurę swej zmiany przez parlament w formie ustawy o zmianie konstytucji (stosuje się ogólną procedurę ustawodawczą, z odstępstwami określonymi w konstytucji). Szczególny tryb utrudniający zmiany konstytucji stanowi ochronę przed destabilizacją – jest jedną z podstawowych przesłanek jej sztywności. Odrębności proceduralne:

      • projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć: prezydent, Senat lub 1/5 ustawowej liczby posłów

      • zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i w terminie do 60 dni – Senat. Konieczna jest zgoda obu izb.

      • ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności min. 50% ustawowej liczny posłów, a Sejm – bezwzględną większością głosów (przy obecności min. 50% ustawowej liczby senatorów)

      • nie przewiduje się obligatoryjnego referendum, jeżeli jednak zmiany dotyczą przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty posiadające inicjatywę do zmiany konstytucji mogą zażądać (w ciągu 45 dni) przeprowadzenia w tej sprawie referendum ogólnokrajowego. Zmiana konstytucji jest przyjęta, jeśli opowiedziała się za nią większość, bez względu na frekwencję

      • prezydent ma obowiązek podpisać ustawę zmieniającą konstytucję – nie ma w tym zakresie prawa weta

      • konstytucja nie może być zmieniana w czasie trwania stanu nadzwyczajnego, ewentualne trwające prace należy zawiesić

3. Na czym polega szczególna moc prawna konstytucji?

   7. Na przyznaniu jej najwyższego miejsca w hierarchicznym systemie prawa stanowionego.

      • Konstytucja jest najwyższym prawem RP – co oznacza, że wszystkie akty niższego rzędu winny stanowić realizację konstytucji

      • przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że przepisy stanowią inaczej

      • konstytucja może normować każdą materię, niezależnie od tego, czy była ona już przedmiotem regulacji w aktach niższego rzędu oraz niezależnie od treści tych regulacji

      • wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne: co do treści (materialnie), procedur (negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji – zakaz wydawania przepisów sprzecznych z konstytucją), a także kompetencji (tylko kompetentne organy mogą stanowić prawo)

      • wszystkie inne akty normatywne muszą być spójne z konstytucją – w możliwie najpełniejszy sposób muszą przyjmować treści pozwalające na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych – wszystkie akty niższego rzędu winny stanowić realizację konstytucji (pozytywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji)

      • konstytucja wyznacza rodzaje innych aktów normatywnych, ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter

4. Na czym polega negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji?

   7. Na zakazie wydawania przepisów sprzecznych z konstytucją – zakaz ten odnosi się głównie do działalności ustawodawczej parlamentu.

5. Na czym polega pozytywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji?

   7. Jest to nakaz spójności aktów normatywnych z konstytucją – wszystkie inne akty prawne muszą być spójne z konstytucją, czyli powinny w sposób możliwie najpełniejszy przyjmować treści pozwalające na realizację konstytucji.

6. Na czym polega normatywny charakter konstytucji?

   7. Konstytucja jest ustawą, więc ma charakter aktu normatywnego, a co za tym idzie – jest aktem powszechnie obowiązującym

      • wiąże wszystkie organy władzy publicznej i wszystkich obywateli – podmioty te mają obowiązek powstrzymywania się od działań sprzecznych z konstytucją i podejmowania działać służących realizacji konstytucji

      • konstytucja składa się z przepisów, które stanowią tworzywo do budowy norm prawnych – nie może ustanawiać regulacji indywidualnych, jej postanowienia muszą mieć charakter generalny

7. Sądowe stosowanie konstytucji

   • jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia – gdy norma konstytucyjna jest sformułowana w sposób pozwalający na jej samoistne stosowanie, a ustawodawstwo zwykłe nie reguluje danej kwestii lub reguluje ją tylko częściowo.

   • współstosowanie normy konstytucyjnej i postanowień ustawowych regulujących daną kwestię w sposób szczegółowy – norma konstytucyjna odgrywa tu zasadniczą rolę w procesie interpretacji szczegółowych uregulowań ustawy – sąd musi przyjąć taką wykładnię, która najpełniej koresponduje z treściami normy konstytucyjnej. Organ powołuje się na normę aktu niższego rzędu i dla wzmocnienia argumentacji – na normę konstytucyjną

   • stwierdzenie konfliktu między normą konstytucyjną a szczegółowymi postanowieniami ustawowymi. Konflikt ten należy w miarę możliwości usunąć w drodze wykładni – przez odnalezienie takiego rozumienia przepisów ustawy, które pozwoli na uznanie jej zgodności z konstytucją (domniemanie zgodności z konstytucją). Gdy to nie jest możliwe – sąd ma obowiązek podjęcia działań zmierzających do usunięcia niekonstytucyjnego przepisu ustawy z systemu prawa.

8. Procedury gwarantujące przestrzeganie konstytucji

   • procedura odpowiedzialności konstytucyjnej – quasi-karna odpowiedzialność osób indywidualnych (piastunów najwyższych urzędów państwowych), za naruszenie konstytucji przy sprawowaniu urzędu. W Polsce w takich sprawach orzeka Trybunał Stanu.

   • sądownictwo administracyjne – jego istotą jest badanie indywidualnych decyzji administracyjnych pod kątem ich zgodności z ustawami

   • sądowa kontrola konstytucyjności ustaw

     • kontrola rozproszona – kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom. Każdy sąd, w ramach swej właściwości, może orzekać o konstytucyjności ustaw. Orzekanie takie ma charakter incydentalny – dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy (karnej, cywilnej, administracyjnej), a orzeczenie o niekonstytucyjności ustawy ma wpływ tylko na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem. Sąd nie ma prawa do generalnego uchylenia ustawy

     • kontrola skoncentrowana – jej cechą jest istnienie szczególnego sądowego organu – trybunału konstytucyjnego, który posiada wyłączną właściwość do orzekania w kwestii zgodności ustaw z konstytucją. Kontrola ustaw dokonywana jest tu nie tylko w sprawach indywidualnych (kontrola konkretna), ale i z inicjatywy niektórych organów, nawet jeśli problem konstytucyjności ustawy nie pojawił się w konkretnej sprawie (kontrola abstrakcyjna). Orzeczenie trybunału konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustawy powoduje jej uchylenie i ostateczne usunięcie z systemu prawa. Kontrola może przybrać charakter:

       • na wniosek

       • w związku ze sprawą

       • skutek erga omnes – usunięcie normy

9. Pojęcie prawa konstytucyjnego

   7. Prawo konstytucyjne to zbiór norm, który określa funkcjonowanie całego prawa. Jest podstawą wszystkich ustaw.

      Pojęcie prawa konstytucyjnego można rozpatrywać w znaczeniu:

      • wąskim – kryterium jest tu moc prawna (normatywna) aktu – pod pojęciem prawa konstytucyjnego rozumiemy te normy, które są zawarte w konstytucji i ustawie konstytucyjnej.

      • szerokim – kryterium jest treść normy, a nie jej moc prawna – treść konstytucji zawarta jest, oprócz konstytucji, również w ustawach, uchwałach i rozporządzeniach. Podstawą wyodrębnienia materii prawa jest konstytucja, która jest uzupełniana przez ustawy i inne akty prawne. W ramach szerokiego rozumienia wyodrębniamy normy różnego typu, w zależności od materii, którą regulują.

10. Wymień źródła prawa konstytucyjnego

    • Konstytucja – podstawowe źródło prawa konstytucyjnego, o uniwersalnym przedmiocie regulacji

    • ustawy konstytucyjne – pod względem mocy prawnej są równe z konstytucją, mogą ingerować w jej treść i zmieniać, uzupełniać, czy zawieszać postanowienia konstytucji

    • ustawy

    • uchwały normatywne

    • rozporządzenia

O charakterze danego aktu jako źródła prawa konstytucyjnego decyduje jego treść

1. Prawo zwyczajowe + przykład

   7. Prawo zwyczajowe – to normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań i mające moc obowiązującą taką, jak prawo stanowione.

      Prawo zwyczajowe kształtuje się tylko w systemach o ustabilizowanym charakterze.

      Przykład prawa zwyczajowego: zasada dyskontynuacji prac parlamentu, przyjmująca, że koniec kadencji kładzie kres wszystkim sprawom nie załatwionym przez parlament. W Polsce ta zasada jest uznawana za obowiązującą od czasów II RP.

2. Zwyczaj konstytucyjny + przykład

   7. Zwyczaj konstytucyjny to ustabilizowana (długotrwała i powtarzalna) praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, rodząca domniemanie, że gdy sytuacja zaistnieje w przyszłości – także postąpi się w ten sposób. Istotą zwyczaju konstytucyjnego jest to, że powstaje on tam, gdzie regulacja prawa nie jest wyczerpująca.

      Odrzucenie czy zmiana zwyczaju nie wymaga zmiany przepisu prawnego – gdyż może on istnieć tylko tam, gdzie regulacje prawne pozostawiają praktyce pewne wolne obszary.

      Przykładem zwyczaju jest sposób zajmowania miejsc w sali obrad Sejmu przez poszczególne ugrupowania (tradycyjny podział na lewicę i prawicę); kompetencje Marszałka Sejmu poprawiania technicznych błędów (np. numeracji przepisów) w ustawach uchwalonych już przez Sejm. Zwyczaje konstytucyjne nie tworzą norm prawnych i nie można ich zaliczać do źródeł prawa konstytucyjnego.

3. Precedens konstytucyjny + przykład

   7. Jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie jakiejś sytuacji w praktyce, z nadzieją, że w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie się postępować podobnie. Taki precedens może dawać początek nowemu zwyczajowi konstytucyjnemu. Nowy zwyczaj może zastępować dawny sposób postępowania w danej sytuacji – staje się narzędziem zmiany dawnego zwyczaju konstytucyjnego.

      Precedens nie tworzy norm prawnych i nie można go zaliczać do źródeł prawa konstytucyjnego.

4. Podział norm konstytucyjnych – 3 rodzaje norm konstytucyjnych

   • normy-zasady – odwołują się do pozaprawnego zakresu wartości, np. „dobro wspólne wszystkich obywateli. Żeby ustalić zakres artykułu-zasady trzeba odwołać się do aksjologii pozaprawnej. Treść zasady jest niedookreślona i może być zmienna w czasie. Odwołuje nas do aksjologii pozakonstytucyjnej. Z zasady można wyprowadzić takie treści, których nie znajdujemy bezpośrednio w konstytucji.

   • normy-reguły – są jednoznaczne, w jednoznaczny sposób określają treść. Nie ma tu miejsca na interpretację. Są zbudowane w sposób na tyle precyzyjny, że bez trudu można określić, które działania są z taką normą zgodne, a które sprzeczne. Takie normy reguły nadają się do samoistnego stosowania i nie wymagają konkretyzacji. Np. „Sejm składa się z 460 posłów.”

   • norma programowa – służy do uregulowania programu działania pewnej polityki podejmowanej przez państwo. Charakter prawny takich norm jest wątpliwy – są nieprecyzyjne, niedookreślone i egzekwowanie takich norm w zasadzie nie jest możliwe na drodze prawnej.

5. Co oznacza stwierdzenie, że Konstytucja jest konstytucją pełną?

   7. Konstytucja RP jest konstytucją pełną (dużą), bowiem reguluje całokształt życia prawnego w RP, które konstytucja regulować powinna. Do tych treści zalicza się działy:

      • sytuacja prawna jednostki

      • struktura władzy i kompetencje

      • struktura władzy lokalnej

      • podstawy ustroju gospodarczego i społecznego

      • zasady prawa wyborczego

      • przepisy dotyczące zmiany konstytucji

6. Co oznacza stwierdzenie, że Konstytucja jest mała?

   7. Konstytucja mała to konstytucja, która nie zawiera wszystkich materii konstytucyjnych, tylko niektóre elementy, w szczególności podstawy ustroju, strukturę władzy oraz zasadę zmiany konstytucji. Polska w XX w. miała trzy małe konstytucje – w 1919, 1947 i 1992 r.

      Ich cechą jest to, że nie regulują praw i wolności człowieka. Wydawane są wówczas, gdy brak jest porozumienia politycznego co do kompleksowego uregulowania państwa.

3. Zasady ustroju Rzeczypospolitej

   1. Co to jest tożsamość konstytucyjna?

      1. Jest to suma zasad podstawowych, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i określają panujący w nim system władzy. Zasady te:

         • wskazują, do kogo należy władza (określają suwerena)

         • ustanawiają podstawowe formy wykonywania tej władzy

         • ustanawiają rodzaje organów do tego powołanych

         • określają podstawowe sposoby (płaszczyzna formalna) i treści (płaszczyzna materialna) wykonywania władzy

   2. W jakim celu ustawodawca posługuje się zasadą konstytucyjną?

      1. Zasada konstytucyjna, ze względu na swoją specyfikę jest niedookreślona. Odwołuje nas do aksjologii pozakonstytucyjnej. Określa, że treści konstytucyjne są kształtowane przez pewne wartości znajdujące się poza konstytucją.

         Ustawodawca, za pomocą zasad, wskazuje aksjologiczne podstawy porządku prawnego. Dzięki niedookreśloności zasad – można je stosować elastycznie (ale nie dowolnie), co oznacza, że treści konstytucyjne mogą być uzależnione od zmiennych warunków.

   3. Najważniejsze zasady składające się na tożsamość konstytucyjną RP:

      • zasada demokratycznego państwa prawnego

      • zasada suwerenności narodu

      • zasada niepodległości i suwerenności państwa

      • zasada społeczeństwa obywatelskiego

      • zasada podziału władz

      • zasada społecznej gospodarki rynkowej

      • zasada przyrodzonej godności człowieka

   4. Scharakteryzuj zasadę demokratycznego państwa prawnego

      1. „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”

         Zasada demokratycznego państwa prawnego wyraża nakaz oparcia organizacji i funkcjonowania władz publicznych na idei rządów prawa. Pojęcie państwa prawnego jest równoznaczne z sumą cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego. Jest zbiorczym określeniem zasad rządów prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.

         Z zasady demokratycznego państwa prawnego wynikają:

         • wymagania formalne - zasady przyzwoitej legislacji, w tym

           • zakaz działania prawa wstecz (zakaz retroakcji)

           • nakaz publikowania przepisów prawa w sposób powszechnie dostępny i poprzedzający ich wejście w życie (vacatio legis)

           • zasada ochrony praw nabytych i interesów w toku

           • zasada określoności prawa

         • wymagania materialne - treść stanowionego prawa musi odpowiadać ogólnym wymogom sprawiedliwości i równości

           • zasada proporcjonalności, choć orzecznictwo TK coraz częściej łączy tę zasadę z art. 31 ust. 3 Konstytucji

           • nakaz urzeczywistniania przez RP zasad sprawiedliwości społecznej

   5. Wymień i scharakteryzuj zasady wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego

Zasady przyzwoitej legislacji - punktem wyjścia jest tu zasada ochrony zaufania – nakazuje, aby organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych minimalnych reguł uczciwości. Zasada ta opiera się na pewności prawa

• zakaz działania prawa wstecz – zakaz ten odnoszony jest wyłącznie w odniesieniu do przepisów prawnych działających na niekorzyść adresatów prawa – nie ma charakteru absolutnego. Kategoryczność zakazu retroakcji zależy od dziedziny prawa – w prawie karnym ma on charakter bezwzględny, z dużą kategorycznością jest traktowany w prawie finansowym.

• nakaz publikowania aktów w sposób powszechnie dostępny poprzedzający ich wejście w życie (zwłaszcza vacatio legis) – muszą istnieć procedury określające sposób publikacji, nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzaniu nowych norm prawnych w życie. Skrócenie tego okresu może nastąpić tylko wtedy, gdy przemawiają za tym istotne okoliczności, albo gdy nowe przepisy ze swej istoty nie wymagają takiego okresu.

• zasada ochrony praw nabytych i interesów w toku – nowe regulacje prawne powinny chronić prawa nabyte – uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane. Ochrona praw nabytych rozciąga się tylko na prawa nabyte słusznie. W wyjątkowych sytuacjach jest możliwość ingerencji państwa w prawa nabyte, np. w sytuacji zagrożenia załamania się budżetu państwa.

• zasada określoności prawa – przepisy prawne muszą być formułowane na tyle jasno, aby adresat mógł bez trudu określić prawne konsekwencje swojego postępowania. Wiąże się z tym obowiązek jednolitości stosowania prawa

• zasada tzw. proporcjonalności – zakaz nadmiernej ingerencji – zasada ta nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalne – Musi mieć miejsce równowaga między wagą interesu chronionego, a rangą interesu ulegającego z tej racji ograniczeniom

1. Scharakteryzuj zasadę sprawiedliwości społecznej

   1. Zasada sprawiedliwości społecznej może stanowić wyłącznie pewnego rodzaju wskazówkę interpretacyjną do wykładni przepisów prawa – analizując możliwe interpretacje należy wybierać takie, które bardziej czynią zadość wymaganiom sprawiedliwości społecznej

      Można też uznać, że zasada ta nakłada na wszystkie organy władzy publicznej obowiązek czynnego realizowania tej zasady w swej praktyce. Ustawodawca winien stanowić takie akty normatywne, które będą społecznie sprawiedliwe, organy zaś stosujące prawo miałyby obowiązek podejmowania ich na podstawie sprawiedliwych społecznie, indywidualnych rozstrzygnięć. Przy takim punkcie widzenia bardzo wzrosła by rola sądownictwa (zwł. TK)

2. Scharakteryzuj zasadę suwerenności

   1. Zasada ta wskazuje suwerena – czyli tego, do kogo należy władza w państwie. Zgodnie z Konstytucją RP władza zwierzchnia należy do Narodu, czyli do wszystkich obywateli RP. Oznacza to, że władzy nie może uzurpować sobie żadna węższa klasa czy grupa społeczna.

      Naród jest wyłącznym podmiotem najwyższej władzy. Jest to odrzucenie koncepcji, jakoby podmiotem władzy może być jakaś klasa czy grupa społeczna. Władza wykonywana jest przez organy pochodzące z wyborów

3. Co to znaczy, że Naród jest suwerenem?

   1. Oznacza to, że Naród jest wyłącznym podmiotem najwyższej władzy. Jest to odrzucenie koncepcji, jakoby podmiotem władzy może być jakaś klasa czy grupa społeczna.

4. Zdefiniuj pojęcie Naród. Czy jest ono zawarte w Konstytucji?

   1. Naród – wspólnota wszystkich obywateli Rzeczypospolitej. Pojęcie to jest zawarte we wstępie do Konstytucji, ale również w treści zasady suwerenności narodu „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”

5. Formy sprawowania władzy przez naród

   1. Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio

      • demokracja bezpośrednia – to sposób wykonywania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych. Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to ogólne zgromadzenie wyborców, referendum oraz inicjatywa ludowa i weto ludowe.

      • demokracja pośrednia – zwana przedstawicielską – to sposób sprawowania władz którym decyzje podejmowane są w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski pochodzący z wyborów. Jest to podstawowy sposób rządzenia państwem.

6. Szczegółowe wymagania dla rzeczywistego istnienia demokracji pośredniej

   • regularne wybory

   • demokratyczne wybory

   • przedłużenie kadencji tylko w sytuacjach nadzwyczajnych

   • system polityczny oparty jest na zasadzie pluralizmu politycznego

   • silna pozycja parlamentu

7. Inicjatywa ludowa

   1. Inicjatywa ludowa to uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy do parlamentu lub też do poddania określonej sprawy pod referendum.

8. Weto ludowe

   1. Uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy parlamentu, która budzi ich sprzeciw. Instytucja ta w Polsce nie jest znana.

9. Scharakteryzuj zasadę niepodległości i suwerenności państwa

   1. Niepodległość państwa – oznacza odrębny byt państwowy Rzeczypospolitej i istnienie Polski w jej obecnych granicach

      Suwerenność państwa – oznacza zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go decyzji.

      Tak rozumiana suwerenność odnosi się do prawa międzynarodowego i sytuacji państwa w jego stosunkach zewnętrznych

10. Ograniczenia zasady suwerenności państwa

Przystąpienie do organizacji międzynarodowych (zwłaszcza NATO, UE) powoduje pewne ograniczenie międzynarodowej suwerenności Polski.

• ograniczenie suwerenności państwa może nastąpić tylko na podstawie wyraźnej i szczególnej regulacji konstytucyjnej, dopuszczającej poddanie się takim ograniczeniom, zarazem polska konstytucja wprowadza szereg gwarancji i zabezpieczeń

  • ograniczony zakres przekazania kompetencji – może on dotyczyć tylko niektórych spraw, przekazanie kompetencji nie może mieć charakteru uniwersalnego

  • złożony tryb dochodzenia do skutku umowy międzynarodowej, przewidującej przekazanie kompetencji

  • zmiana zakresu przekazania kompetencji, zwłaszcza jego rozszerzenie, jest możliwe tylko w drodze zawarcia nowej umowy międzynarodowej (ratyfikowanej)

  • możliwość wystąpienia z UE

• szczególne ograniczenia odnoszące się do angażowania polskich sił zbrojnych

  • wprowadzenie stanu wojny jest możliwe tylko w razie zbrojnej napaści na terytorium RP, lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji

1. Scharakteryzuj zasadę społecznej gospodarki rynkowej

   1. Zasada ta łączy elementy gospodarki liberalnej z elementami wywodzonymi z nauki kościoła katolickiego (nurtem społecznym), a więc wprowadza takie rozwiązania, które uwzględniają potrzeby społeczne ludzi nie będących właścicielami. Na tę zasadę składają się trzy elementy:

      • wolność działalności gospodarczej

      • własność prywatna

      • solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.

W sensie negatywnym zasada ta oznacza wykluczenie do powrotu do tzw. socjalistycznej gospodarki planowej i centralnego sterowania gospodarką.

W sensie pozytywnym można powiedzieć że podstawowym motorem gospodarki rynkowej mają być mechanizmy rynkowe, na które państwo może oddziaływać, ale których nie może zastępować własnymi decyzjami.

Społeczna gospodarka rynkowa wymaga ponadto od państwa takiego ingerowania w mechanizmy rynkowe, które będzie chroniło interesy najsłabszych grup społecznych. Jest to ogólne zobowiązanie państwa do podejmowania działań łagodzących skutki społeczne funkcjonowania praw rynku, np. poprzez kontrolowania bezrobocia, stymulowanie rozwoju określonych dziedzin gospodarki, rozbudowę sieci świadczeń socjalnych (emerytury, renty, ubezpieczenia, nauka)

1. Wymień i scharakteryzuj podstawowe komponenty społecznej gospodarki rynkowej

   • wolność działalności gospodarczej

Wolność działalności gospodarczej oznacza swobodę podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, obliczonej na przynoszenie zysku, przez wszystkie podmioty. Ograniczenia wolności gospodarczej są dopuszczane tylko w drodze ustawy (kryterium formalne) i tylko ze względu na ważny interes społeczny (kryterium materialne). O tym, jak rozumieć ważny interes społeczny decyduje ustawodawca.

• własność prywatna

  • to wszelka własność należąca do podmiotów autonomicznych w stosunku do państwa,

  • stanowi podstawę systemu gospodarczego i wyklucza powrót do systemu opartego na dominacji własność państwowej.

  • Konstytucja dopuszcza ograniczenia własności tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim ograniczenia te nie naruszają istoty tego prawa.

• solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.

  • solidarność – podstawowa zasada społecznej nauki kościoła – aspekt społeczny widzi się tu przez pryzmat interesów słabszych partnerów. Wiąże się z tym zasada pomocniczości (subsydiarności). Państwo dokonuje redystrybucji środków finansowych (np. zasiłki, ulgi). Solidarność polega na idei pogodzenia się z pewnymi rezygnacjami ze strony tych, którzy mają więcej – za pośrednictwem państwa.

  • dialog i współpraca partnerów społecznych – jest to nakaz uwzględniania opinii partnerów społecznych przy rozwiązywaniu wszelkich spraw związanych z socjalnymi skutkami funkcjonowania społecznej gospodarki rynkowej. Brak takich opinii może być jedną z przyczyn uznania niekonstytucyjności uchwalanych ustaw. Instytucją, która posługuje się dialogiem jest Komisja Trójstronna, w skład której wchodzą przedstawiciele pracodawców, pracowników i państwa. Przy wojewodach działa Komicja Dialogu Społecznego

1. Scharakteryzuj zasadę społeczeństwa obywatelskiego

Społeczeństwo obywatelskie - to społeczeństwo pluralistyczne, gdzie każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie organizacjach i strukturach, służących do realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika, czy mieszkańca.

• Zasada ta nie jest wyrażona w Konstytucji RP

• Pojęcie to wywodzi się z prac Hegla. W Polsce zyskało rację bytu w okresie pierwszej „Solidarności”. Nazwę tę stosujemy do charakterystyki sposobu zorganizowania społeczeństwa.

• Zasada ta opiera się na założeniach:

  • każdy obywatel funkcjonuje jednocześnie w kilku podstawowych układach społecznych, przede wszystkim w układzie politycznym, pracowniczym i terytorialnym – w każdym z nich ma określone interesy i dążenia

  • te interesy i dążenia mają z natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny – więc proces ich wdrażania musi mieć charakter pluralistyczny

1. Warunki realizacji zasady społeczeństwa obywatelskiego:

   • samoorganizowanie się – swoboda tworzenia i działania partii politycznych, a także innych organizacji, stowarzyszeń, związków, samorządów.

   • zdolność członków organizacji do samoograniczenia się. Istotą jest odpowiedzialność za losy państwa i ludzi (np. zamiast tworzyć nową partię – wstępuję do istniejącej, nie doprowadzam do rozłamu)

   • wolność środków masowego przekazu i zakaz cenzury prewencyjnej

   • wolność wyznania

1. Partie polityczne – pojęcie i cechy

   1. Partie polityczne to zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania celów politycznych, dążące do zdobycia władzy politycznej w państwie. Cechy partii politycznych

      • członkami partii mogą być tylko obywatele polscy

      • zrzeszać można się tylko na zasadzie dobrowolności i równości

      • celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy publicznej

2. Scharakteryzuj zasadę podziału władz

   1. Zgodnie z Konstytucją RP ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Zasada ta jest jedną z gwarancji demokratyzmu ustrojowego

      • Podział władz w sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) – oznacza wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych sfer działania państwa takich jak:

        • stanowienie prawa,

        • wykonywanie prawa,

        • sądzenie

      • Podział władz w sensie podmiotowym – oznacza istnienie trzech odrębnych organów władzy:

        • ustawodawczej,

        • wykonawczej

        • sądowniczej

      • Podział władz w rozumieniu przedmiotowo-podmiotowym – każdej z trzech wyodrębnionych dziedzin działania państwa powinny odpowiadać trzy oddzielone od siebie grupy organów państwowych

      • elementem zasady podziału władzy jest także tzw. system hamulców i równowagi – podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy trzema władzami jest zasada równości poszczególnych władz. Każda władza powinna posiadać instrumenty, które pozwalają jej powstrzymywać, hamować działanie pozostałych władz

      • koncepcja podziału władz nie ma charakteru absolutnego – jej podstawową treścią jest odrzucenie możliwości skumulowania całej władzy w rękach jednego podmiotu. Przecinanie się i zazębianie kompetencji nie może jednak iść zbyt daleko.

3. Koncepcja domniemań kompetencyjnych

   1. Koncepcja domniemań kompetencyjnych opiera się na ocenie charakteru poszczególnych kompetencji władczych państwa. Kompetencje dające się określić ze względu na ich treść można na zasadzie domniemań przyporządkować poszczególnym władzom. Np. jeśli dana kompetencja polega na stanowieniu prawa – to ze swej istoty powinna przypaść organowi ustawodawczemu.

      Domniemanie kompetencji może zostać przełamane tylko wyraźnym wskazaniem konstytucyjnym (i to przy zastosowaniu wykładni literalnej – wykluczona jest wykładnia rozszerzająca)

4. Koncepcja istoty poszczególnych władz

   1. Koncepcja istoty poszczególnych władz zakłada, że istnieje jak gdyby jądro kompetencyjne władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, w które inne władze nie mogą wkraczać, gdyż oznaczało by to przekreślenie zasady podziału władz.

5. Jakie znasz modele stosunków między władzą ustawodawczą i władzą wykonawczą?

   • system parlamentarnym (parlamentarno-gabinetowy)

   • system prezydencki

W obu systemach struktura i organizacja władzy ustawodawczej (parlamentu) są do siebie zbliżone. Odróżnia je natomiast struktura władzy wykonawczej i sposób ujęcia jej stosunków z parlamentem.

1. Scharakteryzuj system parlamentarny

   1. Istotą systemu parlamentarnego jest tzw. dualizm egzekutywy – czyli wyodrębnienie w ramach władzy wykonawczej głowy państwa (prezydent, monarcha) oraz rządu z premierem na czele.

      • zadania i kompetencje obu tych ciał są ściśle rozgraniczone

      • władza głowy państwa ma charakter ograniczony,

      • rzeczywiste kierowanie sprawami państwowymi należy do rządu, w którym wyeksponowana jest osoba premiera

      • prezydent jest powoływany przez parlament, lub przy decydującym udziale parlamentu, nie występuje wybór prezydenta przez naród

        • dlatego prezydent nie zajmuje równorzędnej pozycji ustrojowej z parlamentem

      • rząd pochodzi z parlamentu

      • rząd ponosi odpowiedzialność polityczną wobec parlamentu i może zostać zmuszony do dymisji (w przypadku konfliktu z większością parlamentarną) – wotum nieufności

      • rząd, w porozumieniu z głową państwa, może rozwiązać parlament przed upływem kadencji – przeciwwaga do wotum nieufności

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy więc od politycznego układu sił w parlamencie. Gdy rozpadnie się koalicja – gabinet, który został przez nią powołany również upada.

1. Scharakteryzuj system prezydencki – cechy rządów prezydenckich

   1. Istotą systemu prezydenckiego jest jednolitość egzekutywy – prezydent jest zarazem głową państwa jak i szefem rządu. Nie ma wyodrębnionego urzędu premiera

      • prezydentowi przysługuje bardzo silna pozycja ustrojowa – jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy ustawodawczej

      • prezydent jest wybierany przez naród – co daje mu legitymację demokratyczną na równi z parlamentem

      • prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów, a raz powołani kierownicy są odpowiedzialni tylko przed prezydentem

      • brak odpowiedzialności parlamentarnej ministrów

      • nie występuje możliwość rozwiązania parlamentu

      • prezydent ponosi odpowiedzialność tylko za naruszenie prawa (konstytucyjną)

2. Scharakteryzuj racjonalizację systemu parlamentarnego

   • zależność rządu od popierającej go większości parlamentarnej

   • ustanowienie różnego rodzaju utrudnień dla obalenia rządu

     • konstruktywne wotum nieufności

     • wymóg większości bezwzględnej dla uchwalenia wotum nieufności

     • możliwość połączenia wotum nieufności z rozwiązaniem parlamentu

   1. Koncepcja racjonalizacji opiera się na systemie kar i nagród: parlament (jego pierwsza izba), w którym istnieje stabilna i wyraźna większość może narzucać swoją wolę drugiej izbie, czy organom władzy wykonawczej. Parlament (pierwsza izba), który nie jest w stanie wytworzyć takiej większości – traci część swojej władzy na rzecz innych organów państwa.

3. Parlamentaryzm zracjonalizowany w Polsce

   • organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu egzekutywy (prezydent + rząd z premierem na czele)

   • rząd i ministrowie ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem

   • prezydent nie posiada kompetencji, pozwalających na przejęcie kierowania sprawami rządowymi

   • wybór prezydenta w wyborach powszechnych – (z systemu prezydenckiego)

   • centralne miejsce w systemie organów państwowych zajmuje parlament, zwłaszcza Sejm

   • wyrażenie rządowi wotum nieufności może nastąpić tylko przy jednoczesnym powołaniu nowego premiera (w trybie konstruktywnego wotum nieufności)

4. Zasada przyrodzonej godności człowieka

   1. Zasada godności człowieka wyznacza nie tylko treść konstytucyjnych przepisów o wolnościach i prawach jednostki, ale stanowi też uniwersalną wartość, której winien podporządkować się cały system unormowań konstytucyjnych oraz proces ich wykładni i stosowania.

3. Konstytucyjny status jednostki

   1. Płaszczyzny obowiązywania praw człowieka

      • płaszczyzna aksjologiczna – nawiązanie do koncepcji naturalnoprawnych – przeświadczenie, że istnieje pewien podstawowy katalog praw i wolności, wynikający z godności ludzkiej i który przysługuje każdej istocie ludzkiej – a prawo pozytywne musi się im podporządkować

      • płaszczyzna międzynarodowa – uniwersalizacja i internacjonalizacja podstawowych praw i wolności – stworzenie norm i precedensów ponadnarodowych, którym musi się podporządkować prawo krajowe

      • płaszczyzna jurysdykcyjna – jurydyzacja podstawowych praw i wolności – stworzenie instytucji i procedur sądowych, którym musi się podporządkować władza ustawodawcza i wykonawcza - rozwój sądownictwa konstytucyjnego

   2. Cechy zasady godności człowieka

      • przyrodzona i niezbywalna cecha człowieka

      • źródło wolności i praw człowieka i obywatela

      • nadaje godności przymiot nienaruszalności

      • zobowiązuje władze publiczne do poszanowania i ochrony godności człowieka

   3. Godność człowieka – definicja

      1. Nie da się zbudować precyzyjnej definicji godności, ale jest możliwe wskazanie kilku podstawowych elementów tej zasady

         • źródłem godności jest prawo naturalne, a nie stanowione (cecha przyrodzona każdego człowieka)

         • zasada godności jest nienaruszalna – nie można się jej zrzec, ograniczyć, czy zawiesić – godność przysługuje człowiekowi zawsze, a rolą państwa jest ochrona tej godności

         • godność przysługuje każdemu człowiekowi i w jednakowym stopniu (niedopuszczalne jest stopniowanie godności np. w zależności od rasy, obywatelstwa, wykształcenia, itp.)

         • godność człowieka jest fundamentem całego porządku konstytucyjnego – wszystkie pozostałe zasady, poszczególne konkretne prawa i wolności, oraz wszystkie inne normy, zasady i wartości konstytucyjne muszą być interpretowane i stosowane na tle zasady godności

         • istotą godności człowieka jest jego podmiotowość (autonomia) – swoboda postępowania zgodnie z własną wolą, wewnętrznego samookreślenia. Autonomia ta musi uwzględniać autonomię innych ludzi. Istnieją jednak pewne granice ograniczeń, których przekroczenie przekreśli godność człowieka (aspekt pozytywny)

         • godność człowieka oznacza zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom, które mogły by tę godność naruszyć (aspekt negatywny)

   4. Wyjaśnij na czym polega wolność człowieka

      1. Wolność – polega na tym, że w granicach wyznaczonych przez prawo możemy zachowywać się swobodnie (np. wolność wypowiedzi, nauczania). Istnieje więc zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, przy czym każdy może korzystać ze swojej wolności w taki sposób, by szanować wolności i prawa innych.

   5. Zasada wolności w ujęciu formalnym

      1. Formalne pojmowanie zasady wolności to wolność jako zakres swobody, wyznaczonej prawem. Składają się na nie:

         • zasada wolności w znaczeniu pozytywnym – swoboda czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane – człowiek nie musi wskazywać podstawy swego działania, a dla skrępowania jego działań konieczne jest wskazanie podstawy prawnej tego zakazu

         • Zasada wolności w znaczeniu negatywnym – nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie wtedy, kiedy prawo to przewiduje

   6. Na czym polega zasada równości, wyrażona w Konstytucji RP?

      • wszyscy są równi wobec prawa

      • wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne

      • zakaz dyskryminowania kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym

   7. Charakterystyka zasady równości

      • zasada równości oznacza:

        • równość wszystkich wobec prawa (nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej)

        • równość w prawie (zakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa)

      • zasada równości oznacza nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, co oznacza różne traktowanie podmiotów i sytuacji nie mających podobnego charakteru

      • zasada równości odnosi się do sytuacji prawnej adresata (nie socjalno-ekonomicznej)

      • zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego – w pewnych sytuacjach dozwolone jest różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych (ale tylko uzasadnione)

      • zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej

      • zasada równości ma charakter uniwersalny – odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa

   8. Jakie podmioty zbiorowe wymienia Konstytucja w rozdziale „wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”?

      • partie polityczne,

      • kościoły,

      • związki zawodowe,

      • organizacje mniejszości narodowych i etnicznych.

   9. Na czym polega horyzontalne działanie konstytucyjnych praw i wolności

      1. Horyzontalne działanie konstytucyjnych praw i wolności polega na możliwości bezpośredniego powołania przepisu konstytucyjnego jako podstawy żądania określonego zachowania od innej osoby fizycznej, czy prawnej (nie będącej władzą publiczną).

         Polska konstytucja nie daje jasnej odpowiedzi na ty pytanie, a w orzecznictwie nie zaznaczyło się szersze uznanie tej koncepcji.

   10. Istota ograniczeń praw i wolności konstytucyjnych

Każda ustawa wprowadzająca ograniczenia praw i wolności jednostki musi służyć ochronie interesu publicznego (ochrona bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, środowiska, zdrowia publicznego, moralności publicznej, wolności i praw innych osób), a brak takiego powiązania materialnego przesądza o braku konstytucyjnej podstawy do ustanowienia ograniczeń (niekonstytucyjności danej regulacji)

1. Zasady ustanawiania ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności

   • ograniczenia materialne - ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko dla ochrony ważnego interesu publicznego, muszą dotyczyć jednej z sześciu wartości:

     • bezpieczeństwa państwa

     • porządku publicznego

     • środowiska

     • zdrowia publicznego

     • moralności publicznej

     • wolności i praw innych osób

   • ograniczenia formalne - ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko w ustawie

   • ograniczenia mogą być wprowadzane tylko w koniecznym zakresie. Należy tu wymienić zasadę proporcjonalności, oraz koncepcję istoty poszczególnych praw i wolności.

2. Wyjaśnij na czym polega zasada proporcjonalności

   1. Istotą zasady proporcjonalności jest zakaz nadmiernej ingerencji, czyli uznanie, że jeśli muszą być ustanawiane ograniczenia praw i wolności jednostki – to mogą one następować tylko w zakresie niezbędnym (minimalnie koniecznym).

      Miarą jest tu ustalenie rangi interesu publicznego, któremu dane ograniczenie ma służyć i rangi prawa czy wolności indywidualnej, której ograniczenie to ma dotykać.

Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw – zastosowanie ograniczeń nie może powodować tego, że prawa i wolności zostaną pozbawione treści (wyjątek stanowi wywłaszczenie)

1. Wyjaśnij na czym polega koncepcja istoty poszczególnych praw i wolności

   1. Koncepcja istoty praw i wolności opiera się na założeniu, że w ramach każdego konkretnego prawa można wyodrębnić:

      • pewne elementy podstawowe (rdzeń), bez których to prawo, czy wolność nie będzie mogła istnieć,

      • oraz pewne elementy dodatkowe, które mogą być modyfikowane bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności.

      Koncepcja istoty praw i wolności polega na tym, iż te ograniczenia nie mogą naruszać istoty tych praw i wolności – a więc nie mogą naruszać rdzenia praw i wolności

2. Podaj przykład ingerencji w istotę prawa własności

   1. Wywłaszczenie – oznacza całkowite pozbawienie prawa własności i dlatego jest dopuszczalne tylko na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Ponieważ jest z natury rzeczy ingerencją w istotę prawa własności – musi znajdować odrębną podstawę konstytucyjną.

3. Na czym polega dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki?

   1. Oznacza to, że każdy przepis konstytucyjny, wyrażający konkretne prawo, czy wolność musi być rozumiany jednocześnie jako:

      • prawo podmiotowe – konkretne uprawnienie przysługujące jednostce wobec władz publicznych, a czasem wobec innych podmiotów

        • wolność – rodząca obowiązek powstrzymania się władz publicznych od działań utrudniających korzystanie z tej wolności

        • prawo – rodzące po stronie władz publicznych obowiązek podejmowania konkretnych działań

      • wytyczna działania dla systemu władz publicznych, wyrażająca określoną wartość, której realizacja jest ogólnym obowiązkiem wszystkich władz publicznych. Działania władz publicznych muszą służyć urzeczywistnianiu tego systemu wartości i umożliwiać jednostce realne korzystanie z przysługujących jej praw i wolności.

Przykład – wolność wyrażania poglądów – jako prawo podmiotowe każdego człowieka do wyrażania poglądów i opinii oraz jako obowiązek władzy stworzenia prawnej i politycznej infrastruktury pozwalającej na realizację tej wolności.

1. Istota wolności i praw człowieka i obywatela

   1. Istotą ustanowionych praw i wolności człowieka i obywatela jest ograniczenie swobody regulacyjnej ustawodawcy zwykłego i rozszerzenie możliwości bezpośredniego stosowania przepisów konstytucyjnych przez sądy.

2. Przedstaw przedmiotową klasyfikację praw i wolności jednostki w Konstytucji RP

   • wolności i prawa osobiste

   • wolności i prawa polityczne

   • wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Kilka przepisów poświęcono określeniu jednostki wobec państwa

1. Wymień katalog praw i wolności osobistych

Prawa i wolności osobiste ujęte są w zasadzie jako prawa człowieka – więc ich podmiotem jest każdy, znajdujący się pod władzą państwa polskiego. Należą do nich:

• prawo do życia

• nietykalność osobista

• prawo do rzetelnej procedury sądowej

• prawo do ochrony prywatności

• wolność przemieszczania się

• wolność sumienia i religii

• wolność wyrażania poglądów i opinii

• prawo do uzyskania azylu lub statusu uchodźcy

1. Wymień katalog praw i wolności politycznych

Prawa i wolności polityczne mają zróżnicowany charakter – część z nich pojmowana jest jako prawa człowieka, część przyznana została tylko obywatelom polskim (związane z udziałem z życiu publicznym). Należą do nich:

• prawa związane z udziałem w życiu publicznym

• wolność zgromadzeń

• wolność zrzeszania się

  • wolność tworzenia i działania partii politycznych

  • wolność tworzenia i działania związków zawodowych

  • wolność tworzenia i działania organizacji pracodawców oraz organizacji społeczno-zawodowych rolników.

1. Katalog praw i wolności ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne mają postać zasad polityki państwa, a nie konkretnie ujętych praw jednostek. Należą do nich:

• prawo własności

• swoboda działalności gospodarczej

• uprawnienia pracownicze

• prawo do zabezpieczenia społecznego

• prawo do ochrony zdrowia

• prawo do nauki

• prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

1. Na czym polega nietykalność osobista

   • zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody

   • zakaz poddawania torturom, okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu

     • zakaz stosowania kar cielesnych

   • zakaz pozbawiania wolności, z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo

   • nienaruszalność mieszkania

     • przeszukanie mieszkania, pomieszczenia, czy pojazdu może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie

2. Na czym polega prawo do rzetelnej procedury sądowej

   • na prawie do sądu – odnoszącym się do wszelkich spraw i sporów, w których jednostka jest stroną (karne, cywilne, administracyjne)

   • na prawie do obrony – odnoszącym się do sytuacji jednostki w postępowaniu karnym

     • praw do obrońcy z urzędu, prawo do wyboru adwokata

     • nullum crimen, nulla poena sine lege

     • zasada domniemania niewinności

     • wyłączenie przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości

     • zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych, do czasu ustania tych przyczyn

3. Na czym polega prawo do ochrony prywatności?

   • prawo do ochrony życia prywatnego

   • prawo do ochrony życia rodzinnego

   • prawo do ochrony czci i dobrego imienia

   • prawo do decydowania o swoim życiu osobistym

   • zakaz zmuszania przez organy władzy publicznej do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania

   • prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami

   • ograniczenie ujawniania, pozyskiwania i dostępności informacji o osobach prywatnych

4. Na czym polega wolność przemieszczania się?

   • Wolności o charakterze względnym (mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie)

     • na swobodzie przemieszczania się po terytorium RP

     • swobodzie wyboru miejsca zamieszkania i pobytu

     • swobodzie opuszczania terytorium RP (prawo do paszportu)

   • Wolności o charakterze bezwzględnym – nie podlegają ograniczeniom
     z jakiegokolwiek powodu

     • zakaz banicji – czyli wydalania z kraju lub zakazu powrotu do kraju

     • zakaz ekstradycji – czyli wydania danej osoby obcemu państwu na żądanie jego władz, w celu postawienia jej tam przed sądem, lub wykonania orzeczonej już kary

     • procedura ta jest wyłączona wobec Europejskiego Nakazu Aresztowania

     • w stosunku do cudzoziemców istnieje zakaz ekstradycji osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa z przyczyn politycznych, bez użycia przemocy, oraz gdy zachodzi obawa, że osoba wydana obcemu państwu zostanie tam poddana nieludzkiemu traktowaniu, lub zostanie pozbawiona rzetelnej procedury sądowej

     • prawo osiedlenia się na terytorium RP przez osoby, których pochodzenie zostanie stwierdzone zgodnie z ustawą

5. Na czym polega konstytucyjna wolność sumienia i religii?

Wolność religii polega na

• wolności wyznawania lub przyjmowania religii wg własnego wyboru

  • prawo do prowadzenia życia zgodnego ze wskazaniami wyznawanej religii

  • prawo do odmowy służby wojskowej z uwagi na przekonania religijne

• swobodzie uzewnętrzniania religii, uprawiania kultu, modlitwy, uczestniczenia w obrzędach, nauczania i praktykowania

• swobodzie posiadania świątyń i innych miejsc kultu

• prawie wierzących do korzystania z pomocy religijnej wszędzie tam, gdzie się znajdują (np. więźniowie, żołnierze, uczniowie)

• prawie rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego zgodnie ze swoimi przekonaniami

1. Wolność sumienia polega na:

   • swobodzie światopoglądowej – każdy może przyjmować wybrany przez siebie zespół poglądów i reguł moralnych, filozoficznych i społecznych

1. Na czym polega wolność wyrażania poglądów i opinii

   • wolność wyrażania poglądów, pozyskiwania informacji, rozpowszechniania informacji

   • wolność prasy i druku

   • zakaz cenzury prewencyjnej

   • zakaz koncesjonowania prasy

   • wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, ogłaszania ich wyników, nauczania

2. Na czym polega prawo udziału w życiu publicznym?

   • prawo głosowania w wyborach i referendach

   • prawo kandydowania w wyborach

   • prawo inicjatywy ustawodawczej

   • prawo dostępu do służby publicznej – w tym dostęp do służby wojskowej

   • prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne

   • prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie publicznym, własnym i osób trzecich

3. Na czym polega konstytucyjna wolność zgromadzeń?

   1. Wolność zgromadzeń obejmuje swobodę organizowania zgromadzeń, a także swobodę uczestniczenia w nich. Warunkiem jest jednak pokojowy charakter zgromadzenia

4. Na czym polega konstytucyjna wolność zrzeszania się?

Konstytucyjna wolność zrzeszania się dotyczy swobody zakładania zrzeszeń i swobody uczestniczenia w nich. Formy prawne zrzeszeń:

• związki zawodowe,

• organizacje społeczno-zawodowe rolników, organizacje pracodawców

• stowarzyszenia

• ruchy obywatelskie

• fundacje

• partie polityczne

1. Cele i działalność zrzeszenia nie mogą być jednak sprzeczne z konstytucją, zwłaszcza dotyczy to zakazu odwoływania się do totalitaryzmu, komunizmu, nazizmu, faszyzmu, nienawiści rasowej, etnicznej, narodowościowej. Zakazane jest stosowanie przemocy w celu uzyskania władzy lub wpływu na politykę, oraz utajnienie struktur i członkowstwa.

