Prawo rzeczowe Księga II Własność i inne prawa rzeczowe

Prawo rzeczowe - dział prawa cywilnego regulujący powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności i innych praw do rzeczy (w wyjątkowych sytuacjach także nie do rzeczy - np. użytkowanie prawa; art. 265, 327k.c.) i jej pochodnych tj. pożytek, przynależność, części składowe. Prawo rzeczowe jest prawem bezwzględnym, czyli skutecznym erga omnes - "wobec wszystkich". Charakterystyczne jest również zamknięcie przez ustawodawcę katalogu tych praw - tzw. zasada numerus clausus praw rzeczowych.

W Polsce kwestie związane z prawem rzeczowym reguluje księga druga kodeksu cywilnego - Własność i inne prawa rzeczowe a także wiele ustaw szczególnych - np. ustawa o księgach wieczystych i hipotece, ustawa o własności lokali, ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów i inne.

Cechy praw rzeczowych

• Mają charakter praw bezwzględnych.

• Skutkują względem wszystkich (erga omnes).

• Z praw rzeczowych wynika dla każdego obowiązek powstrzymania się od czynienia czegokolwiek, co mogłoby godzić w ich treść.

• Większość współczesnych prawodawstw przyjęło zasadę zamkniętej listy (numerus clausus) praw rzeczowych: zainteresowani mogą ustanowić jedynie takie prawo rzeczowe i tylko w takim kształcie, w jakim dopuszcza je dany system prawny.

• Prawa rzeczowe "idą za rzeczą" (są związane z rzeczą) - mogą być realizowane bez względu na to, w czyim ręku rzecz się znajduje.

• Zasadniczo nie polegają na obowiązku czynnych świadczeń (facere) - wyjątek: ciężary realne, przy których właściciel zobowiązany był do pozytywnych działań.

• Uprawniony ma bezpośrednie władztwo nad rzeczą (wyjątkiem zastaw bez dzierżenia).

• Jawność i trwałość praw rzeczowych.

Podstawowe pojęcia związane z prawem rzeczowym to:

• Własność

• Zasiedzenie

• Użytkowanie wieczyste

• Prawa rzeczowe ograniczone

• Użytkowanie

• Służebność

• Zastaw

• Posiadanie

tytuł I art. 126- 231 Własność

Własność - prawo rzeczowe; prawnie zagwarantowana możliwość pełnego rozporządzania jakąś rzeczą art.140 treść prawa własności. W szczególności właściciel względem rzeczy ma uprawnienia do jej posiadania, używania, pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy, zbycia, przetworzenia, zużycia lub zniszczenia. Granicami korzystania z rzeczy są przepisy ustaw, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności art.144 zakaz immisji(przy wykonywaniu swego prawa własności właściciel nieruchomości powinien powstrzymać się od zakłócania korzystania z nieruchomości przez sąsiada). Własność jest funkcją rozwoju stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Na temat początków własności rzymskiej istnieje wiele hipotez. Powszechnie przyjmuje się, iż wcześniej wykształciło się prawo jednostki na rzeczach ruchomych, a dopiero później na nieruchomościach.

Definicje własności

Negatywna definicja własności

Wskazywała, że właściciel mógł czynić ze swoją własnością wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.

• Występowanie: Kodeks Napoleona, Bürgerliches Gesetzbuch, Zivilgesetzbuch.

• W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić negatywną stronę prawa własności, czyli możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa, z pewnymi jednak ograniczeniami. art.142 tj. użycie w celu odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa(własciciel nmie może sprzeciwić się uzyciu zarówno w razie ochrony dóbr osobistych jak i majatkowych - gdy niewspółmierność szkody) art.149 wejście na grunt sąsiada(możliwe np. w celu usunięcia owoców z gałęzi, ale naprawa wynikłej z tego powodu szkody)

Pozytywna definicja własności

Ustawodawca w regulacjach prawnych wyliczał uprawnienia właściciela pełnego.

• Pozytywna strona własności wyrażana rzymską triadą uprawnień: ius possidendi (prawo posiadania), ius utendi, fruendi, abutendi (prawo korzystania i pobierania pożytków, zużycia rzeczy) i ius disponendi (prawo rozporządzania).

• Występowanie: Landrecht pruski z 1794 roku, Kodeks cywilny zachodniogalicyjski z 1797 roku, Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch, tom X Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1835 roku.

• W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić pozytywną stronę prawa własności, czyli uprawnienia - atrybuty składające się na prawo własności jako prawo podmiotowe.

Dział I Przepisy ogólne art. 126-139

Poszczególne artkuły z tego działu zostały uchylone przez ustawy: z 28 lipca 1990r. (126-135 i 138-139), 24 czerwca 1994 o własności lokali(136-137).

