Wydział Zarządzania

Rok akademicki 2010/2011

Gr.C8

P O L I T E C H N I K A R Z E S Z O W S K A

im. Ignacego Łukasiewicza

Formy stadialne popełnienia przestępstwa

„Podżeganie i pomocnictwo”

Rzeszów 2010

Do popełnienia przestępstwa dochodzi przede wszystkim w ten sposób, że człowiek zachowuje się w sposób zakazany przez konkretny przepis szczególny prawa karnego: zabija, kradnie, podrabia podpis na dokumencie itd. Przestępcą moż być też np. ktoś, kto sam nie dopuścił się do zabronionego działania, a tylko w określony sposób przyczynił się do popełnienia czynu przestępczego przez inną osobę.

Formami popełnienia przestępstwa są:
1) sprawstwo
2) przygotowanie
3) podżeganie
4) pomocnictwo
5) usiłowanie

¹Podżeganie – jedna z form popełnienia przestępstwa (forma zjawiskowa). Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego ²(art. 18 § 2 kk) zabronionego osoby indywidualnie oznaczonej (zwracanie się np. do grupy osób nie będzie podżeganiem a publicznym nawoływaniem do popełnienia przestępstwa-³ art. 255 kk). Podżeganie jest zawsze zachowaniem umyślnym, popełnić je można jedynie zamiarze bezpośrednim, w formie działania (niemożliwe jest podżeganie w formie zaniechania).
Obojętna jest forma nakłaniania. Podżegać można zatem słowem (mówionym lub pisanym), bądź gestem. Powinno być to jednak aktywne zachowanie zmierzające do wywołania u bezpośredniego sprawcy zamiaru dokonania czynu zabronionego. W doktrynie sporne jest, czy jeżeli osoba podżegana miała zamiar dokonać czynu zabronionego, to czy zachodzi podżeganie, czy też tak zwane pomocnictwo psychiczne. Również wiele kontrowersji wywołuje kwestia, w którym momencie podżeganie jest dokonane. Zgodnie z trzema dominującymi poglądami (patrz Kodeks karny. Komentarz pod red. A. Zolla), o dokonanym podżeganiu można mówić wtedy, kiedy:
1) podżegacz zakończył czynność nakłaniania ale osoba podżegana nie powzięła zamiaru dokonania czynu; podżegacz odpowiada za usiłowanie podżegania;
2) podżegacz zdołał wywołać u bezpośredniego sprawcy zamiar dokonania i osoba podżegana dokonała czynu zabronionego;
3) osoba podżegana usiłowała popełnić czyn zabroniony;
4) osoba podżegana nie usiłowała popełnić czynu zabronionego (tj. powzięła zamiar, ale nic z nim nie zrobiła albo gdy jej działanie zakończyło się na etapie przygotowania).

Możliwe jest podżeganie do podżegania (tzw. łańcuszkowe podżeganie) . Nie stanowi podżegania tzw. prowokacja (⁴art. 24 KK), która polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego po to, by skierować przeciwko niej postępowanie karne. Prowokator jednak odpowiada, jak za podżeganie, z tym że nie znajdują do niego zastosowania przepisy pozwalające na złagodzenie lub uwolnienie podżegacza od odpowiedzialności karnej.

Karalność podżegania
Karę za podżeganie wymierza się w granicach przewidzianych dla sprawstwa⁵. Podżegacz odpowiada w granicach swojej umyślności niezależnie od odpowiedzialności sprawcy bezpośredniego⁶. Ponosi on odpowiedzialność nawet wtedy, gdy sprawcy nie można przypisać winy (np. z powodu niepoczytalności nieletniości). Podżegacz nie odpowiada za eksces sprawcy. Oznacza to, że jeżeli sprawca uczyni więcej, niż to, do czego był podżegany, podżegacz nie ponosi za to odpowiedzialności, lecz nadal odpowiada tylko za to, do czego nakłaniał.
Jeżeli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podżegacz odpowiada jak za usiłowanie. Natomiast jeżeli czynu zabronionego nawet nie usiłowano dokonać sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Podżegacz nie ponosi odpowiedzialności karnej, jeżeli dobrowolnie zapobiegł popełnieniu czynu, do którego nakłaniał (tzw. czynny żal). Przy nieskutecznym czynnym żalu sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Są jednak bardzo popularne także i inne poglądy, wręcz ostatnio dominują one w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Twierdzi się więc, że podżeganie do popełnienia przestępstwa samo jest przestępstwem materialnym (skutkowym). Skutkiem jako znamieniem podżegania jest powzięcie przez osobę nakłanianą zamiaru popełnienia przestępstwa lub utwierdzenie się jej w takim zamiarze. Na gruncie tej koncepcji, możliwość usiłowania podżegania nie budzi żadnych wątpliwości.