1. Charakterystyka konstytucyjnego prawa własności

   • każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia

   • własność, inne prawa majątkowe i prawo do dziedziczenia podlegają ochronie prawnej - zagwarantowanie ochrony własności jest konstytucyjną powinnością państwa

   • własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności

   • wywłaszczenie – czyli przymusowe pozbawienie własności lub innych praw majątkowych na nieruchomościach jest dopuszczalne tylko na cele publiczne i tylko za słusznym odszkodowaniem

   • przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu

   • każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

2. Na czym polegają uprawnienia pracownicze wynikające z konstytucji?

Konstytucja nie przyznaje obywatelom prawa do pracy – z uwagi na nierealność realizacji. Formułuje natomiast ogólną zasadę „praca znajduje się pod ochroną RP”.

• nakaz zmierzania do pełnego zatrudnienia

• nakaz realizacji programów zwalczania bezrobocia

• nakaz organizowania szkolenia zawodowego oraz robót publicznych

• wolność wyboru i wykonywania zawodu

• wolność wyboru miejsca pracy

• prawo do minimalnego wynagrodzenia

• prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

• prawo do wypoczynku

• prawo do koalicji – organizowania się w związki zawodowe

1. Na czym polega prawo do zabezpieczenia społecznego?

   • prawo to dotyczy tylko obywateli

   • odnosi się do sytuacji niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo, do sytuacji osiągnięcia wieku emerytalnego, niezawinionego bezrobocia

   • dodatkowo konstytucja ustanawia prawo do szczególnej pomocy ze strony państwa dla rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej

2. Na czym polega prawo do ochrony zdrowia?

   • prawo to przysługuje każdemu

   • obywatele mają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, finansowanych ze środków publicznych

   • państwo ma obowiązek stworzenia i utrzymywania publicznej służby zdrowia

   • państwo ma obowiązek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym, w podeszłym wieku

   • państwo ma obowiązek zwalczania chorób epidemicznych, zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska, popierania rozwoju kultury fizycznej

3. Na czym polega konstytucyjne prawo do nauki?

   • obowiązek nauki do 18 roku życia

   • nauka w szkołach musi mieć charakter nieodpłatny

   • nakaz zapewnienia obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia oraz tworzenia systemów pomocy dla uczniów i studentów

   • wolność wyboru szkoły publicznej lub innej

   • wolność tworzenia szkół niepublicznych wszystkich szczebli (przy państwowym nadzorze pedagogicznym)

   • wolność nauczania – określania nauczanych treści

4. Wymień znane ci środki ochrony praw i wolności

   • droga sądowa – podstawowy środek ochrony – tylko w tej procedurze możliwe jest dochodzenie praw przez jednostkę. Konstytucja zakazuje zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych praw i wolności

     • w tym dwuinstancyjność

   • skarga konstytucyjna – skargę może każdy wnieść bezpośrednio do TK w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej (można ją kierować tylko przeciwko normie prawnej, będącej podstawą orzeczenia)

   • wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich - z takim wnioskiem może wystąpić każdy o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej

   • prawo do odszkodowania – za działania organów państwa

5. Wymień konstytucyjne obowiązki jednostki

   • obowiązek wierności RP – w tym:

     • obowiązek troski o dobro wspólne

     • obrona Ojczyzny

     • obowiązek służby wojskowej

Podmiotami tych obowiązków są tylko obywatele polscy.

• obowiązek przestrzegania prawa RP – odnosi się do wszystkich pozostających w obszarze obowiązywania tego prawa

• obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków – odnosi się do wszystkich

• obowiązek dbałości o stan środowiska

3. Źródła prawa

   1. Na czym polega hierarchiczna budowa systemu źródeł prawa

Hierarchiczna budowa systemu źródeł prawa polega na ujęciu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w system zbudowany na zasadzie wzajemnego podporządkowania i usytuowaniu konstytucji i ustaw na szczycie tej hierarchii. System ten wyjaśnia jakie miejsce w systemie źródeł prawa zajmują poszczególne typy aktów prawa i wymaga by akty niższego rzędu były zgodne i podporządkowane aktom wyższego rzędu.

1. Na czym polega dualistyczny charakter systemu prawa?

   1. Na rozróżnieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego od przepisów o charakterze wewnętrznym.

2. Na czym polega dychotomiczny charakter podziału źródeł prawa?

   1. Każdy akt normatywny musi mieć postać albo aktu powszechnie obowiązującego albo aktu prawa wewnętrznego

3. Na czym polega istota przepisów powszechnie obowiązujących?

   1. Istotą przepisów prawa powszechnie obowiązującego jest ich zakres obowiązywania – mogą one wiązać wszystkie podmioty w państwie. Mogą kształtować sytuację prawną obywateli i podmiotów podobnych, stowarzyszeń, organizacji a także poszczególnych segmentów aparatu władzy publicznej.

4. Na czym polega istota zamkniętego systemu źródeł prawa?

   1. Zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego nastąpiło w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym.

      Idea zamkniętego systemu źródeł prawa polega na ustaleniu, że przepisy prawa mogą być stanowione tylko przez organy enumeratywnie w konstytucji wymienione i tylko w formach (typach aktów) przewidzianych przez konstytucję.

5. Zamknięty system źródeł prawa w aspekcie przedmiotowym

   1. Konstytucyjne wyliczenie źródeł prawa powszechnie obowiązującego ma charakter enumeratywny, a ustawy zwykłe nie mogą go rozszerzać (katalog zamknięty):

      • konstytucja

      • ustawy

      • ratyfikowane umowy międzynarodowe

      • rozporządzenia

      • akty prawa miejscowego, na obszarze działania organów, które je ustanowiły

6. Zamknięty system źródeł prawa w aspekcie podmiotowym

Konstytucja wymienia w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych na szczeblu centralnym do stanowienia powszechnie obowiązującego prawa

• na poziomie konstytucyjnym – wyłącznie parlament, w szczególnej procedurze

• na poziomie ustaw zwykłych – wyłącznie parlament; a w sytuacji nadzwyczajnej prezydent może wydać rozporządzenie z mocą ustawy

• na poziomie rozporządzeń – organy, którym konstytucja przyznała taką kompetencję:

  • prezydent

  • Rada Ministrów

  • prezes Rady Ministrów

  • ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej

  • przewodniczący komitetów

  • KRdRiT

• na poziomie prawa miejscowego – organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej

1. Co to oznacza pojęcie „samoistny charakter aktów prawnych”?

   1. Samoistny charakter aktów prawnych oznacza, że akty mogą być wydawane w ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia – nie jest w tym celu konieczne żadne szczegółowe upoważnienie.

      W polskim porządku prawnym do takich aktów należą:

      • konstytucja

      • ustawy,

      • ratyfikowane umowy międzynarodowe.

2. Istota aktów wykonawczych

   1. Istota aktów wykonawczych polega na tym, że mogą one być wydawane tylko na podstawie upoważniania ustawowego, szczegółowego pod względem podmiotowym, przedmiotowym i treściowym.

3. Istota aktów prawa wewnętrznego

   1. Istotą aktów prawa wewnętrznego jest ograniczony zakres ich obowiązywania – mogą być kierowane tylko do jednostek organizacyjnie podporządkowanych organowi wydającemu te akty.

      Zakres aktu wewnętrznego nie może w żaden sposób dotyczyć podmiotów, które nie są podległe organowi, który wydaje takie akty.

4. Rodzaje aktów prawa wewnętrznego

   1. Wyliczenie aktów prawa wewnętrznego nie ma charakteru zamkniętego. System ten ma charakter otwarty i choć Konstytucja wymienia tylko:

      • uchwały Rady Ministrów

      • zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów

to nie ma konstytucyjnego zakazu, by przepisy ustawowe upoważniały inne podmioty do stanowienia zarządzeń, uchwał, czy aktów inaczej nazwanych.

1. Kto może wydawać akty prawa wewnętrznego?

   1. Akty prawa wewnętrznego może wydawać każdy organ władzy publicznej, o ile istnieją organizacyjnie mu podporządkowane jednostki i o ile kompetencja do wydawania takich aktów jest przewidziana w ustawie

2. Wymagania stawiane aktom prawa wewnętrznego

Każdy akt prawa wewnętrznego:

• może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnych podległych organowi wydającemu ten akt

• może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać na zewnątrz, w szczególności nie może być podstawą do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów

• może być wydawany tylko w ramach ustawy, która musi określać kompetencję danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego

• musi być zgodny z powszechnie obowiązującym prawem

1. Wskaż podstawowe różnice pomiędzy aktami prawa wewnętrznego a powszechnie obowiązującego

   • ujęcie kręgu adresatów

     • akty prawa powszechnie obowiązującego kierowane są do wszystkich obywateli, osób prawnych i innych podmiotów

     • akty prawa wewnętrznego kierowane są tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu ten akt

   • treść regulacji

     • akty prawa wewnętrznego nie mogą kształtować sytuacji prawnej obywateli

     • akty prawa powszechnie obowiązującego mogą kształtować sytuację prawną obywateli, w szczególności mogą nakładać obowiązki, obciążenia, także uprawnienia

2. Na czym polega zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa?

   1. Zasada ta oznacza, że każdemu typowi aktu normatywnego przysługuje określona ranga w stosunku do typów pozostałych, a więc można mówić o aktach normatywnych wyższej i niższej rangi.

3. Podstawowymi konsekwencjami hierarchizacji są:

   • wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla

   • wymóg, by uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla mogło dokonać się tylko przez wydanie nowego aktu tego samego lub wyższego szczebla

   • zakaz normowania pewnych materii przez akty poniżej pewnego szczebla (koncepcja wyłączności ustawy)

   • zakaz wydawania aktów najniższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla (akty wykonawcze)

4. Wymień cztery zasadnicze szczeble źródeł powszechnie obowiązującego prawa

   • szczebel konstytucyjny – gdzie występuje jedynie konstytucja jako ustawa zasadnicza o najwyższej mocy prawnej

   • szczebel umów międzynarodowych, ratyfikowanych – obecnie obejmuje także tzw. pochodne prawo wspólnotowe

   • szczebel ustawowy – obejmuje wszystkie typy ustaw, oraz rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez prezydenta RP w sytuacji stanu nadzwyczajnego

   • szczebel rozporządzeń – jako jedynych podstawowych aktów o charakterze powszechnie obowiązującym, wydawanych na poziomie centralnym.

5. Ustawy konstytucyjne – cechy

   • mają moc prawną równą mocy konstytucji

   • mogą uzupełniać, zmieniać i zawieszać unormowania zawarte w samej konstytucji

   • uchwalane w takim samym trybie jaki obowiązuje przy zmianie konstytucji

   • ustawy konstytucyjne regulują tylko określone i wąsko ujęte zagadnienia

   • w obecnym stanie prawnym Konstytucja nie przewiduje istnienia ustaw konstytucyjnych

6. Co to jest ustawa? Cechy ustawy

   • akt parlamentu

   • o charakterze normatywnym

   • zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych, zaraz po konstytucji

   • ma nieograniczony zakres przedmiotowy regulacji, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy

   • dochodzi do skutku w szczególnej procedurze

7. Na czym polega szczególna moc prawna ustawy?

   • zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawa krajowego, zaraz po konstytucji

   • ustawa ma samoistnie moc powszechnie obowiązującą – do jej wydania nie jest potrzebne żadne szczególne upoważnienie

   • ustawa może być zmieniona, uchylona lub zawieszona tylko przez inną normę ustawową

   • ustawa może zmieniać, uchylać, zawieszać każdą inną normę prawną prawa krajowego

   • wydawanie innych aktów normatywnych prawa krajowego jest dopuszczalne tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania

8. Zakres ustawy

   • Jakie materie mogą być regulowane przez ustawy?

     • Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym. Oznacza to, że może regulować wszelkie materie, byle tylko zachować normatywny charakter jej postanowień i pozostać w zgodzie z konstytucją i umowami międzynarodowymi. Przyjmuje się tu domniemanie kompetencji ustawodawczej parlamentu

   • Jakie materie nie mogą być regulowane przez ustawy?

     • spod regulacji ustawowej wyłączone są materie zastrzeżone dla regulaminu Sejmu i Senatu oraz regulaminu Zgromadzenia Narodowego.

   • Jakie sprawy mogą być regulowane tylko przez ustawy?

     • wyłączność ustawy – dotyczy przede wszystkim regulacji dotyczących sytuacji prawnej jednostki (sfera praw i wolości obywateli) – kryterium materialne

     • dla stanowienia norm powszechnie obowiązującego prawa zawsze wymagana jest forma ustawy lub rozporządzenia jako aktu wykonawczego do ustawy – kryterium formalne

9. Co to jest rozporządzenie? Cechy rozporządzenia normatywnego

   1. Rozporządzenie to akt normatywny niższej rangi, którego celem jest wykonanie (konkretyzacja) określonych postanowień ustawy.

      Cechy rozporządzenia:

      • akt normatywny

      • jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego

      • wydawany przez organy wskazane w konstytucji

      • do jego wydania konieczne jest szczegółowe upoważnienie zawarte w ustawie

      • wydawany w celu wykonania ustawy

      • upoważnienie do wydania rozporządzenia musi zawierać szczegółowe wytyczne określające

        • organ upoważniony do wydania rozporządzenia

        • zakres spraw przekazanych do unormowania

        • wytyczne dotyczące treści aktu

      • musi być publikowane we właściwym dzienniku publikacyjnym

      • podmiot upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu podmiotowi

10. Podmioty uprawnione do wydawania rozporządzeń

    • prezydent

    • Rada Ministrów

    • Prezes Rady Ministrów

    • ministrowie kierujący poszczególnymi działami administracji i przewodniczący komitetów

    • KRdRiT

11. Na czym polega powszechnie obowiązujący charakter rozporządzeń?

    • rozporządzenia mogą dotykać sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych, czy samorządów

    • mogą rodzić obowiązek wykonywania i stanowić podstawę prawną do wydawania aktów i decyzji administracyjnych o indywidualnym charakterze

    • mają zarazem charakter podstawowych aktów wykonawczych

12. Co to znaczy, że rozporządzenia są wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia w ustawie?

    • Oznacza to, że rozporządzenie może być wydane tylko na podstawie ustawy – czyli w ustawie musi być zamieszczony przepis ustalający kompetencje danego organy do wydania rozporządzenia (tzw. upoważnienie)

13. Rodzaje upoważnienia zawartego w ustawie o wydania rozporządzenia

    • upoważnienia fakultatywne – pozwalają na wydanie rozporządzenia

    • upoważnienia obligatoryjne – nakazują wydanie rozporządzenia

14. Na czym polega wymóg szczegółowości ustawowego upoważnienia do wydania rozporządzenia

    • szczegółowość podmiotowa – upoważnienie musi wskazywać organ uprawniony lub zobowiązany do wydania rozporządzenia (jeden z tych, które konstytucja wymienia jako kompetentne do wydawania rozporządzeń)

    • szczegółowość przedmiotowa – upoważnienie musi wskazywać zakres spraw przekazanych do regulacji. Organ stanowiący rozporządzenie może normować tylko te materie, które mieszczą się w tym zakresie (zakaz interpretacji rozszerzającej i zakaz domniemania kompetencji prawodawczej)

    • szczegółowość treściowa – upoważnienie musi określać wytyczne dotyczące treści rozporządzenia, które nie mogą się sprzeciwiać ogólnemu celowi danej ustawy

      • wytyczne muszą dotyczyć materialnego kształtu regulacji wykonawczej

      • wytyczne mogą przybrać różną postać redakcyjną

      • stopień szczegółowości zależy od regulowanej materii

      • wytyczne nie mogą mieć czysto blankietowego charakteru

      • wytyczne muszą dotyczyć odrębnie każdej ze szczegółowych materii, których regulacja ma nastąpić w rozporządzeniu

      • wytyczne powinny, ale nie muszą być zawarte w przepisie upoważniającym

15. Na czym polega zakaz subdelegacji?

    1. Zakaz subdelegacji polega na tym, że tylko organ wymieniony w upoważnieniu może wydawać rozporządzenia w danej sprawie. Organ ten nie może przekazywać tej kompetencji innemu organowi.

16. Wymagania, jakim podlegają rozporządzenia

    • rozporządzenie musi być oparte na podstawie ustawowej (zakaz stanowienia rozporządzeń samoistnych

    • regulacja rozporządzenia musi być utrzymana w ramach wskazanych przez upoważnienie

    • treść i cel rozporządzenia muszą być zdeterminowane przez cel ustawy, którą to rozporządzenie wykonuje

    • rozporządzenie nie może być sprzeczne z unormowaniami o randze ustawowej (ze wszystkimi ustawami w obowiązującym systemie prawa)

Rozporządzenie musi być opublikowane w Dzienniku Ustaw.

1. Na czym polega kontrola władzy sądowniczej nad rozporządzeniami?

Rozporządzenia mogą zostać zakwestionowane przed:

• TK – który może orzec o generalnej utracie mocy obowiązującej rozporządzenia lub jego przepisów sprzecznych z ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• sądami powszechnymi bądź administracyjnymi – sąd może w uzasadnionych przypadkach odmówić zastosowania rozporządzenia w sprawie, traktując je jako nieistniejące (sędziowie podlegają tylko konstytucji oraz ustawom, ale nie rozporządzeniom)

1. Kto może stanowić przepisy prawa miejscowego o powszechnie obowiązującym charakterze?

   • organy samorządu terytorialnego

   • terenowe organy administracji rządowej

2. Zakres obowiązywania prawa miejscowego

   1. Akty prawa miejscowego mają charakter aktów prawa powszechnie obowiązującego, ale tylko na obszarze właściwości organu, który te akty ustanawia

3. Istota aktów prawa miejscowego

   1. Istotą aktów prawa miejscowego jest ich odniesienie tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty.

4. Wymień typy aktów prawa miejscowego o powszechnie obowiązującym charakterze

   • przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw – konieczne jest wówczas istnienie upoważnienia zawartego w ustawie, które wskazuje organ władzy lokalnej i materię do uregulowania

   • przepisy porządkowe – wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w przepisach ustaw o poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego – przepisy te mogą być wydawane, jeżeli jest to niezbędne do ochrony zdrowia lub życia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego

5. Cechy ratyfikowanej umowy międzynarodowej

   • jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego

   • może bezpośrednio kształtować sytuację prawną obywateli, określać ich obowiązki i uprawnienia

   • ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej opublikowaniu stanowi część krajowego porządku prawnego i jej postanowienia stają się prawem powszechnie obowiązującym

6. Istota ratyfikacji umowy międzynarodowej?

   1. Jest to akt ostatecznego potwierdzenia woli państwa związania się tą umową międzynarodową. Dokonanie ratyfikacji umowy międzynarodowej, wobec której istnieje wymóg ratyfikacji, oznacza nadanie jej mocy obowiązującej dla państwa.

7. Wymień przypadki, w jakich ratyfikacja umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

Umowy dotyczące:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji

• członkowstwa RP w organizacji międzynarodowej

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy

1. Tryb ratyfikacji umów międzynarodowych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Przykłady umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą

2. Miejsce umów ratyfikowanych w systemie prawa

   • umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie – mają pierwszeństwo przed ustawami – w razie kolizji zastosowanie znajduje norma umowy międzynarodowej

   • umowy międzynarodowe ratyfikowane w trybie prostym – umowom takim nie można przyznać mocy wyższej od ustawy, ani równej ustawie – tym samym zajmują one miejsce aktów podstawowych

   • wszystkie umowy międzynarodowe muszą być zgodne z konstytucją

3. Międzynarodowe umowy nie poddawane procedurze ratyfikacji

   • zawierane są przez Radę Ministrów lub ministrów

   • ich celem jest normowanie różnego rodzaju form współpracy na szczeblu międzynarodowym

   • nie mogą być źródłem prawa powszechnie obowiązującego

   • ich postanowienia mogą działać jedynie w sferze prawa wewnętrznego

4. Zasady określające pozycję prawa UE w wewnętrznym porządku prawnym

   • zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE w krajowych porządkach prawnych

     • zarówno traktaty założycielskie jak i akty prawa pochodnego (zwłaszcza rozporządzenia) uzyskują moc obowiązującą przez sam fakt ich ustanowienia

     • ich normy podlegają bezpośredniemu stosowaniu przez wszystkie organy państwowe

   • zasada pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym

     • w razie kolizji pomiędzy prawem Unii a prawem krajowym przeważają normy prawa unijnego, niezależnie od ich rangi

     • w razie kolizji sędzia ma obowiązek zastosowania normy prawa UE

   • zasada jednolitości prawa UE

     • konieczność jednakowego stosowania norm prawa UE we wszystkich krajach członkowskich

     • wiąże się z tym monopol Europejskiego Trybunału Konstytucyjnego do ustalania wykładni tego prawa

5. Co to jest prawo pochodne?

   1. Prawo pochodne to regulacje stanowione na szczeblu UE przez jej organy

6. Miejsce prawa Unii Europejskiej w krajowym porządku prawnym

   • gdy chodzi o prawo pierwotne, ustanowione w drodze umów międzynarodowych – stosuje się do nich unormowania wskazujące, że umowy stanowią część krajowego porządku prawnego, podlegają bezpośredniemu stosowaniu i mają pierwszeństwo przez ustawami

   • gdy chodzi o prawo pochodne – jest ono stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w razie kolizji z ustawami

3. Wybory i prawo wyborcze

   1. Istota wyborów parlamentarnych – na czym polegają wybory parlamentarne

      1. Regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyzji podejmowanych w szczególnej procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnię praw politycznych.

         Wybory parlamentarne są wynikiem realizacji zasady suwerenności narodu i stanowią podstawową formę weryfikacji działań rządzących przez rządzonych. Są nieodłączną częścią każdego systemu politycznego.

   2. Wymień organy/urzędy pochodzące z wyborów powszechnych

      • Pierwsza izba parlamentu (w Polsce Sejm) – zawsze

      • Druga izba parlamentu (w Polsce Senat) – nie ma powszechnego wymogu, ale jest to regułą w wielu krajach

      • Wybory lokalne do szczebla gminnego – powszechna reguła

      • Wybory lokalne na wyższych stopniach podziału terytorialnego – nie ma wymogu, ale są przeprowadzane w wielu państwach (od 1998r. w Polsce)

      • osoba prezydenta – zawsze w systemie prezydenckim, lub nawiązującym do niego, ale również w systemach nawiązujących do niego (w tym w Polsce)

   3. Zasady przeprowadzania wyborów

      • są oparte o tzw. przymiotniki

        • zasada powszechności

        • zasada równości

        • zasada bezpośredniości

        • zasada proporcjonalności

        • zasada tajności głosowania

      • muszą być oparte o zasadę pluralizmu politycznego

      • muszą być oparte o szczególne, w tym celu ustanowione regulacje prawne dla zapewnienia uczciwego i uporządkowanego ich przebiegu

   4. Na czym polega zasada pluralizmu politycznego

      1. Zasada pluralizmu politycznego polega na swobodnej konkurencji partii politycznych i ich programów.

   5. Prawo wyborcze w ujęciu podmiotowym

      1. Prawo wyborcze w ujęciu podmiotowym to jedno z praw „obywatela”. Rozróżnia się:

         • „prawo wyborcze czynne” – prawo do głosowania w wyborach, czyli wybierania

         • „prawo wyborcze bierne” – prawo do kandydowania, do uzyskania mandatu w wyborach

   6. Prawo wyborcze w ujęciu przedmiotowym

      1. Prawo wyborcze w ujęciu przedmiotowym oznacza gałąź prawa regulującą kwestię przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów. W Polsce podstawą do uregulowania kwestii prawa wyborczego są: Konstytucja RP oraz ordynacje

   7. Zasady jakich wyborów nie zostały uregulowane w Konstytucji RP?

      1. Konstytucja RP nie uregulowała zasad wyborów polskich deputowanych do Parlamentu Europejskiego. Materię tą pozostawiono do całkowitego unormowania w ustawie zwykłej.

   8. Wyjaśnij pojęcie „system wyborczy”

      1. System wyborczy – to całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określających sposób przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów. Na system wyborczy poza normami prawnymi składają się różnego rodzaju normy zasady o charakterze pozaprawnym, zwłaszcza pewne zasady i zwyczaje polityczna.

   9. Wyjaśnij różnicę pomiędzy „prawem wyborczym” (w ujęciu przedmiotowym) a „systemem wyborczym”

      1. System wyborczy – to całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określających sposób przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów.

         Prawo wyborcze jest zawsze elementem (podstawowym) systemu wyborczego. Poza normami prawnymi na system wyborczy składają się różnego rodzaju normy, zasady i zwyczaje o charakterze pozaprawnym, zwłaszcza pewne zasady i zwyczaje polityczne.

   10. Podaj przykład pozaprawnych zwyczajów należących do systemu wyborczego

       • Sposób wewnątrzpartyjnego wyłaniania kandydatów na obieralne stanowiska państwowe (określenie organów partii upoważnionych do proponowania kandydatów, organy upoważnione do zatwierdzania tych propozycji i formowania listy kandydatów).

       • Sposób umieszczania kandydatów na listach w proporcjonalnym systemie wyborczym

   11. Kiedy wybory można uznać za demokratyczne?

       1. Wybory są demokratyczne tylko wówczas, gdy zostają spełnione podstawowe zasady prawa wyborczego (które określa się mianem „przymiotników wyborczych”). Należą do nich:

          • zasada równości

          • zasada powszechności

          • zasada bezpośredniości

          • zasada proporcjonalności

          • zasada tajności

Zasady te odnoszą się do praw wyborczych obywatela i sposobu głosowania. Ponadto wybory winny spełniać inne wymogi, zwłaszcza zasadę pluralizmu politycznego.

1. Na czym polegają wybory czteroprzymiotnikowe?

   1. Wybory czteroprzymiotnikowe – wybory są powszechne, równe, bezpośrednie, a głosowanie – tajne.

2. Na czym polegają wybory pięcioprzymiotnikowe?

   1. Wybory pięcioprzymiotnikowe – wybory są powszechne, równe i bezpośrednie, głosowanie tajne, a sposób ustalania wyniku wyborów – proporcjonalny.

      W przypadku, gdy wybory nie są przeprowadzanie wg zasady proporcjonalności – odbywają się wg zasady większości – dot. wyborów czteroprzymiotnikowych.

3. Pięcioprzymiotnikowy charakter wyborów w Polsce mają wybory:

   1. Do Sejmu

4. Czteroprzymiotnikowy charakter wyborów w Polsce mają wybory:

   1. Na urząd prezydenta (nie mogą być pięcioprzymiotnikowe, gdyż na urząd prezydenta nie ma możliwości zastosowania proporcjonalności)

      Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego

5. Trzyprzymiotnikowy charakter wyborów w Polsce mają wybory:

   1. Do Senatu – powszechne, bezpośrednie, a głosowanie tajne

6. Na czym polega zasada powszechności?

   1. Zasada ta określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze i wymaga, by wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało co najmniej czynne prawo wyborcze.

      Zasada ta zakłada, że wszelkie podmiotowe ograniczenia praw wyborczych mogą mieć jedynie naturalny charakter, wyklucza natomiast ograniczenia o charakterze politycznym (cenzusy wyborcze).

7. Wymień gwarancje (przesłanki) czynnego prawa wyborczego

   • posiadanie obywatelstwa polskiego

   • ukończenie 18 roku życia, najpóźniej w dniu głosowania

   • posiadanie pełni praw publicznych

   • posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych

8. Wymień gwarancje (przesłanki) biernego prawa wyborczego

   • posiadanie czynnego prawa wyborczego (przesłanka ta jest wystarczająca tylko w odniesieniu do wyborów lokalnych), w tym:

     • posiadanie obywatelstwa polskiego

     • ukończenie 18 roku życia

     • posiadanie pełni praw publicznych

     • posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych

   • ponadto podwyższona dolna granica wieku:

     • w wyborach do Sejmu, Parlamentu Europejskiego – 21 lat

     • w wyborach do Senatu – 30 lat

     • w wyborach prezydenckich – 35 lat

     • w wyborach wójta, burmistrza, prezydenta miasta – 25 lat

9. Wymień gwarancje powszechności prawa wyborczego

   • nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy – z uwzględnieniem rytmu pracy na wsi

   • zasady tworzenia obwodów głosowania

   • instytucja rejestrów i spisów wyborców

   • instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania

   • procedura protestu wyborczego

10. Co to jest obwód głosowania?

    1. Obwód głosowania to jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. Obwody obejmują pewien obszar wraz z jego mieszkańcami. Oprócz obwodów terytorialnych tworzone są tzw. obwody specjalne w szpitalach, zakładach pomocy społecznej, zakładach karnych i aresztach śledczych. Obwody tworzy się również na polskich statkach morskich oraz w polskich placówkach dyplomatycznych bądź konsularnych za granicą.

       Obwody tworzone są przez rady gmin

       Na 1 obwód przypada od 500 – 3000 mieszkańsów

11. Na czym polega instytucja rejestrów i spisów wyborców?

    1. Każda gmina prowadzi stały rejestr wyborców obejmujący wszystkie stale zamieszkałe na terenie gminy osoby, którym przysługuje prawo wyborcze. Rejestr ten jest wykorzystywany przy wszystkich wyborach i referendach. Rejestr jest udostępniany w gminie do powszechnego wglądu. Każdy może wnieść do urzędu gminy reklamację na nieprawidłowości w tym rejestrze.

       Do każdych wyborów (referendów) sporządzany jest na podstawie rejestru spis wyborców – spis upoważnionych do głosowania w poszczególnych obwodach głosowania. Spis jest wyłożony do wglądu w urzędzie gminy, a na nieprawidłowości można wnosić reklamacje.

12. Na czym polega instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania?

    1. Wyborca może pobrać takie zaświadczenie w swoim urzędzie gminy i wówczas może głosować poza miejscem stałego zameldowania (z wyjątkiem wyborów lokalnych)

13. Na czym polega procedura protestu wyborczego?

    1. Wyborca bezprawnie niedopuszczony do oddania głosu może wnieść protest kwestionujący ważność wyborów (konieczne jest jednak, by to naruszenie prawa mogło mieć wpływ na wynik wyborów.

14. Wymień i wyjaśnij rodzaje równości w prawie wyborczym

    1. Zasada równości w znaczeniu formalnym polega na tym, że każdemu wyborcy przysługuje taka sama ilość głosów. Każdy wyborca może głosować tylko jeden raz i może oddać tyle głosów, co inni wyborcy w danym okręgu.

       Zasada równości w znaczeniu materialnym wymaga, by głos każdego wyborcy miał tę samą siłę – wpływał na wynik wyborów w tym samym mniej więcej stopniu (każdy mandat poselski musi przypadać na taką samą mniej więcej liczbę wyborców.

       Materialny aspekt zasady równości nie znajduje zastosowania w wyborach do Senatu i do PE.

15. Metody zapewnienia materialnej równości prawa wyborczego

    • Wprowadzenie tzw. stałej normy przedstawicielstwa – co oznacza ustalenie na poziomie konstytucji liczby mieszkańców przypadających na jeden mandat. Wadą jest ciągła zmiana (z reguły wzrost) liczebności parlamentu

    • tzw. jednolita norma przedstawicielska - ustalenie stałej liczebności parlamentu (w Polsce od 1960 r. 460 posłów), a przed każdymi wyborami dopasowanie tej liczby do struktury zamieszkania ludności

16. Czy zasada równości odnosi się do biernego prawa wyborczego?

    1. Każdy, kto posiada bierne prawo wyborcze ma równe prawo zostać kandydatem. Natomiast pomiędzy partiami politycznymi zasadę równości często zastępuje się zasadą tzw. proporcjonalnej równości szans, która pozwala na uprzywilejowanie partii silniejszych kosztem słabszych. Celem wyborów jest bowiem nie tylko wyłonienie reprezentacji narodu, ale i stworzenie parlamentu zdolnego do działania.

17. Na czym polega zasada bezpośredniości?

    1. Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborca oddaje swój głos osobiście i imiennie na osobę lub osoby, które mają zostać wybrane, a więc objąć mandat obsadzany w drodze danego głosowania. Tym samym wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego.

18. Przy jakich wyborach w Polsce wymagane jest dochowanie zasady bezpośredniości?

    1. Konstytucja RP wymaga dochowania zasady bezpośredniości we wszystkich postępowaniach wyborczych.

19. Na czym polega zasada tajności głosowania?

    1. Zasada ta oznacza zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona. Każdy wyborca musi oddawać głos w takich warunkach politycznych i technicznych, które wykluczają możliwość takiego ustalenia i stwarzają nieskrępowane możliwości dokonania wyboru. W Polsce zasada ta ma charakter bezwzględny – należy ją traktować jako obowiązek, a nie jako uprawnienie. Każdy wyborca musi wypełnić swoją kartę w kabinie, w sposób zachowujący zasadę tajności, a następnie wrzucić do urny tak, aby strona zadrukowana była niewidoczna.

20. Wymień gwarancje zachowania tajności głosowania

    • wszystkie karty do głosowania muszą być jednakowe

    • karty nie mogą być zaopatrzone w znaki, czy numery

    • w każdym lokalu muszą być urządzone w odpowiedniej liczbie kabiny do głosowania, w której muszą znajdować się przybory do pisania

    • każdy wyborca wchodzi do kabiny sam

    • każdy wyborca osobiście wrzuca kartę do urny, tak, by strona zadrukowana była niewidoczna

    • naruszenie przepisów ordynacji wyborczej może być podstawą do protestu wyborczego

    • zapoznawanie się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego jest przestępstwem

21. Jakie znasz sposoby ustalania wyników głosowania i kiedy są stosowane w Polsce?

    • zasada większości względnej – wybory do Senatu oraz do rad gmin (poniżej 20.000 mieszkańców)

    • zasada większości bezwzględnej

    • zasada proporcjonalności, w tym sposoby rozdzielenia mandatów:

      • metoda d’Hondta

      • metoda ST. Lagun

22. Na czym polega zasada większości względnej i kiedy jest stosowana w Polsce?

    1. Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyniku głosowania. Wybrany zostaje ten, kto uzyskał największą liczbę głosów. Jest to warunek wystarczający. Jest to system najprostszy, bo głosowanie zawsze przynosi rozstrzygnięcie. Zasada ta jest stosowana w Polsce w wyborach do Senatu i do rad gmin o liczbie mieszkańców poniżej 20.000).

       Zachodzi tu jednak ryzyko, że wybrany kandydat będzie reprezentantem nielicznej grupy wyborców. Zasadę taką stosuje się w krajach o systemie dwóch partii dominujących.

23. Na czym polega zasada większości bezwzględnej i kiedy jest stosowana?

    1. Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyników głosowania. Narzuca wymóg uzyskania:

       • największej liczby głosów

       • określa odsetek oddanych głosów, który musi być wyższy niż 50%.

       Jeżeli nikt nie uzyska 50% głosów – przeprowadzana jest II tura głosowania, w której biorą udział dwaj kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów i nie zrezygnowali z kandydowania.

       W Polsce metoda ta jest stosowana w wyborach:

       • prezydenckich

       • wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

24. Na czym polega zasada proporcjonalności?

    1. Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyników głosowania. Pozwala osiągnąć znacznie szerszą reprezentatywność parlamentu niż wybory przeprowadzane w oparciu o zasadę większości.

       Jej istotą jest dokonanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym (i potem w skali kraju) proporcjonalnie do odsetka głosów, który uzyskały poszczególne partie, czy ugrupowania konkurujące w wyborach.

       Nieodzowną przesłanką ustanowienia systemu proporcjonalnego jest istnienie wielomandatowych okręgów wyborczych i konkurencja zgłaszanych list wyborczych.

       System proporcjonalny jest jednoznaczny z przeprowadzeniem tylko jednej tury wyborów, bo zawsze jest możliwe odpowiednie rozdzielenie mandatów.

25. Metoda d’Hondta – na czym polega i kiedy jest stosowana?

    1. Metoda d’Hondta to sposób rozdzielenia mandatów stosowany przy proporcjonalnym systemie ustalania wyniku głosowania.

       Metoda ta preferuje partie silniejsze. Polega na tym, że liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okręgu wyborczym porządkuje się w ciąg liczb: od największej do najmniejszej, a następnie dzieli przez kolejne liczby całkowite (1, 2, 3, 4, 5 itd.). Powstaje w ten sposób tabela kolejnych ilorazów, a z tabeli tej wybiera się kolejno tyle największych liczb, ile jest mandatów do obsadzenia.

       Obecnie jest stosowana przy wyborach

       • do Sejmu

       • do samorządu terytorialnego (pow. 20.000 mieszkańców)

       • do Parlamentu Europejskiego

26. Metoda St. Lague – na czym polega i kiedy jest stosowana?

    1. Metoda ST. Lague to sposób rozdzielenia mandatów stosowany przy proporcjonalnym systemie ustalania wyników głosowania

       Metoda ta daje więcej szans ugrupowaniom małym i średnim w porównaniu do metody d’Hondta. Polega na tym, że liczby głosów oddanych na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczny nieparzyste (w Polsce pierwszym dzielnikiem jest 1,4).

       W Polsce system ten był stosowany przy wyborach do Sejmu do 1991 r. Powrócono do niego w 2001 r., ale w 2002 r. odstąpiono na rzecz metody d’Hondta.

27. Na czym polega instytucja tzw. listy państwowej?

    1. Instytucja listy państwowej (ogólnokrajowa) polega na tym, że nie wszystkie mandaty obsadza się na poziomie okręgów wyborczych, pewną liczbę mandatów obsadza się w skali kraju, stosownie do rezultatów głosowania obliczonych dla całego kraju.

       W Polsce wg metody d’Honda w skali kraju obsadzono 69 mandatów

28. Reprezentatywność parlamentu – istota

    1. Reprezentatywność interesów wyborców przy jednoczesnym zachowaniu stabilności egzekutywy (sprawność działania)

29. Warunki reprezentatywności parlamentu

    • musi być odpowiednio ukształtowane prawo wyborcze

      • ustalone klauzule zaporowe, które ograniczają dostęp do podziału mandatów podmiotom o bardzo niskim poparciu społecznym

      • określona zasada repartycji mandat (podział mandatów) – Polska przyjmuje system proporcjonalny z klauzulą ograniczającą partii, aby ułatwić działanie rządu.

Jest to połączenie reprezentatywności i dążenie do racjonalności działania systemu.

1. Progi wyborcze (klauzule zaporowe)

   1. Jest to instytucja spotykana w proporcjonalnym systemie wyborczym. Wprowadza wymóg uzyskania pewnego minimalnego odsetka głosów w skali kraju. Jeżeli taki próg nie zostanie osiągnięty (np. 5%), to głosy oddane na daną partię przepadają.

      Progi wyborcze służą wyeliminowaniu z parlamentu partii najmniejszych, a preferują partie duże – ułatwiają budowanie stabilnej koalicji politycznej i przeciwdziałają nadmiernemu rozdrobnieniu izby.

      W obecnym stanie prawnym progi wyborcze dotyczą wyborów:

      • do Sejmu

        • 5% ważnych głosów w skali kraju, dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez pojedyncze partie, ugrupowani, czy grupy wyborców

        • 8% ważnych głosów w skali kraju, dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez komitety koalicyjne

        • wyjątek – mniejszości narodowe mogą korzystać ze zwolnienia od jednego z tych wymagań

      • do Parlamentu Europejskiego – 5%

      • lokalnych – 5% tam, gdzie stosowany jest proporcjonalny system rozdziału mandatów

      • gdy żadna z partii nie przekroczy progów 5 i 8% progi te obniża się do 1 i 3%

2. Kto zarządza wybory do Sejmu, Senatu i na urząd prezydenta?

Wybory do Sejmu i Senatu – zarządza Prezydent RP – na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji.

W razie skrócenia kadencji wybory muszą być zarządzone nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia o skróceniu kadencji

Wybory na urząd prezydenta – zarządza Marszałek Sejmu – muszą się odbyć między 100, a 75 dniem przez upływem kadencji urzędującego prezydenta. W razie opróżnienia urzędu – muszą być zarządzone w ciągu 14 dni i odbyć nie później niż w dniu wolnym od pracy w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.

1. Okręgi wyborcze

Okręg wyborczy to jednostka terytorialna, w ramach której dokonywane jest obsadzenie określonej liczby mandatów (wybór określonej liczby posłów czy senatorów).
Okręgiem wyborczym w wyborach do Sejmu może być województwo lub jego część. W praktyce utworzono 41 okręgów, liczących od 7 do 19 mandatów.

W wyborach do Senatu ordynacja określiła ilość mandatów przypadających na każde województwo (od 3 do 13), a w ramach województwa tworzy się okręgi w taki sposób, by na każdy z nich przypadało od 2 do 4 mandatów.

W wyborach prezydenckich – jest jeden mandat do obsadzenia i tylko jeden okręg wyborczy.

W skład każdego okręgu wchodzi kilka obwodów. W obwodach tych jest jednakowa lista kandydatów, ale każdy obwód obejmuje inną grupę wyborców.

1. Jednolita norma przedstawicielstwa – wyjaśnij pojęcie

   1. Jest to metoda ustalania liczby mandatów przypadających na każdy z okręgów. Obliczana jest przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną, określoną w konstytucji lub ustawie, liczbę posłów.

2. Obwody głosowania

Obwód głosowania to jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. Obwody są tworzone jednolicie dla wszystkich wyborów przez rady gmin, działające na wniosek wójta/burmistrza lub prezydenta.

W skład każdego okręgu wchodzi kilka obwodów. W obwodach tych jest jednakowa lista kandydatów, ale każdy obwód obejmuje inną grupę wyborców.

1. Problem gwarancji, że opcja rządząca nie będzie manewrować geografia wyborczą

   • granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic powiatów i miast na prawach powiatu

   • nazwy i granice okręgów wyborczych, a także liczba mandatów przypadających na każdy okręg są określone są w załączniku do Ordynacji wyborczej

   • aktualizacja podziału na okręgi

2. Aktualizacja podziału na okręgi – realizacja zasady jednolitej normy przedstawicielstwa

   1. Aktualizacja podziału na okręgi dokonywana jest w celu zachowania korelacji między liczbą ludności a liczbą mandatów, przypadającą na poszczególne okręgi.

      Wnioski w tej sprawie przedstawia Sejmowi PKW. Odpowiednie zmiany wprowadzane są drogą ustawową z tym, że nie wolno ich wprowadzać, gdy to terminu zarządzenia wyborów pozostaje mniej niż 3 miesiące a także w razie skrócenia kadencji Sejmu.

3. Komisje wyborcze

   1. Są to szczególne organy państwowe, tworzone dla zorganizowania i przeprowadzenia wyborów. Istnieją trzy szczeble komisji:

      • Państwowa Komisja Wyborcza – właściwa do wszystkich procedur wyborczych i referendalnych. Jest to organ stały, składa się z 9 sędziów (3TK, 3SN, 3 NSA) . Zadania PKW:

        • zadania nadzorczo-organizacyjne wobec niższych komisji

        • ogłaszanie wyników wyborów prezydenckich

        • rejestracja kandydatów

        • wydawanie wytycznych i udzielanie wyjaśnień (quasi-prawotwórcza działalność PKW)

      • komisje okręgowe – nie mają charakteru stałego, zasiadają w nich sędziowie. Zadania:

        • w wyborach parlamentarnych – rejestracja kandydatów (Senat) lub list kandydatów (Sejm); ustalanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu.

        • w wyborach prezydenckich – ustalenie wyników głosowania, i przekazanie do PKW

        • sprawują nadzór nad komisjami obwodowymi

      • komisje obwodowe – powoływane odrębnie dla każdych wyborów spośród wyborców, przez wójtów/burmistrzów/prezydentów. Zadania:

        • przeprowadzenie głosowania w obwodzie,

        • ustalenie jego wyników

        • przekazanie wyników do komisji okręgowej i podanie ich do publicznej wiadomości.

4. Zgłaszanie kandydatów – kto może zgłaszać?

   • kandydatów do Sejmu i Senatu mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy,

   • kandydatów na urząd prezydenta może zgłaszać co najmniej 100.000 wyborców.

5. Procedura zgłaszania kandydatów w wyborach prezydenckich

   • zawiązanie komitetu wyborczego, popierającego, na zasadzie wyłączności, określonego kandydata (grupa min. 15 obywateli)

     • kandydat musi złożyć pisemne oświadczenie o wyrażeniu zgody na kandydowanie i na utworzenie komitetu, oraz oświadczenie lustracyjne

     • zgłoszenie komitetu do rejestracji do PKW– po zgromadzeniu min. 1.000 podpisów obywateli mających prawo do wybierania do Sejmu, popierających kandydata

   • zgromadzenie 100.000 podpisów osób popierających danego kandydata; po ich zebraniu pełnomocnik komitetu wyborczego formalnie zgłasza kandydata do PKW, która go rejestruje

   • sporządzenie i ogłoszenie przez PKW listy kandydatów i rozpoczęcie się kampanii wyborczej; równolegle – prowadzone jest postępowanie sądowe sprawdzające prawdziwość oświadczeń lustracyjnych

6. Procedura zgłaszania kandydatów do Senatu

   • zawiązanie komitetu wyborczego (przez partie polityczne lub wyborców)

     • kandydat musi wyrazić zgodę na kandydowanie oraz złożyć oświadczenie lustracyjne

   • zgromadzenie co najmniej 3.000 podpisów wyborców mieszkających na stałe w danym okręgu wyborczym i zgłoszenie kandydata do okręgowej komisji wyborczej, która go rejestruje

   • sporządzenie i ogłoszenie przez OKW listy kandydatów

   • weryfikacja następuje po wyborach (SN)

7. Procedura zgłaszania kandydatów do Sejmu

   • Listy kandydatów na posłów zgłaszane są w okręgach wyborczych przez władze partii lub przez komitety wyborcze

   • każdy kandydat musi wyrazić pisemną zgodę na kandydowanie oraz złożyć oświadczenie lustracyjne.

   • lista okręgowa musi być poparta podpisami min. 5.000 wyborców stale zamieszkujących w danym okręgu wyborczym

   • liczba kandydatów na liście nie może przekroczyć dwukrotności ogólnej liczby mandatów

   • listy okręgowe zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej i tam rejestrowane

8. Kiedy rozpoczyna się i kiedy kończy kampania wyborcza?

   • kampania rozpoczyna się z dniem ogłoszenia zarządzenia prezydenta o wyborach, a kończy 24 godz. przed dniem głosowania

9. Zasady kampanii wyborczej:

   • czas trwania – od dnia ogłoszenia zarządzenia prezydenta o wyborach do czasu ciszy przedwyborczej (24 godz. przed dniem głosowania)

   • zapewnienie swobody poszczególnym ugrupowaniom w prowadzeniu kampanii

     • w zbieraniu podpisów popierających zgłaszane listy, rozpowszechnianiu programów wyborczych, agitowaniu

   • nałożenie dodatkowych obowiązków, takich jak: wymóg oznakowania wszelkich materiałów wyborczych, wymóg usunięcia tych materiałów w ciągi 30 dni od dnia wyborów, zakaz umieszczania na niektórych budynkach, zakaz podawania w czasie ciszy wyborczej do wiadomości publicznej badań opinii publicznej

   • ustanowienie szczególnej procedury reagowania na nieprawdziwe dane i informacje zawarte w materiałach wyborczych i innych formach agitacji

   • ustanowienie szczególnych zasad dostępu komitetów wyborczych do publicznego radia i telewizji

   • ustanowienie szczególnych regulacji dot. finansowania kampanii wyborczej

10. Jak przebiega głosowanie?

    • tylko w lokalu obwodowej komisji wyborczej i trwa od godz. 6.00 do godz. 20.00.