Dział II Treść i wykonywanie własności art. 140-154

art.143 granice własności gruntu - obszar nad i pod powierzchnia gruntu

art. 145 droga konieczna = służebność drogowa

art. 146 żądanie ustanowienia służebności osobistej

art. 147 roboty ziemne - zabronione są jeżeli grożą nieruchomościom sąsiada

art. 148 - owoce opadłe na grunt sąsiada - stanowią pożytki gruntu - nie dot. gruntów użytku publ.

art. 150 - korzenie, owoce i gałęzie z gruntu sąsiada

Art.151. przekroczenie granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia

Art. 152 współdziałanie przy rozgraniczaniu i utrzymaniu znaków granicznych - koszty ponoszone po połowie przez właścicieli gruntów sąsiadujących

Art. 153 rozgraniczanie - wg osttniego stanu spokojnego, gdy brak - ustala sąd

Art. Urządzenia graniczne i koszty ich utrzymania - na granicy - służą do wspólnego użytku i utrzymywane są wspólnie

tytuł II art. 232 - 243 Użytkowanie wieczyste

Użytkowanie wieczyste

Użytkowanie wieczyste - specyficzne dla polskiego prawa cywilnego prawo podmiotowe dotyczące nieruchomości gruntowej, jeden z trzech rodzajów praw rzeczowych, obok własności i praw rzeczowych ograniczonych. Polega na oddaniu w użytkowanie nieruchomości gruntowej będącej własnością państwa, gminy lub związku gmin osobie fizycznej lub prawnej na czas określony 99 lat (wyjątkowo krócej, lecz nie mniej niż 40 lat). Dotyczy głównie gruntów położonych w granicach administracyjnych miast. art.232 art.236

Zostało wprowadzone 14 lipca 1961 r. ustawą o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Aktualnie reguluje je tytuł II księgi drugiej kodeksu cywilnego. Konstrukcją nawiązuje luźno do wywodzącej się z prawa rzymskiego dzierżawy wieczystej i charakterystycznej dla prawa feudalnego własności podzielonej. Ratio legis wprowadzenia użytkowania wieczystego była zasada panująca w PRL, że nieruchomości gruntowe w miastach powinny być własnością państwa. Do 1989 r. użytkowanie wieczyste było praktycznie jedyną możliwością nabycia gruntów państwowych w miastach.

Użytkowanie wieczyste jest formą pośrednią pomiędzy własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi, z tym że bardziej zbliżone jest do własności. Prawo powstaje w wyniku zawarcia umowy w formie aktu notarialnego oraz wpisu do księgi wieczystej art. 239, 236. Oddający w użytkowanie pozostaje właścicielem gruntu i pobiera z tego tytułu opłatę roczną art. 238 od użytkownika. Użytkownik ma prawa zbliżone do właściciela. Korzysta z gruntu z wyłączeniem innych osób. Może prawem swobodnie rozporządzać, czyli sprzedać je, obciążać, zapisać w testamencie. Podlega ono egzekucji. Użytkownik wieczysty ma pełne prawo własności do budynków postawionych na gruncie art. 233. Przysługuje mu również prawo do żądania, przed zakończeniem umowy, przedłużenia użytkowania wieczystego na kolejne okresy od 40 do 99 lat. Właściciel może odmówić wyłącznie ze względu na ważny interes społeczny. Zastrzeżenie to ze względu na historyczną zmienność "interesu społecznego" może stanowić potencjalne zagrożenie dla prawa. Kolejnym ograniczeniem użytkowania wieczystego jest możliwość jego rozwiązania, gdy użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie. art. 240 art. 243 - roszczenia

Po upadku PRL rozpoczęła się dyskusja nad zasadnością utrzymywania konstrukcji prawnej, której zamysłem była ochrona własności państwa i przydatnością użytkowania wieczystego. Obrońcy istnienia tego prawa jako główny argument podnoszą, że istnienie prawa użytkowania wieczystego stymuluje obrót gruntami gdyż użytkownicy wieczyści nie muszą płacić ceny nieruchomości jak w przypadku zakupu, lecz tylko roczne opłaty (pierwsza wynosi najczęściej około 15-25% wartości gruntu, następne 1%). Podnoszą również, że podobne konstrukcje prawne istnieją w innych państwach (Francja, Niemcy, USA, Szwecja).