Pomocnictwo- To pojęcie zarówno z dziedziny prawa karnego, prawa wykroczeń, jak i prawa cywilnego.
W prawie karnym polega na ułatwieniu sprawcy popełnienia przestępstwa. ⁷Pomocnik, chcąc by sprawca dopuścił się czynu zabronionego, swoim zachowaniem umożliwia lub ułatwia mu osiągnięcie tego celu. Pomocnictwo może wystąpić w rozmaitych formach, będzie nim np. dostarczanie narzędzi lub środków transportowych , udzielanie rad lub informacji potrzebnych sprawcy itd. (np. przekazanie przez skorumpowanego funkcjonariusza wiadomości o planowanej akcji policji).

Sąd wymierza pomocnikowi karę w granicach przewidzianych dla sprawstwa⁸⁹. Oznacza to, że nie ma innego przedziału zagrożenia np. za kradzież, a innego za pomoc w kradzieży (i tu, i tu sąd ma do dyspozycji od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności)¹⁰. Sąd może wprawdzie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary wobec pomocnika (np. kiedy ten starał się zapobiec przestępstwu, w którego popełnieniu wcześniej pomagał), ale nie stanowi to reguły. Kiedy bowiem przestępstwo popełnia sprawca narażony na wyższą karalność (np. funkcjonariusz publiczny), to i pomocnik może być tak jak on ukarany, chyba że nie wiedział o szczególnej właściwości sprawcy. W tej drugiej sytuacji ponosi odpowiedzialność za pomocnictwo w przestępstwie podstawowym.
Pomocnictwo może być :
1) fizyczne (trzymanie i podawanie narzędzi potrzebnych przy wyważaniu drzwi)
2) psychiczne (przekonywanie włamującego się, że nie warto rezygnować, bo akcja musi się udać), choć w ostatnim wypadku możliwe jest też przyjęcie podżegania.
Dzieje się tak np. wtedy, gdy strażnik magazynu udaje, że nie widzi i nie słyszy znajomego złodzieja, by mu ułatwić kradzież.
Pomocnictwo może być tylko umyślne. Można więc być pomocnikiem-przestępcą zarówno w zamiarze bezpośrednim, gdy Iksiński sprzedaje Igrekowskiemu nóż, chcąc, by ten zabił nim sąsiada, jak i ewentualnym, kiedy Iksiński sprzedając ów nóż, godzi się na to, że Igrekowski zabije sąsiada. Nie jest natomiast karalnym pomocnictwem działanie lekkomyślne albo niedbałe, ponieważ zgodnie z k.k. nie ma wówczas mowy o umyślności. Pomocnictwo z istoty swej (ułatwianie popełnienia przestępstwa) musi zaistnieć przed lub w trakcie popełnienia czynu przez sprawcę głównego. W praktyce zdarzają się trudności w rozgraniczaniu między nim a współsprawstwem, a niekiedy nawet bywa kłopotliwe odróżnienie pomocnictwa psychicznego od poplecznictwa i paserstwa, jeśli przed popełnieniem przestępstwa ktoś obiecał sprawcy, że po fakcie ukryje go i odkupi od niego ukradzione przedmioty.

W kodeksie wykroczeń
Kodeks wykroczeń przyjął zasadę, że pomocnictwo jest karane jedynie wówczas, gdy ustawa tak stanowi.¹¹ Karany jest wobec tego za wykroczenie m.in. pomocnik złodzieja rzeczy o wartości nieprzekraczającej 250zł. (powyżej tej kwoty kradzież jest przestępstwem).

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przede wszystkim przez: dostarczenie narzędzi, środka przewozu czy udzielenie rady lub informacji.
W typowej sytuacji pomocnik może podwieźć sprawcę na miejsce włamania swoim samochodem, a potem stać na czatach. Może mu też poradzić, jak wejść do okradanego mieszkania.
Za pomocnictwo odpowiada także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego ułatwia innej osobie swoim zaniechaniem popełnienie przestępstwa

Bibliografia

Literatura:

1. Wojciech Siuda; „Podstawy prawa dla ekonomistów”, Poznań 2006;

2. Kodeks karny; Warszawa 2004;

Strony internetowe:

1. http://lex.pl/kodeksy/?akt=07.109.756.htm

---

1. Dziennik ustaw z 1997r., zmiana w 2004r.↩

2. Art. 18 § 2 k.k ↩

3. Art. 255 k.k.↩

4. Art. 24 k.k.↩

5. Art. 19 § 1 k.k.↩

6. Art. 12 k.w↩

7. Art. 18 §3 k.k↩

8. Art. 19 §1 k.k↩

9. Art. 14 § 3 k.w ↩

10. Art. 119§1 k.k↩

11. Art.14 §1 k.w↩