    • W tym czasie w lokalu powinno być stale obecnych min. 3 członków obwodowej komisji i ew. mężowie zaufania wyznaczeni przez komitety wyborcze

    • Wyborcom umieszczonym na spisie wydaje się karty do głosowania, następnie, z zachowaniem zasady tajności, wyborca oddaje głos

    • niepostawienie „x”, lub postawienie ich zbyt dużo skutkuje nieważnością głosu

11. Jak przebiega ustalenie wyników głosowania?

    • ustalenie wyników głosowania w poszczególnych obwodach głosowania

      • ustalenie liczby uprawnionych do głosowania

      • ustalenie liczby osób, którym wydano karty

      • ustalenie liczby kart do głosowania w urnie (frekwencja wyborcza)

      • ustalenie liczby głosów nieważnych

      • ustalenie liczby głosów oddanych na poszczególnych kandydatów (Senat i prezydent)

      • ustalenie liczby głosów oddanych na każdą z okręgowych list wyborczych i ilość głosów na każdego kandydata z danej listy (Sejm)

    • podanie wyników do publicznej wiadomości niezwłocznie do publicznej wiadomości i przekazanie do wyższej komisji

    • sumowanie wyników w wyższych komisjach i przekazywanie ich do PKW, która sumuje wyniki w skali kraju

    • ustalenie, które komitety wyborcze osiągnęły minimalne progi (wybory do Sejmu), i dokonanie rozdziału, metodą d’Hondta, mandatów pomiędzy poszczególne listy okręgow, następnie przydzielenie tych mandatów kandydatom

    • podanie przez PKW do publicznej wiadomości wyników wyborów

12. Przesłanka ważności wyborów

    1. Konieczną i wystarczającą przesłanką ważności wyborów jest ich zgodny przebieg z prawem. Badanie ważności wyborów należy do sądów.

13. Procedura badania ważności wyborów:

    • orzekanie o ew. protestach wyborczych

    • orzekanie o ważności wyborów

    • terminy:

      • prezydenckie – 30 dni

      • parlamentarne – 60 dni

14. Istota protestu wyborczego

    1. Protest wyborczy to skierowany do sądu wniosek wyborcy, wskazujący określone uchybienie w przeprowadzeniu wyborów i domagający się unieważnienia wyborów w całości lub części.

       Efektem orzeczenia SN o ważności wyborów może być stwierdzenie nieważności wyboru określonego posła lub senatora – w takim wypadku ich mandat wygasa i przeprowadza się wybory ponowne.

15. Kto może złożyć protest wyborczy?

    1. Każdy wyborca, w tym pełnomocnik – w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyników przez PKW. Protest wnosi się do Sądu Najwyższego. Jest rozpatrywany w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych SN

16. Zakres przedmiotowy protestu wyborczego (podstawa protestu)

    1. Podstawą protestu w wyborach parlamentarnych może być dopuszczenia się przestępstwa przeciwko głosowaniu lub naruszenie przepisów ordynacji, dotyczących głosowania, ustalania wyników głosowania lub wyników wyborów.

       W wyborach prezydenckich podstawą protestu może być każde naruszenie przepisów ustawy

17. W jakich wypadkach może nastąpić wygaśnięcie mandatu posła lub senatora?

    • odmowa złożenia ślubowania

    • śmierć

    • utrata biernego prawa wyborczego (wybieralności) – np. poprzez skazanie na karę pozbawienia praw publicznych

    • zrzeczenie się mandatu

    • naruszenie przepisów o niepołączalności

    • orzeczenie sądu o złożeniu przez posła fałszywego oświadczenia lustracyjnego

18. Co się dzieje w przypadku wygaśnięcia mandatu parlamentarnego? Na czym polegają wybory uzupełniające?

    • w przypadku wygaśnięcia mandatu senatora – przeprowadza się wybory uzupełniające (w ciągu 3 miesięcy, ale nie w ostatnim półroczu kadencji izby)

    • w przypadku wygaśnięcia mandatu posła – stosuje się technikę wstąpienia następnego z listy. Marszałek Sejmu postanawia o zajęciu mandatu przez kandydata z tej samej okręgowej listy wyborczej, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów w wyborach i wyraził zgodę na objęcie mandatu

    • podobnie jak mandat poselski obsadzany jest mandat do Parlamentu Europejskiego

Referendum

1. Zdefiniuj pojęcie referendum i jego istotę

   1. Referendum – głosowanie ludowe, jest formą demokracji bezpośredniej, polegającą na wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej części.

      Istotą referendum jest nadanie mu postaci głosowania, które przebiega w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczych (powszechność, równość, bezpośredniość i tajność) oraz sformułowanie alternatywy „tak” lub „nie”, bądź opcji, której wyborca daje preferencję w głosowaniu

2. Plebiscyt a referendum

   1. W prawie polskim rozróżnia się:

      • referendum – rozumiane jako głosowanie nad określonym problemem

      • plebiscyt – rozumiane jako głosowanie nad wyrażeniem poparcia lub zaufania określonej osoby

3. Plebiscyt w prawie polskim a międzynarodowym

Plebiscyt – głosowanie nad wyrażeniem poparcia lub zaufania określonej osoby

1. Plebiscyt w prawie międzynarodowym – odnosi się do głosowania ogółu mieszkańców danego terytorium nad jego przynależnością państwową (np. plebiscyty na Warmii i Mazurach po I wojnie światowej)

1. Klasyfikacja referendów

   • kryterium zasięgu terytorialnego

     • referendum ogólnokrajowe

     • referendum lokalne

   • kryterium obowiązku przeprowadzania

     • referendum obligatoryjne

     • referendum fakultatywne

   • kryterium skutków prawnych

     • referendum wiążące

     • referendum konsultatywne

   • kryterium momentu przeprowadzenia

     • referendum uprzednie

     • referendum następcze

2. Referendum ogólnokrajowe a lokalne

   • referendum ogólnokrajowe – przewidywane jest przez Konstytucję RP w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

     • może je zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności min. połowy ustawowej liczny posłów, lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

     • jeśli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż 50% uprawnionych do głosowania – wynik referendum jest wiążący co do zasady

   • referendum lokalne – Konstytucja przewiduje, że członkowie wspólnoty samorządowej mogą tą drogą decydować o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w ty o odwołaniu pochodzącego z bezpośrednich wyborów organu samorządu terytorialnego

3. Referendum obligatoryjne a fakultatywne

   • referendum obligatoryjne – przeprowadzane jest wówczas, kiedy podjęcie określonego aktu lub decyzji musi zostać dokonane lub potwierdzone w referendum (np. przyjęcie obecnej Konstytucji)

   • referendum fakultatywne – przeprowadzane w wypadkach, kiedy podmioty zarządzające referendum uznają to za potrzebne

4. Referendum wiążące a konsultatywne

   • referendum wiążące – gdy akt, lub decyzja w nim podjęta nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej

   • referendum konsultatywne – wynik referendum stanowi jedynie wskazówkę dla ostatecznego podjęcia decyzji lub ustanowienia aktu przez upoważniony organ państwa.

5. Referendum uprzednie a następcze

   • referendum uprzednie – jego wynik ma być przesłanką wiążącą albo tylko sugerującą, przy podejmowaniu decyzji czy ustanawianiu aktu

   • referendum następcze – jego wynik zatwierdza akt lub decyzję już podjętą przez upoważniony organ państwowy

6. Wymień słabości referendum

   • referendum ma charakter demagogiczny, gdyż oczekuje odpowiedzi w sprawach, w których potrzebna jest fachowa analiza

   • referendum jest podatne na emocje i wykorzystuje niewiedzę

   • oddanie rozstrzygnięcia w ręce wyborców często oznacza odebranie prawa decyzji parlamentowi – potencjał antyparlamentarny – referendum może nabrać charakteru plebiscytu

   • referendum pozostawia wyborcy alternatywę „tak” albo „nie”, co z jednej strony może zachęcić do manipulacji w formułowaniu pytać, z drugiej strony – w sprawach złożonych trudno jest udzielać prostych odpowiedzi

   • prawidłowemu wykonywaniu władzy służy zasada przedstawicielstwa

   • z krytyki wyłącza się referendum w sprawie zatwierdzenia konstytucji z uwagi na szczególny charakter tego aktu

7. Jakie znasz procedury (instytucje) demokracji bezpośredniej?

   • referendum

   • inicjatywa ludowa

Formy te mają charakter uzupełniający wobec działalności organów przedstawicielskich. Konstytucyjne unormowania referendum należy traktować jako rozwiązania wyjątkowe, wobec zwykłego – wartość podstawową konstytucja przypisuje demokracji przedstawicielskiej.

1. W jakich sytuacjach szczegółowych konstytucja przewiduje konieczność lub możność przeprowadzenia referendum?

   • w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekaże organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sytuacjach – o tym czy wybrana zostanie droga ustawy, czy referendum decyduje Sejm. Przykład – referendum zobowiązujące prezydenta RP do ratyfikowania układu wprowadzającego Polskę do UE.

     • ogólnokrajowe, wiążące, uprzednie, fakultatywne

   • jako element procedury zmiany konstytucji (dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej konstytucję), przy spełnieniu przesłanek

     • zmiana treści przepisów dotyczących rozdziałów I, II lub XII

     • przeprowadzenia referendum musi zażądać prezydent, Senat, lub min. 1/5 liczby posłów. Referendum musi zostać przeprowadzone, a zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowie się za nią większość głosujących, bez względu na frekwencję.

     • ogólnokrajowe, wiążące, uprzednie, obligatoryjne

2. Omów przedmiot referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

   1. Referendum to ma zawsze charakter fakultatywny. Przedmiotem referendum mogą być:

      • tylko sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa – co oznacza zakaz przeprowadzania referendum w sprawach, które owego szczególnego znaczenia nie posiadają

      • szczególne znaczenie musi się odnosić do państwa – a nie do pewnych tylko środowisk, grup, czy terytoriów (konieczny jest bezpośredni związek z interesami państwa jako całości)

      • przedmiotem może być każda sprawa o znaczeniu szczególnym dla państwa – co oznacza, że ustawodawca nie może wprowadzić żadnych wyłączających wyjątków

      • przedmiotem może być tylko sprawa, rozumiana jako problem natury ogólnej, czy kierunkowej

      • przedmiotem mogą być sprawy, a nie tylko sprawa – co oznacza, że w jednym referendum można poddać pod rozstrzygnięcie wyborców kilka spraw, nawet ze sobą nie powiązanych

3. Referendum w sprawie zmiany konstytucji

   • referendum może stać się elementem procedury zmiany konstytucji, ale dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej Konstytucję

   • może dotyczyć zmiany tylko przepisów dotyczących rozdziałów I, II lub XII konstytucji

   • przeprowadzenia referendum musi zażądać prezydent, Senat lub grupa posłów stanowiąca 1/5 ustawowego składu Sejmu (wówczas referendum musi zostać przeprowadzone)

   • zmiana konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowie się za nią większość głosujących, bez względu na frekwencję

4. W jakich sprawach nie można zastosować referendum? Czy doktryna sformułowała ograniczenie co do przedmiotu referendum?

   1. Referendum nie można zastosować dla ustanowienia konkretnego aktu czy decyzji, co do których kompetencje należą do z mocy konstytucji lub ustaw, do innego organy państwowego. W szczególności:

      • dla dokonania ratyfikacji umowy międzynarodowej

      • zdymisjonowania rządu

      • obsadzenia określonego stanowiska, czy urzędu państwowego

      • do uchwalenia ustawy

      • nie może zastąpić parlamentu w podejmowaniu aktów i decyzji jemu przypisanych

5. Kiedy nie wolno przeprowadzać referendum ogólnokrajowego w żadnej jego postaci?

   1. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu

6. Podmiotem prawa zarządzenia referendum jest:

   • Sejm – podejmuje uchwałę w sprawie zarządzenia referendum autonomicznie, bezwzględną większością głosów, w obecności min. 50% ustawowej liczby posłów.

     • może to uczynić z własnej inicjatywy, lub na wniosek określonych podmiotów (Senat, RM, grupa min. 500.000 wyborców).

     • inicjatywa wyborców nie może dotyczyć wydatków i dochodów, obronności państwa, amnestii

   • Prezydent działający za zgodą Senatu – zgoda Senatu jest gwarancją praw parlamentu. Senat wyraża zgodę w formie uchwały, bezwzględną większością głosów

     • Senat może jedynie wyrazić zgodę lub nie

     • Senat nie ma prawa wpływu na sposób przeprowadzania referendum, zadawania pytań itp.

7. Kto może żądać zarządzenia przeprowadzenia referendum

   • Senat,

   • Rada Ministrów,

   • grupa minimum 500.000 wyborców

8. Jakie ograniczenia wprowadzone zostały przy inicjatywie obywatelskiej do zarządzenia referendum?

Inicjatywa obywatelska nie może dotyczyć

• wydatków i dochodów państwa

• obronności państwa

• amnestii

1. Zasady i tryb przeprowadzania referendum

   • udział wyborców oparty jest o zasady

     • powszechności,

     • równości,

     • bezpośredniości

     • tajności głosowania

   • referendum przeprowadzane jest przez PKW, komisarzy wyborczych powoływanych przez PKW, oraz obwodowe komisje ds. referendum

   • obwody do głosowania tworzone są podobnie jak przy wyborach parlamentarnych, podobne są zasady sporządzania rejestrów i spisów osób uprawnionych do udziału w referendum

   • określenie podmiotów uprawnionych do formalnego udziału w kampanii referendalnej

     • partie polityczne, które uzyskały min. 3% głosów w ostatnich wyborach

     • kluby parlamentarne

     • ogólnopolskie stowarzyszenia, organizacje społeczne, fundacje, o ile zostały zarejestrowane lub zgłoszone na min. 1 rok przed datą zarządzenia referendum, a ich statutowa działalność jest związana z przedmiotem referendum

     • pełnomocnik grupy wyborców, z których inicjatywy zostało zarządzone referendum

   • głosowanie w referendum może być przeprowadzone w ciągu 1 lub 2 dni.

   • głosowanie polega na zaznaczeniu przez wyborcę odpowiedzi „tak” lub „nie”, albo na zaznaczeniu wariantu, za którym się odpowiada.

   • po ustaleniu wyników głosowania PKW ustala wynik referendum, podaje go do publicznej wiadomości i przekazuje do SN stosowne materiały celem stwierdzenia ważności referendum.

2. Kampania referendalna

Kampania referendalna polega na prezentowaniu stanowiska w sprawie będącej przedmiotem referendum przez poszczególnych uczestników życia politycznego, z tym, że cechą charakterystyczną jest określenie podmiotów uprawnionych do formalnego udziału w tej kampanii, co ma znaczenie zwłaszcza dla bezpłatnego dostępu do mediów publicznych. Podmiotami tymi są:

• partie polityczne, które uzyskały min. 3% głosów w ostatnich wyborach

• kluby parlamentarne

• ogólnopolskie stowarzyszenia, organizacje społeczne, fundacje, o ile zostały zarejestrowane lub zgłoszone na min. 1 rok przed datą zarządzenia referendum, a ich statutowa działalność jest związana z przedmiotem referendum

• pełnomocnik grupy wyborców, z których inicjatywy zostało zarządzone referendum

Zgłoszenie podmiotów uprawnionych do udziału w kampanii podlegają weryfikacji przez PKW, ostateczne rozstrzygnięcia należą do SN.

1. Ważność a wynik referendum

   1. Referendum jest ważne, jeżeli przy jego przeprowadzeniu nie doszło do takich naruszeń prawa, które mogły mieś wpływ na wynik głosowania.

      O wyniku referendum decyduje frekwencja głosujących oraz liczba głosów oddanych na jedną z alternatyw. Wynik jest wiążący co do zasady, jeżeli w referendum wzięła udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania

Wynik jest rozstrzygający, gdy ponadto większość biorących udział w głosowaniu opowiedziała się za jednym z dwóch przedstawionych rozwiązań. W takiej sytuacji wynik referendum musi zostać zrealizowany.

1. Konsekwencje prawne referendum wiążącego, ważnego i które przyniosło rozstrzygnięcie

W takiej sytuacji wynik referendum musi zostać zrealizowany przez właściwe organy państwowe. Maja one obowiązek niezwłocznie podjąć odpowiednie działania – wydać akty prawne, lub podjąć inne decyzje – nie później niż 60 dni od dnia ogłoszenia uchwały SN stwierdzającej ważność referendum.

1. Co się stanie, jeśli podmioty zobowiązane do wykonania referendum nie wykonają swojego obowiązku?

   • prezydent, premier, ministrowie mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności przed TS

   • nie ma prawnego mechanizmu, który mógłby zmusić Sejm do uchwalenia ustaw koniecznych dla takiej realizacji (polityczno-moralny wymiar skutków)

2. W jakiej sytuacji wynik referendum jest wiążący, ale nie rozstrzygający?

   1. Wynik może być wiążący, bo weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych, ale nie przyniesie rozstrzygnięcia, bo zabraknie większości popierającej jedno z dwóch rozwiązań. Wówczas wynik referendum nie zobowiązuje organów państwowych do podjęcia działań służących jego wykonaniu.

3. Przedmiot referendum lokalnego

   • sprawy dotyczące danej wspólnoty samorządowej, w tym sprawy odwołania organów samorządowych pochodzących z wyborów bezpośrednich

     • możliwe jest przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania rady gminy, miasta, powiatu, sejmiku wojewódzkiego, w sprawie odwołania wójta, burmistrza, prezydenta miasta

     • przedmiotem referendum lokalnego nie mogą być sprawy, które nie mieszczą się w kompetencji danej wspólnoty samorządowej

     • samoopodatkowanie

4. Inicjatywa przeprowadzenia referendum lokalnego należy do (podmiot referendum lokalnego):

   • organu stanowiącego danej jednostki terytorialnej

   • mieszkańców (na szczeblu gminy lub powiatu – wniosek poparty podpisami 10% mieszkańców, na szczeblu województwa – 5%)

5. Wymogi ważności referendum lokalnego

   1. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim min. 30% uprawnionych do głosowania.

Wynik jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnych głosów.

Referendum gminne w sprawie samoopodatkowania jest rozstrzygające, jeżeli opowie się za tym min. 2/3 głosujących

1. Co się stanie, jeżeli podmioty zobowiązane do wykonania referendum nie wykonają swojego obowiązku?

   • jeżeli w referendum zapadło rozstrzygnięcie – to musi ono zostać zrealizowane

   • organy państwowe maja obowiązek niezwłocznego podjęcia odpowiednich działań, czyli wydania aktów prawnych bądź podjęcia innych decyzji

   • prezydent, premier, ministrowie – w razie niewykonania tego obowiązku – mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności przed TS

   • Sejm – brak mechanizmów prawnych; jedyna sankcja mieści się w wymiarze polityczno-moralnym (w postaci oceny działalności parlamentu, wyniku kolejnych wyborów)

3. Parlament. Struktura, skład i organizacja

   1. Zdefiniuj parlament – cecha wspólna dla wszystkich demokratycznych systemów ustrojowych

      1. Parlament to naczelny organ państwowy złożony z demokratycznie wybieranych przedstawicieli narodu, realizujący władzę ustawodawczą i sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem władzy wykonawczej

   2. Istota parlamentu

      1. Istotą parlamentu jest jego ukształtowanie jako organu reprezentacji narodu (organu przedstawicielskiego) – parlament jest jedynym organem państwowym powoływanym w taki sposób, że jego skład odzwierciedla podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców.

         Jest to jedyny organ, który jest zdolny do reprezentacji woli narodu-suwerena przy uwzględnieniu politycznej różnorodności interesów, sympatii i opinii wyborców

   3. Co oznacza, że parlament ma charakter przedstawicielski?

      1. Przedstawicielski charakter parlamentu oznacza, że wszyscy jego członkowie pochodzą z wyborów. W związku z tym wszyscy członkowie parlamentu mają taką samą sytuację prawną (zasada jednolitości składu).

   4. Pozycja i rola parlamentu przez pryzmat zasady podziału władz

      1. Zasada podziału władz wyklucza skoncentrowanie w parlamencie wszystkich decyzji i zadań państwa, wymaga natomiast zachowania określonej równowagi pomiędzy poszczególnymi władzami. Parlament, włączony w system hamulców i równowagi, jest związany wzajemnym oddziaływaniem z władzą wykonawczą oraz sądowniczą.

   5. Wyjaśnij związek parlamentu z władzą wykonawczą

      • uczestnictwo w powoływaniu rządu

      • możliwość pociągnięcia rządu lub ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej,

      • możność pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej, gdy zaistnieją po temu powody

      • władza wykonawcza dysponuje różnymi formami oddziaływania na wykonywanie przez parlament jego funkcji ustawodawczej

        • rządowe prawo inicjatywy ustawodawczej

        • weto prezydenckie wobec ustawy

      • władza wykonawcza, w razie konfliktu z parlamentem może go rozwiązać (w Polsce możliwość ta istnieje tylko w ograniczonym zakresie)

   6. Wyjaśnij związek parlamentu z władzą sądowniczą

      • uchwalanie przez parlament ustaw, które wiążą sędziów przy wykonywaniu funkcji orzeczniczych

      • parlament ma wpływ na powoływanie sędziów TK i TS

      • władza sądownicza, poprzez TK, może uznawać uchwalone przez parlament ustawy za sprzeczne z konstytucją i pozbawiać je mocy obowiązującej

   7. Na czym polega zasada jednolitości składu izby?

      1. Przedstawicielski charakter I izby ustanawia zasadę jednakowej sytuacji prawnej jej członków (zasadę jednolitości składu). Wszyscy deputowani są wybierani w oparciu o takie same zasady prawa wyborczego i w takim samym stopniu są reprezentantami całego narodu. Wynika z tego zakaz ustanawiania różnych kategorii posłów o odmiennym statusie prawnym.

   8. Na czym polega zasada autonomii izb parlamentu?

      1. Zasada autonomii izb parlamentu polega na uznaniu wyłącznej właściwości parlamentu do podejmowania pewnych rozstrzygnięć, dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej organizacji i sposobu działania.

         Autonomia w aspekcie formalnym (regulaminowa) – każda izba ma wyłączne prawo do uchwalania swojego regulaminu, który w ramach ogólnej regulacji konstytucyjnej normuje wewnętrzną organizację izby, rolę posłów (senatorów) w pracach izby, postępowanie w realizacji poszczególnych zadań i kompetencji przypisanych izbie. Zastrzeżenie normowania tych materii w regulaminie oznacza, że nie mogą być normowane w innych aktach (np. ustawach).

         Autonomia w aspekcie materialnym – wymaga stworzenia parlamentowi niezbędnych gwarancji swobodnego wykonywania zadań konstytucyjnych, a parlamentarzystom – swobodnego wykonywania ich mandatu

         Autonomia personalna – wyłączność ustalania składu organów wewnętrznych

         Autonomia budżetowo-finansowa – wyłączność ustalania budżetu i decydowania o sposobie jego wykonywania

         Autonomia terytorialna – odrębność siedziby parlamentu i wyłączność zarządzania swoim terenem

         Autonomia jurysdykcyjna – wyłączność decyzji w sprawach immunitetowych i dyscyplinarnych

   9. Regulaminy izb parlamentu są właściwe do uregulowania:

      • ich organizacji wewnętrznej

      • porządku prac

      • trybu powołania i działalności ich organów

      • sposobu wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec danej izby

   10. Jaki jest charakter prawny regulaminów izb parlamentu?

Regulaminy obu izb są uchwalane w formie uchwał danej izby, co oznacza zakaz regulacji materii regulaminów w formie ustawy.

Skutkiem tego jest to, że regulaminów parlamentarnych nie można traktować jako źródeł prawa powszechnie obowiązującego – nie mogą normować sytuacji prawnej osób fizycznych czy prawnych, zwłaszcza względem Sejmu, Senatu i ich organów. Są źródłem prawa wewnętrznego.

1. Na czym polega wtórny (proceduralny) charakter regulaminów parlamentarnych?

Regulaminy parlamentarne mogą określać sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec izby, ale wpierw musi dojść – w konstytucji lub ustawie – do materialnego sformułowania określonego obowiązku po stronie określonego organu państwowego. Dlatego o regulaminach mówimy, że mają charakter wtórny.

1. W obecnym stanie prawnym obowiązują następujące regulaminy parlamentarne:

   • Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

   • Regulamin Senatu

Zgromadzenie Narodowe obecnie nie posiada regulaminu. Istnieją tylko 4 akty częściowe o regulaminowym charakterze

1. Jakie kwestie związane z parlamentem są normowane ustawowo?

   1. Ustawowo regulowane są kwestie wykraczające poza materie o czysto wewnętrznym charakterze. Należą do nich zwłaszcza:

      • ustawa o wykonywania mandatu posła i senatora

      • ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne

      • ustawa o sejmowej komisji śledczej

      • ustawa o współdziałaniu RM z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkowstwem RP w UE

2. Na czym polega zasada dwuizbowości parlamentu?

   1. Zasada dwuizbowości polega na tym, że parlament ma strukturę złożoną – składa się z dwóch izb – pierwszej i drugiej. W Polsce obecnie mamy (od 1989 r.) Sejm (izba pierwsza) i Senat (izba druga).

      Z istnieniem dwóch członów parlamentu związane jest określenie podziału kompetencji i ich wzajemnych relacji.

3. Geneza dwuizbowości (koncepcja izby drugiej)

   • Dwuizbowość klasyczna - mieszczańsko-feudalny kompromis (XVII-XIX w.).

     • Jedna z izb reprezentowała arystokrację (izba wyższa),

     • druga – stan trzeci (izba niższa)

   • Federalna struktura państwa :

     • izba reprezentantów wybierana na zasadzie materialnej równości prawa wyborczego – reprezentuje interesy całego państwa

     • Senat – będącego sumą reprezentantów poszczególnych federacji

   • W krajach jednolitych – pozycja regionów jest na tyle silna, że rejony mają swoją pozycję w Senacie, nie korzystają jednak z takich uprawnień jak feredacje

4. Dwuizbowość parlamentu Niemiec

   • Parlament Federalny (Bundestag) – wybierany w wyborach powszechnych, przy zachowaniu materialnej równości prawa wyborczego

   • Rada Federalna (Bundesrat) – złożona jest z przedstawicieli poszczególnych krajów związkowych na zasadzie reprezentacji zróżnicowanej, zarazem spłaszczonej

     • liczba głosów przysługująca danemu landowi uzależniona jest od liczby mieszkańców jednak nie mniej niż 3 i nie więcej niż 6

     • Bundesrat nie pochodzi z wyborów – jego członków delegują rządy poszczególnych landów (z reguły – jest to premier danego landu oraz kilku ważniejszych ministrów)

     • Bundesrat nie ma żadnej kadencji – jest to ciało o charakterze permanentnym, jego członkowie zmieniają się w rytmie zmian rządowych na szczebli poszczególnych landów

5. Geneza dwuizbowości w Polsce

   • Konstytucje: marcowa i kwietniowa przewidywały istnienie Sejmu i Senatu

     • obie konstytucje przyznawały Sejmowi pozycję silniejszą

   • Po II wojnie, w referendum z 1946 r. odrzucono Senat (referendum było sfałszowane)

   • Dyskusja nad przywróceniem dwuizbowości powraca w czasie obrad Okrągłego Stołu

     • propozycja utworzenia Senatu jako efekt kompromisu politycznego

     • Senat wybrany w 1989 r. w całkowicie wolnych wyborach

6. Jakiego rodzaju relacje mogą zachodzić pomiędzy izbami parlamentu?

Izby parlamentu mogą być równouprawnione – do podjęcia decyzji państwowych potrzebna jest wówczas zgoda obu izb i ich jednorodne działanie

Może również występować brak równouprawnienia izb – najczęściej pozycja słabsza (podporządkowana) przypada izbie drugiej. Kompetencje izby drugiej są zazwyczaj ograniczone – w systemie parlamentarnym bierze ona udział tylko w procesie ustawodawczym, a wyjątkowo kreacyjnym. Funkcja kontrolna przypada zazwyczaj wyłącznie izbie pierwszej.

1. Co to jest dwuizbowość nierównorzędna? (supremacja Sejmu nad Senatem)

   1. Dwuizbowość nierównorzędna (niepełna) wynika z braku równouprawnienia izb parlamentu – zróżnicowania kompetencji. W Polsce pozycja izby silniejszej przyznana jest Sejmowi, a wyraża się to przede wszystkim w treści Konstytucji, która powierza władzę ustawodawczą wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale:

      • sprawowanie kontroli nad działalnością rządu należy tylko do Sejmu

      • powoływanie rządu, egzekwowanie jego odpowiedzialności należy tylko do Sejmu

      • kompetencje Senatu mieszczą się w modelu tzw. izby refleksji

      • Sejm, o ile jest w stanie zbudować odpowiednią większość – może narzucić Senatowi swoje stanowisko

      • byt Senatu jest uzależniony od losów Sejmu (powiązanie formalne)

2. Do czego odnosi się pojęcia „izba refleksji”. Uzasadnij

   1. Pojęcie „izba refleksji” odnosi się do Senatu. Prof. Banaszak mówi tak o Senacie ze względu na kompetencję przyznaną Senatowi do weta ustawodawczego, które daje możliwość ponownego przeanalizowania przez Sejm treści przyjętych rozwiązań prawnych.

      Wynika to z faktu, że od Senatu oczekuje się większego doświadczenia

3. Skład organów władzy ustawodawczej w Polsce (obecny Parlament):

   • Sejm – 460 posłów – wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, proporcjonalnych i równych, w głosowaniu tajnym – Sejm posiada przedstawicielski charakter, posłowie muszą być wybierani w oparciu o kryterium terytorialne, wybory muszą się odbywać w wielomandatowych okręgach, których liczba wynika z liczby ludności a rozdział mandatów dokonywany jest pomiędzy konkurujące partie na zasadzie proporcjonalności.

   • Senat – 100 senatorów – wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Swoboda regulacyjna ustawodawcy wynika tu z braku koncepcji co do tego, jaki ma być charakter ustrojowy Senatu.

4. Wymień kompetencje Sejmu

   • funkcja ustawodawcza

   • funkcja kreacyjna

   • funkcja kontrolna

5. Na czym polega funkcja ustawodawcza Sejmu

Funkcja ustawodawcza polega na obowiązku parlamentu do stanowienia ustaw jako podstawowych i powszechnie obowiązujących aktów prawnych. Jest to podstawowe zadanie Sejmu.

1. Na czym polega funkcja kreacyjna Sejmu

   • Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.

   • Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa NIK, RPO i GIODO.

   • Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa NBP.

   • Sejm powołuje także członków TK i TS, część składu KRdRiT, KRdS i RPP.

2. Na czym polega funkcja kontrolna Sejmu?

   • na sprawowaniu kontroli nad działalnością rządu w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

   • Konstytucja daje Sejmowi także kontrolę nad działalnością samorządu terytorialnego.

   • Funkcję kontrolną Sejm realizuje poprzez:

     • interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących kierowane do Premiera lub poszczególnych ministrów,

     • wyrażanie Radzie Ministrów wotum nieufności,

     • wyrażanie wotum nieufności ministrowi,

     • wyrażanie wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów,

     • rozpatrywanie sprawozdań NIK, KRdRiT, GIODO, wysłuchanie corocznej informacji RPO

     • Funkcje kontrolną Sejm sprawuje także poprzez komisje parlamentarne, których zadaniem jest rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów.

3. Wymień kompetencje Senatu

   • udział w ustawodawstwie

   • udział w sejmowej funkcji kreacyjnej:

     • powoływanie niektórych konstytucyjnych organów państwowych (Prezes NIK, RPO, 1 członek KRdRiT, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej

Sejm nie uczestniczy w wykonywaniu funkcji kontrolnych wobec rządu, nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej

1. W jakich przypadkach wymagana jest zgoda obu izb?

   • przy zmianie Konstytucji

   • przy wyrażaniu zgody na przyjęcie umowy ratyfikowanej

2. Na czym polega formalne powiązanie Sejmu i Senatu?

   1. Byt Senatu jest uzależniony od losów Sejmu – kadencje obu izb są wyznaczane czasokresem kadencji Sejmu. Rozwiązanie Sejmu powoduje też rozwiązanie Senatu.

3. Co to jest Zgromadzenie Narodowe?

   1. Zgromadzenie Narodowe jest odrębnym organem konstytucyjnym o własnych kompetencjach, złożonym w obu izb parlamentu (Sejmu i Senatu).

      Zgromadzenie Narodowe wykonując swoje kompetencje działa jako jedno ciało parlamentarne, składające się z posłów i senatorów, którzy obradują i głosują wspólnie i których należy traktować jako członków Zgromadzenia.

4. Charakter ustrojowy Zgromadzenia Narodowego

   1. Określenie charakteru ustrojowego Zgromadzenia Narodowego nie zostało dokonane w Konstytucji, Zgromadzenie jednak posiada własne kompetencje, określone w Konstytucji, a przy ich wykonywaniu działa jako jedno ciało parlamentarne, bez rozróżniania posłów i senatorów.

      W swej istocie ZN składa się z posłów i senatorów, którzy obradują i głosują wspólnie i których należy traktować jako członków Zgromadzenia – które należy traktować jako wyodrębniony organizacyjnie i kompetencyjnie organ.

5. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy:

   1. Marszałek Sejmu, lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu

6. Organizacja wewnętrzna Zgromadzenia Narodowego

   • Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu, lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu

   • Formą działania Zgromadzenia Narodowego są wspólne obrady pełnego składu obu izb – jako ciała jednolitego

7. Wymień kompetencje Zgromadzenia Narodowego

Zgromadzenie Narodowe działa w przypadkach określonych w Konstytucji. Kompetencje Zgromadzenia mają charakter enumeratywny, a są to:

• przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego prezydenta

• stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (nie dotyczy to sytuacji, gdy ta niezdolność ma charakter przejściowy

• stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed TS

• wysłuchiwanie orędzia prezydenta.

1. Kadencja – zdefiniuj pojęcia

   1. Kadencja to okres, na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw i w jakim realizuje on swe zadania funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z jednych wyborów.

2. Istota kadencyjności

   1. Kadencyjność jest koniecznym elementem przedstawicielskiego charakteru Sejmu (Senatu), gdyż tylko okresowa i poddana sztywnym procedurom odnawialność składu parlamentu może mu nadawać charakter rzeczywiście reprezentatywnego.

3. Treść zasady kadencyjności

   • nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry określonych ram czasowych

   • wymienione ramy nie mogą przekraczać rozsądnych granic

   • kadencyjność oznacza nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewnią ukonstytuowanie nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząć wykonywanie swoich funkcji bez zbędnej zwłoki

4. Kadencja Sejmu i Senatu

   1. Sejm i Senat są wybierane na 4 letnie kadencje. Kadencja Sejmu kończy się w dniu poprzedzającym pierwsze posiedzenie Sejmu następnej kadencji. Kadencja Senatu jest podporządkowana kadencji Sejmu. Rozpoczyna się i kończy w dniu rozpoczęcia i zakończenia kadencji Sejmu. W przypadku skrócenia kadencji Sejmu – skróceniu ulega również kadencja Senatu.

5. Sposoby obliczania biegu kadencji

   • W Polsce obowiązywała zasada, że kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia wyborów, a kolejne wybory muszą się odbyć już po upływie kadencji. Możliwe tu było precyzyjne dochowanie 4-letniego okresu kadencji, ale powodowało powstanie okresu międzykadencyjnego, w czasie którego parlamentu nie było.

   • Obecnie w Polsce przejmuje się drugi sposób, który polega na ścisłym powiązaniu upływającej i rozpoczynającej się kadencji. Nowa kadencja rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu (w tym samym dniu rozpoczyna się kadencja Senatu), a stara trwa do chwili zebrania się nowego parlamentu. W konsekwencji parlament może istnieć nieprzerwanie i ulega likwidacji okres międzykadencyjny

6. W jakich warunkach Konstytucja przewiduje przedłużenie kadencji Sejmu i Senatu?

   1. Tylko w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych. Istnieje bowiem zakaz przeprowadzania wyborów w okresie:

      • obowiązywania stanu nadzwyczajnego

      • i okresie 90 dni po jego zakończeniu.

Poza tym przedłużenie kadencji mogło by nastąpić tylko na podstawie specjalnie w tym celu uchwalonej ustawy zmieniającej konstytucję i na stałe ustanawiającą dłuższą kadencję lub też jednorazowo zawieszającą stosowanie zasady czteroletnich pełnomocnictw parlamentu i ustalającej późniejszy termin upływu kadencji

1. W jakich warunkach dopuszczalne jest skrócenie kadencji? Kto może je zarządzić?

   1. Skrócenie kadencji Sejmu może nastąpić z zastosowaniem dwóch procedur:

      • samorozwiązanie – wynika z własnej decyzji Sejmu

        • uchwałę taką Sejm musi podjąć większością min. 2/3 głosów ustawowej liczby posłów

        • uchwała taka może być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu (z wyjątkiem skrócenia kadencji w czasie stanu nadzwyczajnego o 90 dni po jego ustaniu)

        • pełnia decyzji należy tu do Sejmu, mimo iż razem z Sejmem skróceniu ulega kadencja Senatu

      • rozwiązanie – mocą decyzji prezydenta – jest to klasyczny instrument zachowania równowagi między legislatywą a egzekutywą. Rozwiązanie Sejmu (i Senatu) może nastąpić:

        • obligatoryjnie – w procesie tworzenia rządu – w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta, lun niezdolności do wybrania własnego rządu

        • fakultatywnie – w procesie uchwalania ustawy budżetowej – w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4 miesięcy

2. Jak wygląda procedura rozwiązania Sejmu?

   • rozwiązanie dokonywane jest w formie zarządzenia prezydenta

   • tylko w przypadkach określonych w Konstytucji

   • konieczne jest uprzednie zasięgnięcie opinii marszałków Sejmu i Senatu (niewiążąca)

   • nie wymaga kontrasygnaty

3. Wymień skutki prawne skrócenia kadencji

   • przedterminowe zarządzenie wyborów przez prezydenta

   • przedterminowe przeprowadzenie wyborów do Sejmu i Senatu – w ciągu 45 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sejmu o samorozwiązaniu lub zarządzenia prezydenta o rozwiązaniu Sejmu

4. Kiedy rozwiązanie Sejmu jest niedopuszczalne?

   1. W czasie trwania stanu nadzwyczajnego oraz w okresie 90 dni po jego ustaniu

5. Na czym polega zapewnienie Sejmowi silniejszej pozycji wobec prezydenta w systemie hamulców i równowagi?

   1. Dopóki w Sejmie istnieje większość zdolna do wyłonienia lub poparcia rządu, oraz do terminowego uchwalenia ustawy budżetowej – prezydent nie ma możliwości jego rozwiązania.

6. Na czym polega zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych?

   1. Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych polega na przerwaniu materialnej ciągłości prac parlamentu – wszelkie sprawy, wnioski, przedłożenia niezakończone w Sejmie czy w Senacie traktuje się jako ostatecznie załatwione w sensie niedojścia do skutku.

      Istota tej zasady – uwolnienie nowego parlamentu od konieczności zajmowania się zaległościami. ZASADA TA DOTYCZY TYLKO PARLAMENTU

7. Wyjątki od zasady dyskontynuacji prac parlamentarnych dotyczą

   • projektu ustawy wniesionego z inicjatywy obywatelskiej

   • sprawozdania sejmowej komisji śledczej, którego nie zdążono rozpatrzyć na posiedzeniu Sejmu

   • niezakończonego postępowania w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej

   • niezakończonego postępowania w sejmowej Komisji ds. UE

8. Pierwsze posiedzenie Sejmu – kto je zwołuje, kiedy i jaka jest jego treść?

   • Pierwsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji zwołuje prezydent w okresie 30 dni (15 dni, gdy poprzednia kadencja była skrócona)

   • Treścią pierwszego posiedzenia jest ukonstytuowanie się nowo wybranego Sejmu lub Senatu, czyli uzyskanie przez izbę zdolności do samodzielnego działania:

     • Pierwszemu posiedzeniu przewodniczy marszałek senior - najstarszy wiekiem poseł

     • rozpoczyna się od ślubowania posłów – od tego momentu mogą wykonywać mandat

     • przeprowadzenie wyboru marszałka Sejmu

     • wybór wicemarszałków i sekretarzy Sejmu

Od tego momentu parlament jest ukonstytuowany, choć nie ma jeszcze wszystkich organów. Na pierwszym posiedzeniu składana jest jeszcze dymisja urzędującej Rady Ministrów.

1. Na czym polega zasada sesyjności prac parlamentu?

   1. W ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze odcinki czasowe (sesje), w ramach których izby mogą zbierać się na posiedzenia plenarne. W okresie międzysesyjnym nie ma możliwości zwołania izby (z wyjątkiem sesji nadzwyczajnej). W okresie międzysesyjnym kompetencje

      Prawo zwołania sesji przypada głowie państwa. W ramach sesji możliwe jest dopiero zwoływanie posiedzeń izby przez jej prezydium lub przewodniczącego

2. Na czym polega zasada permanencji prac parlamentu?

   1. Kadencja parlamentu ma charakter jednolity – nie istnieje podział na sesje i okresy międzysesyjne. W całym okresie kadencji przewodniczący izby lub jej prezydium może zwołać jej posiedzenia (w każdej chwili) – więc wyeliminowany został wpływ organu pozaparlamentarnego na tok praz parlamentu.

      W Polsce Sejm i Senat obradują na posiedzeniach

3. Co to jest posiedzenie Sejmu?

   1. Jest to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym. Ramy czasowe posiedzenia wyznaczone są przez porządek dzienny – parlament obraduje tak długo, aż porządek dzienny zostanie wyczerpany. (Posiedzenie może być kilkudniowe).

      Posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub przez izbę. Samo zwoływanie posiedzeń Sejmu należy do Marszałka Sejmu.

4. Ustalanie porządku posiedzeń Sejmu

   • posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub całą izbę

   • Zwołanie posiedzeń sejmu należy do Marszałka Sejmu

   • porządek dzienny ustala marszałek Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów

   • kluby, koła poselskie, lub grupy min. 15 posłów mogą zgłaszać wnioski o uzupełnienie porządku dziennego

     • propozycje te są przedmiotem obrad Konwentu Seniorów. Jeśli KS nie jest w stanie wyrazić jednolitej opinii – sprawa zmiany porządku staje się przedmiotem głosowania w Sejmie

     • w takiej sytuacji Marszałek Sejmu ma 6 m-cy na przedstawienie Sejmowi tej sprawy (tzw. „zamrażarka”)

5. Istota tzw. „zamrażarki” Marszałka Sejmu

   1. Tzw. „zamrażarka” pozwala Marszałkowi kontrolować aktualny przedmiot obrad parlamentarnych. Służy uniknięciu wstępnych debat sejmowych nad kształtem porządku dziennego kolejnych posiedzeń. Wymaga przy tym od Marszałka zachowania politycznej neutralności.

6. Zasada jawności praw parlamentarnych obejmuje:

Posiedzenia Sejmu i Senatu są jawne. Zasada ta ma charakter zupełny i obejmuje:

• jawność i publiczność obrad – stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji przebiegu obrad przez publiczność, media

• dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu

• następczą dostępność dokumentów i materiałów rejestrujących przebieg obrad

1. W posiedzeniach Sejmu (Senatu) może brać udział:

   1. Prezydent, PRM, inni członkowie rządu, prezes TK, I prezes SN, prezes NIK, RzPO, prezes NBP. Mają oni prawo do zabierania głosu poza kolejnością.

2. W jaki sposób Sejm podejmuje uchwały?

Zawsze głosowania jawne, przez podniesienie ręki i jednocześnie za pomocą kart.

• zwykłą większością głosów, w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów. Zwykła większość polega na tym, że głosów „za” musi być więcej niż „przeciw”. Głosów wstrzymujących się nie bierze się pod uwagę.

• niekiedy postanowienia Konstytucji wymagają większości bezwzględnej – suma głosów „za” musi być większa niż „przeciw” i „wstrzymujących się” razem wziętych, przy obecności min. połowy ustawowej liczby posłów

• niekiedy wymagana jest większość kwalifikowana – liczba głosów „za” musi osiągnąć pewien ułamek ogólnej liczny głosujących

1. Scharakteryzuj organizację wewnętrzną parlamentu

   1. Parlament funkcjonuje w oparciu o sformalizowaną strukturę organów wewnętrznych. Organy te muszą zapewniać efektywność prac parlamentarnych, a przy tym umożliwiać wszystkim liczącym się ugrupowaniom parlamentarnym wpływanie na te prace. Organy wewnętrzne parlamentu można sklasyfikować wg. poniższych kryteriów:

      • organy kierownicze

        • marszałek Sejmu (Senatu)

        • Prezydium Sejmu (Senatu)

        • Konwent Seniorów

      • organy pomocnicze

        • komisje sejmowe (senackie)

        • w ramach izby – sekretarze Sejmu (Sejmu)

Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów i komisje są organami izb – mogą więc składać się wyłącznie z posłów (senatorów), a ich skład personalny musi być kształtowany bezpośredni przez Sejm (Senat)

• struktury organizacyjne posłów (senatorów)

  • kluby poselskie

  • koła i zespoły

Tworzone są dla wypracowywania wspólnego stanowiska i politycznego przygotowania spraw, które mają być przedmiotem obrad izby, czy jej organów.

1. Podaj klasyfikację organów wewnętrznych Sejmu i wymień, do którego rodzaju należą konkretne organy Sejmu

   • organy kierownicze

     • marszałek Sejmu (Senatu)

     • Prezydium Sejmu (Senatu)

     • Konwent Seniorów – szczególny organ polityczno-doradczy

   • organy pomocnicze

     • komisje sejmowe (senackie)

     • w ramach izby – sekretarze Sejmu (Sejmu)

   • struktury organizacyjne posłów (senatorów)

     • kluby poselskie

     • koła i zespoły

2. Marszałek Sejmu – tryb wybierania

   • wybierany przez Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji

   • kandydaturę może zgłaszać grupa min. 15 posłów

   • wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej 50% ustawowej liczby posłów

   • wybór dokonywany jest wg kryteriów politycznych – stanowisko marszałka przypada ugrupowaniu wchodzącemu w skład koalicji większości

   • marszałków wybiera się na okres całej kadencji

3. Wicemarszałek Sejmu – tryb wybierania

   • wybierany przez Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji

   • kandydaturę może zgłaszać grupa min. 15 posłów

   • wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej 50% ustawowej liczby posłów

   • regulamin nie określa ich liczby – każdorazowo decyduje o tym Sejm

   • stanowiska wicemarszałków powierza się przedstawicielom pozostałych liczących się ugrupowań (zwyczajem jest uwzględnienie reprezentacji opozycji)

   • wicemarszałków wybiera się na okres całej kadencji

4. Jak jest uregulowana kwestia odwołania marszałka Sejmu?

   1. Przepisy nic nie mówią o możliwości odwołania marszałka Sejmu, ani wicemarszałków, ale też tego wyraźnie nie zakazują – przyjmuje się więc, że odwołanie marszałka nie jest zakazane. Jedyny dotąd przypadek odwołania marszałka dotyczy odwołania wicemarszałka A. Leppera w 2001 r.

5. Na czym polega funkcja Marszałka Sejmu?

   1. Marszałek Sejmu jest jednoosobowym organem kierowniczym izby – i w tym charakterze przysługuje mu szereg kompetencji.

6. Wymień kompetencje Marszałka Sejmu, jako organu kierowniczego izby (kompetencje wewnętrzne):

   • reprezentowanie Sejmu

     • przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym konstytucyjnym organom

     • stanie na straży praw i godności sejmu (kompetencja do wyrażania opinii w przedmiocie rozwiązania Sejmu przez prezydenta

   • prowadzenie spraw z zakresu stosunków z instytucjami oraz innymi organami UE

   • zwoływanie posiedzeń Sejmu, w tym

     • wstępne ustalanie porządku dziennego posiedzenia

     • przewodniczenie obradom Sejmu podczas posiedzenia, dyscyplinowanie należytego przebiegu posiedzenia

   • kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów

   • czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu, w szczególności nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym, decydowanie o sposobie przeprowadzenia pierwszego czytania projektów ustaw lub uchwał

   • udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, m.in. czuwanie nad wykonywaniem przez organy administracji rządowej i samorządowej ich obowiązków wobec posłów

   • administrowanie Sejmem, w tym powoływanie i odwoływanie szefa Kancelarii Sejmu, oraz zastępców szefa Kancelarii Sejmu

7. Wymień tzw. zewnętrzne kompetencje Marszałka Sejmu

   • jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego

   • sprawuje zastępstwo prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu, lub w razie opróżnienia urzędu prezydenta

   • zarządza wybory prezydenckie

8. Wymień kompetencje wicemarszałków Sejmu

   • są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów

   • są zastępcami marszałka w zakresie jego wewnątrzsejmowych zadań.

W odniesieniu do kompetencji zewnętrznych marszałka Sejmu – zastępuje go na ogół Marszałek Senatu

1. Scharakteryzuj Prezydium Sejmu

   1. Prezydium Sejmu jest kierowniczym organem kolegialnym Sejmu, reprezentującym najważniejsze ugrupowania polityczne Sejmu, a składa się z marszałka i wicemarszałków. Podstawą jego istnienia jest regulamin sejmowy (nie jest organem konstytucyjnym). Funkcjonuje w sposób ciągły, przez cały czas trwania kadencji. Nie ma prawnej możliwości odwołania Prezydium jako takiego (bądź równoczesnego odwołania wszystkich jego członków).

2. Wymień kompetencje Prezydium Sejmu

   • związane z organizacją prac

     • ustalanie planu prac Sejmu (konieczna opinia Konwentu Seniorów)

     • ustalanie tygodni, w których mają się odbywać posiedzenia

     • ustalanie terminów odbywania posiedzeń Sejmu (ale decyzja o zwołaniu posiedzeń należy do marszałka

   • związane z pracami organów Sejmu

     • organizowanie współpracy pomiędzy komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działań

   • związane z tokiem prac sejmowych

     • m.in. opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw i uchwał

   • związane z sytuacją prawną posłów

     • m.in. stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowej

     • decydowanie o sprawach diet i ryczałtów poselskich i in.

   • związane z regulaminem Sejmu

     • dokonywanie jego wykładni i inicjowanie zmian

     • określanie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i korzystania z pomocy ekspertów

3. Konwent Seniorów – istota

   1. Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych.

4. Jaki jest charakter polityczny Konwentu Seniorów

   1. Jest to organ polityczny, w ramach którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu. W Konwencie Seniorów reprezentowane są wszystkie podstawowe ugrupowania sejmowe.

5. Wymień skład i funkcje Konwentu Seniorów

   • skład Konwentu Seniorów – wszystkie podstawowe ugrupowania polityczne

     • marszałek

     • wicemarszałkowie Sejmu

     • przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich

     • przedstawiciele porozumień liczących min. 15 posłów

     • przedstawiciele kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą

   • kompetencje Konwentu Seniorów jest tylko organem doradczym wobec Prezydium Sejmu, i jako taki wydaje opinie dot. wszystkich podstawowych kwestii związanych z przebiegiem posiedzeń Sejmu i składem jego organów, m.in.

     • projektów porządku dziennego i terminów posiedzeń Sejmu

     • tryby dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego

     • wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów

6. Na czym polega personalne powiązanie Konwentu Seniorów i Prezydium Sejmu?

   1. Zarówno w skład Konwentu Seniorów, jak i Prezydium Sejmu wchodzą: marszałek i wicemarszałkowie Sejmu.

7. Co to są komisje sejmowe?

Komisje Sejmowe są organami wewnętrznymi Sejmu powołanymi do rozpatrywania, opiniowania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, oraz wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejmu, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu. Są to organy pomocnicze Sejmu, które przygotowują tylko akty i rozstrzygnięcia, które są następnie podejmowane przez Sejm

Komisje Sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności poszczególnych organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organów i organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu.

Sejm jest zobowiązany powołać komisje stałe, oraz może powołać komisje nadzwyczajne.

1. Wymień rodzaje znanych ci komisji sejmowych

   • komisje stałe – ich utworzenie (25 komisji) przewiduje regulamin Sejmu, w tym:

     • komisje resortowe (19 komisji) – rozdział zadań pomiędzy poszczególne komisje następuje w oparciu o kryterium przedmiotowe. Np. Komisja Obrony Narodowej, Komisja Spraw Administracji, Komisja ds. UE.

     • komisje funkcjonalne (6 komisji) – zakres ich działania wiąże się z realizowanymi przez Sejm poszczególnymi funkcjami, np. Komisja Ustawodawcza, Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich, Komisja Etyki Poselskiej

   • komisje nadzwyczajne – są tworzone przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą, lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb działania komisji nadzwyczajnych. Zasadą jest, że komisja nadzwyczajna zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji. Zadaniem komisji nadzwyczajnej może być również przygotowanie określonych spraw i materiałów związanych z wykonywaniem przez Sejm funkcji kontrolnej, śledczej.

2. Podstawowe ograniczenie w tworzeniu komisji sejmowych

   1. Komisje sejmowe mogą być tworzone tylko w ramach kompetencji wykonywanych przez Sejm. Komisja nie może otrzymać zadań, które przekraczały by kompetencje Sejmu, lub wkraczały by w kompetencje zarezerwowane dla innych organów państwowych.

3. Wyjaśnij, co to jest stała komisja sejmowa i jakie ma zadania

   1. Stałe komisje sejmowe to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Sejm ma obowiązek ich utworzenia, a istnieją one przez okres całej kadencji. Najważniejsze zadania:

      • rozpatrywanie projektów ustaw i uchwał,

      • rozpatrywanie uchwał Senatu o wniesieniu poprawek do tekstu ustawy uchwalonej przez Sejm lub jej odrzuceniu oraz wniosków Prezydenta o ponownym rozpatrzeniu ustawy przez Sejm,

      • rozpatrywanie i opiniowanie założeń projektów ustaw i uchwał,

      • rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej,

      • analizowanie działalności poszczeg. działów administracji i gospodarki państwowej,

      • rozpatrywanie sprawy związane z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, a także z realizacją uchwalonych przez siebie dezyderatów,

      • opiniowanie wniosków Prezydium Sejmu w sprawie wyboru, powołania lub odwołania przez Sejm poszczególnych osób na określone stanowiska państwowe.

4. Funkcje komisji sejmowych

   • funkcja ustawodawcza (jako organ pomocniczy)

     • przygotowywanie rozstrzygnięć, które zapadną na posiedzeniach plenarnych Sejmu

     • formułowanie wniosków, sprawozdań, opinii

   • funkcja powoływania innych organów sejmowych

     • formułowanie ocen i opinii, ale z uwagi na polityczny charakter - decyzje zapadają w klubach poselskich

   • funkcja kontrolna

5. Skład komisji sejmowych

   • Komisie sejmowe mogą składać się wyłącznie z posłów.

   • Skład osobowy wybierany jest przez Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów.

   • W każdym czasie możliwe jest dokonanie zmiany składu komisji.

   • Zasadą jest reprezentacja wszystkich klubów poselskich – w każdej komisji zasiada więc też opozycja.

   • Zasadą jest też, że każdy poseł zasiada w przynajmniej 1 komisji sejmowej. O włączeniu posła do konkretnej komisji sejmowej decydują władze klubu, do którego poseł należy.

   • Pracami komisji kieruje jej prezydium – wybrane przez komisję

   • komisje mogą powoływać ze swojego składu podkomisje o stałym lub nadzwyczajnym charakterze (stałe – za zgodą Prezydium Sejmu)

   • w pracach komisji uczestniczą w sposób stały eksperci – wybrani spośród pracowników Kancelarii Sejmu, jak i z zewnątrz

6. Na czym polega funkcja sekretarzy Sejmu?

   1. Sekretarze Sejmu są to posłowie (20), wybierani przez Sejm. pełnią zadania pomocnicze przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka, w szczególności prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów składane na piśmie, obliczają głosy.

      Nie przysługują im żadne kompetencje, więc nie są zaliczani do organów Sejmu.

7. Wskaż istotne różnice szczegółowe w strukturze organizacyjnej Sejmu i Senatu

   • Senat ma ograniczoną liczbę wicemarszałków – maksymalnie 4

   • odmienna struktura komisji stałych – regulamin przewiduje 14 komisji, w tym 3 o charakterze funkcjonalnym; zakres działania komisji problemowych musi uwzględniać fakt, że Konstytucja nie przyznaje Senatowi uprawnień kontrolnych wobec rządu

   • brak możliwości powołania w senacie komisji śledczej (wynika z braku funkcji kontrolnej Senatu)

8. Wymień i uzasadnij, jaka zasada reguluje stosunki Sejm-Senat

Zasada supremacji Sejmu nad Senatem – pozycja izby silniejszej przyznana jest Sejmowi – władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością władzy wykonawczej należy już tylko do Sejmu.

Ponadto Sejm, przy odpowiedniej większości może narzucić Senatowi swoje stanowisko w kwestii ustawodawczej.

1. Scharakteryzuj kluby i koła w Sejmie (Senacie)

   1. Kluby i koła poselskie (senatorskie) są formami politycznej organizacji posłów (senatorów). Muszą grupować członków prezentujących określoną, wspólną linię polityczną w izbie.

      Rola (istota) klubów i kół – stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć. W ramach klubów (kół) formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań wobec kwestii rozpatrywanych przez parlament. Ustalenia klubowe w znacznym stopniu determinują sposób głosowania parlamentarzystów.

      • Dla zorganizowania klubu – potrzeba min. 15 posłów bądź 7 senatorów.

        • kluby, z mocy prawa są reprezentowane w Konwencie Seniorów

        • z mocy zwyczaju parlamentarnego – są reprezentowane w składzie Prezydium Izby i komisji

        • w ramach klubu mogą powstawać wewnętrzne koła, zespoły i inne formacje

      • Mniej liczne ugrupowanie mogą zorganizować jedynie koło poselskie lub senatorskie.

        • Przedstawiciele kół nie zawsze znajdują miejsce w Konwencie Seniorów ani we wszystkich komisjach.

      Poseł (senator) może należeć tylko do jednego koła czy klubu, choć nie ma zakazu zmiany barw klubowych w trakcie trwania kadencji.

2. Na czym polega istota dyscypliny klubowej?

   1. Dyscyplina klubowa jest spoiwem i gwarantem jedności klubowej, a jej istota polega na założeniu, że stanowisko wypracowane w ramach klubu będzie reprezentowane przez jego członków w debatach i głosowaniach.

      Klub, w sprawach najważniejszych, podejmuje uchwały zobowiązujące członków do głosowania w sposób ustalony (uchwały takie nie są prawnie wiążące).

      Naruszenie dyscypliny klubowej może skutkować brakiem poparcia w następnych wyborach, wycofanie posła ze składu atrakcyjnej komisji, wykluczenie z klubu.

3. Jakie znaczenie można przypisywać pojęciu „mandat parlamentarny”?

   • jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców

   • jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty

   • jako określenie funkcji członka parlamentu

4. Co to jest mandat parlamentarny?

   1. Mandat – jest to upoważnienie uzyskane w wyniku wyborów do działania w imieniu narodu

5. Z jaką chwila parlamentarzysta uzyskuje pełne uprawnienia i obowiązki wynikające z uzyskanego mandatu?

   1. Po przystąpieniu do wykonywania mandatu – a to następuje z chwila złożenia ślubowania (z reguły na pierwszym posiedzeniu izby). Mandat trwa przez całą kadencję i wygasa wraz z jej zakończeniem

6. W jakich sytuacjach mandat parlamentarny może wygasnąć?

   • w razie odmowy złożenia ślubowania

   • utraty praw wybieralności

   • zrzeknięcia się mandatu

   • śmierci

   • objęcia stanowiska dotkniętego zasada niepołączalności

   • uznanie za winnego złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego

7. W jakich sytuacjach może nastąpić pozbawienie parlamentarzysty mandatu?

   • pozbawienie mandatu jest możliwe tylko w sytuacji, gdy poseł (senator) naruszył zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, albo zakaz nabywania takiego majątku

   • pozbawienie mandatu może być orzeczone tylko przez TS

   • poseł (senator) może być pociągnięty do odpowiedzialności przez TS uchwałą Izby, podjętą na wniosek Marszałka Izby.

8. Wymień rodzaje mandatu parlamentarnego (ze względu na stosunek posła do wyborców)

   • mandat imperatywny (związany) – historycznie pierwszy – sytuuje posła na pozycji reprezentanta tych i tylko tych przedstawicieli, którzy go wybrali – a więc swojego okręgu wyborczego.

     • pojawia się tu węzeł prawnej zależności między posłem a jego wyborcami

     • poseł jest prawnie związany wolą swych wyborców i ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania (może być odwołany)

   • mandat wolny – idea mandatu wolnego sprowadza się do stwierdzenia, że naród oddaje kompetencje do działania tym osobom, które wydają się mu właściwe (stąd mandat musi być wolny)

     • poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (naród), a nie tylko tych, którzy go wybrali

     • nie istnieje prawna zależność posła od swoich wyborców

     • niedopuszczalne są jakiekolwiek nakazy, czy instrukcje wyborców

     • status posła jest uformowany w sposób zapewniający mi maksymalną niezależność i swobodę działania

9. W jaki sposób płaszczyzna polityczna modyfikuje koncepcję mandatu wolnego?

   • deputowany, chcąc być ponownie wybrany w kolejnych wyborach – pozostaje w kontakcie ze swoim okręgiem wyborczym

   • poseł, będąc powiązany z jakimś konkretnym ugrupowaniem politycznym, i które wysunęło jego kandydaturę w wyborach – chcąc utrzymać poparcie partii – godzi się na realia związane z tą zależnością (zwłaszcza – dyscyplina klubowa)

10. Wymień i wyjaśnij cechy mandatu parlamentarnego

    • uniwersalność – poseł reprezentuje cały naród (zbiorowy podmiot suwerenności, a nie poszczególne grupy wyborców, bądź ich organizacje)

    • niezależność – ani wyborcy, ani organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie, niedopuszczalne jest też tworzenie zależności pośrednich

    • nieodwołalność – ani wyborcy, ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła.

11. Przedstaw charakterystykę współczesnego mandatu parlamentarnego

    1. Do współczesnej charakterystyki wolnego mandatu coraz bardziej typowe staje się określenie go jako mandatu zawodowego. Oznacza to, że działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości parlamentarzystów. Następuje profesjonalizacja parlamentu:

       • powstaje klasa zawodowych polityków, którzy traktują to zajęcie w perspektywie całej swojej aktywności zawodowej – poseł nie łączy działalności politycznej z działalnością zawodową

       • podnoszą się kwalifikacje, wiedza i doświadczenie parlamentarzystów powtarzających kolejne kadencje

       • zaakcentowane są związki parlamentarzysty z ugrupowaniem, które go wysunęło w wyborach, co może osłabić niezależność parlamentarzysty

       • Mandat partyjny – zmienia się relacja pomiędzy wyborca a posłem. Mandatu praktycznie nie da się wykonywać poza partią – wiąże się to z marginalizacją, brakiem dostępu do pewnych informacji, materiałów

12. Istota i rodzaje gwarancji niezależności wykonywania mandatu parlamentarnego

    1. Istota gwarancji niezależności – z jednej strony utrudniają wywieranie na posła różnego rodzaju nacisków zewnętrznych, z drugiej strony – chronią go przed pokusami związanymi z konfliktem interesów.

       Najważniejsze gwarancje niezależności to:

       • immunitety parlamentarne

       • zasada niepołączalności

13. Immunitet parlamentarny – istota

    1. Jedna z podstawowych gwarancji niezależności wykonywania mandatu parlamentarnego. Polega na wykluczeniu bądź ograniczeniu odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa

14. Funkcje immunitetu parlamentarnego

    • ochrona niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu

    • ochrona niezależności i autonomii parlamentu jako takiego

15. Istota immunitety materialnego

    1. Istotą immunitetu materialnego jest wyłączenie karalności określonych czynów, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu materialnego spod działania materialnego prawa karnego, co oznacza, że czyn będący przestępstwem, jeśli popełni go zwykły obywatel, przestaje być przestępstwem, jeśli popełni go poseł czy senator – tym samym nie ma podstaw do ścigania i karania za taki czyn

16. Cechy immunitetu materialnego

    • charakter częściowy – obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego (pod warunkiem, że nie dochodzi przy tym do naruszenia praw osób trzecich

    • charakter bezwzględny (niewzruszalny) – nie ma żadnej procedury, w której możliwe było by jego uchylenie. Za działania objęte immunitetem materialnym poseł odpowiada tylko przez Izbą (odpowiedzialność regulaminowa)

    • charakter trwały – działa również po wygaśnięciu mandatu, ale tylko w odniesieniu do działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania mandatu

17. Ograniczenia zakresu immunitetu materialnego

    • immunitet materialny chroni tylko działalność mieszczącą się w granicach funkcji członka parlamentu

    • wykonywanie mandatu może następować tylko przy użyciu godziwych metod postępowania (np. nie jest chroniony czyn polegający na znieważeniu)

    • deputowany nie może naruszać prawa osób trzecich – naruszenie dóbr osobistych

18. Istota immunitetu formalnego

    1. Istotą immunitetu formalnego jest wyłączenie możliwości prowadzenia postępowania karnego przeciwko posłowi – odnosi się do wszelkich stadiów tego postępowania. Czyn popełniony przez posła jest przestępstwem, ale ograniczeniu, czy wyłączeniu ulega możliwość prowadzenia postępowania karnego

19. Ograniczenie przedmiotowe immunitetu formalnego

    1. Immunitet formalny nie dotyczy odpowiedzialności cywilnej, pracowniczej, zawodowej i podobnych

20. Cechy immunitetu formalnego

    • charakter zupełny

      • odnosi się do wszelkich czynów, które mogły by podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych przez posła, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu (odpowiedzialność karna, za wykroczenia, za naruszenie praw osób trzecich, popełnione przy wykonywaniu mandatu)

      • obejmuje wszystkie czyny popełnione przed uzyskaniem mandatu jak i w trakcie jego sprawowania (ale tylko czyny nie objęte immunitetem materialnym)

    • charakter względny – może zostać uchylony – w przypadku czynów popełnionych po uzyskaniu mandatu, oraz wcześniejszych, w stosunku do których nie wszczęto przed wyborami postępowania przeciwko osobie – za uprzednią zgodą Sejmu lub Senatu

    • charakter nietrwały – wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu – odpadają wówczas przeszkody w prowadzeniu przeciwko byłemu deputowanemu postępowania karnego

21. Zróżnicowanie sposobu ujęcia immunitetu formalnego ze względu na moment popełnienia czynu

    • jeżeli postępowanie karne przeciwko osobie zostało wszczęte przed wyborem danej osoby do parlamentu – postępowanie takie ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. Do jego zawieszenia dochodzi tylko wtedy, gdy izba zażąda tego przez podjęcie stosownej uchwały

    • w przypadku czynów popełnionych po uzyskaniu mandatu, a także czynów wcześniejszych, co do których nie wszczęto wcześniej postępowania – prowadzenie postępowania karnego jest niedopuszczalne nez uprzedniej zgody Sejmu, czy Senatu.

22. Formy uchylenia immunitetu formalnego, przewidziane przez przepisy konstytucyjne:

    • wyrażenie zgody przez zainteresowanego posła

    • uchylenie na mocy uchwały Sejmu, większością bezwzględną ustawowej liczby posłów (231 głosów w Sejmie, 51 w Senacie)

23. Zdefiniuj na czym polega nietykalność?

    1. Nietykalność oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody Sejmu (Senatu). Wyrażenie tej zgody następuje w formie uchwały odpowiedniej izby, podejmowanej odrębnie w przedmiocie uchylenia immunitetu.

24. Wymień rodzaje niepołączalności

    • Niepołączalność formalna – jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi

    • Niepołączalność materialna – jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej

25. Na czym polega niewybieralność?

    1. Niewybieralność oznacza wykluczenie zdolności określonej osoby do kandydowania w wyborach i objęcia mandatu z uwagi na inny pełniony urząd, funkcję, czy stanowisko.

       Urzędujący prezydent nie ma prawnej możliwości do objęcia mandatu parlamentarnego.

26. Na czym polega niepołączalność formalna?

    1. Niepołączalność formalna oznacza wykluczenie możliwości równoczesnego piastowania mandatu parlamentarnego i sprawowania innego urzędu, zajmowania stanowiska i innego zatrudnienia. Zainteresowanemu pozostawiana jest możliwość wyboru tego, z czego chce zrezygnować.

       Ordynacja wyborcza pozostawia dla parlamentarzysty termin 14 dni, od dnia wydania zaświadczenia o wyborze, na złożenie rezygnacji z zajmowanego stanowiska – w przeciwnym przypadku mandat wygasa. Wygaśnięcie mandatu nasąpi również wtedy, gdy deputowany w czasie sprawowania mandatu obejmie stanowisko objęte zakazem niepołączalności.

27. Podaj przykłady niepołączalności formalnej.

    1. Przykłady niepołączalności mandatu:

       • w Sejmie i w Senacie jednocześnie

       • z funkcją Prezesa NBP, Prezesa NIK, RzPO, Rządz, członka KRdRiT, Rady Polityki Pieniężnej, ambasadora, z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP

       • z funkcją Sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, żołnierza w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusza policji itp. Ustawa zwykła może ten katalog rozszerzać.

       • zakaz niepołączalności mandatu parlamentarnego nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej

28. Na czym polega niepołączalność materialna?

    1. Niepołączalność materialna oznacza zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu. Konstytucja wymienia tu:

       • zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach której osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego

       • zakaz nabywania składników tego majątku

       • zakaz członkowstwa w podmiotach gospodarczych z udziałem Skarbu Państwa lub mienia komunalnego

29. Wymień uprawnienia i obowiązki związane z wykonywaniem mandatu

    • związane z działalnością izby i jej organów

      • udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem (uprawnienie i obowiązek)

      • prawo zabierania głosu na posiedzeniach

      • prawo zgłaszania wniosków

      • prawo głosowania

      • prawo udziału w posiedzeniach komicji, których nie jest członkiem

    • związane z wykonywaniem mandatu

      • obowiązek informowania wyborców o swej pracy w izbie oraz o działalności izby

      • prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od członków RM i przedstawicieli właściwych instytucji, dot. spraw wynikających z wykonywania obowiązków parlamentarnych

      • prawo uzyskiwania informacji i materiałów do wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego

      • prawo podejmowania interwencji do załatwienia sprawy wniesionej przez wyborcę

      • prawo do zorganizowania w terenie biura poselskiego (senatorskiego), do zatrudniania tam pracowników i uzyskiwania na te cele środków z budżetu izby.

    • dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora

      • immunitet parlamentarny

      • zasada niepołączalności

      • prawo do diety parlamentarnej, prawo do bezpłatnych przejazdów

      • prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych

      • prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych

      • obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym

30. Omów kwestię odpowiedzialności posłów i senatorów

    • na płaszczyźnie prawno-karnej ulega istotnym ograniczeniom z uwagi na immunitet

    • w zakresie nieobjętym immunitetem - na płaszczyźnie cywilnej, pracowniczej, zawodowej i dyscyplinarnej – odpowiedzialność ponoszona przez parlamentarzystów jest taka jak wszystkich obywateli

    • posłowie i senatorowie nie ponoszą prawnej odpowiedzialności ani przed wyborcami (nie można ich odwołać przed upływem kadencji)

    • nie ponoszą odpowiedzialności prawnej przed swoim ugrupowaniem czy parlamentem jako takim (nie można posła pozbawić mandatu uchwałą izby)

    • jedyna możliwość pozbawienia mandatu

      • na podstawie orzeczenia TS, jeżeli poseł (senator) naruszy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania składników tego majątku

      • W razie prawomocnego skazania przez sąd na karę pozbawienia praw publicznych

    • za działalność parlamentarną i związaną z wykonywaniem mandatu posłowie i senatorowie podlegają odpowiedzialności przez Sejmem (Senatem) w zakresie działań, do których odnosi się immunitet materialny

31. Na czym polega odpowiedzialność regulaminowa posłów?

    1. Odnosi się do sytuacji, w której poseł:

       • nie wykonuje obowiązków poselskich,

       • zachowuje się w sposób niegodny posła,

       • naruszy lub niedopełnia niektórych obowiązków nałożonych przez ustawę o wykonywaniu mandatu posła i senatora

W takich sytuacjach Prezydium Sejmu lub Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich mogą, po wysłuchaniu zainteresowanego:

• zwrócić posłowi uwagę

• udzielić mu upomnienia lub nagany

• w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności – następuje obniżenie uposażenia i diety poselskiej

1. W jakiej sytuacji jest możliwe pozbawienie posła (senatora) mandatu parlamentarnego?

   • Na podstawie orzeczenia TS, jeżeli poseł, czy senator naruszy antykorupcyjne zakazy (zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego i zakaz nabywania składników tego majątku)

   • W razie prawomocnego skazania przez sąd na karę pozbawienia praw publicznych

2. Na czym polega szczególna rola w Sejmie Komisji Etyki Poselskiej?

   • jej szczególnym zadaniem jest opracowanie Zasad Etyki Poselskiej, które po uchwaleniu przez Sejm stają się podstawą oceny tego, czy zachowania posłów odpowiadają ich godności.

   • szczególny jest skład KEP – po jednym reprezentancie każdego klubu; oraz sposób wybierania (kandydatów zgłasza przewodniczący klubu, członek Komisji może wnieść sprzeciw wobec członkowstwa innego kandydata – wówczas uprawnieni muszą zgłosić nową kandydaturę)

Parlament. Funkcje

1. Wymień funkcje parlamentu

   • funkcja ustawodawcza – polega na stanowieniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego

   • funkcja kontrolna – polega na dokonywaniu samodzielnych ustaleń stanu faktycznego, dotyczącego funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im jednostek

     • z funkcji kontrolnej wynikają prawo żądania informacji i prawo żądania obecności ministrów i podległych im podmiotów

   • funkcja kreacyjna – polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, egzekwowaniu ich odpowiedzialności i na innych formach wpływu na skład personalny tych organów

2. Na czym polega wyłączność parlamentu w zakresie jego funkcji ustawodawczej?

   • żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba, że konstytucja dopuszcza to w sposób wyraźny

   • kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany

     • mogą polegać tylko na stanowieniu tzw. aktów podstawowych,

     • muszą być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zawężającej

3. W ramach funkcji ustawowej można wyróżnić:

   • funkcję ustrojodawczą – polegająca na stanowieniu norm konstytucyjnych

   • funkcje ustawodawczą sensu stricto – polegająca na stanowieniu ustaw zwykłych

4. Na czym polega prawo żądania wysłuchania?

   1. Prawo żądania wysłuchania towarzyszy ustalaniu faktów dotyczących funkcjonowania rządu i ministrów, a polega na dokonywaniu ocen i formułowaniu różnego rodzaju sugestii, do których adresaci powinni się ustosunkowywać.

      Te oceny i sugestie nie mają prawnie wiążącego charakteru, chociaż, ze względu na fakt politycznej odpowiedzialności rządu i ministrów przez Sejmem – mogą wywoływać poważny skutek na kierunek prac rządowych.

5. W jakich przypadkach parlament może wyjątkowo podejmować decyzje wykonawcze?

   • uprawnienia związane z wprowadzaniem bądź utrzymywaniem stanów nadzwyczajnych

     • tylko Sejm może wydać postanowienie o stanie wojny (gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie postanowienie takie wydać może prezydent RP)

     • tylko Sejm decyduje o zawarciu pokoju

     • Sejmowi musi zostać przedłożone rozporządzenie prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego – i ma on prawo uchylić takie rozporządzenie

     • zgoda Sejmu jest potrzebna do przedłużenia stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej

6. Kompetencje parlamentu wynikające z jego funkcji kreacyjnej

   • prezydent – Zgromadzenie Narodowe może uznać trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, może go też postawić w stan oskarżenia przed TK

   • Rada Ministrów – powoływana przy współdziałaniu większości sejmowej i prezydenta, Sejm może wyrazić RM konstruktywne wotum nieufności (tu: obowiązek dymisji rządu)

   • ministrowie (i inni członkowie RM) – Sejm może w każdym czasie wyrazić konstruktywne wotum nieufności

   • Trybunał Konstytucyjny – wszyscy jego członkowie są wybierani przez Sejm

   • Trybunał Stanu – wszyscy członkowie są wybierani przez Sejm, z wyjątkiem przewodniczącego (którym jest z urzędu I prezes SN)

   • Najwyższa Izba Kontroli – Prezes jest wybierany przez Sejm za zgodą Senatu

   • Rzecznik Praw Obywatelskich – jest wybierany przez Sejm za zgodą Senatu

   • Rzecznik Praw Dziecka – jest wybierany przez Sejm za zgoda Senatu

   • KRdRiT – 2 członków jest powoływanych przez Sejm, 1 – Senat, 2 – prezydenta

   • NBP – prezes jest powoływany przez Sejm;

     • Rada Polityki Pieniężnej (będąca jednym z organów NBP) – po 1/3 członków jest powoływanych przez Sejm i Senat

   • Krajowa Rada Sądownictwa – Sejm powołuje 4 członków, Senat – 2 członków

7. Tryb ustawodawczy dla ustaw zwykłych

   1. Tryb ustawodawczy to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku

      • inicjatywa ustawodawcza

      • rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i Ew. uchwalenie ustawy

      • rozpatrzenie ustawy przez Senat i Ew. uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości

      • rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzuceniu ustawy

      • podpisanie ustawy przez prezydenta

        • Ew. skierowanie ustawy do TK lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów

      • ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

8. Podmioty prawa inicjatywy ustawodawczej

   • posłowie – komisje sejmowe (z wyjątkiem śledczych) lub grupy min. 15 posłów

   • Senat – konieczna uchwała całej izby

   • prezydent

   • Rada Ministrów

   • grupa min. 100.000 obywateli (inicjatywa ludowa)

9. Tryb wnoszenia projektu w ramach inicjatywy ludowej

   • w celu przygotowania projektu ustawy i zgromadzenia niezbędnej liczby podpisów tworzy się komitet inicjatywy ustawodawczej

   • komitet ten jest złożony z min. 15 obywateli mających czynne prawo wyborcze

   • po zebraniu 1.000 podpisów przewodniczący komitetu informuje marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu

     • od tej chwili treść projektu nie może już ulegać zmianom

   • po zgromadzeniu 100.000 podpisów projekt jest przekazywany marszałkowi Sejmu

   • pierwsze czytanie zostaje przeprowadzone w terminie 3 miesięcy

10. W jakich sprawach niedopuszczalne jest wnoszenie projektu w ramach inicjatywy ustawodawczej?

    • w sprawach, w których konstytucja zastrzega wyłączność innym podmiotom

      • zmiana konstytucji

      • sprawy budżetowe

11. Podmiotowe ograniczenie prawa inicjatywy ustawodawczej

    • projekt ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, projektów wyznaczających sytuację finansów państwowych – inicjatywę ma tylko Rada Ministrów

    • projekt ustawy o zmianie konstytucji – inicjatywę posiada: min. 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat i prezydent

12. Uzasadnienie do projektu ustawy musi zawierać:

    • potrzebę i cel wydania ustawy

    • stan rzeczy w dziedzinie, która ma być uregulowana

    • różnice pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym

    • przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i prawne

    • założenia podstawowych aktów wykonawczych

    • wskazanie źródeł finansowania

    • oświadczenie o zgodności projektu z prawem UE

13. Rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm

Rozpatrzenie projektu przez Sejm odbywa się w trzech czytaniach, przedzielonych pracami komisji. Czytania polegają na prowadzeniu debaty nad projektem i podejmowaniu decyzji o jego dalszym losie.

• pierwsze czytanie może się odbyć na

  • posiedzeniu komisji sejmowej

  • lub na posiedzeniu plenarnym sejmu – ważne ze względu na swoja materię, min. zmiana konstytucji, ustawy dotyczące praw, wolności i obowiązków obywateli, ustawy budżetowe, podatkowe, kodeksy

• pierwsze czytanie obejmuje

  • uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę

  • pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy

  • debatę nad ogólnymi zasadami projektu

• jeżeli pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu – kończy się podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji lub o odrzuceniu go w całości

• prace w komisji lub kilku komisjach sejmowych

  • dyskusja nad projektem

  • wysłuchanie publiczne

  • przygotowanie stanowiska wobec projektu

  • przyjęcie sprawozdania o projekcie: przyjęcie projektu bez poprawek, z poprawkami lub odrzucenie projektu

• drugie czytanie – zawsze na posiedzeniu Sejmu

  • przedstawienie sprawozdania o projekcie

  • przeprowadzenie debaty i zgłaszanie poprawek i wniosków

  • prawo zgłaszania poprawek przysługuje grupom min. 15 posłów, Radzie Ministrów oraz wnioskodawcy

• w razie zgłoszenia poprawek – projekt kierowany jest ponownie do komisji

• trzecie czytanie

  • przedstawienie stanowiska komisji lub posła wobec zgłoszonych poprawek i wniosków

• głosowanie:

  • wniosku o odrzucenie projektu w całości

  • poprawek, w kolejności wg ich merytorycznego znaczenia

  • projektu w całości (z przyjętymi zmianami)

  • konieczna jest zwykła większość głosów przy obecności min. połowy ustawowej liczby posłów

• uchwaloną ustawę marszałek Sejmu kieruje do Senatu

1. Wyjaśnij na czym polega wysłuchanie publiczne w trybie ustawodawczym?

   1. Wysłuchanie publiczne polega na przedstawieniu, w ramach komisji, stanowiska wobec projektu ustawy przez podmioty, które w odpowiednim trybie i terminie zgłosiły zainteresowanie pracami nad projektem ustawy.

      Wysłuchanie następuje po pierwszym przedyskutowaniu projektu ustawy w komisji i stanowi jedną z form absorpcji działalności lobbingowej do formalnego trybu parlamentarnej procedury ustawodawczej

2. Rozpatrzenie projektu przez Senat

   • Marszałek Senatu kieruje tekst ustawy do właściwej komisji senackiej

     • komisja w terminie 14 dni powinna zaproponować sposób ustosunkowania się Senatu do ustawy

   • posiedzenie Senatu

     • debata i głosowanie

     • Senat może podjąć uchwałę: o przyjęciu ustawy bez poprawek, odrzuceniu ustawy, wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy

   • zakres dopuszczalnych poprawek – Senat jest ograniczony zakresem spraw normowanych w ustawie sejmowej (szerokość regulacji). Nie ma natomiast ograniczeń co do głębokości regulacji.

   • Senat podejmuje uchwałę zwykłą większością głosów, w obecności min. połowy ustawowej liczny senatorów

   • Uchwała przekazywana jest do Sejmu

   • Senat, w odniesieniu do ustaw zwykłych musi zmieścić się w terminie 30 dni. Jeśli w tym czasie nie podejmie żadnej uchwały – ustawę uznaje się za przyjętą w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.

3. Rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu

   • Uchwałę Senatu kieruje się do komisji, która rozpatrywała projekt danej ustawy

   • komisja rozważa wnioski Senatu i przedstawia Sejmowi sprawozdanie

   • komisje wnioskują o

     • uchwalenie proponowanych przez Senat w całości lub w części

     • odrzucenie propozycji Senatu (dot. zarówno poprawek jak i wniosku o odrzucenie poprawek)

   • Uchwała Sejmu odrzucająca wnioski Senatu musi zostać podjęta bezwzględna większością głosów przy obecności min. ½ ustawowej liczby posłów

     • jeśli braknie odpowiedniej większości sejmowej – uchwałę Senatu uznaje się za przyjętą

   • Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu prezydentowi

   • nie istnieje żaden termin, w jakim Sejm musiałby się odnieść do uchwały Senatu

4. Wyjaśnij termin „promulgacja ustawy”

   1. Promulgacja ustawy to inaczej podpisanie ustawy przez głowę państwa po zakończeniu postępowania ustawodawczego w parlamencie.

5. Podpisywanie ustaw

   • jest konstytucyjnym obowiązkiem prezydenta

   • prezydent podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia jej przedstawienia przez marszałka Sejmu

     • termin ten ulega skróceniu do 7 dni w odniesieniu do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym oraz do ustaw uchwalonych w trybie pilnym

   • prezydent podpisuje zawsze całą ustawę

   • obowiązek podpisania ma najpierw charakter względny

     • prezydent może przed podpisaniem ustawy skierować ją do TK w celu zbadania jej zgodności z konstytucją

     • prezydent może też skorzystać z weta ustawodawczego

   • z upływem 21 dni powstaje bezwzględny obowiązek podpisania ustawy

   • prawnym skutkiem podpisania ustawy jest powstanie po stronie prezydenta obowiązku zarządzenia jej ogłoszenia

6. Jaka jest prawna treść podpisu ustawy przez głowę państwa?

   • Prawną treścią podpisania ustawy przez głowę państwa jest urzędowe stwierdzenie, że ustawa została uchwalona przez odpowiednie organy (Sejm i Senat) w konstytucyjnie określonym trybie i w brzmieniu przedstawionym prezydentowi przez Marszałka Sejmu

7. Wymień procedury zakwestionowania ustawy, przysługujące prezydentowi przez podpisaniem ustawy

   • wystąpienie do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności tej ustawy z konstytucją

   • weto ustawodawcze

Prezydentowi przysługuje tylko jeden z dwóch środków.

1. Wystąpienie prezydenta do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy, przed jej podpisaniem, z konstytucją

   • jest to tzw. prewencyjna kontrola konstytucyjności

   • dokonywana po uchwaleniu ustawy przez parlament, ale przed jej wejściem w życie

   • jest to wyłączne uprawnienie prezydenta (na tym etapie istnienia ustawy)

   • prezydent działa samodzielnie

   • prezydent może zakwestionować każdą ustawę, w tym ustawy budżetowe, o prowizorium budżetowym, ustawy wyrażające zgodę na ratyfikowanie umowy międzynarodowej; w stosunku do ustawy o zmianie konstytucji – w grę wchodzi raczej możliwość zakwestionowania procedury.

2. Jaka może być treść zarzutu prezydenta w stosunku do zakwestionowanej ustawy?

   1. Treścią zarzutu prezydenta musi być niezgodność ustawy, lub jej części, z konstytucją. Niezgodność ta może mieć charakter:

      • materialny

      • proceduralny

      • kompetencyjny

3. Skutki orzeczenia TK w odniesieniu do zakwestionowanej ustawy

Orzeczenie TK ma charakter wiążący

• jeżeli TK uzna ustawę za niezgodną z konstytucją - prezydent ma bezwzględny obowiązek odmowy jej podpisania

• jeżeli TK uzna ustawę za zgodną z konstytucją – prezydent ma bezwzględny obowiązek jej podpisania

• jeżeli TK orzeknie niekonstytucyjność pojedynczych przepisów ustawy, w przy tym nie orzeknie, że przepisy uznane przezeń za niekonstytucyjne są nierozerwalnie związane z całą ustawą – to prezydent, po zasięgnięciu opinii marszałka Sejmu:

  • podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych przez TK za niezgodne

  • albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności

1. Jakie czynności może podjąć Sejm po zwróceniu przez TK ustawy celem usunięcia niezgodności? Czego nie wolno robić? Jaki jest tryb postępowania?

   • Sejm uchwala nowy, zgodny z konstytucją tekst przepisów zakwestionowanych przez TK

   • dopuszczalne jest dokonywanie w tekście zmian redakcyjnych, które dostosują ustawę do wprowadzonych zmian

   • zakazane jest wprowadzanie zmian poza zakres przepisów, które TK uznał za niekonstytucyjne

   • tryb:

     • przygotowanie zmian należy do komisji sejmowej, która rozpatrywała wcześniej projekt ustawy

     • zmiany uchwalane są w Sejmie

     • zmiany podlegają rozpatrzeniu przez Senat, który może wnieść poprawki

     • Sejm może przyjąć bądź odrzucić poprawki

     • tekst przyjęty przez izby przekazuje się prezydentowi do podpisu

2. Na czym polega weto ustawodawcze

   1. Prezydent może przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Weto może dotyczyć tylko ustawy jako takiej – a nie jej pojedynczych przepisów.

3. Kiedy prezydent może wycofać weto ustawodawcze?

   1. Weto może zostać wycofane w każdym czasie, byle przed ostatecznym głosowaniem Sejmu nad ponownym uchwaleniem ustawy

4. Co to oznacza absolutny charakter weta prezydenckiego?

   1. Takie weto od razu powoduje niedojście ustawy do skutku. W polskim porządku prawnym ta odmiana weta nie występuje.

5. Jaka jest istota weta ustawodawczego?

   1. Zgłoszenie weta ustawodawczego jest wynikiem negatywnej oceny ustawy przedstawionej do odpisu, zarówno z powodów prawnych jak i politycznych. Prezydent dysponuje tu swobodą uznania.

      Celem weta jest zahamowanie postępowania ustawodawczego i ponowne przekazanie ustawy Sejmowi do jej rozpatrzenia.

6. Co oznacza zawieszający charakter weta?

   1. Weto zawieszające może zostać w specjalnej procedurze odrzucone (przełamane) przez parlament. Taka odmiana weta jest właściwa dla polskiego porządku prawnego.

7. Co to znaczy, że weto prezydenta nie ma charakteru absolutnego?

   1. Weto może być przełamane przez Sejm, o ile zdoła zapewnić odpowiednią większość (3/5 głosów przy min. 50% obecności ustawowej liczny posłów)

8. Z jakich powodów prezydent może wnieść weto ustawodawcze?

   • zgłoszenie weta jest wynikiem negatywnej oceny ustawy przedstawionej do podpisu

   • prezydent może wnieść weto z każdego powodu, zarówno politycznego, jak i prawnego

9. Jakich materii nie może dotyczyć weto ustawodawcze prezydenta rP?

   • ustawy budżetowej

   • ustawy o prowizorium budżetowym

   • ustawy o zmianie konstytucji

10. Jaki jest prawny skutek zastosowania prezydenckiego weta ustawodawczego?

    1. Prawnym skutkiem jest tu zahamowanie postępowania ustawodawczego i ponowne przekazanie ustawy Sejmowi do jej rozpatrzenia

       • ponowne rozpatrzenie projektu przez komisję, która może zaproponować ponowne uchwalenie ustawy

       • nie można już wnosić do tekstu żadnych poprawek

       • następnie odbywa się głosowanie na posiedzeniu Sejmu (Senat nie bierze udziału w tym postępowaniu)

       • jeżeli ustawa zostanie ponownie uchwalona przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczny posłów – po stronie prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek podpisania ustawy

11. Zarządzenie ogłoszenia ustawy i ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

    • zarządzenie ogłoszenia ustawy należy do obowiązków prezydenta

    • na podstawie zarządzenia Prezes Rady Ministrów dokonuje ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw RP

    • ogłoszenie ustawy jest niezbędnym warunkiem wejścia jej w życie

      • wejście w życie następuje zwykle w terminie 14 dni od daty ukazania się numeru DzU

      • ustawa może określić inny termin jej wejścia w życie

12. W jakich przypadkach istnieje zakaz stosowania retroakcji?

    • konstytucja przewiduje zakaz retroakcji w odniesieniu do przepisów karnych

    • orzecznictwo TK

      • wskazuje generalny zakaz nadawania mocy wstecznej przepisom, które pogarszają sytuację prawną ich adresatów

      • ustanawia nakaz ukształtowania vacatio legis w sposób pozwalający na dostosowanie się adresatów przepisów do nowej sytuacji

      • ustanawia nakaz ustanowienia przepisów przejściowych, chroniących tzw. interesy w toku

13. W jakich przypadkach procedura ustawodawcza może ulec przyspieszeniu?

    • jeżeli projekt ustawy zostanie uznany za pilny

    • konstytucja dopuszcza nadanie trybu pilnego tylko projektom wniesionym przez RM

    • decyzja w tej sprawie należy do rządu – Sejm nie ma możliwości sprzeciwienia się

14. Jaka jest istota projektu pilnego?

    1. Istota projektu pilnego jest uprzywilejowanie danego projektu, polegające na priorytetowym traktowaniu go w porównaniu z innymi projektami, a także na znacznym przyspieszeniu całego trybu ustawodawczego

       Pilność projektu oznacza obowiązek Sejmu do jego rozpatrzenia w możliwie krótkim terminie, ale konstytucja tego terminu nie określa.

15. Na czym polega procedura ustawodawcza projektu pilnego?

    1. Pilność projektu oznacza obowiązek Sejmu do jego rozpatrzenia w możliwie krótkim terminie, ale konstytucja tego terminu nie określa.

       Regulamin Sejmu określa, że komisja rozpatrująca projekt powinna zakończyć prace nie później niż w ciągi 30 dni (przekroczenie terminu jednak nie rodzi skutków prawnych)

       W odniesieniu do Senatu – termin rozpatrzenia to 14 dni, w odniesieniu do prezydenta – termin na podpisanie – 7 dni (te terminy maja charakter zawity).

16. Jakie materie są wyłączone z trybu pilnego?

    • ustawy podatkowe

    • ustawy dotyczące prawa wyborczego

    • ustawy regulujące ustrój i właściwość władz publicznych

    • kodeksy

17. Procedura ustawodawcza dotycząca ustawy budżetowej

    • budżet uchwalany jest w formie ustawy

    • inicjatywa ustawodawcza należy tylko do Rady Ministrów i jest obowiązkiem rządu

    • nie ma możliwości zastosowania trybu pilnego

    • projekt ustawy powinien być przedłożony w terminie min. na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, chyba, że zaistnieje wyjątkowy przypadek

    • jeżeli nie uda się przygotować na czas całego projektu ustawy, rząd ma obowiązek wnieść projekt ustawy o prowizorium budżetowym

    • procedura rozpatrywania przez Sejm przebiega w trzech czytaniach

      • pierwsze czytanie musi się odbyć na posiedzeniu Sejmu (nie w komisji)

      • następnie projekt kierowany jest w całości do Komisji Finansów Publicznych i do pozostałych komisji

      • komisje przedkładają propozycje poprawek do Komisji Finansów Publicznych

      • KFP opracowuje sprawozdanie i przedstawia je Sejmowi

    • Sejm po debacie uchwala ustawę i przekazuje ją do Senatu

    • Senat rozpatruje ustawę budżetową w terminie 20 dni

      • Senat może tylko przyjąć ustawę w całości albo zaproponować poprawki

    • Prezydent ma 7 dni na podpisanie

      • Prezydent nie ma prawa weta, ale może skierować ustawę do TK

    • TK jest zobowiązany wydać orzeczenie w terminie do 2 miesięcy

18. Jaki jest skutek nie uchwalenia ustawy budżetowej przez parlament

    1. Skutkiem nie uchwalenia ustawy budżetowej w terminie 4 miesięcy od daty przedłożenia projektu Sejmowi jest możliwość rozwiązania parlamentu.

       Decyzja należy do prezydenta, który musi ją podjąć w terminie 14 dni.

19. Wymień znane ci szczególne procedury ustawodawcze

    • szczególne procedury ustawodawcze przewidziane przez Konstytucję

      • uchwalenie ustawy budżetowej

      • procedura zmiany konstytucji

      • procedura uchwalenia ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

      • tryb pilny (z tym, że procedura uregulowana jest w regulaminach Sejmu i Senatu)

    • szczególne procedury ustawodawcze przewidziane przez regulamin Sejmu

      • procedura postępowania z projektami kodeksów

      • procedura rozpatrywania projektów ustaw dostosowawczych polskiego prawa do prawa UE

20. Odrębności procedury ustawodawczej w sprawie uchwalania kodeksów

    • do rozpatrywania kodeksów można powołać Komisję Nadzwyczajną, w ramach której tworzy się podkomisje i zespoły robocze

    • Komisja Nadzwyczajna powołuje zespół stałych ekspertów, z których 1/3 wskazuje wnioskodawca projektu kodeksu

    • w prace Komisji Nadzwyczajnej nie jest włączona Komisja Ustawodawcza

21. Na czym polega funkcja kontrolna parlamentarna?

    • w szerokim znaczeniu – kontrola parlamentarna to parlamentarny proces nadzoru i decydowania sposobie zachowania się innych organów, w szczególności rządu i administracji, przy możliwości bezpośredniego lub pośredniego stosowania określonych środków i sankcji w stosunku to tego zachowania

    • w wąskim znaczeniu – działania parlamentu, które służą do uzyskiwania informacji o działalności podmiotów kontrolowanych oraz przekazywaniu tym podmiotom poglądów, opinii i sugestii parlamentu

22. Podstawowe instrumenty kontroli sejmowej

    • muszą znajdować podstawę prawną o randze co najmniej ustawowej

    • należą do nich:

      • prawo żądania informacji

      • prawo żądania wysłuchania

23. Zakres sprawowania funkcji kontrolnej

    1. Konstytucja powierza sprawowanie funkcji kontrolnej wyłącznie Sejmowi i dopuszcza jej stosowanie tylko w zakresie określonym przepisami konstytucji i ustaw.

24. Na czym polega prawo żądania informacji?

    1. Jest to podstawowy instrument kontroli sejmowej. Odnosi się je do ministrów, kierowników naczelnych organów administracji rządowej oraz kierowników urzędów i instytucji państwowych. Instrument ten zobowiązuje ich do:

       • przedstawiania sprawozdań

       • udzielania informacji

       • uczestniczenia w posiedzeniach komisji

25. Na czym polega prawo żądania wysłuchania?

    1. Prawo żądania wysłuchania jest jednym z instrumentów kontroli sejmowej. Przyjmuje na szczeblu komisji sejmowych postać:

       • dezyderatów – uchwał komisji zawierających postulaty w określonej sprawie. Kierowane są one do RM, jej członków, Prezesa NIK, prezesa NBP, GIP.

         • adresat nie ma prawnego obowiązku wykonania postulatów, ale musi zająć wobec nich stanowisko w terminie 30 dni

       • opinii – zawierających stanowisko komisji w określonej sprawie. Można je kierować do wszystkich centralnych organów i instytucji

         • na żądanie komisji adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni

Sejm zgromadzony na posiedzeniu plenarnym może uchwalać rezolucje – zawierające wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania.

• rezolucja nie ma charakteru prawnie wiążącego

• przykład rezolucji: wzywająca Prezydenta RP do jak najszybszego ratyfikowania traktatu z Lizbony

1. Wymień znane ci szczególne procedury kontrolne

   • tworzenie komisji śledczych

   • procedury interpelacyjne

   • kontrola wykonania budżetu państwa

2. Komisje śledcze

   1. Komisje śledcze tworzone są wówczas, gdy zbadanie sprawy wymaga szczególnie wnikliwego ustalenia stanu faktycznego (w praktyce ich powołanie wiąże się ze sprawami o wymiarze skandalu politycznego)

      Komisję śledczą powołuje Sejm, ilekroć uzna taką potrzebą. Sejm ustala zarazem zakres działania komisji

3. Zakres działania komisji śledczej

   • zakres działania komisji śledczej jest ustalany przez Sejm – przy okazji jej powoływania

   • zakres działania może obejmować każdą sprawę

     • ale sprawa ta musi być precyzyjnie oznaczona co do zakresu przedmiotowego jak i czasowego

     • przedmiot dochodzeń musi mieścić się w zakresie objętym funkcją kontrolną Sejmu

     • niedopuszczalne jest obejmowanie dochodzeniami komisji działalności organów niezawisłych (sądy i trybunały), czy niezależnych od Sejmu,

     • niedopuszczalna jest kontrola osób prywatnych i przedsiębiorców

4. Skład komisji sejmowej

   • w skład może wchodzić do 11 członków

   • skład powinien odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich, mających przedstawicieli w Konwencie Seniorów

5. Postępowanie przez komisją śledczą

   • komisja działa jawnie

   • każda osoba wezwana przez Komisję Śledczą ma obowiązek stawiennictwa i złożenia zeznania

   • komisja musi przestrzegać wobec wezwanych i przesłuchiwanych, przepisy kpk

   • po zakończeniu postępowania komisja śledcza przedstawia Marszałkowi Sejmu sprawozdanie ze swojej działalności

     • sprawozdanie to następnie powinno być udostępnione posłom i stać się przedmiotem debaty plenarnej

   • komisja może wystąpić ze wstępnym wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przez TS osób, które tej odpowiedzialności podlegają

6. Wyjaśnij na czym polega procedura interpelacji i zapytań poselskich?

   • Są to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle określonego stanu faktycznego.

   • Wystąpienia te są kierowane do premiera i do poszczególnych członków Rady Ministrów.

   • Rodzą one obowiązek udzielenia odpowiedzi w przewidzianym prawem terminie

   • Regulamin Sejmu przewiduje cztery różne procedury:

     • interpelacje

     • informacje bieżące

     • zapytania

     • pytania z sprawach bieżących

7. Interpelacja poselska

   • wystąpienie poselskie

   • składane w sprawach o zasadniczym charakterze, odnoszącym się do problemów związanych z polityką państwa

   • składana jest na piśmie

   • poprzez Marszałka Sejmu przekazywana członkowi rządu, który jest jej adresatem

   • odpowiedź musi być udzielona na piśmie w terminie 21 dni

   • Marszałek Sejmu informuje Sejm o treści odpowiedzi na interpelację

   • jeżeli interpelant uzna odpowiedź za niezadowalającą (lub gdy brak odpowiedzi) interpelant może zwrócić od marszałka Sejmu o zażądanie złożenia w terminie 21 dni dodatkowych (brakujących) wyjaśnień

   • nie przewiduje się przeprowadzenia debaty nad odpowiedziami na interpelacje

8. Informacje bieżące

   • wystąpienia poselskie

   • każdy klub poselski lub grupa min 15 posłów może się zwrócić o przedstawienie przez członka RM na posiedzeniu Sejmu takiej informacji w określonej sprawie

   • o uwzględnieniu tego wnioski rozstrzyga Prezydium Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów

     • gdy w Prezydium Sejmu brak jednomyślności – rozstrzyga Sejm

   • rozpatrzenie informacji bieżącej odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje m.in. wystąpienia poselskie w sprawie informacji

9. Zapytania

   • wystąpienia poselskie

   • składane w sprawach o charakterze jednostkowym

   • zawsze na piśmie

   • odpowiedź jest udzielana do 21 dni, na piśmie

   • nie przeprowadza się nad odpowiedzią debaty sejmowej

10. Pytania w sprawach bieżących

    • wystąpienia poselskie

    • formułowane ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu

    • wymagają bezpośredniej odpowiedzi

    • o zamiarze zgłoszenia pytania poseł informuje Prezydium Sejmu na 12 godz. przez rozpoczęciem posiedzenia

    • Prezydium ustala, które pytania będą postawione

      • dąży się do uwzględniania pytań pochodzących ze wszystkich klubów i kół poselskich

    • odpowiedź jest udzielana ustnie, na posiedzeniu Sejmu

    • nie można przeprowadzić debaty, ale możliwe jest stawianie krótkich pytań dodatkowych

11. Postępowanie kontrolne wykonania ustawy budżetowej

    • wykonanie ustawy budżetowej jest poddawane corocznemu postępowaniu kontrolnemu w Sejmie

    • RM ma obowiązek przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w terminie 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego, wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa

    • Sejm rozpatruje sprawozdanie w terminie 90 dni

      • w trybie analogicznym jak tryb prac nad projektem ustawy budżetowej (wiodąca rola Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne części sprawozdania są rozpatrywane przez odpowiednie komisje sejmowe)

    • wraz ze sprawozdaniami rządu do Sejmu wpływają:

      • analiza NIK dot. wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

      • opinia NIK w przedmiocie absolutorium dla RM

    • Sejm podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium dla rządu

12. Co to jest absolutorium?

    1. Absolutorium to pozytywne skwitowanie wykonania przez Radę Ministrów ustawy budżetowej w minionym roku budżetowym.

       W praktyce nabiera waloru politycznej oceny całokształtu działalności rządu.

13. Skutki odmowy udzielenia absolutorium

    • brak skutków prawnych

    • występują jedynie skutki polityczne:

      • odmowa udzielenia absolutorium jest równoznaczna z wezwaniem premiera do złożenia dymisji rządu

      • jest to możliwe tylko, gdy gabinet urzędujący w momencie udzielania absolutorium jest tym samym gabinetem, który wykonywał budżet w roku poprzednim

14. Instrumenty kontroli sprawowane przez Senat

    • praktyka tzw. oświadczeń senatorskich – które mogą dotyczyć wszelkich kwestii związanych z wykonywaniem mandatu i mogą też zawierać wnioski i uwagi kierowane m.in. do członków RM

      • kierowane są one do adresata, który powinien udzielić pisemnej odpowiedzi w terminie 30 dni

      • narzędzie to charakteryzuje brak podstawy konstytucyjnej i dlatego nie ma obowiązku odpowiedzi

    • prawo żądania od przedstawicieli RM i innych podmiotów, przedstawiania informacji, wyjaśnień i opinii, przekazywania materiałów oraz czynnego udziału w posiedzeniach komisji.

15. Jakie mogą nastąpić efekty uruchomienia procedur związanych
    z odpowiedzialnością podmiotów kontrolowanych?

    • wotum nieufności

    • wotum zaufania

    • możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej

Prezydent

1. Wymień i wyjaśnij zasady określające ustrojową pozycję prezydenta RP

Ustrojową pozycję prezydenta określa:

• zasada podziału władz – art. 10 Konstytucji wymienia Prezydenta RO jaki jedno z dwóch podstawowych ogniw władzy wykonawczej

• zasada dualizmu – organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu, czyli odrębnego funkcjonowania prezydenta oraz rządu z premierem na czele

  • rząd pozostaje bezpośrednio powiązany z aktualną większością sejmową, a jego zależność od prezydenta ma charakter ograniczony

  • domniemanie kompetencji w sprawach państwowych działa na rzecz RM

• funkcja arbitra – prezydent czuwa nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniuje w razie zakłócenia normalnego obrazu stosunków między Sejmem a rządem

  • prezydent pełni funkcję stabilizacyjną wobec systemu rządów w kraju,

  • powinien czuwać nad harmonijnym sprawowaniem władzy w kraju, pomagać w rozwiązywaniu kryzysów politycznych i przywracaniu normalnego funkcjonowania instytucji rządzących,

  • jako arbiter po zażegnaniu kryzysu powinien się wycofać na plan dalszy.

• wybór przez naród – pozwala prezydentowi na uzyskiwanie własnej legitymacji demokratycznej i w razie konfliktów z parlamentem – na powoływanie się na wolę Narodu.

  • z tego punktu widzenia urząd prezydenta można uznać za jeden z organów, poprzez które naród realizuje swoją suwerenność

• kadencyjność – urząd prezydenta ma charakter kadencyjny i ograniczony w czasie – ma to służyć zapewnieniu rotacji na stanowisku prezydenta i uniemożliwić koncentracją władzy w rękach jednej osoby przez zbyt długi czas

  • kadencja wynosi 5 lat

  • konstytucja dopuszcza tylko raz możliwość ponownego wyboru na urząd prezydenta

• wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjne – prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej wobec parlamentu, podlega tylko odpowiedzialności konstytucyjnej w razie naruszenia prawa

  • jednak niezależność prezydenta jest znacznie ograniczona przez wymóg rządowej kontrasygnaty

• zasada niepołączalności – zasada ta oznacza, że prezydent nie może zajmować żadnych urzędów, ani pełnić funkcji publicznych z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem

  • zasada ta ma zapewnić prezydentowi dystans wobec pozostałych konstytucyjnych organów państwa

1. Kompetencje arbitrażowe prezydenta:

   • ustrojowe:

     • możliwość skrócenia kadencji sejmu

     • możliwość zwoływania Rady Gabinetowej

     • udział w procesie tworzenia rządu

   • polityczne:

     • rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów klasy politycznej

     • rozwiązywanie konfliktów społecznych

2. Czy Prezydent RP korzysta z uprawnień domniemanych? Uzasadnij odpowiedź

   1. Prezydent RP nie korzysta z uprawnień (kompetencji) domniemanych w sprawach państwa, ponieważ zgodnie z konstytucją prezydent wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

      Domniemanie kompetencji w sprawach państwa działa na rzecz Rady Ministrów. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

3. Jakie są najistotniejsze zadania (cele i wartości), które prezydent powinien chronić. (Z ochroną jakich wartości wiążą się zadania prezydenta?)

   • prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP

   • prezydent jest gwarantem ciągłości władzy państwowej

     • prezydent jako arbiter jest zobowiązany do takiego wykorzystywania swoich kompetencji, by z jednej strony – chronić ciągłość funkcjonowania państwa i jego konstytucyjnych władz w sytuacji zagrożenia, a drugiej strony – w swojej działalności ciągłość tę uznawać i szanować

   • prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji

     • zadanie czuwania nad przestrzeganiem konstytucji zobowiązuje prezydenta do obserwowania pod tym kątem działalności innych organów państwowych i wykorzystywania konkretnych procedur i kompetencji dla przeciwdziałania naruszeniom konstytucji

   • stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium

     • ochrona tych wartości jest szczególnie zaakcentowana w odniesieniu do prezydenta, bowiem tylko jemu konstytucja przyznaje przymiot najwyższego przedstawiciela państwa

4. Z ochroną jakich wartości wiążą się zadania prezydenta?

Zadania prezydenta wiążą się z ochroną najbardziej podstawowych wartości państwa:

• suwerenność

• integralność terytorialna

• bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne

1. W jaki sposób jest wybierany Prezydent RP?

   • Prezydent jest wybierany przez Naród

   • wybory są czteroprzymiotnikowe - powszechne, równe, bezpośrednie, a głosowanie tajne

     • czynne prawo – wyborcze przysługuje obywatelom, którzy w dniu wyborów kończą 18 lat i nie zostali pozbawieni praw wyborczych lub ich nie utracili w inny sposób;

     • bierne prawo wyborcze – przysługuje obywatelom, którzy korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu i ukończyli 35 lat

     • zasada równości – oznacza, że każdy wyborca ma tylko jeden głos

     • materialny aspekt równości – skoro jet tylko jeden mandat do obsadzenia – to terytorium całego kraju stanowi jeden wielki okręg wyborczy

     • zasada bezpośredniości i równości – postać taka sama jak przy wyborach parlamentarnych

2. Zasada kadencyjności urzędu prezydenta

Prezydent jest wybierany na 5-letnią kadencję i ponownie może być wybrany tylko 1 raz

1. Komu przysługuje bierne prawo wyborcze na urząd prezydenta?

   • obywatel polski

   • najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat

   • korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu

2. Scharakteryzuj organizację wyborów na urząd Prezydenta RP

   • prezydent jest wybierany przez Naród w wyborach czteroprzymiotnikowych

   • wybory zarządza Marszałek Sejmu

   • pierwsza tura wyborów musi się odbyć między 100 a 75-tym dniem przez terminem upływu kadencji aktualnie urzędującego prezydenta

   • w razie opróżnienia urzędu prezydenta wybory zarządza się nie później niż w 14 dniu od daty opróżnienia, a termin wyborów wyznacza się na dzień wolny od pracy w ciągu 60 dni od ich zarządzenia

   • kandydata na prezydenta zgłasza min. 100.000 obywateli mających czynne prawo wyb.

   • wybór przeprowadzany jest w oparciu o zasadę większości bezwzględnej

     • wybrany zostaje ten, kto otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów

     • jeżeli żaden z kandydatów takiej większości nie uzyska – w ciągu 14 dni przeprowadzana jest II tura głosowania, w której pozostaje dwóch kandydatów, którzy w I turze uzyskali największą liczbę głosów

     • jeżeli któryś z kandydatów umrze, wycofa się lub utraci prawo wybieralności – datę kolejnego głosowania odracza się o kolejne 14 dni i dopuszcza kandydata, który kolejno uzyskał największą liczbę głosów

   • na Prezydenta zostaje wybrany ten kandydat, który w ponownym głosowaniu uzyskał więcej głosów

   • weryfikacja ważności wyborów należy do SN

     • SN orzeka najpierw o protestach wyborczych, a potem o ważności wyboru prezydenta RP (SN ma 30 dni na rozstrzygnięcie ważności wyborów)

     • w razie stwierdzenia nieważności wyboru przeprowadzone zostają nowe wybory

3. Objęcie urzędu prezydenta

   • następuje po złożeniu przysięgi przez Zgromadzeniem Narodowym

     • ostatniego dnia przed upływem kadencji poprzedniego prezydenta

   • objęcie urzędu oznacza przekształcenie prezydenta elekta w prezydenta urzędującego posiadające pełnię kompetencji przyznanych mu przez konstytucję

   • od dnia objęcia urzędu biegnie okres 5-letniej kadencji

4. Szczególny status prawny prezydenta?

   • nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem funkcji głowy państwa

   • prezydent podlega rygorom ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby publiczne

     • ma obowiązek składania na ręce I prezesa SN oświadczeń: majątkowego oraz o ewentualnej działalności gospodarczej prowadzonej przez współmałżonka

   • wynagrodzenie prezydenta i jego uprawnienia emerytalno-socjalne reguluje ustawa o wynagradzaniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, oraz ustawa o uposażeniu byłego Prezydenta RP

   • prezydentowi przysługuje szczególna ochrona prawna

     • za popełnione przestępstwa może zostać pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez TS

     • pociągnięcie do odpowiedzialności wymaga podjęcia odpowiedniej uchwały Zgromadzenia Narodowego

   • prezydentowi przysługuje immunitet: formalny, całkowity, wzruszalny i nietrwały

   • nie ma prawnej możliwości sądowego dochodzenia obietnic wyborczych składanych przez urzędującego lub byłego prezydenta

   • przeciwko prezydentowi można występować z roszczeniami cywilnoprawnymi

5. Odpowiedzialność prezydenta – jaką odpowiedzialność ponosi prezydent RP?

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej (politycznej) za działalność urzędową. Prezydent, w razie naruszenia konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej

• odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność za naruszenie prawa (w Polsce konstytucji lub ustawy)

• realizowana jest z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej (w Polsce TS)

1. Zasady odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta RP

   • Prezydent RP podlega wyłącznie odpowiedzialności konstytucyjnej

   • odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność za naruszenie prawa – w Polsce za naruszenie Konstytucji lub ustawy

   • odpowiedzialność konstytucyjna realizowana jest z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej – w Polsce przez Trybunał Stanu

   • prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za czyny, którymi w zakresie swojego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem naruszył konstytucję lub ustawę.

   • dla powstania deliktu konstytucyjnego konieczne jest wystąpienie wszystkich wskazanych przesłanek

   • wstępny wniosek o postawienie prezydenta w stan oskarżenia może złożyć tylko grupa posłów i senatorów licząca min. 140 osób

   • wniosek taki jest rozpatrywany przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu, która następnie przedstawia stosowny wniosek Zgromadzeniu Narodowemu

   • do postawienia prezydenta w stan oskarżenia konieczne jest podjęcie uchwały Zgromadzenia Narodowego większością min. 2/3 ustawowej liczby członków

   • podjęcie takiej uchwały powoduje zawieszenie sprawowania urzędu przez prezydenta, a jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu

   • Jeżeli TS stwierdzi winę prezydenta – to po przeprowadzonym postępowaniu postanawia o złożeniu go z urzędu

     • w takim przypadku urząd ulega opróżnieniu i przeprowadza się kolejne wybory

2. Wymień hamulce działalności prezydenta

   • możliwość pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej przez TS

   • wymóg rządowej kontrasygnaty jego aktów

   • krytyka mediów i opinie środowiska politycznego

3. Wymień przypadki, kiedy następuje opróżnienie urzędu prezydenta RP

   • śmierć prezydenta

   • zrzeczenie się urzędu

   • trwała niezdolność do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia

   • złożenie prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu

   • stwierdzenie nieważności wyboru prezydenta lub z innych przyczyn nie objęcia urzędu po wyborze

4. Skutek prawny opróżnienia urzędu prezydenta

   • po stronie Marszałka Sejmu powstaje obowiązek zarządzenia nowych wyborów w określonych terminach

   • Marszałek Sejmu przejmuje wykonywanie obowiązków prezydenta (wówczas funkcje sejmowe powinien sprawować jeden z wicemarszałków

     • jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków prezydenta – obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu

     • osoba pełniąca funkcję prezydenta ma pełne jego kompetencje z wyjątkiem kompetencji rozwiązania czy skrócenia kadencji Sejmu

5. Przejściowa niemożność sprawowania urzędu prezydenta

   • może być spowodowana przejściowymi stanami, np. chorobą

   • w takiej sytuacji nie ma potrzeby przeprowadzania wcześniejszych wyborów

   • ciągłość funkcjonowania państwa wymaga tymczasowego zastąpienia prezydenta

     • wg Konstytucji – obowiązek ten należy tylko do Marszałka Sejmu

     • następuje to na podstawie zawiadomienia dokonanego przez samego prezydenta, ale jeśli prezydent nie jest w stanie złożyć takiego zawiadomienia – Marszałek Sejmu może zwrócić się z wnioskiem o stwierdzenie zaistnienia przejściowej przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego

6. Na czym polega kontrasygnata i kto jej udziela

   1. Kontrasygnata – polega na uzależnieniu ważności aktów odejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez premiera. Akceptacja ta ma przybiera postać podpisu premiera umieszczonego obok podpisu głowy państwa – jest to współpodpisanie.

      Kontrasygnaty udziela wyłącznie premier, przy czym prezydent nie dysponuje żadnymi środkami prawnymi, którymi mógłby wymusić od premiera udzielenia tej kontrasygnaty.

Uzyskanie kontrasygnaty jest warunkiem ważności wszystkich aktów urzędowych prezydenta. Wymóg kontrasygnaty jest zasadą, więc wszelkie odstępstwa muszą być wyraźnie określone w przepisach konstytucyjnych.

1. Wyjaśnij pojęcie „akty urzędowe Prezydenta RP

   1. Pojęcie „aktu urzędowe Prezydenta RP” odnosi się do wszystkich decyzji i działań podjętych przez prezydenta w okresie wykonywania jego urzędu. Pojęcie to obejmuje w szczególności

      • akty normatywne wydawane przez prezydenta, np. rozporządzenia

      • inne akty prawne – tzn. akty, które rodzą skutki prawne po stronie swych adresatów, np. podpisanie ustawy, wprowadzenie stanu wyjątkowego, wystąpienie z wnioskiem do TK

      • pozostałe akty urzędowe – nie wywołujące wiążących skutków prawnych po stronie adresatów, ale dokonywane w ramach wykonywania urzędu

2. Funkcje ustrojowe kontrasygnaty

   • jej udzielenie jest warunkiem ważności aktu głowy państwa – głowa państwa nie ma możliwości działania wbrew woli rządu

   • udzielenie kontrasygnaty oznacza wzięcie na siebie odpowiedzialności przez premiera wobec Sejmu za dany akt prezydenta

3. Wyjaśnij pojęcie prerogatywy

   1. Prerogatywa – to samodzielne uprawnienie prezydenta, wynikające z zajmowanego przez niego urzędu i nie wymagające kontrasygnaty premiera.

      Zakres prerogatyw prezydenckich pozwala prezydentowi samodzielnie wykonywać te zadania i kompetencje, które wykraczają poza sferę działalności rządowej, a wiążą się z wykonywaniem przez prezydenta funkcji arbitra oraz z oddziaływaniem na skład i funkcjonowanie władzy ustawodawczej bądź sądowniczej.

      Ponieważ zasadą jest wymóg kontrasygnaty – wszelkie odstępstwa muszą być wyraźnie określone w przepisach konstytucyjnych. Konstytucja wylicza 30 prerogatyw prezydenckich – aktów urzędowych nie wymagających kontrasygnaty (współpodpisania) premiera. Należą do nich akty dotyczące:

      • stosunków prezydenta z parlamentem, m.in.:

        • zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu

        • zarządzenie referendum ogólnokrajowego

        • inicjatywa ustawodawcza

        • podpisywanie lub odmowa podpisania ustawy

      • spraw związanych z powoływaniem i odpowiedzialnością rządu oraz ministrów, m.in.:

        • desygnowanie i powoływanie PRM

        • przyjmowanie dymisji RM

        • odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

      • powoływaniem innych organów państwowych, m.in.:

        • powoływanie I Prezesa SN

        • powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

        • powoływanie Prezesa NSA

      • tradycyjnych uprawnień głowy państwa, m.in.:

        • nadawanie orderów i odznaczeń

        • powoływanie sędziów

        • stosowanie prawa łaski

        • nadawanie obywatelstwa polskiego

4. Omów relacje prezydenta z parlamentem

   • parlament nie ma wpływu na wybór prezydenta,

   • parlament, wobec urzędującego prezydenta dysponuje jedynie możliwością pociągnięcia go do odpowiedzialności konstytucyjnej przez Trybunałem Stanu

   • uprawnienia prezydenta w stosunku do Parlamentu

     • organizacyjne – zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb (w terminach ściśle wyznaczonych przez konstytucję)

     • inicjatywne – zarządzenie referendum (za zgodą Senatu) oraz inicjatywa ustawodawcza

     • hamujące – weto ustawodawcze, kwestionowanie ustaw przed TK, rozwiązanie Sejmu

   • sposobem komunikowania się prezydenta z parlamentem jest orędzie

     • orędzie jest to wystąpienie prezydenta przed Sejmem, Senatem lub Zgromadzeniem Narodowym, komunikujące jego stanowisko w określonej sprawie

     • obowiązkiem marszałka jest niezwłoczne włączenie orędzia do porządku obrad

     • nad orędziem nie przeprowadza się debaty

5. Omów relacje prezydent – rząd w Polsce

Między działalnością rządu a kompetencjami prezydenta istnieje wyraźny rozdział (dualizm egzekutywy), a prezydent nie dysponuje instrumentami prawnymi pozwalającymi mu nakierowanie tą działalnością, czy jej kontrolowanie. Rzeczywisty kształt relacji prezydenta z RM zależy w dużej mierze od układu politycznego. Zawsze jednak prezydent, jako reprezentant narodu powinien być ponadpartyjny.

Kompetencje prezydenta przysługujące w stosunku do rządu:

• kompetencje w procesie powoływania Rady Ministrów

  • przyjmuje dymisje RM

  • desygnuje premiera i powołuje nowy rząd

  • w razie niepowodzenia 3 kolejnych procedur uzyskania sejmowego wotum zaufania dla nowego rządu – rozwiązuje Sejm

Realne znaczenie tych kompetencji zależy od układu sił w Sejmie. Przy stabilnej większości sejmowej rola prezydenta ogranicza się jedynie do formalnego wymiaru – Sejm jest w stanie doprowadzić do powołania rządu w określonym przez siebie składzie

• kompetencje prezydenta związane z dokonywaniem zmian w składzie urzędującego gabinetu – prezydent działa tu na wniosek premiera

• oddziaływanie prezydenta na bieżącą pracę rządu

  • w sprawach szczególnej wagi prezydent może zwołać posiedzenie Rady Ministrów pod swoim przewodnictwem (tzw. Rada Gabinetowa)

• prezydent nie ma możliwości egzekwowania odpowiedzialności rządu lub ministrów

  • prezydent nie może samodzielnie dymisjonować rządu, premiera czy ministrów

  • nie może zwracać się do Sejmu z wnioskiem o udzielenie im wotum nieufności

  • wyjątek – jedyną możliwością jest zwrócenie się do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej – ale tylko w razie złamania prawa

1. Rada Gabinetowa

   1. Rada Gabinetowa – jest to posiedzenie Rady Ministrów zwołane przez Prezydenta i pod jego przewodnictwem. Rada Gabinetowa nie przejmuje kompetencji Rady Ministrów.

      Ewentualne ustalenia podjęte na posiedzeniu Rady Gabinetowej muszą dopiero przetworzone na wiążące akty i decyzje – a ta rola należy do RM i PRM.

2. Omów relacje prezydent – władza sądownicza w Polsce

   • prezydent nie ma i nie może mieć żadnych instrumentów wpływania na orzecznictwo sądów i trybunałów (jedynym wyjątkiem jest prawo łaski)

   • prezydentowi przysługują poważne kompetencje związane z organizacją władzy sądowniczej

     • prezydent powołuje sędziów (z wyjątkiem sędziów TK i TS) – działając na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa

     • powołuje jednego przedstawiciela do KRdS

     • prezydent ma wpływ na ustalanie wysokości wynagrodzeń sędziowskich , określając tzw. przeliczniki wynagrodzeniowe dla poszczególnych grup sędziów

     • prezydent powołuje prezesa i wiceprezesa TK, I prezesa SN oraz prezesa NSA – spośród kandydatów przedstawionych mu przez zgromadzenia ogólne tych organów

3. Wymień grupy uprawnień Prezydenta w dziedzinie polityki zagranicznej i daj po 2 przykłady dla każdej z nich

   • reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych, m.in.

     • składanie wizyt państwowych za granicą

     • przyjmowanie w kraju delegacji najwyższego szczebla

     • prowadzenie rozmów i negocjacji

     • podpisywanie różnego rodzaju deklaracji, komunikatów, apeli

   • podejmowanie decyzji personalnych, m.in.:

     • mianowanie i odwoływanie przedstawicieli RP w innych państwach oraz przy organizacjach międzynarodowych

     • przyjmowanie listów uwierzytelniających i akredytujących przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

   • ratyfikacja i wypowiadanie umów państwowych, m.in.:

     • umowy dot. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich, określonych w konstytucji

     • umowy dot. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

   • postanawianie o stanie wojny

     • jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, a spełnione są przesłanki dopuszczające wprowadzenie stanu wojny

4. Ratyfikacja – jako kompetencja Prezydenta RP

   1. Ratyfikacja – jest to ostateczne potwierdzenie i imieniu państwa umowy międzynarodowej już zawartej przez Radę Ministrów.

      Ratyfikacja jest dokonywana w odniesieniu do ważniejszych umów międzynarodowych i stanowi konieczny warunek nabrania przez te umowy mocy obowiązującej.

      Ratyfikacja umów międzynarodowych w Polsce jest wyłączną kompetencją prezydenta, ale wymaga kontrasygnaty. Dokonanie ratyfikacji jest prawem, ale nie obowiązkiem prezydenta.

      Prezydent może zwrócić się do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją umowy międzynarodowej, która ma być ratyfikowana. Stwierdzenie niezgodności wyklucza dokonanie ratyfikacji.

      Prezydent może odmówić dokonania ratyfikacji (lub odroczyć jej dokonanie na wybrany przez siebie termin) nawet, jeżeli parlament uchwalił ustawę wyrażającą zgodę na ratyfikację.

5. Wymień kompetencje prezydenta RP w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa

   • najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych RP

     • w razie pokoju zwierzchnictwo to jest sprawowane za pośrednictwem MON

   • prezydent mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców Sił Zbrojnych na czas określony

   • w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa, gdy Sejm nie może się zebrać – Prezydent postanawia o wprowadzeniu stanu wojny

   • na czas wojny Prezydent, na wniosek premiera mianuje lub odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

   • Prezydent, na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe

   • w razie bezpośredniego zagrożenia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, na wniosek premiera może zarządzić częściową lub całkowitą mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa

6. Scharakteryzuj kompetencje Prezydenta RP w zakresie stanowienia prawa

   1. Prezydent posiada bardzo skromne kompetencje prawodawcze:

      • akty o mocy ustawy

        • prezydent nie ma możliwości stanowienia takich aktów, chyba, że w okresie stanu wojennego okaże się, że Sejm nie może się zebrać na posiedzenie – wówczas prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy – wymaga to kontrasygnaty premiera, a po zebraniu się Sejmu – zatwierdzenia tych rozporządzeń

      • akty podstawowe

        • rozporządzenia – na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania – akty te stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego

        • zarządzenia – akty o charakterze wewnętrznym – wiążą jedynie jednostki organizacyjnie podległe prezydentowi (przede wszystkim jego kancelarię)

      • możliwości prezydenta w zakresie kształtowania treści obowiązującego prawa:

        • prawo inicjatywy ustawodawczej

        • weto ustawodawcze

        • prawo zwracania się do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją

        • kompetencja do ratyfikowania umów międzynarodowych

7. Wymień tzw. tradycyjne kompetencje głowy państwa

   1. Wykonywanie kompetencji tradycyjnych nie niesie z sobą, w zasadzie, treści politycznych. Kompetencje te są przejawem uznaniowej władzy państwa wobec jednostki – a to wymaga zastosowania procedur szczególnych.

      Kompetencje tradycyjne stanowią prerogatywy prezydenta – nie wymagają kontrasygnaty premiera. W Polsce do takich kompetencji należą:

      • prawo łaski

      • nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

      • nadawanie orderów i odznaczeń

      • Do pozaprawnych kompetencji tradycyjnych należą:

        • udział w różnego rodzaju uroczystościach państwowych

        • wygłaszanie przemówień,

        • wizyty, wyjazdy itp.

3. Rada ministrów i administracja rządowa

   1. Co to jest Rada Ministrów?

      1. Rada Ministrów jest drugim, obok prezydenta, podstawowym segmentem władzy wykonawczej (egzekutywy).

         RM to naczelny organ konstytucyjny państwa, którego skład, tryb powoływania oraz sposób i zakres działania określają postanowienia konstytucyjne i regulacje niższego rzędu.

         RM stanowi „głowę” szerszego i bardziej skomplikowanego systemu organizacyjnego

   2. Wyjaśnij trzy różne znaczenia pojęcia „rząd”

      • rząd w znaczeniu wąskim – to inne określenie dla Rady Ministrów

      • rząd – jako cały system organizacyjny, podporządkowany Radzie Ministrów:

        • Rada Ministrów i jej kierownictwo

        • ministrowie

        • kierownicy urzędów centralnych

        • terenowa administracja rządowa

      • rząd – jako cały system sprawowania władzy w państwie

        • obejmuje całokształt organów państwowych (stąd mówi się o rządach parlamentarnych, prezydenckich), czasem również pewne elementy politycznej organizacji społeczeństwa (np. gdy mówimy o rządach autorytarnych czy demokratycznych)

   3. Scharakteryzuj pozycję ustrojową Rady Ministrów

      • RM jest jednym z dwóch podstawowych organów władzy wykonawczej – istnieje obok prezydenta jako równorzędny organ konstytucyjny

        • nie jest podporządkowana głowie państwa

        • istnieje polityczne powiązanie RM z Sejmem

      • RM i jej poszczególni członkowie ponoszą odpowiedzialność:

        • wobec Sejmu za swoją działalność polityczną (parlamentarną)

        • przed TS – indywidualną odpowiedzialność konstytucyjną

      • Mieszany charakter ustrojowy - RM jest organem kolegialnym, a większość jej członków to zarazem odrębne, jednoosobowe organy konstytucyjne o własnym zakresie kompetencji. Wewnątrz RM zarysowuje się polityczna hierarchizacja jej członków

      • Do RM należą wszystkie sprawy polityki państwa, niezastrzeżone dla innych organów państwowych

        • RM skupia w swej kompetencji najważniejsze sprawy dotyczące bieżącego prowadzenia polityki państwa

        • domniemanie kompetencji działa na rzecz RM

      • RM kieruje całym systemem administracji rządowej, a poprzez RM sprawuje także nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego. Ponadto ma kompetencje do określania stanowiska Polski w organach wykonawczych UE

   4. Wewnętrzne funkcjonowanie RM określa ……

      1. Regulamin pracy Rady Ministrów

   5. Rząd mniejszościowy – wyjaśnij pojęcie

      1. Rząd mniejszościowy to rząd, który funkcjonuje mimo rozpadu większości sejmowej, która go wcześniej wyłoniła. Rząd taki funkcjonuje aż do czasu kiedy nie ukształtuje się nowa większość, która wyłoni nowy rząd.

         Pozycja polityczna rządu mniejszościowego: może realizować swój program tylko pod warunkiem tolerowania go przez choćby część opozycji.

         W sensie prawnym - pozycja rządu mniejszościowego nie ulega zmianom

   6. Wyjaśnij na czym polega dymisja Rady Ministrów

Dymisja Rady Ministrów – to oświadczenie Prezesa Rady Ministrów, dokonane w imieniu rządu, stwierdzające wolę zakończenia urzędowania i otwierające procedurę tworzenia nowego rządu. Zakończenie istnienia Rady Ministrów zawsze przybiera postać dymisji.

1. Wymień przypadki obligatoryjnej dymisji PRM

   • dymisja składana na I posiedzeniu nowo wybranego Sejmu – musi zostać przyjęta przez prezydenta

   • nieuchwalenie przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów (przyjęcie dymisji jest obowiązkiem prezydenta) łączy się z dwoma przypadkami:

     • niepowodzenie w uzyskaniu akceptacji sejmowej dla nowo tworzonego gabinetu

     • niepowodzenie już istniejącego gabinetu w uzyskaniu potwierdzenia sejmowego poparcia dla swojej działalności

   • wyrażenie RM wotum nieufności przez Sejm – oznacza pociągnięcie rządu do odpowiedzialności parlamentarnej (tylko w szczególnej procedurze konstruktywnego wotum nieufności, a przyjęcie dymisji jest obowiązkiem prezydenta)

   • złożenie rezygnacji przez Prezesa Rady Ministrów –

     • premier może w każdym czasie złożyć rezygnację

     • decyzja ta jest pozostawiona do swobodnego uznania premiera i nie wymaga zatwierdzenia przez resztę gabinetu

     • sama Rada Ministrów nie może podjąć uchwały o dymisji

     • prezydent może odmówić dymisji złożonej w tym trybie przez premiera

2. Skutek śmierci premiera w odniesieniu do funkcjonowania Rady Ministrów

   1. Skutek śmierci premiera jest analogiczny jak przy dymisji – bowiem Rada Ministrów może działać tylko pod przewodnictwem określonej osoby

3. Skutek złożenia dymisji

   • Przyjęcie dymisji otwiera proces tworzenia nowej Rady Ministrów

   • Złożenie dymisji i jej przyjęcie przez prezydenta nie kładzie jeszcze kresu istnienia i funkcjonowania Rady Ministrów

   • Prezydent jest obowiązany do powierzenia Radzie Ministrów dalszego sprawowania obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów

   • Dawna Rada Ministrów musi działać do chwili, gdy nowy gabinet zostanie ostatecznie powołany – Konstytucja nie ogranicza kompetencji gabinetu sprawującego obowiązki RM

4. Kiedy premier może zostać zmuszony do złożenia dymisji swego gabinetu?

   • jeżeli Sejm negatywnie oceni jego działalność i da temu wyraz w formie uchwały o wotum nieufności

5. Omów procedurę powoływania Rady Ministrów

Etap I – podstawowy

• Prezydent RP desygnuje PRM, który proponuje skład RM

  • prawnie – wybór desygnowanej osoby na premiera należy do prezydenta

  • politycznie – swoboda działania prezydenta zależy od układu sił w Sejmie

  • przedstawienie składu nowej RM jest wyłącznym uprawnieniem premiera

• Prezydent powołuje PRM wraz z pozostałymi członkami RM w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej RM

  • prawnie – wybór desygnowanej osoby należy do prezydenta, lecz swoboda prezydenta w dużej mierze zależy od układu sił w Sejmie. Jeżeli rozmowy parlamentarzystów doprowadzą do wyłonienia kandydata, który cieszy się poparciem większości sejmowej – zostaje on desygnowany przez prezydenta

  • prezydent odbiera przysięgę od członków nowo powołanej RM

• PRM w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP przedstawia Sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania

  • wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów

Taki rząd cieszy się poparciem zarówno prezydenta jak i Sejmu, dlatego można go określić mianem prezydencko-parlamentarnego.

Etap II (rezerwowy)

• w razie niepowołania RM przez Prezydenta, lub nieudzielania jej wotum zaufania – Sejm w ciągu 14 dni od upływu ww. terminów wybiera PRM oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów.

  • kandydatury na PRM mogą zgłaszać grupy posłów liczące min 46 posłów

  • Prezydent powołuje tak wybraną RM i odbiera od niej przysięgę – jest to konstytucyjny obowiązek prezydenta

Ten etap prowadzi do utworzenia rządu parlamentarnego – w praktyce taka sytuacja jeszcze nie nastąpiła

Etap III – kompetencja powołania rządu powraca do prezydenta

• w razie niepowołania RM – prezydent w ciągu 14 dni powołuje PRM i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów i odbiera od nich przysięgę

  • Sejm udziela w ciągu 14 dni wotum zaufania większością głosów (więcej za niż przeciw, głosów wstrzymujących nie bierze się pod uwagę)

  • w razie nieudzielania Radzie Ministrów wotum zaufania – premier zgłasza jego dymisję, prezydent dymisję tę przyjmuje, skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory

  • do czasu wyłonienia nowego rządu – prezydent powierza rządowi dalsze sprawowanie obowiązków

1. Czy desygnowanie premiera wywołuje skutki prawne dla urzędującej RM? Uzasadnij

   1. Desygnowanie premiera nie powoduje skutków prawnych dla urzędującej RM, a jedynym zadaniem desygnowanego premiera jest skompletowanie składu swojego rządu. Wymaga to uzgodnień koalicyjnych. Na podstawie tych rozmów dopiero desygnowany premier przedstawia prezydentowi skład nowej Rady Ministrów

2. Kadencja Rady Ministrów

   1. Rada Ministrów jest powoływana bezterminowo. Kres jej istnieniu kładą dopiero owe wybory, bo na I posiedzeniu Sejmu PRM ma obowiązek złożyć dymisję RM.

      Do RM nie odnosi się inna konsekwencja zasady kadencyjności – jaką jest stabilizacja istnienia w okresie kadencji

3. Na czym polega odpowiedzialność polityczna rządu przed Sejmem?

   1. Rząd ponosi za swoją działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem – co oznacza, że premier może być zmuszony do złożenia dymisji swego gabinetu, jeżeli Sejm negatywnie oceni jego działalność i da temu wyraz w formie uchwały o wotum nieufności.

      Istotą odpowiedzialności politycznej jest uzależnienie jej od politycznego uznania Sejmu – może być zastosowana z każdego powodu i w każdym czasie, jeżeli w Sejmie ukształtuje się większość zdolna do podjęcia odpowiedniej uchwały.

4. Przedstaw zasady odpowiedzialności politycznej rządu i jego członków

   1. Rząd ponosi za swoją działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem – co oznacza, że może być zmuszony do złożenia dymisji gabinetu, jeżeli Sejm negatywnie oceni jego działalność i da temu wyraz w formie uchwały o wotum nieufności.

      • odpowiedzialność polityczna może przybrać postać odpowiedzialności

        • solidarnej – odnoszącej się do całej Rady Ministrów

        • indywidualnej – odnoszącej się do poszczególnych jej członków (członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną nie tylko przez Sejmem, ale i przed PRM, który zawsze może zażądać od nich złożenia rezygnacji ze stanowiska; członek RM może być również odwołany przez prezydenta na wniosek PRM)

      • formalną postacią jej wyrażenia jest podjęcie uchwały o wotum nieufności (dla całej RM – konstruktywne, dla poszczególnych członków RM – zwykłe)

      • procedura wyrażania konstruktywnego wotum nieufności:

        • wniosek w tej sprawie może być złożony przez grupę liczącą min. 46 posłów

        • wniosek nie musi być umotywowany, ale musi zawierać nazwisko kandydata na nowego premiera (tylko konstruktywne wotum nieufności)

        • pomiędzy zgłoszeniem wniosku a poddaniem go pod głosowanie musi upłynąć min. 7 dni, głosowanie powinno się odbyć na najbliższym posiedzeniu Sejmu

        • musi dojść do debaty sejmowej i głosowania

        • możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków – są one wówczas omawiane łącznie, a poddane pod głosowanie w kolejności zgłoszenia. Przyjęcie jednego z nich powoduje uznanie pozostałych za załatwione

        • dla przyjęcia wniosku jest wymagane, by głosowało za nim min. 230 posłów

        • jeżeli wniosek nie uzyska wymaganej większości – rodzi to zakaz postawienia ponownego wniosku przez okres 3 miesięcy od dnia postawienia pierwszego wniosku

        • ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli wniosek postawi min. 115 posłów

        • jeżeli wniosek uzyska wymaganą większość – PRM musi złożyć dymisję

      • procedura wyrażania zwykłego wotum nieufności

        • nie dotyczy premiera (tu: tylko konstruktywne wotum nieufności)

        • w aspekcie przedmiotowym – procedura t wiąże się tylko ze sprawami, które należą do zakresu działania danego członka rządu (ministra)

        • wniosek taki może złożyć grupa min. 69 posłów

        • wniosek może być poddany pod głosowanie najwcześniej w 7 dni od jego złożenia

        • wniosek winien być przed debatą i głosowaniem zaopiniowany przez odpowiednią komisję sejmową

        • jeżeli wniosek zostanie przyjęty większością głosów ustawowej liczny posłów – prezydent jest zobowiązany odwołać ministra

        • jeżeli wniosek nie zostanie przyjęty – jego ponowne zgłoszenie dopuszczalne jest po upływie 3 miesięcy (chyba, że z wnioskiem wystąpi grupa min. 115 posłów

5. Wyjaśnij pojęcie inwestytury parlamentarnej

   1. Inwestytura parlamentarna – to uzyskanie przez rząd poparcia rzeczywistej większości sejmowej

6. Jakie role może pełnić zgłoszenie wniosku o wotum nieufności dla rządu?

   • może to być demonstracja ze strony opozycji, która w ten sposób wywołuje debatę krytykującą funkcjonowanie rządu

   • może to być wyraz uformowania się w Sejmie nowej większości, co doprowadzić ma do wyłonienia nowego gabinetu

7. Na czym polega konstruktywne wotum nieufności?

   1. Konstruktywne wotum nieufności polega na tym, że w razie uchwalenia wotum nieufności wobec całego rządu Sejm musi jednocześnie wybrać nowego premiera.

8. Przedstaw zasady odpowiedzialności konstytucyjnej rządu i jego członków

   • Premier i pozostali członkowie RM ponoszą odpowiedzialność, jeżeli dopuszczą się naruszenia konstytucji lub ustaw, lub popełnią przestępstwo w związku z zajmowanym stanowiskiem

   • o pociągnięciu do odpowiedzialności rozstrzyga Sejm

   • wniosek w tej sprawie może złożyć prezydent lub grupa min. 115 posłów

   • uchwała Sejmu musi zapaść większością 3/5 ustawowej liczby posłów (min. 276 głosów)

   • Sprawę rozstrzyga wówczas TS

   • Orzeczenie przez TS o winie skutkuje utratą zajmowanego stanowiska

9. Jaka jest struktura Rady Ministrów. Uzasadnij

   1. Rada Ministrów jest organem kolegialnym – bowiem jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą jej działania są posiedzenia. Jednocześnie większość członków RM to zarazem odrębne, jednoosobowe organy konstytucyjne o własnym zakresie kompetencji.

      Wewnątrz RM kształtuje się hierarchia jej członków – co oznacza, że RM nie jest jednolitym kolegium, składającym się z równouprawnionych członków, a posiada strukturę hierarchiczną.

      Rada ministrów musi się zawsze składać z:

      • Prezesa Rady Ministrów

      • ministrów

Ponadto w składzie rządu mogą się znaleźć:

• wiceprezesi Rady Ministrów

  • decyzja o tym, czy w składzie danego gabinetu znajdą wiceprezesi RM należy do podmiotów tworzących dany gabinet

• przewodniczący komitetów określonych w ustawach

  • udział przewodniczących określonych w ustawach komitetów musi wynikać z ustaw szczegółowych

1. Co to znaczy, że skład Rady Ministrów ma charakter zamknięty?

   1. Skład Rady Ministrów ma charakter zamknięty, a oznacza to, że nie ma możliwości powołania do jej składu osoby, która nie zajmuje jednego z czterech wymienionych niżej stanowisk:

      • Prezes RM

      • minister

      • wiceprezes RM

      • przewodniczący komitetów określonych w ustawach

2. Wymień rodzaje i cechy ministrów

   • minister resortowy

     • stoi na czele resortów (działów administracji rządowej)

     • kierują podległym im systemem organów resortowych

     • są jednoosobowymi naczelnymi organami administracji

     • ich powołanie jest obowiązkowe

   • minister wypełniający zadania wyznaczone przez PRM (minister bez teki)

     • nie ma charakteru jednoosobowego naczelnego organu administracji

     • nie stoi na czele żadnego prawnie wyodrębnionego resortu

     • jako członek RM wypełnia zadania wyznaczone mu przez premiera, np. w zakresie koordynacji wewnątrzzakładowej, stosunków ze związkami zawodowymi

     • zadania te określane są w drodze rozporządzenia

     • powołanie ministrów bez teki pozostawione jest do uznania organom tworzącym kolejne gabinety

3. Wymień kategorie piastunów urzędów administracji rządowej (poza składem RM)

   • kierownicy urzędów centralnych

   • pełnomocnicy rządu – działają w ramach zadań RM

   • Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

4. Scharakteryzuj urzędy centralne

   • urzędy centralne są organami administracji rządowej, tworzonymi na podstawie ustawy

   • znajdują się poza składem RM

   • mają wyodrębniony resortowo charakter

   • obejmują zakresem swojego działania terytorium całego kraju

   • nie są kierowane ani przez ministra ani przez komitet zaliczony przez ustawę do naczelnych organów administracji

   • piastuni tych organów nie wchodzą z mocy prawa w skład Rady Ministrów

     • są podporządkowani premierowi lub poszczególnym ministrom

     • Nie ponoszą odpowiedzialności przed Sejmem ani przez TS

   • Do takich organów należą m.in.

     • podległe PRM – ABW, Agencja Wywiadu, GUS, UOKiK

     • podległe właściwym ministrom - Komendant Główny Policji, Urząd Dozoru Technicznego

5. Scharakteryzuj pełnomocników rządowych

   • działają w ramach zadań Rady Ministrów

   • zajmują się określonymi sprawami o charakterze czasowym, których przekazanie członkom RM nie jest celowe

   • nie mają własnej, ustawowo wyznaczonej kompetencji

   • działają w imieniu rządu lub premiera na określonym odcinku spraw

   • działają na podstawie Rozporządzenia RM

6. Scharakteryzuj Kancelarię Rady Ministrów

   • jest to zespół urzędniczy

   • jej zasadniczym zadaniem jest obsługa Rady Ministrów, premiera, wicepremierów oraz innych ciał utworzonych w strukturze rządu

   • w praktyce wykonuje też liczne zadania związane z koordynowaniem prac w ramach rządu

   • na czele Kancelarii stoi Szef Kancelarii, powoływany o odwoływany przez premiera

7. Scharakteryzuj Rządowe Centrum Legislacji

   • działa przy prezesie Rady Ministrów jako wyodrębniona jednostka organizacyjna

   • jego podstawowym zadaniem jest koordynacja działalności legislacyjnej Rady Ministrów, Prezesa RM i innych organów administracji rządowej

   • RCL zapewnia obsługę prawną RM, w tym m.in. redagowanie Dziennika Ustaw i „Monitora Polskiego”

8. Scharakteryzuj strukturę i organizację rządu

   • Rada Ministrów jest organem kolegialnym – jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą jej działania są posiedzenia.

   • Jednocześnie rząd zbudowany jest w oparciu o hierarchię osób w nim zasiadających (nie stanowi kolegium równouprawnionych członków)

   • Większość członków RM to zarazem odrębne, jednoosobowe organy konstytucyjne o własnym zakresie kompetencji

     • Pracami rządu kieruje prezes Rady Ministrów, który:

   • zwołuje posiedzenia Rady Ministrów

   • ustala porządek posiedzeń i im przewodniczy

   • w posiedzeniu mają obowiązek brać udział wszyscy członkowie Rady Ministrów

   • w posiedzeniach mogą też brać udział inne osoby zaproszone lub wezwane przez premiera

   • Rada Ministrów omawia przedstawiane jej sprawy i podejmuje rozstrzygnięcia w drodze uzgodnień, a tylko wyjątkowo w drodze głosowania

   • posiedzenia mają charakter niejawny

   • PRM może też zarządzić rozstrzygnięcie sprawy w drodze korespondencyjnego uzgodnienia stanowisk, bez kierowania jej na posiedzenie

     • Rada Ministrów składa się:

   • zawsze – z Prezesa RM i ministrów

   • może również składać się z – wiceprezesów RM i przewodniczących komitetów określonych w ustawach

   • Szczególną formą posiedzeń Rady Ministrów jest jej zgromadzenie pod przewodnictwem prezydenta RP – działa ona wówczas jako Rada Gabinetowa

     • W ramach RM mogą działać różnego rodzaju ciała wewnętrzne i pomocnicze:

   • stałe komitety Rady Ministrów

   • komitety do rozpatrywania określonych kategorii spraw lub określonej sprawy

   • rady i zespoły opiniodawcze

   • komisje do opracowania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa

   • Kolegium ds. Służb Specjalnych – organ opiniodawczo-doradczy

   • komisje wspólne, np.

     • Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu

     • Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego

   • Rada Legislacyjna

21. Przedstaw charakterystykę komisji wspólnych tworzonych przez rząd

    • komisje wspólne mogą być tworzone, w drodze rozporządzenia, przez Radę Ministrów

    • składają się z przedstawicieli rządu oraz przedstawicieli określonej instytucji lub środowiska

    • celem takich komisji jest wypracowywanie wspólnego stanowiska – stanowią forum negocjacji i uzgodnień, a przyjmowane uzgodnienia są następnie realizowane przez obie strony

      • np. Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu

22. Przedstaw charakterystykę Rady Legislacyjnej

    • ciało opiniodawczo-doradcze, działające przy Prezesie Rady Ministrów

    • składa się z niezależnych specjalistów – prawników

    • jej zadaniem jest m.in. opiniowanie różnego rodzaju zagadnień prawnych będących przedmiotem działania rządu, przed wszystkim opiniowanie projektów aktów normatywnych oraz kierunków zmian w systemie prawa

23. Przedstaw charakterystykę stałych komitetów Rady Ministrów

    1. Są to stale działające organy pomocnicze i doradcze Rady Ministrów, tworzone w drodze zarządzenia przez PRM.

       Ich celem jest inicjowanie, przygotowywanie i uzgadnianie rozstrzygnięć lub stanowisk RM lub PRM w sprawach należących do zadań i kompetencji tych organów.

24. Jakie dwie wyodrębnione jednostki działają przy Prezesie Rady Ministrów?

    • Rządowe Centrum Legislacji

    • Rada Legislacyjna

25. Scharakteryzuj zakres działania Rady ministrów

    • RM jest drugim obok prezydenta segmentem władzy wykonawczej w Polsce – posiada więc kompetencje w zakresie władzy wykonawczej

26. Podstawowe zadania Rady Ministrów

    • kierowanie administracją rządową

      • koordynacja i kontrola działalności organów tej administracji

      • koordynacja i kontrola nie pozwala naruszać ustawowo określonych kompetencji tych organów, ale pozwala na narzucanie rządowej jednolitej polityki działania

    • kierowanie wykonywaniem budżetu państwa

      • RM ma kompetencje w zakresie koordynowania i kontroli, jednak w znacznym stopniu kompetencje te są dzielone z ministrem finansów

      • RM jest właściwa do uchwalania projektu budżetu państwa, do uchwalania zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu

    • zapewnienie wykonywania ustaw

      • wydawanie aktów wykonawczych (rozporządzeń)

      • wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej

      • prawo nadawania projektom charakteru pilnego

      • prawo zgłaszania poprawek

    • zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego

      • ogólne kierownictwo obronnością kraju

      • wprowadzanie stanu wojennego, wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej,

      • działanie w zakresie zarządzania antykryzysowego

    • sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, w szczególności:

      • zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji

      • zawieranie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych

27. Kompetencje Rady Ministrów w zakresie stanowienia prawa

    1. Rząd nie ma obecnie możliwości stanowienia norm o mocy ustawy - aktywność prawodawcza rządu ma zawsze charakter podstawowy

       Prawotwórstwo rządowe realizuje się na płaszczyźnie:

       • prawa powszechnie obowiązującego - kompetencja do stanowienia rozporządzeń

         • RM może wydawać rozporządzenia tylko w takim zakresie, w jakim zostanie do tego upoważniona przez obowiązujące ustawy

       • prawa wewnętrznego – kompetencja do stanowienia uchwał

         • uchwały te mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych RM

         • uchwały muszą pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami

         • muszą szanować ustawowo wyznaczony zakres kompetencji poszczególnych organów wchodzących w skład administracji rządowej

         • nie mogą być adresowane do organów pozostających poza systemem administracji rządowej – nie mogą rodzić po ich stronie obowiązku wykonania

         • nie mogą samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli, ani nie mogą stanowić podstawy decyzji wydawanych w postępowaniu administracyjnym

28. Czy jest różnica pomiędzy premierem a prezesem rady ministrów?

    1. Tak:

       • Premier – to pierwszy wśród równych

       • Prezes Rady Ministrów – to szef rządu – zajmuje stanowisko nadrzędne nad pozostałymi członkami RM

29. Jaką pozycję ustrojową zajmuje PRM. Uzasadnij w punktach

    1. PRM zajmuje pozycję ustrojową szefa rządu – rzeczywistego kierownika prac rządowych. Jest organem wewnętrznym RM o szczególnych uprawnieniach.

       • szczególna pozycja PRM wynika przede wszystkim z przesłanek politycznych

         • stanowisko to jest na ogół powierzane politykowi wpływowemu, zdolnemu do zorganizowania prac rządowych, do utrzymywania spójności koalicji oraz porozumiewania się ze swoimi klubami

       • na płaszczyźnie prawnej premier skupia w swoich rękach kompetencje:

         • proces tworzenia rządu i dokonywanie w nim zmian

         • zakres zadań i personalny kształt ministerstw i innych organów centralnych

         • organizowanie prac rządowych

         • kierowanie pracami terenowej administracji rządowej

         • zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej

         • nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego

       • w zakresie stanowienia prawa RM może wydawać

         • rozporządzenia

         • zarządzenia – mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy

30. Istota, charakterystyka urzędu ministra

    1. Istotą urzędu ministra jest specjalizacja przedmiotowa – każdy minister realizuje odpowiednią część zadań rządu jako całości

       • Ustrojowa pozycja ministra ma charakter dwoisty:

         • z jednej strony jest on członkiem Rady Ministrów, a więc przynależy do kolegialnego organu o własnych kompetencjach

         • z drugiej strony – jest jednoosobowym zwierzchnikiem swojego resortu, a więc odrębnym organem administracji rządowej

       • Każdy minister jest jednocześnie członkiem Rady Ministrów

         • ma więc prawo do udziału w posiedzeniach RM, prawo przedstawiania własnego stanowiska, prawo głosowania

         • jest zobowiązany do inicjowania i opracowywania (w zakresie własnego działania) polityki rządu, przedkładania inicjatyw i projektów aktów normatywnych na posiedzeniach RM

         • minister ma obowiązek realizowania polityki ustalonej przez RM i obowiązek lojalności politycznej

31. Pozycja ministra resortowego

    • minister resortowy kieruje określonym działem administracji rządowej

      • podejmuje wszelkie działania, jakie uważa za konieczne dla realizowania nałożonych na niego zadań

    • podstawowy zakres działania ministra wynika z nazwy jego urzędu

    • w tych ramach premier określa w drodze rozporządzenia szczególny zakres działania ministra

    • struktury podległe ministrowi resortowemu działają w oparciu o zasadę hierarchicznego podporządkowania

    • w stosunkach zewnętrznych minister resortowy występuje m.in. jako organ naczelny w postępowaniu administracyjnym

    • minister resortowy może wydawać akty normatywne – rozporządzenia i zarządzenia

32. Co to jest ministerstwo?

    • ministrowi resortowemu podlega ministerstwo – tzn. zorganizowana struktura urzędnicza powołana do bezpośredniej realizacji zadań należących do danego ministra

      • ministerstwo tworzy i znosi lub przekształca Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia

    • Struktura polityczna ministerstwa:

    • kierownictwo ministerstwa to minister, sekretarz stanu i podsekretarze stanu

      • powołuje ich premier na wniosek ministra, a odwołuje premier na wniosek ministra lub z własnej inicjatywy

      • zakres czynności sekretarza stanu i podsekretarzy stanu ustala minister, powiadamiając o tym premiera

    • obsługę urzędniczą kierownictwa ministerialnego realizuje tzw. gabinet polityczny

33. Struktura administracyjna (merytoryczna ministerstwa)

    • departamenty – realizujące merytoryczne zadania ministerstwa

    • sekretariaty – obsługujące ministra oraz komitety, rady i zespoły

    • wydziały – komórki organizacyjne wewnątrz departamentów i sekretariatów

34. Na czym polega zracjonalizowany charakter stosunków Sejm-Rada Ministrów

35. Prezes Rady Ministrów jest …szefem rządu… (organem wewnętrznym RM o szczególnych kompetencjach)… , ponieważ od niego zależy (podaj min. 3 możliwości):

    • proces tworzenia rządu i dokonywanie w nim zmian

    • zakres zadań i personalny kształt ministerstw i innych organów centralnych

    • organizowanie prac rządowych

    • kierowanie pracami terenowej administracji rządowej

    • zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej

    • nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego

36. Jakie są metody stabilizowania prac rządu?

    1. Jeżeli istnieje większość sejmowa popierająca rząd, to nie ma problemu ze stabilizacją prac rządu, problem pojawia się gdy, rząd nie ma poparcia w sejmie

       • konstruktywne wotum nieufności

       • funkcje kontrolne

       • odpowiedzialność kolegialna RM (nie można odwołać samego premiera)

       • prezydent nie ma nic do gadania

11. Samorząd terytorialnyy

    1. Na czym polega dualizm ustroju władzy lokalnej?

       1. We wszystkich współczesnych państwach demokratycznych ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu.

          Oznacza to, że tylko część zadań lokalnych jest realizowana przez agendy administracji rządowej bezpośrednio podporządkowane Radzie Ministrów, premierowi lub poszczególnym ministrom. Pozostałe zadania są realizowane przez samorząd terytorialny (organy samorządowe podporządkowane wspólnocie lokalnej i reprezentujące jej interesy).

    2. Wyjaśnij pojęcie samorząd terytorialny

       1. Samorząd terytorialny to jedna z form samorządu, rozumianego jako wydzielenie z zakresu władzy państwa pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich do samodzielnego rozwiązywania tej grupie społecznej, której te sprawy przede wszystkim dotyczą.

          Samorząd terytorialny jest to administracja sprawowana przez odrębne w stosunku do państwa osoby prawne (korporacje).

    3. Wymień cechy samorządu

       • wyodrębniona grupa społeczna określona przez prawo, której członkowstwo powstaje z mocy prawa

       • samorząd jest powoływany do wykonywania zadań administracji publicznej w sposób samodzielny i w formach właściwych dla administracji publicznej

       • samorząd ma własną organizację zbudowaną wokół zasady przedstawicielstwa, a więc pozostaje pod kontrolą tej grupy społecznej, którą reprezentuje

    4. Wyjaśnij różnice między samorządem specjalnym a samorządem terytorialnym

       • samorząd specjalny – stanowią przymusowe zrzeszenia osób wykonujących dany zawód lub prowadzących określoną działalność gospodarczą. Przykładem samorządu specjalnego mogą być:

         • samorząd zawodowy, np.: adwokacki, lekarski

         • samorząd gospodarczy, np.: izby gospodarcze, organizacje samorządu rzemieślniczego

         • inne, np. samorząd wyznaniowy, samorząd narodowościowy.

       • samorząd terytorialny – powstaje poprzez wyodrębnienie na zasadzie terytorialnej i polega na powierzeniu mieszkańcom danego terenu bezpośredniego zarządzania sprawami tego terenu

    5. Wyjaśnij istotę samorządu

       1. Istotą samorządu terytorialnego jest wyodrębnienie tzw. korporacji komunalnych (przede wszystkim gmin) i przyznanie im szczególnego statusu prawnego, pozwalającego na samodzielne zarządzanie swoimi sprawami.

          Samorząd ma charakter uniwersalny – bo dotyczy całego terytorium państwa i obejmuje wszystkich jego mieszkańców. Na szczeblu podstawowym całe terytorium jest podzielone na gminy.

    6. Na czym polega samodzielność samorządu terytorialnego?

       1. Samodzielność samorządu terytorialnego to jego niezależność od administracji rządowej – umożliwia jednostkom samorządu terytorialnego (korporacjom komunalnym) realizowanie zadań związanych z zaspokajaniem potrzeb mieszkańców.

          Przesłanki samodzielności samorządu:

          • powierzenie samorządowi wyłączności w realizowaniu pewnych zadań (zadania własne)

          • nadanie samorządowi odrębnej struktury organizacyjnej

          • nadanie jednostkom samorządu osobowości prawnej i przyznanie im prawa własności lokalnych składników majątku publicznego (mienie komunalne, powiatu, samorządu wojewódzkiego)

          • zapewnienie samodzielności budżetowo-finansowej

          • ograniczenie ingerencji władzy centralnej tylko do procedur nadzorczych

          • zapewnienie sądowej ochrony praw i interesów podmiotów samorządowych

    7. Wyjaśnij, dlaczego samodzielność JST nie ma charakteru absolutnego

       1. Ograniczenia samodzielności jednostek samorządu terytorialnego mogą być dokonywane jedynie w drodze ustawowej i muszą czynić zadość pewnym wymaganiom materialnym. Chodzi tu o to, by ingerencja ustawodawcy w sferę samodzielności gmin nie była nadmierna oraz by znajdowała uzasadnienie w konstytucyjnie określonych celach i wartościach.

    8. Jak wyglądają obecne konstytucyjne uregulowania dotyczące samorządu terytorialnego?

       • postanowienia konstytucyjne dot. samorządu terytorialnego sformułowano w sposób ogólny, odnosząc je do JST w ogóle.

       • ustrój władzy lokalnej musi być oparty na istnieniu gmin,

         • wyraźnie zapisano jedynie konieczność istnienia samorządu na poziomie gminnym – gmina została określona jako podstawowa JST

       • ustawie zwykłej pozostawiono możliwość ustanowienia innych jednostek samorządu lokalnego lub regionalnego

         • ustawa zwykła nie musi ustanowić innych szczebli samorządu terytorialnego, ale jeżeli je ustanowi – to ich regulacja prawna musi realizować zasady konstytucyjne

       • ustanowiono domniemanie kompetencyjne w systemie JST na rzecz gminy

    9. Na czym polega trójszczeblowy podział terytorialny państwa?

       • trójszczeblowy podział terytorialny państwa polega na wprowadzeniu podziału państwa na gminy, powiaty i województwa i ustanowieniu samorządu na każdym z tych szczebli.

       • szczeble gminny i powiatowy mają charakter czysto samorządowy

       • szczebel województwa ma charakter mieszany – województwa są zarówno jednostkami samorządu terytorialnego jak i jednostkami terytorialnymi administracji rządowej.

    10. Scharakteryzuj sposób tworzenia i ustrój województwa

        1. Województwa tworzy się w drodze ustawy – w której musi być określona nazwa, terytorium i siedzibę władz województwa. Ustawa określa wykaz gmin wchodzących w skład danego województwa.

           Ustrój województwa ma postać dualistyczną – w województwie istnieją dwa równoległe piony administracji (samorządowa i rządowa, a każdy z tych pionów jest odpowiedzialny za realizację swoich zadań określonych w ustawach :

           • województwo jako jednostka samorządu terytorialnego:

             • posiada określoną pulę zadań lokalnych, które wykonuje samodzielnie i na własna odpowiedzialność za pośrednictwem organów samorządowych (sejmik województwa i zarząd kierowany przez marszałka), wywodzących się z demokratycznych wyborów

           • województwo jako jednostka terytorialna administracji rządowej:

             • realizuje zadania pozostawione przez prawo kompetencjom organów rządowych

             • realizacja tych zadań zajmuje się wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów w województwie

    11. Scharakteryzuj pozycję ustrojową wojewody, wicewojewody

        1. Wojewoda jest terenowym organem administracji rządowej i przedstawicielem Rady Ministrów w województwie.

           • wojewodę powołuje i odwołuje PRM na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej

           • zastępcami wojewody sa wicewojewodowie powoływani i odwoływani na jego wniosek przez PRM

           • wojewoda jest organem tzw. administracji zespolonej – podlegają mu jednostki organizacyjne i aparat urzędniczym zorganizowany w urząd wojewódzki

           • wojewoda i wicewojewodowie stanowią polityczne kierownictwo urzędu i zmieniają się stosownie do rytmu zmian rządowych

           • zespół urzędniczy urzędu wojewódzkiego, kierowany przez dyrektora, powinien mieć charakter stały, neutralny politycznie

    12. Co to jest rządowa administracja niezespolona?

        • Oddzielny system organów administracji rządowej, niezależny od wojewodów i podporządkowany odpowiedniemu ministrowi

          • np. administracja skarbowa, zorganizowana w urzedy skarbowe i izby skarbowe, podporządkowane bezpośrednio ministrowi finansów

    13. Organy województwa samorządowego

        • sejmik województwa i zarząd województwa

          • podlegają im wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy zorganizowany w urząd marszałkowski

    14. Scharakteryzuj ustrój jednostek samorządu terytorialnego

        • w każdej jednostce samorządu terytorialnego działają:

          • organy przedstawicielskie (organy stanowiące)

          • organy wykonawcze

        • konstytucja nie przesądza ani nazw ani struktury organizacyjnej tych organów, wymaga tylko, by organy stanowiące pochodziły z wyborów

        • organem stanowiącym jest: rada gminy/miasta/powiatu, a na poziomie regionalnym – sejmik województwa

          • są to organy przedstawicielskie

    15. Omów wybory do jednostek stanowiących samorządu terytorialnego i ich kadencję

        • kadencje wynoszą 4 lata, licząc od dnia wyborów

        • wybory muszą być: powszechne, bezpośrednie i równe, a głosowanie tajne

        • sposób dokonywania rozdziału mandatów jest regulowany przez Ordynację:

          • dla wyborów na szczeblu województw i powiatów – system proporcjonalny;

          • w odniesieniu do gmin – jest zależny od jej wielkości (w gminach do 20.000 mieszkańców stosuje się system większości względnej [głosuje się na konkretne osoby], powyżej 20.000 – system proporcjonalny, oparty o medotę d’Hondta, z progiem wyborczym 5%).

        • o ważności wyborów rozstrzygają odpowiednie terytorialne sądy okręgowe, o ile został zgłoszony protest

        • w razie wygaśnięcia mandatu radnego skład rady uzupełnia się

          • poprzez wstąpienie następnego kandydata z listy (przy systemie proporcjonalny),

          • przez przeprowadzenie wyborów uzupełniających (przy systemie większościowym)

        • kadencja rady (sejmiku) ulega skróceniu:

          • w razie jej odwołania w referendum lokalnym,

          • rozwiązania przez Sejm (w przypadku rażącego naruszenia Konstytucji)

          • w razie niewykonania wyboru zarządu w wymaganym terminie

    16. Organizacja rady (sejmiku)

        • rada (sejmik) wybiera ze swojego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących

        • rada (sejmik) powołuje stałe i doraźne komisje, w skład których mogą wchodzić osoby nie będące radnymi

        • rada (sejmik) powołuje komisję rewizyjną, złożoną tylko z radnych, której zadaniem jest m.in. kontrola wykonywania lokalnego budżetu

    17. Kompetencje rady (sejmiku)

        1. Rada (sejmik), jako organ stanowiący i kontrolny na swoim terenie posiada szereg kompetencji, m.in.:

           • wybiera i odwołuje organy wykonawcze (poza szczeblem gminnym)

           • uchwala budżet, rozpatruje sprawozdania z jego wykonania i podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu

           • uchwala miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i programy gospodarcze

           • podejmuje uchwały w sprawie podatków i opłat (w granicach określonych w odębnych ustawach)

           • podejmuje uchwały w najważniejszych sprawach majątkowych

           • kontroluje działalność zarządu oraz samorządowych jednostek organizacyjnych

           • uchwala statut, który określa wewnętrzną organizację oraz tryb pracy organów

           • wydaje przepisy lokalne (akty prawa miejscowego)

    18. Ustrój i sposób powoływania samorządowych organów wykonawczych

        • Województwo i powiat:

          • organem wykonawczym jest zarząd województwa (powiatu) z marszałkiem (starostą) na czele

          • sejmik (rada powiatu) najpierw wybiera marszałka (starostę) bezwzględną ilością głosów, a następnie, na jego wniosek – pozostałych członków zarządu

          • niedokonanie wyboru w ciągu 3 miesięcy od ogłoszenia wyników wyborów do sejmiku (rady powiatu) powoduje z mocy prawa rozwiązanie sejmiku (rady)

          • zarząd i marszałek (starosta) ponoszą za swoją działalność odpowiedzialność przed sejmikiem (radą powiatu)

          • raz do roku sejmik (rada powiatu) wypowiada się w przedmiocie udzielenia zarządowi absolutorium

          • w razie odmowy udzielenia absolutorium, po upływie min. 14 dni sejmik (rada powiatu) rozważa na osobnym posiedzeniu kwestię odwołania zarządu

          • sejmik (rada powiatu) może w każdym czasie, z każdego powodu odwołać zarząd, ale wymaga to kwalifikowanej większości 3/5 ustawowego składu sejmiku (rady)

        • Gmina:

          • organami wykonawczymi są wójtowie/burmistrzowie/prezydenci miast

          • wybierani są przez mieszkańców gminy w czteroprzymiotnikowych wyborach

          • stosuje się tu zasadę większości bezwzględnej (jeśli pierwsze wybory nie przyniosą rozstrzygnięcia organizuje się II turę z udziałem dwóch kandydatów z najlepszymi wynikami)

          • wybory są przeprowadzane wraz z wyborami do rad gmin

          • tak wyłoniony organ wykonawczy jest w znacznym stopniu niezależny od rady jako organu stanowiącego, w szczególności rada nie może go odwołać; jedyną formą odwołania organu wykonawczego jest referendum gminne

    19. W jakich sytuacjach i przez kogo może być zwoływane referendum gminne

        • z inicjatywy rady – w razie odmowy udzielenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) absolutorium przez radę

          • nie wcześniej niż po upływie 14 dni rada zbiera się ponownie i na tym posiedzeniu może (ale nie musi) podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta/burmistrza/prezydenta miasta

          • uchwała musi być podjęta bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady

        • z inicjatywy rady – z innego powodu niż odmowa udzielenia absolutorium.

          • procedura zarządzenia referendum jest podobna, z tym, że uchwała musi zapaść większością min. 3/5 ustawowego składu rady

        • z inicjatywy mieszkańców – referendum takie jest przeprowadzane w procedurze ogólnie wymaganej dla referendum gminnego

    20. Kompetencje organu wykonawczego

        1. Organ wykonawczy wykonuje uchwały rady (sejmiku) i realizuje zadania swojej jednostki samorządu terytorialnego, określone w przepisach prawa, w szczególności

           • przygotowuje projekty uchwał rady (sejmiku)

           • wykonuje budżet i inne uchwały rady (sejmiku)

           • gospodaruje mieniem komunalnym

           • zatrudnia i zwalnia kierowników lokalnych jednostek organizacyjnych

           • wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej

           • może wdawać lokalne przepisy prawne, w tym porządkowe

           • w ramach gmin może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa kierowane przez zebranie wiejskie i sołtysa, a w miastach: dzielnice i osiedla

    21. Zakres działania samorządu

        • wszystkie sprawy o charakterze lokalnym, które mogą być rozwiązane na poszczególnych szczeblach samorządu

        • konstytucja określa ogólną wytyczną, że:

          • samorządowi terytorialnemu powinna przysługiwać istotna część zadań publicznych

          • domniemanie kompetencji działa na rzecz samorządu terytorialnego, który wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez konstytucję lub ustawy dla innych władz publicznych

    22. Jakie znasz grupy zadań z zakresu administracji publicznej?

        1. Zadania z zakresu administracji publicznej dzielą się na dwie grupy:

           • zadania w całości pozostawione w gestii organów administracji rządowej (tzw. zadania zastrzeżone)

           • zadania wykonywane przez samorząd terytorialny

    23. Charakterystyka zadań własnych samorządu

        1. Zadania własne – są to zadania przynależne jednostkom samorządu terytorialnego (aspekt przedmiotowy) i wykonywane przez jednostki tego samorządu (aspekt podmiotowy)

           • Zadania są wykonywane przez samorząd samodzielnie, we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność,

           • Nadzór organów rządowych jest ograniczony do kontroli legalności, a realizacja zadań winna być finansowana przede wszystkim z dochodów własnych i subwencji

           • konstytucja wyznacza zakres zadań własnych tylko w sposób ogólny – powinny one obejmować zadania służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, np. zadania własne gminy obejmują m.in. spraw dotyczące

             • infrastruktury technicznej (drogi, wodociągi, komunikacja publiczna)

             • infrastruktury społecznej (szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia, opieka społeczna)

             • porządku i bezpieczeństwa publicznego

             • ładu przestrzennego i ekologicznego

           Dokładnego wyznaczenia podziału zadań pomiędzy administracją rządową i samorządową szczebla gminnego dokonała tzw. I ustawa kompetencyjna z 1990 r. dokonała ustawa kompetencyjna, a wyznaczenia zadań województwa samorządowego i powiatu – II ustawa kompetencyjna.

           • konstytucja stanowi, że zamiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zamianami w podziale dochodów publicznych

    24. Charakterystyka zadań zleconych samorządu

        1. Zadania zlecone to zadania przynależne administracji rządowej, ale wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego.

           Nie zachodzi tu jednolitość przedmiotowo-podmiotowa. Zadania zlecone nie są wykonywane we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność

           • konsekwencje pozasamorządowego charakteru zadań zleconych samorządom

             • sposób określania zadań zleconych, których zakres jest wyznaczany ustawami; JST mogą również zawierać porozumienia z organami administracji rządowej i w ten sposób przejmować nowe zadania zlecone

             • sposób finansowania zadań zleconych – JST musi otrzymać środki finansowe niezbędne dla realizacji zadań zleconych

             • określenie środków nadzoru oraz weryfikacji aktów i decyzji administracyjnych podjętych w realizacji tych zadań

    25. Sfery działalności samorządu terytorialnego

        • sfera publicznoprawna

          • JST wykonuje zadania z zakresu i na podstawie prawa administracyjnego

          • podejmuje m.in. zadania władcze wobec obywateli

          • zasada samodzielności znajduje wyraz w ukształtowaniu środków nadzoru i w przyznawaniu JST prawa do ochrony sądowej

        • sfera cywilnoprawna –

          • JST występuje tu jako jeden z podmiotów obrotu cywilnoprawnego

          • jej samodzielność wynika przede wszystkim z nadania jej osobowości prawnej oraz przyznania uprawnień właścicielskich i innych uprawnień majątkowych

          • istotą samodzielności jest swoboda podejmowania czynności prawnych i oparcie ich o prawi cywilne, samodzielne dysponowanie własnym mieniem

    26. System finansowy samorządu

        • Podstawą gospodarki finansowej każdej JST jest corocznie uchwalany budżet,

        • Zapewnienie samorządowi odpowiednich dochodów jest gwarantowane konstytucyjnie. Konstytucja rozróżnia trzy podstawowe źródła dochodów JST:

          • dochody własne – przysługujące z mocy ustawy upoważniającej do ich pobierania – są to podatki i opłaty lokalne, dochody z majątku samorządowego, dochody z samopodatkowania się mieszkańców; tymi dochodami JST może dysponować w sposób w zasadzie samodzielny

          • subwencje – są środkami przekazywanymi z budżetu centralnego lub z funduszy pozabudżetowych; mechanizm ich wyliczania i rozdzielania jest precyzyjnie określony na poziomie ustawowym

          • dotacje – są środkami przekazywanymi z budżetu centralnego lub funduszy pozabudżetowych na finansowanie przede wszystkim zadań zleconych, ale też na inne cele. Dotacje mogą być zużywane tylko na cele, na które zostały przyznane

    27. Gwarancja zapewnienia samorządowi dochodów

        1. Formalną gwarancją zapewnienia samorządowi dochodów jest wymóg, by źródła dochodów JST były określone w ustawie (wyłączność ustawy).

           Konieczne jest, by ustawodawcze regulacje dotyczące źródeł dochodów samorządu odpowiadały wymaganiom przyzwoitej legislacji – m.in. nie mogą przybierać mocy wstecznej i muszą zapewniać odpowiedni okres vacatio legis.

           Gwarancją materialną jest nakaz, by udział JST w dochodach publicznych był odpowiedni do przypadających im zadań.

           Istnieje tu nakaz, by zmiany zadań i kompetencji samorządu pociągały za sobą odpowiednie zmiany w podziale dochodów publicznych.

           Inną gwarancją jest prawo samorządu do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie

    28. Na czym polega nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego?

        1. Nadzór oznacza szczególną relację pomiędzy dwoma podmiotami (organami) w administracji publicznej, w ramach której:

           • organowi nadzorującemu przysługują prawne środki władczego oddziaływania na postępowanie i sytuację organu nadzorowanego

           • środki te są określone przez prawo i mogą być stosowane tylko w zakresie i w sposób prawem przewidziany

           • stosowanie środków nadzoru nie może prowadzić do wyręczania organu nadzorowanego w jego działalności

    29. Istota nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego

        1. Istotą nadzoru jest przyznanie organowi nadzorującemu ściśle określonej sumy środków oddziaływania a organ nadzorowany, a poza tym pozostawienie organowi nadzorowanemu możliwości samodzielnego działania.

           Nadzór może być dokonywany tylko z punktu widzenia legalności. Oznacza to, że organ nadzorczy może badać działalność JST i jej organów tylko co do jej zgodności z prawem, a nie ma prawa oceniać celowości, gospodarności i rzetelności. Nie ma przy tym znaczenia czy chodzi o zadania własne czy zlecone.

    30. Środki nadzoru

        • środki dotyczące działalności organu nadzorowanego (nadzór weryfikacyjny)

          • kontrola

          • wyrażanie opinii

          • wyrażanie zgody na niektóre decyzje czy akty nadzorowanego

          • uchylanie decyzji czy aktów nadzorowanego

        • środki dotyczące organu nadzorowanego jako takiego (nadzór represyjny):

          • rozwiązanie organu

          • zawieszenie jego członków

        • wszystkie rozstrzygnięcia organów dotyczące JST podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego, ale tylko pod zarzutem ich niezgodności z prawem

    31. Organy nadzoru

        1. Nadzór jest sprawowany przez organy administracji rządowej, tj. przez:

           • PRM,

           • wojewodów,

           • oraz w zakresie spraw finansowych przez regionalne izby obrachunkowe (RIO).

           Nie istnieją natomiast procedury nadzorcze pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego różnych szczebli.

    32. Do najważniejszych środków nadzorczych należy zaliczyć:

        • prawo żądania niezbędnych informacji i sprawozdań oraz prawo wizytowania JST

        • stwierdzenie nieważności uchwały organu JST

          • jeżeli taka uchwała jest sprzeczna z prawem – ex lege staje się nieważna

          • rolą organu nadzorczego jest tylko stwierdzenie tej nieważności

          • od takiego stwierdzenia organ JST może się odwołać do sądu administracyjnego

        • wstrzymanie wykonania uchwały organu samorządowego wraz z momentem stwierdzenia jej nieważności

        • zawieszenie organów JST i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat (nie dłużej niż do nowych wyborów)

          • decyzja ta może być podjęta tylko przez PRM

          • i tylko w razie nie rokującego nadziei na szybka poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy JST

        • rozwiązanie zarządu

          • na szczeblu województwa – przez PRM

          • na szczeblu powiatowym – przez PRM na wniosek wojewody

          • na szczebli gminy odwołanie wójta przez PRM

          • jest to możliwe tylko w razie powtarzającego się naruszania przez organ wykonawczy konstytucji lub ustaw

        • rozwiązanie rady (sejmiku) przez Sejm na wniosek PRM, jeżeli rada (sejmik) rażąco narusza konstytucję lub ustawy

          • nie jest to środek nadzorczy sensu stricto, bo nie przysługuje organom administracji rządowej, a jedynie środek represywny i dyscyplinujący

          • jego zastosowanie nie podlega kontroli sądu administracyjnego.

    33. Procedura indywidualnej skargi na uchwałę JST

        • może ja wnieść do sądu administracyjnego każdy, kogo interes prawny, czy uprawnienia zostały naruszone przez taką uchwałę

        • analogiczną skargę można wnieść na bezczynność organów samorządowych

        • nie ma charakteru środka nadzorczego

    34. Instancyjna kontrola decyzji indywidualnych w sprawach z zakresu administracji publicznej

        • stosuje się tu kpa

        • organem II instancji jest:

          • wojewoda – w sprawach z zakresu zadań zleconych

          • samorządowe kolegium odwoławcze – w sprawach z zakresu zadań własnych

        • od decyzji ostatecznej przysługuje skarga do sądu administracyjnego

Finanse publiczne, radiofonia i telewizja, kontrola państwowa

1. Jakie kompetencje przysługują Radzie Ministrów RP w dziedzinie finansów publicznych?

   • Rada Ministrów uchwala projekt budżetu państwa

   • kieruje wykonywaniem tego budżetu

   • chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie w wykonania budżetu państwa

   • do RM należy wyłączna inicjatywa w zakresie wnoszenia ustaw o zaciąganiu długów publicznych oraz ustaw o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo

2. Jakie kompetencje przysługują ministrowi finansów RP w dziedzinie finansów publicznych?

   • Minister finansów, jest organem właściwym m.in. w sprawach:

     • realizacji dochodów z podatków i opłat,

     • koordynowania i organizowania współpracy finansowej, kredytowej i płatniczej z zagranicą

     • realizacji przepisów celnych,

     • finansowania jednostek realizujących zadania objęte budżetem państwa

     • rachunkowości

     • kontroli skarbowej

3. Czego dotyczą konstytucyjne uregulowania ograniczające samodzielność rządu i podległych mu organów w zarządzaniu finansami państwowymi?

   • precyzyjnego określenia zasady wyłączności ustawy dla normowania spraw związanych z finansami publicznymi

   • ustalenia odrębności trybu uchwalania budżetu państwa i kontroli jego wykonywania

   • nadania samodzielnej pozycji konstytucyjnej Narodowemu Bankowi Polskiemu, jako centralnemu bankowi państwa

4. Na czym polega zasada wyłączności ustawy w odniesieniu do finansów publicznych? (grupy spraw, które muszą być uregulowane ustawami)

   1. Ustawy muszą określać:

      • porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej:

        • ustawa musi regulować sposób gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne,

        • zasady i tryb nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne

        • zasady i tryb zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo

        • ustanawianie monopoli

      • system podatków i opłat

        • nakładanie podatków i innych danin publicznych,

        • określanie przedmiotów opodatkowania, określanie stawek podatkowych

        • określanie zasad przyznawania ulg i umorzeń

        • określanie kategorii podmiotów zwolnionych od podatków

      • organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa

      • unormowanie prawa budżetowego

        • zasady i tryb opracowywania projektu budżetu państwa

        • stopień szczegółowości tego projektu

        • wymagania, jakim powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej

        • zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej

5. Jakie dwie zasady polityki finansowej ustanawia Konstytucja RP?

   • zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo nie może prowadzić do przekroczenia przez państwowy dług publiczny 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto

     • sposób obliczania wartości krajowego produktu brutto oraz państwowego długu publicznego ma określać ustawa

     • działania naruszające tę normę stanowią przekroczenie prawa – i rodzą odpowiedzialność organów lub osób podejmujących taką działalność

     • neutralizacja zewnętrznych skutków takich działań może być trudniejsza, bo mogą one zahaczać o dziedzinę stosunków cywilnoprawnych

   • ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banko państwa

     • służy to m.in. ochronie samodzielności banku centralnego, bo postanowienia ustawy budżetowej naruszające ten zakaz (zmuszające NBP do zwiększenia emisji pieniądza) mogą być uznane za niekonstytucyjne

6. Charakter ustawy budżetowej

   • jedną z podstawowych gwarancji zachowania przez parlament właściwej mu pozycji w relacjach z rządem jest uchwalanie budżetu państwa w formie ustawy

   • ustawa budżetowa składa się z dwóch elementów:

     • tekstu ujętego w artykuły i wyznaczającego prawne ramy budżetu (jest tam zawarte ogólne określenie wysokości dochodów i wydatków, a także określeni deficytu budżetowego oraz wiele przepisów wskazujących sposób wykonywania budżetu w danym roku)

     • załącznika ujętego w formę licznych tabel i zawierającego specyfikację dochodów i wydatków na konkretne cele poszczególnych organów państwowych.

   • zakres ustawy budżetowej i treści, jakie muszą być w niej zawierane precyzuje wspomniana ustawa o finansach publicznych

7. Na czym polega problem dopuszczalności tzw. obładowywania ustawy budżetowej?

   1. Tzw. obładowywanie ustawy budżetowej to zawieranie w niej innych treści, nie dotyczących dochodów i wydatków państwa i bezpośredniego uregulowania sposobu ich realizacji.

      W orzecznictwie TK uznano to za niedopuszczalne.

8. Czy Konstytucja RP odnosi się w jakiś sposób do kwestii równoważenia budżetu?

   • Konstytucja nie ustala bezwzględnego nakazu równoważenia budżetu (zbilansowania dochodów z wydatkami)

     • było by to nierealistyczne, gdyż procesów gospodarczych nie da się podporządkować regulacjom prawnym

   • dopuszczalny jest deficyt budżetowy

     • ale trzeba pamiętać o zewnętrznych uwarunkowaniach (zwłaszcza wymaganiach UE i międzynarodowych instytucji bankowych) dot. tego deficytu

   • na płaszczyźnie konstytucyjnej obowiązuje zakaz:

     • pokrywania deficytu poprzez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa

     • wprowadzania takich poprawek do projektu ustawy budżetowej (czy zmian tej ustawy), które powiększały by deficyt budżetowy przewidziany w rządowym projekcie ustawy budżetowej

9. Na czym polega zasada jednoroczności (okresowości) budżetu?

   • budżet państwa jest uchwalany na rok budżetowy

   • jeżeli jest to niemożliwe – wówczas powinno dojść do uchwalenia ustawy o prowizorium budżetowym, obejmującej krótszy okres

   • dopóki nie wejdzie w życie ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym – gospodarka finansowa jest prowadzona przez RM na podstawie przedłożonego projektu ustawy

     • daje to wyraz zasadzie, że państwo nie może pozostać bez budżetowych podstaw swego funkcjonowania

     • nawet, jeśli prace parlamentarne ulegną opóźnieniu, to zawsze musi na czas powstać projekt rządowy

10. Pozycja ustrojowa NBP

    • Narodowy Bank Polski jest organem konstytucyjnym, postawionym poza schematem trójpodziału władz.

    • NBP jest centralnym bankiem państwa i z tego tytułu przysługuje mu szczególny zakres działania:

      • wyłączne prawo emisji pieniądza

      • ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej

    • konstytucja gwarantuje NBP znaczny stopień niezależności, co m.in. znajduje wyraz w ograniczeniu funkcji kontrolnej Sejmu wobec tego banku i jego organów.

11. Wymień organy i funkcje NBP

    • Organami NBP są:

      • Prezes NBP

      • Rada Polityki Pieniężnej

      • Zarząd NBP

    • Funkcje NBP

      • wyłączne prawo emisji pieniądza

      • ustala i realizuje politykę pieniężną i przekazuje ją innym organom państwa

      • prowadzi bankową obsługę budżetu państwa

      • reguluje płynność banków i ich refinansowanie

      • gromadzi rezerwy obowiązkowe banków

      • sporządza bilanse płatnicze oraz bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa

      • NBP ma zanadto za zadanie utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu

      • obowiązek powstrzymywania takich działań Rządu, które przyczyniały by się do wzrostu inflacji

NBP, realizując powyższe zadania współdziała z Sejmem, rządem i ministrem finansów.

1. Scharakteryzuj organy NBP

   • Prezes NBP – powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat

     • dopuszczalne jest jednokrotne powtórzenie kadencji

     • w okresie kadencji prezes nie może być odwołany (nie ponosi odpowiedzialności politycznej), chyba, że złoży rezygnację, nie wypełnia obowiązków na skutek długotrwałej choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo, został skazany przez TS

     • Prezes NBP przewodniczy RPP, Zarządowi NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego

     • Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może też prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu

     • Prezes NBP winien być apolityczny

   • Rada Polityki Pieniężnej

     • jest organem składającym się z osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów

     • Radzie przewodniczy Prezes NBP

     • członkowie RPP powoływani są w trybie politycznym przez Sejm, Senat i prezydenta RP (nie jest konieczna kontrasygnata)

     • kadencja RPP trwa 6 lat

     • przed upływem kadencji nie można odwołać jej członka, chyba, że w sytuacjach szczególnych (choroba, skazanie przez sąd)

   • Zarząd Narodowego Banku Polskiego

     • w skład Zarządu wchodzą oprócz Prezes NBP, 2 wiceprezesów oraz 4-6 członków

     • są powoływani przez prezydenta (konieczne jest uzyskanie kontrasygnaty PRM) na wniosek Prezesa NBP

2. Wymień dwa podstawowe zadania Rady Polityki Pieniężnej

   • podstawowym zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi wraz z przedłożeniem przez rząd projektu ustawy budżetowej

   • w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego Rada jest zobowiązana złożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania tych założeń

3. Z jakich elementów wynika odrębność środków masowego przekazu (mediów elektronicznych)

   • przekaz radiowy i telewizyjny z uwagi na wymagania techniczne musi być poddany ścisłym regułom dotyczącym częstotliwości i zasięgu działania (z uwagi na zapewnienie porządku w eterze)

   • przekaz radiowy i telewizyjny oddziaływuje znacznie silniej niż słowo drukowane – odgrywa więc ogromną rolę w kształtowaniu postaw moralnych, wiedzy i preferencji politycznych społeczeństwa

   • emitowanie programów radiowych i telewizyjnych wymaga poważnych środków finansowych – co ogranicza liczbę potencjalnych nadawców – a więc może doprowadzić do zawężenia tzw. pluralizmu zewnętrznego

4. Wymień podstawowe zasady, na jakich opiera się obecny kształt radiofonii i telewizji w RP

Obecny kształt KRdRiT opiera się na czterech podstawowych założeniach

• na zniesieniu cenzury – rozumianej jako uprawnienie państwa do uprzedniego aprobowania treści emitowanych audycji radiowych i telewizyjnych

• na demonopolizacji – obok dotychczas istniejących stacji państwowych stworzono możliwość działania nadawcom prywatnym, ale pod warunkiem uzyskania koncesji, co jest jedną z najistotniejszych różnic w porównaniu z wolnością tworzenia tytułów prasowych

• na zmianie charakteru stacji państwowych – w szczególności na przekształceniu ich w nadawców publicznych, organizacyjnie i politycznie odseparowanych od aktualnej większości parlamentarnej

• na stworzeniu szczególnego organu konstytucyjnego – KRdRiT, której zadaniem jest rzetelne organizowanie całokształtu działalności mediów elektronicznych

1. Pozycja ustrojowa KRdRiT

   • KRdRiT jest organem konstytucyjnym, postawionym poza schematem trójpodziału władz

   • jest usytuowana pomiędzy egzekutywą a legislatywą, przy zachowaniu wyraźnego dystansu wobec rządu

2. Skład i kadencja KRdRiT

   • KRdRiT składa się z 5 członków wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu:

     • 2 powoływanych przez Sejm

     • 1 powoływanego przez Senat

     • 2 powoływanych przez Prezydenta RP

   • Kadencja trwa 6 lat, z tym, że co 2 lata powoływana jest 1/3 składu Rady, tak, by zachować ciągłość jej funkcjonowania

     • ponowne powołanie do Rady na pełną kadencję nie jest dopuszczalne

   • Członek Rady nie może być posłem ani senatorem, nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji

   • W trakcie kadencji członek KRdRiT nie może być odwołany z wyjątkiem przypadków:

     • zrzeczenia się funkcji

     • choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji

     • skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej

     • naruszenia przepisów ustawy, stwierdzonego orzeczeniem TS

3. Na czym polega procedura politycznej odpowiedzialności Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji in corpore?

   1. Co roku Rada przedstawia sprawozdanie ze swojej działalności. Jeśli to sprawozdanie zostanie odrzucone przez Sejm i Senat – kadencja Rady wygasa, ale pod warunkiem potwierdzenia tego wygaśnięcia przez Prezydenta RP (musi być zgoda Sejmu, Senatu i Prezydenta)

4. Struktura organizacyjna KRdRiT

   • Na czele Rady stoi jej przewodniczący, wybierany przez Radę, spośród swego grona

   • Przewodniczącego może odwołać tylko Rada, większością 4 głosów

5. Wymień podstawowe kompetencje KRdRiT

   • Kompetencje ogólne:

     • KRdRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji

     • ma obowiązek ochrony samodzielności nadawców oraz otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji

   • Kompetencje szczegółowe:

     • projektowanie, w porozumieniu z PRM kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

     • powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i telewizji

     • udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych

     • sprawowanie kontroli działalności nadawców

     • określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców

6. Istota funkcjonowania radiofonii i telewizji

Istotą funkcjonowania radiofonii i telewizji jest niezależność programowa.

Nie tylko nie ma ona charakteru absolutnego (ograniczenia związane z ochroną dobrego imienia osób trzecich, prawem do prywatności, moralnością publiczną itp.), ale podlega też dodatkowym ograniczeniom:

• obowiązki o negatywnym charakterze:

  • zakaz propagowania działań sprzecznych z prawem, z polską racją stanu

  • zakaz propagowania postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym

• obowiązki pozytywne:

  • wymóg poszanowania uczuć religijnych odbiorców

  • określenie minimalnego udziału audycji wytwarzanych przez producentów krajowych oraz europejskich

  • określenie sposobu wyodrębnienia reklam i ich proporcji w programie

  • oznaczanie audycji sponsorowanych

  • ograniczenie godzin emisji audycji mogących zagrażać psychicznemu, uczuciowemu lub fizycznemu rozwojowi dzieci i młodzieży

1. Pozytywne obowiązki publicznej radiofonii i telewizji

Publiczna radiofonia i telewizja musi zapewniać wewnętrzny pluralizm, a jej programy powinny:

• rzetelnie ukazywać całą różnorodność wydarzeń w kraju i za granicą

• sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli oraz formowaniu się opinii publicznej

• umożliwiać obywatelom i ich organizacjom uczestniczenie w życiu publicznym

• respektować chrześcijański system wartości, za podstawę przyjmując uniwersalne zasady etyki

• służyć umacnianiu rodziny

• służyć kształtowaniu postaw prozdrowotnych

• służyć zwalczaniu patologii społecznych

• uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i grup społecznych

Obowiązkiem publicznej radiofonii i telewizji jest też umożliwianie naczelnym organom państwowym bezpośredniej prezentacji oraz wyjaśniania polityki państwa oraz stwarzanie partiom politycznym, związkom zawodowym i związkom pracodawców możliwości przedstawiania stanowiska w sprawach publicznych

1. Istota działania organów kontroli państwowej. Jakie cechy stanowią istotę działania współczesnych organów kontroli państwowej?

   • organizacyjna odrębność i niezależność od struktur rządowych

   • wysoki stopień wyspecjalizowania fachowego

   • zorientowanie działalności na kontrolę sensu stricto – tzn. na ustalenie stanu faktycznego, jednak bez podejmowania środków korygujących stwierdzone nieprawidłowości

2. Pozycja ustrojowa NIK

   • jest odrębnym organem konstytucyjnym, zawieszonym między Sejmem a rządem i powołanym do kontroli działalności zarówno RM i ministrów jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych składających się na system administracji rządowej, a nawet pozostających poza tym systemem

   • jest to naczelny organ kontroli państwowej

   • oddzielony od struktur rządowych, a podległy Sejmowi

   • podległość ta, zwana ograniczonym zwierzchnictwem, wyraża się w:

     • uprawnieniach Sejmu i marszałka do kształtowania personalnego składu NIK

     • uprawnieniu marszałka Sejmu do nadawania NIK statutu

     • poddaniu merytorycznej działalności Izby potrzebom efektywnego sprawowania kontroli sejmowej

   • NIK skupia w swej kompetencji całokształt kontroli państwowej rozumianej jako:

     • badanie działalności organów administracji i współdziałających z nią jednostek

     • dokonywane przez fachowy organ zewnętrzny, niezależny od rządu, a powiązany bezpośrednio z parlamentem i służący mu swoim zasobem informacji i wiedzą fachową

3. Kto wchodzi w skład kolegium NIK?

   • Prezes NIK

   • Wiceprezesi NIK

   • dyrektor generalny NIK

   • 14 członków NIK

4. Scharakteryzuj skład NIK

   • NIK jest organem kolegialnym, ale w jej strukturze wyeksponowano rolę prezesa

   • Prezes NIK jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu

   • Prezes jest powoływany na 6 lat

     • ponowne powołanie dopuszczone jest tylko raz

     • nie może zajmować żadnego innego stanowiska z wyjątkiem profesora szkoły wyższej

     • nie może należeć do partii, związków zawodowych, prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu

     • w okresie kadencji nie ponosi odpowiedzialności politycznej

   • Wiceprezesi powoływani przez marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK

5. Zakres kompetencji kontrolnych NIK w sensie przedmiotowym

   1. Zakres kompetencji kontrolnych NIK w sensie przedmiotowym ma charakter uniwersalny. Obejmuje całokształt działalności organów kontrolowanych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa Oraw realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej. gospodarczej i organizacyjnej.

6. Podmioty poddawane kontroli NIK

   • organy administracji rządowej

   • NBP

   • państwowe osoby prawne

   • inne jednostki organizacyjne

   • organy samorządu terytorialnego,

   • komunalne osoby prawne

   • inne komunalne jednostki organizacyjne

   • inne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa

7. Pod jakim kątem NIK kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych

   1. Działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych jest kontrolowana przez NIK pod kątem:

      • legalności,

      • gospodarności,

      • celowości,

      • rzetelności.

8. Pod jakim kądem NIK kontroluje działalność Kancelarii Prezydenta, Kancelarii Sejmu i Senatu, TK, Rzecznika Praw Obywatelskich, KRdRiT, SN, NSA i GIODO?

   1. Działalność Kancelarii Prezydenta, Kancelarii Sejmu i Senatu, TK, RPO, KRdRiT, SN, NSA i GIODO jest kontrolowana przez NIK tylko w zakresie wykonania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej.

      Na zlecenie Sejmu NIK może kontrolować działalność Kancelarii Prezydenta, Kancelarii Sejmu i Kancelarii Senatu, GIODO i KRdRiT także w innych aspektach.

      Poza zakresem kontroli pozostaje właściwa działalność organów konstytucyjnych państwa (Sejmu, Senatu, prezydenta, trybunałów, sądów, RPO, KRdRiT).

9. Pod jakim kątem NIK kontroluje działalność organów samorządu terytorialnego. komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych?

   1. Działalność organów samorządu terytorialnego. komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych jest kontrolowana przez NIK pod kątem:

      • legalności

      • gospodarności

      • rzetelności

Kontrolą jest objęty cały system administracji i gospodarki samorządowej.

1. Pod jakim kątem NIK kontroluje działalność i n n y c h j e d n o s t e k o r g a n i z a c y j n y c h i p o d m i o t ó w g o s p o d a r c z y c h (w zakresie w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa?

   • legalności

   • gospodarności

2. Wymień obowiązki NIK wobec Sejmu RP

   • obowiązek regularnego dostarczania Sejmowi pewnych materiałów:

     • co roku analizę wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki pieniężnej

     • co roku opinię w przedmiocie udzielenia absolutorium RM

     • co roku NIK ma obowiązek przedstawić Sejmowi sprawozdanie ze swej działalności

   • NIK ma obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów

     • w praktyce uzgadniane są z Sejmem (odpowiednimi komisjami) okresowe plany pracy NIK, ale zawsze jest możliwe zlecenie kontroli doraźnej

   • NIK przedstawia też Sejmowi:

     • wyniki innych ważniejszych kontroli,

     • wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne

     • wystąpienia zawierające zarzuty wynikające z przeprowadzonych kontroli

3. Kto może zwracać się z wnioskami o przeprowadzenie kontroli (poza Sejmem)?

   • prezydent

   • PRM

NIK ma obowiązek informowania prezydenta i PRM o wynikach kontroli przeprowadzonej na ich wniosek., a także o wynikach innych ważniejszych kontroli.

Władza sądownicza. Sądy

1. Ogólny zarys struktury władzy sądowniczej w Polsce

   1. Władza sądownicza w Polsce obejmuje dwa niezależne od siebie segmenty:

      • sądy – które tworzą system wzajemnie powiązanych organów

      • trybunały – które są wydzielone poza system sądów i pozostają niezależne względem siebie

2. Cechy wspólne sądów i trybunałów:

   • zasada niezawisłości sędziowskiej

   • oparcie działalności władzy sądowniczej wyłącznie na prawie (a nie na politycznych kryteriach celowości, czy efektywności)

   • powierzenie władzy sądowniczej zadania rozstrzygania prawnych spraw i sporów, powstających w procesie stosowania prawa lub jego stanowienia

   • oparcie funkcjonowania władzy sądowniczej na sformalizowanych procedurach, silnie akcentujących zasadę kontradyktoryjności

3. Jaka jest podstawowa funkcja sądów?

   1. Funkcją sądów jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Wymiar sprawiedliwości można określić jako działalność państwa polegającą na wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub inny podmiot podobny.

      Wymiar sprawiedliwości może być sprawowany wyłącznie przez sądy (monopol sądów).

4. Rodzaje sądów, jakie mogą istnieć w RP

   • Sąd Najwyższy

   • sądy powszechne – sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów; należą do nich:

     • sądy rejonowe

     • sądy okręgowe

     • sądy apelacyjne

   • sądy administracyjne

   • sądy wojskowe

5. Struktura sądów powszechnych

   1. Prawo o ustroju sądów powszechnych nadaje sądownictwu powszechnemu trójszczeblowy charakter. Sądami powszechnymi są:

      • sądy rejonowe

        • tworzone dla jednej lub więcej liczby gmin lub dla części gminy

        • sąd rejonowy jest sądem I instancji

        • jego właściwość obejmuje sprawy karne i cywilne

        • większe sądy są podzielone na wydziały karne, wydziały cywilne i wydziały ksiąg wieczystych; może też być utworzony sąd rodzinny, są pracy, sąd gospodarczy.

        • w sądzie rejonowym mogą być tworzone sądy grodzkie (jako wydziały lub wydziały zamiejscowe)

      • sądy okręgowe (45)

        • są sądami wyższego stopnia

        • jest sądem odwoławczym w sprawach rozstrzyganych w I instancji przez sądy rejonowe

        • jest sądem I instancji w sprawach poważniejszych, bardziej skomplikowanych, określonych przez ustawę

        • sąd okręgowy jest podzielony na wydziały: cywilny, karny i penitencjarny, tworzy się w nich też sądy pracy, sądy ubezpieczeń społecznych, sądy gospodarcze; w Warszawie tworzy się sąd antymonopolowy, ponadto odrębną jednostkę organizacyjną ds. rejestrowych

      • sądy apelacyjne (11)

        • tworzone są dla obszaru obejmującego kilka okręgów sądowych

        • są sądami II instancji – rozpatrują apelacje od orzeczeń sądów okręgowych, działających jako I instancja

        • w sądach apelacyjnych tworzy się wydziały cywilne, karne, pracy i ubezpieczeń społecznej; w warszawskim sądzie apelacyjnym

6. Organy sądów powszechnych

Organami sądów powszechnych są:

• prezes

• na szczeblu sądów okręgowych i apelacyjnych – organy samorządu sędziowskiego:

  • zgromadzenia ogólne

  • kolegia

1. Prezes sądu powszechnego

   • Kompetencje prezesa sądu powszechnego:

     • kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz

     • pełni funkcje administracji sądowej

     • sprawuje nadzór administracyjny nad sądami niższymi

   • Prezesów powołuje i odwołuje minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii ZO danego sądu, a jeśli chodzi o prezesów sądów rejonowych – po zasięgnięciu opinii kolegium oraz prezesa sądu okręgowego

     • opinia nie ma charakteru wiążącego, ale ZO może uchwalić sprzeciw i wtedy decyzja Ministra nie dochodzi do skutku, chyba, że KRdS wyda opinię pozytywną w sprawie nominacji prezesa

     • prezesów nominuje się na 6-letnią lub 4-letnią (sądy rejonowe) kadencję

     • w wyjątkowych wypadkach może ich wcześniej odwołać minister sprawiedliwości

2. Zgromadzenie Ogólne

   • składa się ze wszystkich sędziów danego sądu

     • w sądach okręgowych obejmuje również przedstawicieli sądów rejonowych (sądy rejonowe nie mają własnego ZO)

   • Zadania ZO:

     • przedstawianie KRdS kandydatów na sędziów danego sądu

     • opiniowanie kandydatury prezesa sądu

     • wybór kolegium

     • wysłuchiwanie informacji prezesa i kolegium

3. Kolegium sądu

   • składa się z sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne

   • Kompetencje Kolegium:

     • ustala podział czynności i zasady przydzielania spraw

     • wyraża opinie w różnych sprawach personalnych

4. Kto sprawuje zwierzchni nadzór nad administracyjną działalnością sądów powszechnych?

   1. Zwierzchni nadzór nad administracyjną działalnością sądów powszechnych sprawuje minister sprawiedliwości.

      Ministrowi nie wolno w żaden sposób wkraczać w kwestie objęte niezawisłością sędziowską. Obecnie nadzór ministra koncentruje się na sprawach budżetowych i gospodarczych.

5. Charakterystyka sądów wojskowych

Sądy szczególne – to sądy o właściwości obejmującej określoną grupę spraw i usytuowane poza systemem sądów powszechnych

1. Konstytucja wymienia dwa rodzaje sądów szczególnych

   • sądy wojskowe

   • sądy administracyjne

   • Sądy wojskowe to:

     • wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe

     • są to sądy karne, właściwe w sprawach przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej a także o niektóre przestępstwa popełnione przez cywilnych pracowników wojska oraz żołnierzy państw obcych

     • sądy garnizonowe orzekają w I instancji,

     • wojskowe sądy okręgowe orzekają w I i w II instancji

     • organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych

1. Charakterystyka sądów administracyjnych

   1. Sądy administracyjne należą, obok sądów wojskowych do sądów szczególnych – i są usytuowane poza systemem sądów powszechnych.

      Sądami administracyjnymi są:

      • Naczelny Sąd Administracyjny

      • wojewódzkie sądy administracyjne, które mogą być tworzone dla obszaru jednego lub kilku województw

      • sędziowie sądów administracyjnych są powoływani tak jak inni sędziowie:

        • na czas nieoznaczony

        • przez Prezydenta RP na wniosek KRdS

        • kandydatów przedstawiają Radzie – Zgromadzenia Ogólne

2. Jakie jest podstawowe zadanie sądów administracyjnych?

   1. Podstawowym zadaniem sądów administracyjnych jest kontrola działalności administracji publicznej, zarówno rządowej jak i samorządowej. Oznacza to orzekanie w 3 typach spraw:

      • w sprawach skarg na :

        • decyzje administracyjne,

        • inne postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym,

        • inne akty i czynności z zakresu

        • w zasadzie sąd bada tu tylko legalność

      • w sprawach skarg na:

        • akty prawa miejscowego, stanowionego przez organy samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej

        • inne akty organów samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej

        • jedynym kryterium kontroli jest legalność

      • w sporach:

        • o właściwość między organami JST i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi

        • spory kompetencyjne między organami JST a organami administracji rządowej

        • w powyższych sprawach orzeka w I i ostatniej instancji NSA

3. Kiedy można wnieść skargę do sądu administracyjnego?

   1. Właściwość sądów administracyjnych obejmuje wszystkie sytuacje, w których organ administracji publicznej podejmuje (lub obowiązany jest podjąć) określone rozstrzygnięcie władcze dotyczące sytuacji prawnej jednostki.

      Skargę do sądu administracyjnego można wnieść dopiero po wyczerpaniu drogi postępowania przed organami administracji i samorządowymi kolegiami odwoławczymi.

      Skargę rozpoznaje właściwy terytorialnie wojewódzki sąd administracyjny

4. Co to znaczy, że kompetencje sądów administracyjnych mają charakter kasacyjny?

   1. Oznacza to, że, poza pewnymi wyjątkami, orzeczenie uwzględniające skargę uchyla zaskarżoną decyzję administracyjną bądź stwierdza jej nieważność, natomiast merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy musi zostać dokonane przez odpowiedni organ administracji publicznej, stosownie do ustaleń prawnych zawartych w wyroku sądu administracyjnego.

5. Zadania Naczelnego Sądu Administracyjnego

   1. NSA sprawuje nadzór nad działalnością sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a poprzez swojego prezesa zapewnia warunki działania tych sądów. Ponadto NSA podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie wątpliwości prawnych.

6. Na czym polega nadzór orzeczniczy NSA nad działalnością sądów administracyjnych?

   1. Nadzór orzeczniczy NSA nad działalnością sądów administracyjnych jest sprawowany przede wszystkim poprzez rozpoznawanie skarg kasacyjnych od orzeczeń WSA oraz zażaleń na, wskazane w ustawie, postanowienia WSA.

7. W jakich sytuacjach NSA podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie wątpliwości prawnych?

   1. NSA podejmuje takie uchwały:

      • na tle odpowiedniego przedłożenia przez skład NSA w związku z rozpoznawaniem konkretnej sprawy

      • na wniosek prezesa NSA, Prokuratora Generalnego bądź RPO dla wyjaśnienia przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych

8. Organy NSA

   • Prezes NSA

     • powoływany na 6-letnią kadencję przez Prezydenta RP spośród 2 kandydatów przedstawionych przez ZO NSA

   • Wiceprezesi

     • stoją na czele każdej izby NSA (Izba Finansowa, Izba Gospodarcza, Izba Ogólnoadministracyjna)

     • wiceprezesi powoływani i odwoływani są przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa NSA, za zgodą ZO NSA.

   • Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA

   • Kolegium NSA

9. Podstawowe zadanie Sądu Najwyższego (SN) i formy jego realizacji

   1. Podstawowym zadaniem SN jest sprawowanie nadzoru orzeczniczego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych. SN wykonuje swoje funkcje w dwóch podstawowych formach:

      • rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych

        • w przypadku sądów powszechnych – jest to tylko rozpoznawanie kasacji

        • w przypadku sądów wojskowych – SN orzeka także w charakterze sądu II instancji

      • podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, budzące wątpliwości, bądź rozbieżności w orzecznictwie SN, sądów powszechnych lub wojskowych

        • może to następować na podstawie przedłożenia sądu apelacyjnego, orzekającego w konkretnej sprawie

        • może to też następować w procedurze abstrakcyjnej – na wniosek I Prezesa SN, PRO oraz Prokuratora Generalnego

      SN wykonuje też inne czynności określone w konstytucji i ustawach, zwłaszcza:

      • orzeka o ważności wyborów i referendów,

      • opiniuje projekty ustaw i innych aktów normatywnych.

10. Organy i struktura Sądu Najwyższego

    1. Organami SN są:

       • I Prezes SN

         • powoływany na 6-letnią kadencję przez Prezydenta RP spośród 2 kandydatów przedstawionych przez ZO SN

         • sprawuje całokształt administracyjnego kierownictwa pracą Sądu

         • I Prezes SN, z urzędu jest ponadto: przewodniczącym TS oraz członkiem KRdS

       • Prezesi SN – stoją na czele każdej izby

       • Zgromadzenie Ogólne SN

       • Kolegium SN

       Struktura SN:

       • Sąd Najwyższy dzieli się na izby:

         • Cywilną

         • Karną

         • Wojskową

         • Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

11. Zadania Krajowej Rady Sądownictwa

    • pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę najważniejszych decyzji dotyczących sądownictwa

    • reprezentowanie interesów władzy sądowniczej

    • ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów

12. Kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa

Do kompetencji Krajowej Rady sądownictwa należą m.in.:

• przedstawianie prezydentowi RP wnioski w sprawie powołania sędziów

• rozstrzyganie o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska sędziowskiego

• wyrażanie opinii co do propozycji zmian ustroju sądów oraz wynagrodzeń sędziowskich

• wypowiadanie się w sprawach etyki zawodowej sędziów

• wysłuchiwanie i omawianie różnych informacji o działalności sądów i problemach sądownictwa

1. Wyjaśnij pojęcie niezawisłości sędziowskiej

   1. Konstytucja stanowi, że sędziowie są niezawiśli i podlegają jedynie konstytucji oraz ustawom. Zdaniem TK niezawisłość oznacza zarówno niezależność sędziego od stron sporu jak i od organów państwa.

      Niezawisłość oznacza stworzenie sędziemu pozycji umożliwiającej sprawowanie urzędu (orzekanie) w sposób zgodny z własnym sumieniem, wolny od jakichkolwiek możliwości bezpośrednich i pośrednich nacisków zewnętrznych.

      Sędzia nie może być pociągnięty do jakiejkolwiek odpowiedzialności za treść wydawanych przez siebie orzeczeń

2. Jakie czynniki zapewniające poczucie wewnętrznej stabilizacji mają podstawowe znaczenie dla sytuacji prawnej sędziego?

   • sposób powoływania sędziego

   • zapewnienie gwarancji niezawisłości sędziowskiej

3. Sposób powoływania sędziego

   • sędziowie są powoływani przez prezydenta na wniosek KRdS

   • kandydat musi wpierw zostać zaaprobowany przez ZO danego sądu w głosowaniu tajnym

   • ZO ocenia kandydatów i przekazuje prezesowi sądu informację o wynikach głosowania

   • kandydaci są przedstawiani KRdS

     • w przypadku sędziów sądów powszechnych – za pośrednictwem ministra sprawiedliwości

     • minister może też zgłaszać kandydatów bezpośrednio do KRdS

   • KRdS podejmuje uchwałę o przedstawieniu kandydatur prezydentowi

   • prezydent powinien podjąć decyzję bez nieuzasadnionej zwłoki i nie może odmówić jej podjęcia

4. Wymień i krótko opisz gwarancje niezawisłości sędziowskiej w aspekcie personalnym

   • stabilizacja urzędu sędziego – sędziowie powoływani są na czas nieokreślony – do osiągnięcia wieku emerytalnego, po czym sędzia przechodzi w stan spoczynku

   • nieusuwalność sędziego – sędzia może zostać złożony z urzędu jedynie w sytuacjach wyjątkowych, tylko na mocy orzeczenia sądowego i tylko w przypadkach określonych w ustawie

   • nieprzenoszalność sędziego – sędzia nie może wbrew swej woli zostać przeniesiony do innego sądu lub na inne stanowisko, chyba, że na mocy orzeczenia sądu w sytuacjach wyjątkowych, określonych przez ustawę

   • immunitet sędziowski – sędzia może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony wolności tylko za uprzednią zgodą sądu określonego w ustawie. Nie może być zatrzymany ani aresztowany, chyba, że zostanie ujęty na gorącym uczynku przestępstwa, przy którym jest to niezbędne

   • odpowiedzialność dyscyplinarna – ponoszona za naruszenie obowiązków sędziowskich, tylko przed sądem dyscyplinarnym

   • niepołączalność – zakaz zajmowania innych urzędów i funkcji państwowych, podejmowania zajęć, które przeszkadzały by w pełnieniu obowiązków

   • apolityczność – zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadą niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

   • status materialny i zasady wynagradzania – konstytucja nakazuje zapewnienie sędziemu warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi obowiązków

5. Wymień i krótko opisz gwarancje niezawisłości sędziowskiej w aspekcie merytorycznym

   • sędzia, poza podległością prawu – może być w rozstrzyganiu sprawy poddany tylko wskazówkom sformułowanym w orzeczeniu sądu wyższego

     • niedopuszczalne są jakiekolwiek wskazania czy sugestie płynące z innej strony

   • sędziowie podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom

     • sędzia nie jest związany aktami podstawowymi i może przy rozpatrywaniu poszczególnych spraw samodzielnie oceniać zgodność tych aktów z konstytucją i ustawami, a w razie stwierdzenia niezgodności – odmawiać stosowania tych aktów

6. Konstytucyjne zasady działania sądów – zasady organizacji sądownictwa

   • zasada dwuinstancyjności – w każdej sprawie należącej do właściwości sądów musi istnieć proceduralna możliwość zwrócenia się do sądu wyższej instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia wydanego przez sąd I instancji

   • zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości – w Polsce stosuje się system sądu ławniczego – sądu o mieszanym składzie, obejmującym zawodowego sędziego oraz ławników. Skład taki ma charakter jednolity – sędzia wraz z ławnikami rozstrzyga wszystkie kwestie i większością głosów wydaje orzeczenie

   • zasada jawności rozprawy – oznacza umożliwienie publiczności dostępu do Sali sądowej i spokojnego obserwowania przebiegu rozprawy. Możliwe są jednak ograniczenia (ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę życia prywatnego lub inny ważny interes prywatny. Zawsze jednak w rozprawie mogą uczestniczyć strony, ich przedstawiciele oraz po dwie osoby przez nich wskazane. Ogłoszenie wyroku – zawsze publiczne.

7. Konstytucyjne zasady działania sądów – prawa obywateli

   • prawo do sądu – musi to być właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd;

     • podmiotem prawa jest każdy,

     • treścią tego prawa jest: prawo dostępu do sądu, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej; prawo do uzyskania wyroku sądowego

     • rodzaj sądu jest określany przez ustawodawcę

   • prawo do obrony – odnosi się tylko do postępowania karnego, ale we wszystkich jego stadiach

     • w znaczeniu formalnym – prawo do posiadania obrońcy z wyboru, a w razie, gdy to nie jest możliwe, zwłaszcza ze względu na sytuację materialną danej osoby - z urzędu

     • w znaczeniu materialnym – takie ukształtowanie procedury karnej, które stwarza oskarżonemu możliwość występowania jako pełnoprawnego uczestnika procesu

8. Konstytucyjne zasady działania sądów – zasady praworządnego procesu

   • Nullum crimen sine lege

   • Nulla poena sine lege

   • zasada domniemania niewinności

   • ochrona wolności i nietykalności osobistej

   • zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania, w tym zakaz kar cielesnych

13. Władza sądownicza. Trybunał Konstytucyjny

    7. 1. Pozycja ustrojowa TK

          1. TK jest organem władzy sądowniczej, ale nie jest sądem i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości. W ramach władzy sądowniczej TK zajmuje pozycję odrębną zarówno od TS jak i sądów (w tym SN, NSA). Nie występują żadne związki z KRdS.

             Pozycję ustrojową TK charakteryzuje zasada niezależności, jednak zarówno Sejm jak i prezydent dysponują pewnymi uprawnieniami kreacyjnymi wobec TK. Dla pozycji i sposobu funkcjonowania TK ma znaczenie również fakt, że składa się on z niezawisłych sędziów.

             Jego podstawowym zadaniem jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych niższego rządu z normami prawnymi wyższego rzędu i w miarę potrzeby eliminowanie norm niezgodnych z systemu obowiązującego prawa.

       2. Skład TK

          • TK składa się z 15 sędziów, wybieranych na 9-letnią kadencję

          • sędzią może być osoba:

            • „wyróżniająca się wiedzą prawniczą” (Konstytucja) – kryterium nieostre

            • posiadająca kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub sędziego NSA

          • sędziowie są wybierani przez Sejm

            • kandydatów na stanowisko sędziego TK może przedstawić Prezydium Sejmu lub grupa min. 50 posłów

            • wybór następuje bezwzględną większością głosów przy obecności min. 50% ustawowej liczby posłów

       3. Pozycja sędziego TK

          • sędziowie TK są niezawiśli

          • sprawują swój urząd w sposób kadencyjny (9 lat)

            • ponowny wybór na kolejną kadencję jest niedopuszczalny

          • sędzia ma zagwarantowane prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko, otrzymania stanowiska równorzędnego lub przejścia w stan spoczynku

          • w okresie kadencji sędziowie są nieusuwalni

            • chyba, że sędzia zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo, lub sąd dyscyplinarny złożony z sędziów TK orzeknie wobec niego karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK

            • mandat może wygasnąć ponadto w razie: śmierci, zrzeczenia się, orzeczenia komisji lekarskiej o trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków

          • sędziom TK przysługuje immunitet ukształtowany tak, jak immunitet sędziego

          • sędziowie TK objęci są zasadą niepołączalności (incompatibilitas) i apolityczności

       4. Organy TK

          • Prezes TK

          • Zgromadzenie Ogólne TK

       5. Sposób powoływania Prezesa i wiceprezesa TK

          1. Prezesa i wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP spośród kandydatów (po dwóch na każde stanowisko) przedstawionych przez ZO TK. Prezydent może mianować tylko jedną z dwóch osób wskazanych przez TK. Odmowa mianowania obydwu kandydatów stanowi delikt konstytucyjny.

             Prezes i wiceprezes są powoływani na cały okres, w jakim będą pełnili urząd sędziego TK.

       6. Wymień podstawowe funkcje TK:

          • kontrola norm – orzekanie o zgodności aktów normatywnych (zawartych w nich norm) z aktami (normami) wyższego rzędu

          • orzekanie o skargach konstytucyjnych

          • rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

          • orzekanie o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych – orzeczenie TK o sprzeczności celów partii politycznej z konstytucją powoduje odmowę wpisu danej partii do ewidencji

          • rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta RP

       7. Jakie kompetencje, właściwe dla sądów konstytucyjnych w niektórych krajach – w Polsce znajdują cię poza zakresem właściwości TK?

          • orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej – w Polsce należy do właściwości TS

          • rozstrzyganie spraw dotyczących ważności wyborów i referendów – w Polsce – SN

          • ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw – nowa konstytucja zniosła tę kompetencję

       8. Wyjaśnij na czym polega kontrola norm przez TK

          • Istota kontroli norm polega na orzekaniu o hierarchicznej (pionowej) zgodności aktów normatywnych (norm prawnych) niższego rzędu z aktami normatywnymi (normami prawnymi) wyższego rzędu i na eliminowaniu ich w przypadku stwierdzenia braku zgodności.

          • kontrola norm ma w zasadzie charakter następczy – może dotyczyć aktów normatywnych, które zostały już ustanowione i albo znajdują się jeszcze w okresie vacatio legis, albo już nabrały mocy obowiązującej

          • kontrola może wyjątkowo przybrać charakter prewencyjny, a jedynym podmiotem do jej inicjowania jest prezydent RP

            • wystąpienie prezydenta do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy uchwalonej przez parlament i przedstawionej prezydentowi do podpisu

            • kontrola prewencyjna umów międzynarodowych przedstawionych prezydentowi do ratyfikacji

       9. Wymień akty prawne objęte następczą kontrolą TK

          • ustawy – co do ich zgodności z konstytucją i umowami ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

          • umowy międzynarodowe – co do ich zgodności z Konstytucją

          • inne przepisy prawa, wydawane przez centralne organy państwowe – w zakresie ich zgodności z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

            • zwłaszcza rozporządzenia, ale i każde inne regulacje zawierające w swej treści normy prawne, a więc wytyczne, decyzje, pisma okólne.

       10. Jakie są podstawy (punkty odniesienia) kontroli konstytucyjności aktów prawnych?

           • konstytucja – jako wyrażone w niej normy, ale i zasady i wartości

           • ratyfikowane umowy międzynarodowe – wszystkie, jeżeli chodzi o kontrolę aktów podstawowych, w przypadku kontroli ustaw – jedynie te, które ratyfikowano za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.

           • ustawy – dotyczy to tylko kontroli aktów podstawowych.

       11. Wymień i wyjaśnij kryteria kontroli konstytucyjności prawa

           • zgodność materialna – badana jest treściowa zgodność regulacji zawartej w akcie niższym z regulacjami zawartymi w aktach wyższych

           • zgodność proceduralna – badane jest dochowanie trybu wymaganego przepisami do wydania aktu lub do zawarcia i ratyfikacji umowy.

           • zgodność kompetencyjna – bada się, czy organ wydający dany akt miał do tego kompetencję. Jest to szczególnie ważne przy kontroli rozporządzeń, bo mogą one być wydawane tylko na podstawie upoważnienia ustawy

       12. Formy inicjatywy kontroli konstytucyjności prawa

           • inicjatywa konkretna (pytania prawne)

             • musi być zawsze związana z konkretną sprawą zawisłą przed sądami. Jeżeli w trakcie rozpoznawania sprawy pojawi się wątpliwość co do zgodności przepisu prawnego z konstytucją, umową międzynarodową, czy ustawą – sąd może przedstawić TK odpowiednie pytanie prawne

             • takie uprawnienie należy wyłącznie od sądu (składu orzekającego w danej sprawie), a strony postępowania mogą jedynie wnosić o przedstawienie pytania prawnego.

             • musi być spełniona przesłanka relewantności – pytaniem prawnym można objąć tylko przepis, który ma być podstawą rozstrzygnięcia sprawy.

             • przedstawienie pytania prawnego powoduje wstrzymanie toku postępowania, na tle którego sformułowano pytanie,

             • po wydaniu orzeczenia przez TK postępowanie zostaje podjęte, a sprawę rozstrzyga się zgodnie z tym orzeczeniem

           • inicjatywa abstrakcyjna (wnioski)

             • jest podejmowana w oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania kwestionowanego aktu czy normy

             • krąg podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem musi być ograniczony; wiąże się z tym zagadnienie legitymacji ogólnej i szczególnej do występowania z wnioskami o kontrolę norm

             • legitymacja ogólna – oznacza prawo do zakwestionowania każdego aktu (normy), niezależnie od tego, na ile treść aktu dotyczy zakresu działania wnioskodawcy.

             • legitymacja szczególna – oznacza prawo kwestionowania tylko takich aktów, czy norm, które dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy

       13. Pytanie prawne do TK składa ….sąd (skład orzekający w danej sprawie)… . Przesłanka relewantności polega na tym, że:

           • pytaniem prawnym można objąć tylko przepis, który ma być podstawą rozstrzygnięcia sprawy

       14. Na czym polega legitymacja ogólna do kwestionowania norm przed TK?

           1. Legitymacja ogólna – oznacza prawo do zakwestionowania każdego aktu (normy), niezależnie od tego, na ile treść aktu dotyczy zakresu działania wnioskodawcy.

              Przysługuje ona najważniejszym organom konstytucyjnym:

              • prezydentowi RP

              • marszałkowi Sejmu i marszałkowi Senatu

              • Prezesowi Rady Ministrów

              • I Prezesowi SN

              • Prezesowi NSA

              • Prokuratorowi Generalnemu

              • prezesowi NIK

              • Rzecznikowi Praw Obywatelskich

              • grupom: 50 posłów, lub 30 senatorów

       15. Na czym polega legitymacja szczególna do kwestionowania norm przed TK?

Legitymacja szczególna – oznacza prawo kwestionowania tylko takich aktów, czy norm, które dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.

Przysługuje ona:

• Krajowej Radzie Sądownictwa – w zakresie spraw dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• organom stanowiącym JST (radom gmin, powiatów, sejmikom województw)

• ogólnokrajowym organom związków zawodowych

• ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych

• kościołom i związkom wyznaniowym

1. Postępowanie przed TK

   • TK rozpatruje sprawy o kontrolę norm w składach:

     • 5-osobiwych – gdy chodzi o kontrolę ustawy lub umowy międzynarodowej

     • 3-osobowych – gdy chodzi o kontrolę aktu podustawowego

   • składy orzekające są wyznaczane przez prezesa TK, odpowiednio do kolejności wpływu spraw

   • każda sprawa może być rozpatrywana w pełnym składzie, jeżeli wynika to ze szczególnej zawiłości sprawy, gdy orzeczenie może spowodować konieczność nakładów finansowych nieprzewidzianych w ustawie budżetowej lub gdy skład orzekający zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie

   • uczestnikami postępowania są:

     • wnioskodawca

     • organ, który wydał kwestionowany akt normatywny

     • Prokurator Generalny

     • Rada Ministrów - jeżeli skutki orzeczenia mogą wiązać się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w budżecie

   • sprawy z wniosków i pytań prawnych zawsze muszą być rozpoznawane na rozprawie – w sposób kontradyktoryjny i publiczny

     • jawność rozprawy tylko ze względu na bezpieczeństwo państwa lub na ochronę tajemnicy państwowej

   • po zamknięciu rozprawy skład orzekający udaje się na naradę i wydaje orzeczenie

     • orzeczenie musi zapaść większością głosów

   • orzeczenie składa się z sentencji wskazującej rozważane przepisy i określającej to, czy są one wzajemnie zgodne lub niezgodne i w jakim zakresie, oraz z uzasadnienia

     • sędzia, który głosował przeciw – może złożyć odrębne zdanie, które publikowane jest razem z tekstem orzeczenia

2. Rodzaje skutków prawnych orzeczeń TK o niekonstytucyjności norm

Wszystkie orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia w sprawie kontroli norm – zapadają w formie wyroków i podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym był ogłoszony dany akt normatywny;

1. Skutki prawne orzeczeń TK muszą być rozpatrywane na płaszczyźnie:

   • makro – w odniesieniu do dalszego losu kontrolowanego aktu prawnego

   • mikro – w odniesieniu do decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie kontrolowanego aktu

Treścią orzeczenia może być:

• uznanie zgodności danego aktu (normy) z przepisami wyższego rzędu – wówczas orzeczenie nie ma wpływu na dalsze obowiązywanie tego aktu, natomiast na płaszczyźnie procesowej powstaje sytuacja res iudicata – wykluczająca dopuszczalność ponownego zakwestionowania danego aktu w oparciu o ten sam zarzut

• uznanie niezgodności danego aktu lub normy – wówczas powoduje to utratę mocy prawnej (uchylenie) takiego aktu czy normy. Konsekwencją niezgodności aktu nie jest nieważność ex tunc, ale tylko wadliwość (wzruszalność). Momentem, od którego taki akt przestaje obowiązywać jest dzień ogłoszenia orzeczenia TK, lub inny termin określony przez TK (nie przekraczający 18 miesięcy – jeśli chodzi o ustawę, 12 miesięcy – jeśli chodzi o inny akt normatywny)

  • Konstytucja przewiduje, że orzeczenie o niezgodności takiego aktu z konstytucją stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla poszczególnych postępowań cywilnych czy administracyjnych

1. Skutki orzeczenia TK (slajdy)

   1. Orzeczenie TK jest ostateczne tj. nie podlega weryfikacji.

      • mikro

      • makro

      • ex nunc

      • afirmatywne

      • negatywne/kasatoryjne

2. Cechy derogacji trybunalskiej

   • Możliwość stosowania przepisu, który utracił moc prawną (do stanów faktycznych sprzed utraty mocy obowiązującej);

   • W przypadku powstania luki prawnej (w wyniku uznania przepisu za niekonstytucyjny) następuje odżycie przepisu obowiązującego przedtem;

Przesłanki „odżycia”:

• dot. stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu uchylającego lub zmieniającego;

• „odżycie” następuje automatycznie;

• jest konieczne, gdyż stwierdzenie niekonstytucyjności może prowadzić do pogorszenia sytuacji podmiotów.

1. Rodzaje orzeczeń

   • Interpretacyjne

   • Odraczające – przywilej korzyści; art. 190 ust. 3 – klauzula odraczająca

   • Zakresowe

2. Skutki orzeczeń

   • Art. 190 ust. 4 – prawo wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

   • Oznacza to, że może być wzruszone np. prawomocne orzeczenie sądu wydane przed uznaniem niekonstytucyjności normy.

3. Skarga konstytucyjna jako środek ochrony wolności i praw

   1. Skarga konstytucyjna – szczególny środek prawny pozwalający podmiotom praw i wolności konstytucyjnych na zwrócenie się do sądu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych naruszających konstytucyjne prawa i wolności skarżącego. W Polsce skargę konstytucyjną można kierować tylko przepisowi prawnemu.

      Cechy skargi konstytucyjnej:

      • incydentalny charakter – skarga jest związania z konkretnym przypadkiem naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych

      • ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze

      • subsydiarny charakter – można ją wnosić dopiero po wyczerpaniu innych środków prawnych

      • przyznanie prawa rozpoznawania skarg tylko organom sądownictwa konstytucyjnego

Do wniesienia skargi konstytucyjnej konieczne jest by:

• doszło do naruszenia praw i wolności konstytucyjnych – skarżący musi ponieść określony uszczerbek

• skarżący musi mieć interes prawny we wniesieniu skargi

1. Podmiot prawa uprawniony do wystąpienia ze skargą konstytucyjną

   1. Podmiotem prawa uprawnionym do wystąpienia ze skargą konstytucyjną są:

      • każdy obywatel i inne osoby fizyczne, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone.

      • osoby prawne (partie polityczna, związki zawodowe, podmioty gospodarcze), ale tylko w zakresie, w jakim mogą one być podmiotami praw i wolności konstytucyjnych (zwłaszcza prawo własności, swobody działalności gospodarczej)

2. Podstawa skargi konstytucyjnej

   1. Podstawą skargi konstytucyjnej jest zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego (sformułowanych w konstytucji). Jedynym wyjątkiem jest prawo uzyskania azylu lub statusu uchodźcy.

      • Podstawą skargi nie może być zarzut naruszenia innych przepisów konstytucyjnych czy naruszenie przepisów ustawy.

      • Skarga konstytucyjna zawsze musi w sposób konkretny wskazywać przepis, jakiego dotyczy i prawo, czy wolność konstytucyjną, które zostały przez ten przepis naruszone.

      • Przedmiotem zarzutu może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny i tylko taki, który był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, na tle której wniesiono skargę

      • naruszenie praw skarżącego musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej w postępowaniu w indywidualnej sprawie skarżącego

      • orzeczenie to musi mieć charakter orzeczenia ostatecznego (wyczerpanie toku instancyjnego)

      • skarga może być skierowana tylko przeciwko normie prawnej

      • wniesienie skargi jest dopuszczalne tylko w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia – termin zawity

      • przymus adwokacki – skarga musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego

3. Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej

   1. Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej musi się toczyć przez TK wg tego samego modelu, co postępowanie w sprawie kontroli norm. Występują jednak pewne odrębności:

      • rozbudowana procedura wstępnej kontroli dopuszczalności skargi

        • o nadaniu skardze biegu rozstrzyga TK w składzie 1 sędziego

        • od postanowienia o odmowie nadania biegu skarżącemu przysługuje zażalenie, które jest rozpoznawane przez skład 3 sędziów

        • na tym etapie jest możliwe odrzucenie skargi z uwagi na jej oczywistą bezzasadność

      • nadając skardze bieg TK może wydać tymczasowe postanowienie o wstrzymaniu lub zawieszeniu wykonania orzeczenia, którego skarga dotyczy, jeżeli wykonanie tego orzeczenia mogłoby spowodować nieodwracalne skutki, lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego

      • o nadaniu skardze biegu informuje się RPO, który może zgłosić swój udział w postępowaniu

      • skarga jest rozpatrywana w składzie 5 lub 3 sędziów, a w sprawach zawiłych – przez pełny skład TK

        • musi się odbyć rozprawa, chyba, że strony postępowania zgodzą się, iż badany akt normatywny jest niezgodny z konstytucją

      • orzeczenie o niekonstytucyjności skutkuje pozbawieniem aktu mocy obowiązującej – i ma skutek erga omnes, nie tylko wobec skarżącego

4. Przesłanki materialne skargi konstytucyjnej

   • interes osobisty

   • interes prawny (wyraźne wskazanie, które prawa zostały naruszone; ewentualnie zasada ustrojowa, np. zasada państwa prawnego)

   • realność interesu (dotyczy tylko konkretnej sprawy)

   • zasada subsydiarności.

5. Przesłanki formalne skargi konstytucyjnej

   • Termin; od 1miesiąca do roku

   • Forma; pisemna

   • Treść; wskazanie, które prawo lub wolność zostały naruszone, oraz sposób naruszenia.

6. Zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej

Możliwość uchylenia aktu będącego podstawą indywidualnego rozstrzygnięcia

1. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych

   1. Istotą sporu kompetencyjnego jest rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron tego sporu. Postępowanie TK polega tu na rozsądzaniu sprzecznych stanowisk zajmowanych przez strony.

      Spór kompetencyjny może dotyczyć tylko rozbieżności stanowisk co do kompetencji centralnych konstytucyjnych organów państwa.

      Spór kompetencyjny może mieć charakter:

      • pozytywny – dwa, lub więcej centralne organy konstytucyjne uznają się za właściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy, bądź wydadzą w niej rozstrzygnięcie

      • negatywny – dwa. lub więcej centralne organy konstytucyjne uznają się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy

      Inicjatywa postępowania należy do: prezydenta RP, marszałków Sejmu i Senatu, PRM, I prezesa SN, prezesa NSA, prezesa NIK.

Postępowanie toczy się zawsze przed pełnym składem TK, rozstrzygnięcie zapada w formie postanowienia i jest ogłaszane w „Monitorze Polskim”

1. Czy organy stanowiące JST mogą wystąpić do TK z wnioskiem o kontrolę konstytucyjności aktu prawnego? Jeśli tak, to pod jakim warunkiem?

   1. Organy stanowiące JST mogą wystąpić do TK z wnioskiem o kontrolę konstytucyjności aktu prawnego, ale tylko pod warunkiem, że kwestionowany akt dotyczy spraw objętych ich zakresem działania

2. Ograniczenia swobody tworzenia i działania partii politycznych

   • partie polityczne muszą zrzeszać obywateli na zasadach dobrowolności i równości

   • celem działania partii może być wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa

   • finansowanie partii politycznych jest jawne

   • istnieje zakaz istnienia partii i innych organizacji, jeżeli w swych programach odwołują się do pewnych celów, metod i praktyk działania (nazizm, faszyzm, komunizm, rasizm, przemoc)

   • członkowstwo w partii nie może być utajnione

   • ograniczenia nie mogą naruszać pluralistycznego charakteru systemu politycznego, zwłaszcza swobody działania opozycji

   • właściwość do orzekania o konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych należy do TK

Władza sądownicza. Trybunał Stanu

1. Wymień dwie podstawowe formy odpowiedzialności egzekutywy

   • odpowiedzialność parlamentarna – odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu oraz za podjęte akty oraz decyzje. Prawo do pociągania do odpowiedzialności parlamentarnej przysługuje parlamentowi

   • odpowiedzialność konstytucyjna – odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przed organem władzy sądowniczej (w Polsce przez TS), w oparciu o kryteria prawne

2. Pozycja ustrojowa TS

   • TS jest odrębnym organem władzy sądowniczej

   • TS nie jest sądem w rozumieniu art. 175 Konstytucji i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości

   • TS jednak w pełni odpowiada charakterystyce organu władzy sądowniczej i w niektórych sytuacjach działa jak sąd karny

   • sędziowie TS są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom

   • TS orzeka o tym, czy konkretne czyny wskazanych osób stanowiły naruszenie prawa

   • sędziom TS przysługuje immunitet sędziowski i nietykalność

   • nie ma możliwości przedterminowego odwołania członka TS, z wyjątkiem sytuacji:

     • zrzeczenia się

     • trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności

     • skazania prawomocnym wyrokiem

3. Skład TS

   • Przewodniczący, którym jest z urzędu I prezes SN

   • 2 zastępców przewodniczącego

   • 16 członków

     • członkowie TS, poza przewodniczącym, są wybierani przez Sejm na okres jego kadencji

     • ponowny wybór jest dopuszczalny

   • zastępcy przewodniczącego, oraz min. połowa pozostałych członków TS musi mieć kwalifikacje wymagane do objęcia stanowiska sędziego

4. Utrata stanowiska sędziego TS następuje na skutek:

   • zrzeczenia się funkcji

   • trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności

   • skazania prawomocnym wyrokiem.

W razie wygaśnięcia mandatu przeprowadza się wybory uzupełniające.

Członkowie TS w odróżnieniu do sędziów TK i sądów powierzone im funkcje wykonują nieodpłatnie. Przysługuje im jedynie dieta w wysokości 10 % wysokości dochodów w poprzednim roku kalendarzowym oraz prawo do zwrotu kosztów podróży i zakwaterowania.

1. Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej

   1. Wyliczenie grupy osób ponoszących odpowiedzialność konstytucyjną przed TS ma charakter enumeratywny. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania ponoszą:

      • I grupa

        • Prezydent RP - najszerszy i wyłączny charakter odpowiedzialności

      • II grupa

        • Prezes RM i członkowie RM

        • Prezes NBP

        • Prezes NIK

        • członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

        • osoby, którym PRM powierzył kierowanie ministerstwem.

        • Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

      • III grupa

        • za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, za nabywanie składników tego majątku odpowiedzialność przed TS ponoszą również posłowie oraz senatorowie. Prawo do postawienia w stan oskarżenia tych osób przysługuje wyłącznie Sejmowi.

Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa.

1. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej

   1. Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania przez osobę podlegającą odpowiedzialności przez TS.

      Jest to odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego – czynu który nie stanowiąc przestępstwa spełnia równocześnie dwie przesłanki:

      • czyn ten polega na naruszeniu konstytucji lub ustawy

      • popełnienie czynu jest związane z wykonywaniem urzędu

        • czyn zostaje popełniony w zakresie urzędowania danej osoby – która działa w ramach swego zakresu kompetencyjnego, ale z naruszeniem prawa

        • czyn zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem – dana osoba podejmuje działania pozostające poza ramami przysługujących jej kompetencji, ale możliwe do podjęcia z uwagi na zajmowane stanowisko

      Odpowiedzialność może dotyczyć tylko czynu popełnionego w okresie piastowania danego stanowiska państwowego. Popełnienie czynu może nastąpić przez działanie lub zaniechanie.

2. Opisz, za jakie czyny mogą zostać pociągnięte poszczególne podmioty zajmujące najwyższe stanowiska w państwie

Prezydent RP – za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnione przestępstwo (w tym pospolite) lub przestępstwo skarbowe. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu.

Prezes RM i członkowie RM – za naruszenie Konstytucji, ustawy, przestępstwa i przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Prawo po postawienia tych osób w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Sejmowi.

Prezesi NBP, NIK, członkowie KRRiT, osoby którym PRM powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych – jedynie za naruszenie Konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym przez siebie stanowiskiem. Prawo do postawienia tych osób w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Sejmowi.

Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu – za naruszenie Konstytucji lub ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego wyłącznie w stosunku do tymczasowo wykonywanych przez nich obowiązków Prezydenta.

1. Odpowiedzialność przed TS za popełnienie przestępstwa

   • Trybunał Stanu działa wtedy jako sąd karny, ale jego zakres właściwości dotyczy:

     • Prezydenta RP

     • osób wchodzących w skład RM

   • w odniesieniu do Prezydenta RP właściwość TS w sprawach karnych ma charakter

     • zupełny – obejmuje wszelkie przestępstwa, jakich prezydent dopuścił się w okresie sprawowania urzędu, bez względu na ich związek z piastowanym urzędem

     • wyłączny – za popełnione przestępstwa Prezydent RP może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez TS

   • w odniesieniu do członków RM odpowiedzialność ma charakter

     • częściowy – odpowiedzialność może dotyczyć tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem

     • konkurencyjny – dopóki Sejm nie obejmie oskarżeniem za przestępstwo członka RM – dopóty zachowana jest właściwość sądu powszechnego do prowadzenia postępowania karnego obejmującego taki czyn

2. Wymień pięć zasadniczych stadiów składających się na procedurę, w której realizowana jest odpowiedzialność konstytucyjna

   • zgłoszenie wstępnego wniosku

   • postępowanie w Komicji Odpowiedzialności Konstytucyjnej

   • postawienie w stan oskarżenia

   • rozpoznanie sprawy przez TS w I instancji

   • rozpoznanie sprawy przez TS w II instancji

3. Postępowanie – wstępny wniosek

   1. Wstępny wniosek to inicjatywa zobowiązująca Sejm (Zgromadzenie Narodowe) do rozpatrzenia zasadności postawienia danej osoby w stan oskarżenia w oparciu o sformułowane we wniosku zarzuty. Prawo do wystąpienia z takim wnioskiem przysługuje:

      • odnośnie Prezydenta RP – grupie min. 140 członków Zgromadzenia Narodowego

      • odnośnie członków RM – Prezydentowi RP, oraz grupie min. 115 członków ZN

      • odnośnie pozostałych osób – Prezydentowi RP, grumie min. 115 posłów, komisji śledczej

Wniosek wstępny musi wskazywać osobę mającą podlegać odpowiedzialności, określać zajmowane przez nią stanowisko oraz zarzut wraz ze wskazaniem przepisów konstytucji lub ustawy, które zostały naruszone. Wniosek musi zawierać uzasadnienie.

1. Wniosek prawidłowo zgłoszony jest kierowany przez marszałka do Sejmowej Komisji Konstytucyjnej.

1. Postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej

   • Przewodniczący Komisji przesyła osobie, której wniosek dotyczy odpis wniosku i informuje o prawie złożenia pisemnych wyjaśnień i środków dowodowych

   • Osoba ta może korzystać z pomocy obrońcy

   • Komisja określa zakres i sposób przeprowadzenia postępowania dowodowego

   • W postępowaniu przez Komisją stosuje się przepisy kpk

   • Komisja może przesłuchiwać świadków i biegłych, żądać akt i dokumentów

   • Na podstawie zgromadzonego materiału Komisja uchwala sprawozdanie wraz z wnioskiem o postawienie danej osoby w stan oskarżenia, bądź o umorzenie postępowania w sprawie

2. Postępowanie – postawienie w stan oskarżenia

   1. Postawienie w stan oskarżenia następuje w drodze podjęcia odpowiedniej uchwały:

      • Zgromadzenia Narodowego – jeśli chodzi o Prezydenta RP – większością 2/3 ustawowej liczny członków ZN

      • Sejmu:

        • jeśli chodzi o członków RM – większością 3/5 ustawowej liczny posłów

        • jeśli chodzi o pozostałe osoby – bezwzględną większością głosów, oddanych w obecności min. połowy ogólnej liczny posłów

      • Podejmując uchwałę o postawieniu w stan oskarżenia Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród swoich członków 2 oskarżycieli

      • Podjęcie uchwały o postawieniu w stan oskarżenia powoduje zawieszenie danej osoby w sprawowaniu urzędu

        • nie dotyczy to posłów i senatorów

3. Postępowanie przez TS

   • postępowanie jest 2-instancyjne

     • w I instancji TS orzeka w składzie 5-osobowym

     • w II instancji TS orzeka w składzie 7-osobowym

   • w postępowaniu przez TS stosuje się odpowiednio przepisy kpk

   • rozprawa ma charakter jawny

   • oskarżonemu przysługuje prawo do obrony

4. Kary orzekane przez TS

   • W przypadku deliktów konstytucyjnych TS wymierza osobno lub łącznie kary:

     • utratę biernego i czynnego prawa wyborczego na okres 2–10 lat

     • zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organach społecznych na okres 2-10 lat

     • utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz (na okres 2-10 lat) utratę zdolności ich odzyskania

   • Za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub za nabywanie składników tego majątku TS orzeka pozbawienie mandatu poselskiego

   • Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe TS orzeka kary i środki karne przewidziane w ustawie.

Obligatoryjnym skutkiem uznania przez TS popełnienia deliktu konstytucyjnego (a w przypadku Prezydenta RP także przestępstwa lub przestępstwa skarbowego) jest złożenie go z urzędu, a w przypadku innych osób – pozbawienie stanowiska, z którym związana jest odpowiedzialność konstytucyjna.

Trybunał stanu z uwagi na znikomy stopień szkodliwości społecznej czynu lub szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na samym uznaniu winy oskarżonego

13. Rzecznik Praw Obywatelskich

    1. Istota urzędu ombudsmana

Instytucja ombudsmana – to szczególny organ powiązany z parlamentem i czuwający nad prawidłowością postępowania administracji publicznej wobec obywateli.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest samodzielnym organem konstytucyjnym. Przedmiotem jego zainteresowań jest sfera funkcjonowania władzy wykonawczej, podejmuje swe działania w sposób i w formach nasuwających analogie do działalności sądowniczej, zarazem jest blisko powiązany z parlamentem.

RPO należy do organów ochrony prawa – jego zadania są zorientowane w znacznym stopniu na ochronę obywatela.

1. Kim jest Rzecznik Praw Obywatelskich?

   1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym, niezależnym i niezawisłym organem ochrony prawnej, który działa na podstawie art. 208-212 Konstytucji oraz ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich

Zadaniem Rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach normatywnych,

1. Wymień podstawowe cechy charakteryzujące współczesnego ombudsmana

   • jest to samodzielny organ państwowy, oddzielony w sposób wyraźny od administracji i sądownictwa, zwykle opierający swoje istnienie na normach konstytucyjnych

   • jest to organ powiązany z parlamentem. Powiązanie to ma z reguły charakter strukturalny – w większości państw ombudsman jest powoływany przez parlament – a zawsze – charakter funkcjonalny – gdyż zadania ombudsmana mieszczą się wewnątrz funkcji kontrolnej parlamentu

   • jest to organ o dwojakich zadaniach:

     • wysłuchuje skarg obywateli na nieprawidłowe działania administracji, a niekiedy i sądownictwa i podejmuje kroki w celu naprawienia tych nieprawidłowości

     • informuje parlament o stanie praworządności w funkcjonowaniu administracji

   • jest to organ łatwo dostępny dla skarżącego się obywatela i działający w szybkim odformalizowanym i bezpłatnym postępowaniu

     • zarazem ombudsman ma zwykle swobodę w doborze spraw do podjęcia interwencji i pozbawiony jest samodzielnej władzy ich rozstrzygania

     • ombudsman może jedynie sugerować potrzebę sprawiedliwego rozwiązania określonej sprawy

2. Jakie dwie zasady mają zasadnicze znaczenie dla pozycji ustrojowej RPO w RP?

   • zasada powiązania z Sejmem – Sejm za zgodą Senatu dokonuje wyboru RPO, RPO składa Sejmowi sprawozdania z działalności i ponosi przed nim odpowiedzialność na zasadach określonych w ustawie.

     • powiązanie z Sejmem nie przekreśla samodzielności i odrębności urzędu Rzecznika

   • zasada niezależności od pozostałych organów państwa – organy te nie dysponują wobec RPO żadnymi kompetencjami pozwalającymi na kierowanie jego działalnością czy egzekwowanie jego odpowiedzialności. Rzecznik ma jednak wiele instrumentów oddziaływania na te organy, a przede wszystkim na podległe im jednostki

3. Opisz procedurę wyboru RPO RP. Kto obecnie piastuje ten urząd (imiennie)

   • Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm (uchwałą) za zgodą Senatu na 5 lat.

     • ponowne powołanie jest możliwe tylko 1 raz

   • Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.

     • konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów, oddanych w obecności min. połowy ustawowej liczny posłów

   • Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu.

   • Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu
     1 miesiąca. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody.

   • Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na stanowisko Rzecznika inną osobę, a całe postępowanie zacznie się od początku.

   • Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika.

Obecnie urząd Rzecznika Praw obywatelskich piastuje dr Janusz Kochanowski.

1. Kwalifikacje kandydata na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich

   • ma obywatelstwo polskie

   • wyróżnia się wiedzą prawniczą,

   • posiada doświadczenie zawodowe oraz wysoki autorytet ze względu na swoje walory moralne i wrażliwość społeczną

2. Opisz procedurę odwołania RPO RP przed upływem kadencji

   • RPO może być odwołany przed upływem kadencji tylko w sytuacjach szczególnych, tj.

     • zrzeczenie się funkcji

     • trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności czy upadku sił

     • sprzeniewierzenie się złożonemu ślubowaniu

   • o odwołaniu PRO decyduje Sejm (wyłączne uprawnienie Sejmu)

   • prawo do postawienia wniosku o odwołanie ma marszałek Sejmu oraz grupa min. 35 posłów

   • za odwołaniem RPO musi głosować min. 3/5 posłów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów

3. Zakres działania Rzecznika Praw Obywatelskich

   • w aspekcie podmiotowym – działalność RPO dotyczy ochrony praw i wolności zarówno obywateli jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców (w zakresie tych praw i wolności, jakie im przysługują w Polsce),

     • nie może natomiast obejmować bezpośrednio innych podmiotów, osób prawnych, organów samorządu terytorialnego, czy innych samorządów

   • w aspekcie przedmiotowym – działalność RPO dotyczy ochrony praw i wolności człowieka i obywatela

     • ochrona ta nie ogranicza się tylko do praw i wolności konstytucyjnych, ale może dotyczyć wszelkich praw i wolności, jeśli tylko były określone w akcie normatywnym

W tych ramach RPO bada działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji (wszystkich organów władzy publicznej), obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolności.

Rzecznik bada działania (zaniechania) wskazanych podmiotów pod kątem naruszenia prawa, a także naruszenia zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

1. Formy działania Rzecznika Praw Obywatelskich

   • wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych

   • wystąpienia, inicjatywy i wnioski dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywatelskich

2. Wystąpienia i interwencje RPO w sprawach indywidualnych

   1. Wystąpienia i interwencje RPO w sprawach indywidualnych łączą działalność Rzecznika w sposób bezpośredni z obywatelem. Punktem wyjścia dla podjęcia czynności musi być powzięcie informacji o konkretnym przypadku naruszenia praw lub wolności jednostki.

      RPO może działać na wniosek obywateli, organizacji społecznych, organów samorządów, RPDZ a także z własnej inicjatywy. Wnioskodawca nie musi wskazywać naruszenia swoich praw i wolności – może informować Rzecznika o problemach innych osób.

      Postępowanie jest maksymalnie odformalizowane – wniosek jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, ale musi zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

3. RPO może działać na wniosek:

   • obywateli

   • organizacji społecznych

   • organów samorządów

   • RPDz

   • z własnej inicjatywy

   1. Wniosek jest wolny od opłat, nie wymaga szczególnej formy, ale musi zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

4. Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:

   • podjąć sprawę,

   • poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,

   • przekazać sprawę według właściwości,

   • nie podjąć sprawy

zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Podjęcie sprawy w znacznej mierze zależy od uznania Rzecznika, a wnioskodawca nie ma gwarancji, że jego wniosek zostanie podjęty.

1. Jeżeli Rzecznik Praw Obywatelskich postanowi podjąć sprawę, to może:

   • samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,

   • zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej,

   • zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.

2. Jeżeli RPO postanowi samodzielnie przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, to przysługują mu w tym zakresie następujące uprawnienia:

   • prawo badania, nawet bez uprzedzenia, każdej sprawy na miejscu,

   • prawo żądania składania wyjaśnień

   • prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej organy administracji rządowej i samorządowej, organy organizacji społecznych i zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną

   • prawo żądania przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądania do wglądu w Biurze RPO akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia,

   • prawo zlecania sporządzania ekspertyz i opinii.

3. Jakie kompetencje przysługują RPO po zbadaniu sprawy?

   1. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, albo podjąć interwencję dla załatwienia sprawy. RPO może:

      • skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,

      • zwrócić się do organu nadrzędnego tym organem z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa,

        • w wystąpieniu RPO formułuje opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy, może też zażądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych

        • adresat wystąpienia ma obowiązek poinformowania RPO w terminie nie dłuższym niż 30 dni o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku

      • żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu – na prawach przysługujących prokuratorowi,

      • żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,

      • zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi,

      • wziąć udział w postępowaniu przez TK, dotyczącym skargi konstytucyjnej

      • wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.

4. Wystąpienia, inicjatywy i wnioski RPO, dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywatelskich

   1. Rzecznik Praw Obywatelskich może:

      • przedstawiać właściwym organom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności obywateli oraz usprawnienia trybu załatwiania ich spraw

        • nie są to wystąpienia wiążące adresata, ale wynika z nich obowiązek zajęcia stanowiska w określonym terminie

      • występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych (w sprawach dot. praw i wolności)

      • występować do TK z wnioskami o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami

      • występować do SN z wnioskami o podjęcie uchwały mającej a celu wyjaśnienie przepisów prawnych, które budzą wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie

5. Obowiązki RPO wobec Sejmu

   • obowiązek corocznego przedstawiania Sejmowi i Senatowi informacji o swojej działalności oraz informację o stanie przestrzegania wolności oraz praw człowieka i obywatela.

     • informacje te są podawane do publicznej wiadomości

   • obowiązek przedstawiania określonych informacji lub podejmowania czynności w określonych sprawach, jeśli zwróci się o to marszałek Sejmu

Stany nadzwyczajne

1. Wyjaśnij pojęcie „stan nadzwyczajny”

   1. Stan nadzwyczajny to taki stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym część obowiązujących regulacji konstytucyjnych zostaje zawieszona, a w ich miejsce wstępuje regulacja wyjątkowa.

      Pod pojęciem „stan nadzwyczajny” należy rozumieć pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której rozwiązanie wymaga sięgnięcia do szczególnych środków:

      • koncentracja władzy w rękach egzekutywy (głowy państwa i rządu)

      • ograniczenia praw i wolności obywateli

      • zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych

      • zmian w systemie stanowienia prawa

2. Wskaż tendencje charakterystyczne dla współczesnej regulacji problematyki stanów nadzwyczajnych

   • konstytucjonalizacja tych regulacji – normowanie problematyki stanów nadzwyczajnych na poziomie konstytucyjnym

   • dyferencjacja różnych postaci stanu nadzwyczajnego – w zależności od rodzaju zagrożenia konieczne jest podejmowanie zróżnicowanych środków

   • parlamentaryzacja procesu podejmowania decyzji o wprowadzeniu bądź kontynuowaniu stanu nadzwyczajnego

3. Jakie prawa człowieka zostały wyłączone z możliwości zawieszenia przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego?

   1. M.in. prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa

4. Wymień typy stanów nadzwyczajnych, przewidywanych przez Konstytucję

   • stan wojenny

   • stan wyjątkowy

   • stan klęski żywiołowej

5. Wymień konstytucyjne zasady dotyczące stanów nadzwyczajnych

   • zasada wyjątkowości (subsydiarności)

   • zasada legalności

   • zasada proporcjonalności

   • zasada celowości

   • zasada tymczasowości

   • zasada ochrony podstaw systemu prawnego

   • zasada ochrony organów przedstawicielskich

6. Na czym polega konstytucyjna zasada wyjątkowości (subsydiarności) stanów nadzwyczajnych?

   1. Zasada wyjątkowości oznacza że stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony tylko w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko wtedy, gdy zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające.

      Kryterium szczególnego zagrożenia ma charakter ogólnikowy, ale prawo międzynarodowe mówi o niebezpieczeństwie zagrażającym życiu narodu – i tylko pod tym warunkiem możliwe jest ograniczanie tych praw i wolności, które są zagwarantowane Paktem i Konwencją

7. Na czym polega konstytucyjna zasada legalności stanów nadzwyczajnych?

   1. Zasada legalności polega na:

      • wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego tylko na podstawie ustawy i w formie rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości

      • treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa – w szczególności dotyczy to zasad działania organów władzy publicznej oraz zakresu w jakim mogą zostać ograniczone prawa oraz wolności człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych

      • straty majątkowe poniesione w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, a wynikające z ograniczenia praw i wolności jednostki, powinny zostać wyrównane przez państwo

8. Na czym polega konstytucyjna zasada proporcjonalności stanów nadzwyczajnych?

   1. Zasada proporcjonalności stanów nadzwyczajnych oznacza, że działania podejmowane w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (zwłaszcza ograniczenia praw i wolności jednostki) muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia.

      Działania niewspółmiernie ingerujące w sytuację prawną jednostki nie znajdują podstawy w instytucji stanu nadzwyczajności

9. Na czym polega konstytucyjna zasada celowości stanów nadzwyczajnych?

   1. Zasada celowości oznacza, że działania podjęte w wyniku wprowadzania stanu nadzwyczajnego powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

10. Na czym polega zasada terminowości stanów nadzwyczajnych?

11. Na czym polega zasada ochrony podstaw systemu prawnego stanów nadzwyczajnych?

    1. Zasada ochrony podstaw systemu prawnego oznacza, że w okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać, a tym bardziej uchwalać na nowo ustaw regulujących pewne szczególnie delikatne materie, takie jak konstytucja, ustawy wyborcze, ustawy o stanach nadzwyczajnych

12. Na czym polega zasada ochrony organów przedstawicielskich?

    1. Zasada ochrony organów przedstawicielskich oznacza, że w czasie stanu nadzwyczajnego, a także w okresie 90 dni po jego zakończeniu nie można:

       • skrócić kadencji Sejmu

       • przeprowadzić referendum ogólnokrajowego

       • przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyborów prezydenta RP; wybory do organów samorządu terytorialnego można wprowadzać tylko tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego

13. Opisz procedurę wprowadzania stanu wojennego

    1. Stan wojenny może być wprowadzany tylko w sytuacji:

       • zewnętrznego zagrożenia państwa

       • zbrojnej napaści na terytorium RP

       • jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji

       • rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydaje Prezydent RP, ale tylko na wniosek Rady Ministrów

         • Prezydent nie może wprowadzić stanu wojennego bez wniosku rządu, ale nie ma obowiązku uczynić takiemu wnioskowi zadość

       • rozporządzenie nabiera mocy bezpośrednio po podaniu go do publicznej wiadomości

       • nie później niż w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi

       • Sejm rozpatruje to rozporządzenie niezwłocznie, nie musi tego rozporządzenia zatwierdzać, ale może je uchylić bezwzględną większością głosów oddanych w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów

       • stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa

       • stan wojenny wprowadzany jest na czas nieoznaczony, zniesiony bywa dopiero po przywróceniu normalnego funkcjonowania państwa

14. Wymień, jakie ograniczenia praw i wolności osobistych są dopuszczalne w razie wprowadzenia stanu wojennego

    • nakaz noszenia dowodu tożsamości

    • zakaz zmiany miejsca stałego lub czasowego pobytu bez odpowiedniego zezwolenia

    • zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych strajków

    • zawieszenie działalności zarejestrowanych stowarzyszeń, partii, związków zawodowych, których działalność mogła by utrudnić realizację działań obronnych

    • wprowadzenie cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu

    • wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej, telekomunikacyjnej

    • zawieszenie zajęć dydaktycznych wszelkiego rodzaju (wyj. szkoły duchowne)

    • zawieszenie funkcjonowania transportu, systemów łączności

    • zajęcie lub zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu

    • wprowadzenie powszechnego obowiązku pracy

    • wprowadzenie administracyjnego najmu lokalu, dokwaterowywanie osób

    • wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych

    • nakaz okresowego zawieszenia działalności gospodarczej określonego rodzaju

    • objęcie militaryzacją jednostek organizacyjnych, które wykonują zadania szczególnie ważne dla obronności lub bezpieczeństwa państwa

15. Zmiany obowiązków obywateli powstające w razie wprowadzenia stanu wojennego

    • zmieniają się zasady powoływania do służby wojskowej

    • rozszerzeniu ulega obowiązek służby w obronie cywilnej

    • możliwe jest powołanie obywatela do służby w zmilitaryzowanych jednostkach organizacyjnych

    • rozszerzeniu ulega zakres świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli

16. Wyjaśnij różnicę między stanem wojennym a stanem wojny

    1. Istotą stanu wojennego jest wprowadzenie szczególnych zmian w wewnętrznym porządku państwa, a istotą stanu wojny jest oddziaływanie zewnętrzne, na płaszczyźnie prawa międzynarodowego.

       Wprowadzenie stanu wojny jest zaadresowane do innego państwa, pociąga za sobą skutki wynikające z prawa międzynarodowego, m.in. możliwość rozpoczęcia działań zbrojnych, a nie pociąga za sobą bezpośrednich skutków dla wewnętrznego porządku RP.

17. Opisz procedurę wprowadzenia stanu wojny

    1. O stanie wojny decyduje Sejm, a jeżeli Sejm nie jest w stanie zebrać się na posiedzenie – o stanie wojny postanawia Prezydent RP, po uzyskaniu kontrasygnaty PRM.

       Wprowadzenie stanu wojny może mieć charakter jedynie obronny, dopuszczalne jest tylko:

       • w razie zbrojnej napaści na terytorium RP

       • gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obroby przeciwko agresji

         • wykluczona jest wojna prewencyjna

       Zakończenie stanu wojny następuje przez zawarcie pokoju – jest to wyłączna prerogatywa Sejmu. Do zawarcia pokoju potrzebna jest umowa międzynarodowa – więc konieczne jest współdziałanie parlamentu i Prezydenta.

18. Skutki wprowadzenia stanu wojny dla wewnętrznego porządku w państwie

    • wprowadzenie stanu wojennego

    • mianowanie na czas wojny Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych

    • ustanowienie na czas wojny sądów wyjątkowych i trybu doraźnego

19. Opisz procedurę wprowadzania stanu wyjątkowego

    1. Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony tylko wtedy, gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia przy użyciu zwykłych środków konstytucyjnych i tylko w trzech sytuacjach:

       • w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa

       • w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli

       • w razie zagrożenia porządku publicznego

       • rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego wydaje Prezydent RP, ale jedynie na wniosek RM

       • stan wyjątkowy obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia Prezydenta w Dzienniku Ustaw

       • nie później niż 48 godzin po podpisaniu rozporządzenia Prezydent ma obowiązek przedstawić je Sejmowi

       • Sejm rozpatruje to rozporządzenie niezwłocznie, nie musi go zatwierdzać, ale może je uchylić bezwzględną większością głosów, oddanych w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów

       • stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni

       • przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu, na czas nie dłuższy niż 60 dni

         • po tym okresie stan wyjątkowy musi być zniesiony

20. Skutki wprowadzenia stanu wyjątkowego

    • zmiany w zasadach działania organów władzy publicznej

      • kierownictwo działaniami mającymi na celu usunięcie powstałych zagrożeń sprawuje RM, lub wojewoda, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono tylko na obszarze jednego województwa

      • przewiduje się możliwość zawieszenia organów samorządu terytorialnego i ustanowienia w to miejsce zarządu komisarycznego sprawowanego przez komisarza rządowego

      • ograniczeniu ulega autonomia szkół wyższych

    • ograniczenia wolności i praw jednostki

      • odosobnienie (internowanie) osób pow. 18 r.ż. s stosunku do których zachodzi podejrzenie, że mogą prowadzić działalność zagrażającą konstytucyjnemu porządkowi, bezpieczeństwu obywateli

      • nakaz noszenia dowodu tożsamości

      • wprowadzenie godziny policyjnej

      • zakaz zmiany pobytu stałego lub czasowego bez zezwolenia

      • zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń

      • wprowadzenie cenzury prewencyjnej mediów, kontroli korespondencji

      • zawieszenie zajęć dydaktycznych

      • zawieszenie funkcjonowania transportu

      • wprowadzenie reglamentacji dóbr konsumpcyjnych

      • nakazanie okresowego zawieszenia działalności gospodarczej określonego rodzaju

21. Wyjaśnij pojęcie „sytuacji kryzysowej”

    1. Sytuacja kryzysowa to sytuacja będąca następstwem zagrożenia i prowadząca w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych.

       Rozwiązanie sytuacji kryzysowej należy do RM, a podejmowane środki nie mogą wykraczać poza normalne konstytucyjne kompetencje.

22. Wyjaśnij pojęcie „stan klęski żywiołowej”

    1. Stan klęski żywiołowej jest rozumiany jako: katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki:

       • zagrażają życiu lub zdrowiu znacznej liczby osób,

       • mieniu o wielkich rozmiarach,

       • środowisku na znacznych obszarach,

a pomoc i ochrona mogą być skuteczne tylko przez zastosowanie nadzwyczajnych środków. Katastrofą naturalną lub awarią techniczną może być też zdarzenie wywołane działaniem terrorystycznym.

1. Opisz procedurę wprowadzania stanu klęski żywiołowej

   • Stan klęski żywiołowej wprowadza RM w drodze rozporządzenia dla części lub całości terytorium państwa, na okres nie dłuższy niż 30 dni

   • dla przedłużenia tego terminu RM potrzebuje zgody Sejmu

2. Skutki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej

   • zmiany w zasadach działania organów władzy publicznej

     • kierownictwo działaniami mającymi zapobieżenie lub usunięcie skutków klęski żywiołowej sprawują odpowiednie orany administracji lokalnej: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, wojewoda

     • jeżeli stan klęski wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa – kierownictwo to należy do ministra właściwego ds. wewnętrznych

     • organ kierujący ma prawo wydawać polecenia organom administracji niższego szczebla oraz innym publicznym jednostkom organizacyjny,

     • do dyspozycji wojewody lub ministra mogą zostać w miarę konieczności przekazane pododdziały lub oddziały sił zbrojnych

   • ograniczenia wolności i praw jednostki (konstytucyjne)

     • ograniczenie wolności działalności gospodarczej

     • ograniczenie wolności osobistej

     • ograniczenie nienaruszalności mieszkania

     • ograniczenie wolności przemieszczania się i pobytu na terytorium RP

     • ograniczenie prawa do strajku, prawa własności

     • ograniczenie prawa wolności pracy

     • ograniczenie prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

   • ograniczenia wolności i praw jednostki (ustawa o stanie klęski żywiołowej)

     • ewakuacja, strefy zamknięte, przymusowe rozbiórki i wyburzenia, wykorzystanie bez zgody właściciela nieruchomości lub rzeczy ruchomych, zmiana organizacji i czasu pracy, zakaz strajków, obowiązek świadczeń osobistych (czynny udział w działaniu ratowniczym, pełnienie wart), ograniczenia w transporcie, w usługach pocztowych

13. Polska w Unii Europejskiej

    1. Początki UE

       1. W 1992 r. państwa członkowskie EWG zawarły Traktat o Unii Europejskiej, zwany traktatem z Maastricht. Tworzył on UE jako nową organizację ponadnarodową, której zakres działania obejmował trzy filary:

          • współdziałanie w dziedzinie gospodarczej

          • prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

          • prowadzenie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych

    2. Parlament Europejski

       • składa się z 732 deputowanych, z czego 54 mandaty przypadają Polsce

    3. Organy PE

       • przewodniczący

       • prezydium

       • komisje

       • deputowani organizują się we frakcje (kluby) o ponadnarodowym charakterze

    4. Funkcje Parlamentu Europejskiego

       • funkcja opiniodawcza – opinie mogą dotyczyć każdej sprawy UE, ale nie mają charakteru prawnie wiążącego

       • funkcja stanowiąca – akceptacja PE jest konieczna dla powołania przewodniczącego KE, a także dla uchwalenia budżetu UE

       • funkcja kontrolna – która łączy się z zasadą politycznej odpowiedzialności Komisji przez Parlamentem i obejmuje m.in. tworzenie komisji śledczych, a deputowanym przyznaje prawo kierowania zapytań pod adresem członków Komisji

    5. Głównym organem stanowiącym w UE jest

       • rada UE (nie parlament – nie przedstawicielstwo rozstrzyga o prawie)

    6. Do czego zmierza polskie rozwiązanie w zakresie kompetencji parlamentu krajowego na tle stanowienia prawa unijnego?

       • polskie rozwiązanie zmierza do tego, by umożliwić udział kraju członkowskiego w stanowieniu prawa europejskiego (np. poprzez określenie zasad udziału władzy ustawodawczej w stanowieniu prawa unijnego)

    7. Organy władzy wykonawczej UE

       • Rada Unii Europejskiej

         • składa się z przedstawicieli szczebla ministerialnego wszystkich państw członkowskich

         • nie ma stałego składu personalnego – na każde posiedzenie Rady rządy krajowe delegują swego reprezentanta, w zależności od tematyki posiedzenia

         • podstawowym zadaniem Rady jest zapewnienie koordynacji ogólnej polityki gospodarczej państw członkowskich

         • Rada wydaje akty pochodnego prawa UE a także powołuje niektóre organy kontrolne i doradcze

         • Rada podejmuje akty w drodze głosowania, przy czym w sprawach najważniejszych wymagana jest jednomyślność, a w pozostałych konieczne jest uzyskanie większości zwykłej lub kwalifikowanej

         • każdy członek Rady dysponuje określoną liczbą głosów, odpowiednio do liczby ludności państwa – Polsce przypada obecnie 27 głosów na 321

       • Komisja Europejska

         • jest organem o stałym składzie, powoływanym na 5-letnią kadencję

         • jest organem autonomicznym, niezależnym od pozostałych władz

         • liczba komisarzy odpowiada liczbie państw członkowskich – po 1 na każde państwo członkowskie

         • członkowie Komisji są powoływani w oparciu o propozycje państw członkowskich – przez Radę UE

         • Komisja ponosi odpowiedzialność polityczną przez PE, który może jej wyrazić wotum nieufności (ale nie poszczególnym jej członkom)

         • do Komisji należy m.in. inicjowanie uchwalania aktów normatywnych przez Radę UE, stanowienie przepisów wykonawczych, podejmowanie rozstrzygnięć indywidualnych w sprawach zarządzanych lub kontrolowanych na szczeblu UE lub WE.

    8. System źródeł prawa Unii Europejskiej

       1. System źródeł prawa UE obejmuje:

          • prawo pierwotne

          • prawo pochodne (wtórne)

Prawo pierwotne – na prawo pierwotne składają się traktaty założycielskie (przede wszystkim Traktat o UE, Traktat o Wspólnotach Europejskich) oraz kolejne traktaty akcesyjne. Są to umowy międzynarodowe (dochodzą do skutku w wyniku wyrażenia takiej woli przez wszystkie zainteresowane państwa).

Prawo pochodne – akty organów wykonawczych – normy stanowione przez organy Unii na podstawie kompetencji przyznanych im przez traktaty założycielskie. Jest to szczególny rodzaj norm, nie będących ani prawem międzynarodowym, ani prawem krajowym, a tworzącym trzeci, równolegle istniejący porządek prawny – prawo wspólnotowe.

Akty prawa pochodnego dochodzą do skutku w wyniku działań Rady i Komisji i nie jest konieczna ich prawna akceptacja przez władze państw członkowskich. Akty te mogą zawierać normy o bezpośrednio obowiązującym charakterze.

Przyjmuje się, że prawo UE ma pierwszeństwo wobec krajowych porządków prawnych, więc w razie kolizji norm należy zastosować prawo Unii, a pominąć przepis krajowy.

Ogół unijnych instytucji prawnych, ich wykładnię orzeczniczą i doktrynalną, oraz wartości stanowiące ich podstawę i przesłankę określa się mianem „dorobek wspólnotowy” (acquis communautaire), przyjmując, że państwa członkowskie są zobowiązane do jego poszanowania i akceptacji.

1. System aktów prawa pochodnego UE w I filarze

   • rozporządzenia

   • dyrektywy

   • decyzje

2. Prawne ramy integracji Polski z UE

   • Konstytucja określa zakres i istotę integracji, upoważniając, na podstawie umowy międzynarodowej, do przekazania kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach na rzecz organizacji międzynarodowej lub organu międzynarodowego

     • transfer kompetencji nie może jednak oznaczać transferu suwerenności i dlatego przekazanie kompetencji może dotyczyć tylko niektórych spraw i może odbywać się tylko na podstawie umowy międzynarodowej, ratyfikowanej w szczególnym trybie

   • Konstytucja określa szczególną procedurę ratyfikacyjną traktatów dotyczących przekazania kompetencji organów władzy państwowej

     • ustawa ratyfikacyjna uchwalana jest przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby senatorów

     • wyrażenie zgody może mieć postać referendum ogólnokrajowego przeprowadzanego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

   • Konstytucja określa miejsce prawa UE w krajowym porządku prawnym

   • z całokształtu przepisów konstytucyjnych należy wyprowadzić zasadę przychylności procesowi integracji europejskiej i współpracy międzynarodowej

3. Zasada przychylności

   • determinuje sposób wykładni konstytucji i innych aktów polskiego prawa, co jest podkreślane w orzecznictwie TK i w doktrynie

   • stosowanie wykładni przychylnej dla prawa europejskiego ma swoje granice

     • w żadnym razie przychylna wykładnia nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych

4. Proces harmonizacji polskiego prawa z porządkiem prawnym UE

   1. Proces harmonizacji polskiego prawa z porządkiem UE wymagał rewizji setek aktów normatywnych, tak, aby w momencie akcesji nie pojawiły się sprzeczności lub rozbieżności z prawem europejskim. W procesie harmonizacji prawa znalazły zastosowanie dwie metody:

      • legislacyjna – polegająca na odpowiednich zmianach polskiego ustawodawstwa (szczególna rola stałej Komisji Europejskiej)

      • sądowa – polegająca na przyjmowaniu w praktyce orzeczniczej sądów takich kierunków wykładni polskiego ustawodawstwa, które pozostaną w zgodzie z założeniami acquis communautaire.

5. Procedura ratyfikacji umów międzynarodowych przekazujących organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

   • procedura ratyfikacyjna wymaga zgody na ratyfikację udzielonej przez parlament w formie ustawy, albo przez Narów w drodze referendum

   • wybór drogi udzielenia należy do Sejmu, który podejmuje uchwałę w tej sprawie bezwzględną większością głosów, przy obecności min. połowy ogólnej liczby posłów

   • jeżeli zostanie wybrany tryb ustawowy:

     • ustawa o wyrażeniu zgody na ratyfikację wymaga uchwalenia przez Sejm, a potem Senat większością 2/3 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów lub senatorów

     • uchwalenie ustawy przez Senat jest koniecznym warunkiem dojścia ustawy do skutku, Sejm nie może narzucić Senatowi swojego stanowiska

   • jeżeli zostanie wybrany tryb referendalny:

     • przeprowadzane jest referendum ogólnokrajowe (w trybie jak w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa)

     • jeżeli w referendum weźmie udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, a większość głosów ważnych zostanie oddana na rzecz wyrażenia zgody na ratyfikację – wynik takiego referendum jest wiążący i rozstrzyga o udzieleniu zgody

     • na tej podstawie Prezydent może (musi? ust. o ref. ogólnokr.) dokonać ratyfikacji

     • jeżeli większość ważnie oddanych głosów padłaby przeciwko udzieleniu zgody – postępowanie ratyfikacyjne zostaje zamknięte i nie ma możliwości zastosowania innego trybu dla udzielenia zgody na ratyfikację

   • jeśli w referendum weźmie udział mniej niż połowa uprawnionych do głosowania, wówczas referendum nie przynosi wyniku wiążącego.

     • sprawa ratyfikacji pozostanie tym samym prawnie nierozstrzygnięta.

     • w takiej sytuacji Sejm może, ale nie musi ponownie podjąć uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację (ponowne referendum albo tryb ustawowy – chyba, że Sejm nie podejmie takiej uchwały i wówczas sprawa wyrażenia zgody pozostaje w zawieszeniu)

6. Proces decyzyjny w UE. (Parlament a funkcjonowanie UE)

   1. Proces decyzyjny w UE przebiega przede wszystkim na szczeblu rządowym. Większość rozstrzygnięć podejmowanych jest przez unijne organy władzy wykonawczej (Radę i Komisję). Ponieważ Rada składa się z przedstawicieli rządów państw członkowskich – na szczeblu krajowym podejmowanie decyzji w sprawie stanowiska należy przede wszystkim do rządu.

      Ogranicza to rolę parlamentów krajowych, zwłaszcza, że wejście do UE oznacza przekazanie przez nie na szczebel unijny wielu dotychczasowych kompetencji ustawodawczych (marginalizacja znaczenia parlamentów krajowych, tzw. deficyt demokracji).

      Istnieją dwie drogi poszukiwania rozwiązań:

      • umacnianie roli Parlamentu Europejskiego oraz tworzenie instytucjonalnych form udziału parlamentów krajowych w podejmowaniu decyzji przez organy Unii. W tym nurcie rozwiązań pozostaje też tworzenie różnego rodzaju form współdziałania deputowanych do PE z ich parlamentami krajowymi.

        • Regulamin Sejmu dopuszcza np. , by polscy deputowani do PE uczestniczyli, z prawem zabierania głosu, w posiedzeniach komisji sejmowych

      • tworzenie w państwach członkowskich szczególnych procedur parlamentarnego wpływania i kontroli nad działaniami swych rządów w organach UE, co nierzadko wiązało się z dokonywaniem odpowiednich zmian konstytucyjnych. W Polsce nie zdecydowano się na ingerowanie w tekst Konstytucji, niemniej dokonano poważnych zmian w strukturze organów parlamentu, formach współdziałania rządu z parlamentem w sprawach UE, w procedurze ustawodawczej

7. Współpraca RM z Sejmem i Senatem w sprawach dotyczących członkowstwa w UE

   • Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkowstwem RP w UE.

   • Zmiany w regulaminach Sejmu i Senatu:

   • Komisja ds. UE w Sejmie – ma liczyć nie więcej niż 46 członków, proporcjonalnie reprezentujących kluby i porozumienia istniejące w Sejmie.

Zakres działania Komisji obejmuje wszystkie sprawy związane z członkowstwem Polski w UE, a jej kompetencje stanowią odpowiednik obowiązków rządu, ustanowionych w ustawie o współdziałaniu RM z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkowstwem RP w UE. Komisja ma uprawnienia do:

• regularnego otrzymywania informacji od RM

• rozpatrywania z udziałem przedstawicieli rządu, spraw związanych z funkcjonowaniem UE, w szczególności projektów aktów normatywnych UE, stanowisk, propozycji polskich kandydatur na stanowiska w organach UE

• uchwalania opinii oraz zaleceń pod adresem rządu – nie mają one charakteru wiążącego, ale stanowią istotne wskazówki polityczne

• Komisja ds. UE w Senacie – zakres działania Komisji senackiej jest skromniejszy, obejmuje m.in.:

  • uchwalanie opinii o projektach aktów prawnych UE

  • żądanie przedstawienia przez rząd informacji w sprawie (określonej przez Komisję), związanej z członkowstwem Polski w UE

    • Ustawowy obowiązek RM współpracy z Sejmem i Senatem w sprawach wynikających z członkowstwa Polski w UE na czterech płaszczyznach tej współpracy:

• Obowiązek przedstawiania Sejmowi i Senatowi informacji o udziale RP w pracach UE;

  • na żądanie każdej z izb lub ich organów wskazanych w regulaminie RM przedstawia im informacje o sprawach związanych z członkowstwem

• Współpraca RM w zakresie stanowienia prawa UE;

• Współpraca RM w zakresie stanowienia prawa polskiego wykonującego prawo UE;

• Współpraca w zakresie zgłaszania przez Polskę kandydatur do organów UE.

1. Współpraca RM z Sejmem i Senatem w sprawach dot. członkowstwa RP w UE

   • Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkowstwem RP w UE.

   • Zmiany w regulaminach Sejmu i Senatu:

     • Komisja ds. Unii Europejskiej w Sejmie

     • Komisja Spraw UE w Senacie.

   • Ustawowy obowiązek RM współpracy z Sejmem i Senatem w sprawach wynikających z członkowstwa Polski w UE.

2. Cztery płaszczyzny współpracy RM z Sejmem i Senatem w sprawach wynikających z członkowstwa Polski w UE:

   • Obowiązek przedstawiania Sejmowi i Senatowi informacji o udziale RP w pracach UE;

   • Współpraca w zakresie stanowienia prawa UE;

   • Współpraca w zakresie stanowienia prawa polskiego wykonującego prawo UE;

   • Współpraca w zakresie zgłaszania przez Polskę kandydatur do organów UE.

3. Na czym polega multicentryczność prawa? Wieloskładnikowy system prawa w RP

   1. Multicentryczność prawa oznacza, że prawo ma wieloskładnikowy charakter. W Polsce obowiązują trzy porządki prawne (trzy źródła prawa), które wynikają z art. 9, 87 ust. 1 oraz 90-91 Konstytucji:

      • prawo wewnętrzne

      • prawo międzynarodowe

      • prawo europejskie

4. Jakie są relacje pomiędzy trzema porządkami prawnymi obowiązującymi w Polsce?

   • czy obowiązuje tu hierarchiczne podporządkowanie?

   • czy porządki te mogą ze sobą współistnieć?

     • w przypadku prawa międzynarodowego – mamy do czynienia z drogą umowną, gdzie strony umowy mają pozycję równorzędną i z tej pozycji zobowiązują się do określonych działań. Jeśli jednak przystąpią do umowy – powstaje zobowiązanie do jej przestrzegania.

     • w przypadku prawa UE – prawo to jest uchwalone w określonej procedurze i wiąże Polskę do poziomu ustawy (co oznacza, że jedynie Konstytucja nie ustępuje przed normami tego prawa).

5. Relacja prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego

   • Art. 9 Konstytucji – nakaz przestrzegania prawa międzynarodowego przez Rzeczpospolitą.

   • Art. 91. ust. 1 Konstytucji – ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dz.U. stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

   • ust. 2. umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawy tej nie da się pogodzić z umową

   • ust. 3. jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami

   • Art. 8 ust. 1 Konstytucji – Konstytucja RP zachowuje pozycję najwyższego aktu.

   1. Konstytucja RP jest nadrzędnym aktem w porządku prawnym RP i korzysta
      z pierwszeństwa obowiązywania i stosowania

6. Cechy prawa międzynarodowego i unijnego

   • prawo międzynarodowe

     • metodą wprowadzania tego prawa jest umowa równorzędnych podmiotów

     • tylko ratyfikowana umowa za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie jest nad ustawą krajową

   • prawo unijne

     • prawo to ma charakter przeważający

     • Polska jest zobowiązana stosować prawo europejskie przed prawem wewnętrznym z wyłączeniem jedynie konstytucji

     • prawo europejskie obowiązuje samo przez siebie – nie podlega inkorporacji, natomiast do jego realizacji potrzebne są akty wewnętrzne

7. Konsekwencje dla systemu prawa polskiego po akcesji do UE

   • powstanie porządku prawnego, który obejmuje system prawa międzynarodowego oraz acqius communautaire

   • system acqius communautaire, w którym występuje podział kompetencji na wyłączne, konkurujące i równoległe, koncepcja „zajętego pola” i zasada subsydiarności

8. Na czym polega zasada przyjaznej wykładni?

   • zasada ta wynika z art. 91 ust.1 Konstytucji

   • oznacza, że nie istnieje problem supremacji określonego porządku prawnego. Spór dotyczy podziału kompetencji w ramach wieloośrodkowego systemu prawa

   • dla interpretacji w ramach systemu multicentrycznego przyjmujemy zasadę konieczności koegzystencji istniejących na obszarze RP porządków prawnych na zasadzie obopólnej przyjaznej wykładni i kooperatywnego współstosowania

9. Prawo europejskie –v- prawo krajowe

   • Zasada nadrzędności prawa europejskiego.

   • Obowiązek stosowania się do zasad interpretacji wynikających z dorobku wspólnotowego (acquis communautaire).

   • Obowiązek korzystania przez Trybunał Konstytucyjny z metod wykładni stosowanych w orzecznictwie europejskim.