Obawy społeczne związane z projektami reprywatyzacji i zbliżającym się wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej spowodowały uchwalenie w 1997 r. ustawy umożliwiającej przekształcenie użytkowania wieczystego we własność na wniosek użytkownika złożony do 31 grudnia 2000. W 2001 r. możliwość złożenia wniosku przedłużono o 2 lata. Obawy co do użytkowania wieczystego nasiliły się w okresie akcesji Polski do Unii Europejskiej. Zwolennicy likwidacji podnosili, że istnienie użytkowania wieczystego zamiast własności stwarza niepewność dla użytkowników wieczystych na Ziemiach Odzyskanych w przypadku roszczeń właścicieli niemieckich sprzed 1945 r. W 2005 r. Sejm uchwalił ustawę likwidującą dzierżawę wieczystą przyznając jednocześnie użytkownikom własność gruntów będących w użytkowaniu wieczystym. Senat zmienił ustawę w ten sposób, że użytkowanie wieczyste pozostało jako instytucja, a użytkownicy gruntów w momencie wejścia w życie ustawy, mają prawo do przekształcenia użytkowania wieczystego we własność. Poprawki zostały przyjęte przez Sejm.

Ustawa została zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego przez gminy którym nakazywała nieodpłatne przekształcenia i do dnia dzisiejszego sprawa pozostała nierozwiązana (2008). Gminy takie jak np. Jelenia Góra nie realizują zaskarżonej ustawy lecz swoje własne uchwały, inne w każdej gminie Polski.

tytuł IV art. 336-352 Posiadanie

Posiadanie art. 336 jest instytucją prawa rzeczowego oznaczającą stan faktyczny, polegający na władaniu określoną rzeczą przez osobę posiadacza. Stan ten pozostaje pod ochroną prawa, jak również niesie za sobą szereg skutków o zróżnicowanym charakterze prawnym. Może się wiązać, ale nie musi, z przysługującym posiadaczowi tytułem prawnym do rzeczy.

Patrząc na posiadanie z pozaprawnego punktu widzenia jest ono więc pojęciem oznaczającym władzę osoby nad rzeczą w najbardziej "naturalnym" tego słowa znaczeniu.

Elementy stanu posiadania

Zgodnie z powszechnie panującym poglądem przesłankami do stwierdzenia stanu posiadania są:

• fizyczne władanie rzeczą przez posiadacza (łac. corpus possesionis), manifestowany przez posiadacza zamiar władania rzeczą dla siebie (łac. animus rem sibi habendi).

Brak drugiej z wymienionych przesłanek oznacza, iż mamy do czynienia z innym istotnym prawnie stanem faktycznym, a mianowicie dzierżeniem (władaniem rzeczą za kogoś innego).

Rys historyczny

Jako pierwsze oddzieliło posiadanie od własności Prawo rzymskie. W epoce feudalizmu zwane dzierżeniem (w terminologii staropolskiej), gewere (z niemieckiego; oznaczało faktyczne władanie rzeczą), seisin (saisine; termin pochodził od obejmowania spadku), possessio (od łacińskiego sedere - siedzieć).

Skutki prawne posiadania

Z posiadaniem jako zjawiskiem prawnym Kodeks cywilny łączy skutki prawne, które można podzielić na cztery grupy:

• domniemania związane z posiadaniem, których celem jest usunięcie trudności w ustaleniu stanu faktycznego i prawnego:

• domniemanie ciągłości posiadania art. 340, niemożność posiadania wynikająca z przeszkody przemijajacej nie przerywa posiadania

• domniemanie nieprzerywalności posiadania - przywrócone poczytuje się za nieprzerwane art. 345

• domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym art. 341 dot. Również poprzedniego posiadacza

• domniemanie posiadania w dobrej wierze

• domniemanie posiadania samoistnego art. 339 ten kto faktycznie włada rzeczą

• ochrona posiadania w drodze przymusu państwowego albo pomocy własnej.

• możliwość nabycia wykonywanego prawa przez zasiedzenie.

• korzyści, przypadające posiadaczowi w dobrej wierze będące naturalnym następstwem faktycznego władania rzeczą. Dotyczy to w szczególności korzystania z rzeczy i czerpania z niej pożytków.

Posiadanie samoistne i zależne

Kodeks cywilny dzieli posiadanie na samoistne i zależne art. 336. Posiadaczem samoistnym jest ten, który włada rzeczą jak właściciel, ale niekoniecznie musi nim być, natomiast posiadacz zależny włada rzeczą tak jak wykonujący inne prawo niż własność np. prawo dzierżawy, użytkowania, najmu.

art. 337 - oddanie w posiadanie zależne - posiadacz samoistny nie traci prawa posiadania

art. 338 - dzierżyciel - ktoś kto faktycznie włada rzeczą za kogoś

Ochrona posiadania

W polskim prawie istnieje bezwzględny zakaz naruszania posiadania bez względu na to czy jest w dobrej czy złej wierze art. 342, samoistne czy zależne, prawne czy bezprawne, wadliwe czy niewadliwe. Ochrona posiadania przybiera dwojaką postać:

• ochrony siłami samego posiadacza

• obrona konieczna art. 343

• dozwolona samopomoc

• ochrony na drodze sądowej

• roszczenia o przywrócenie posiadania (roszczenia posesoryjne) art. 344

Roszczenia posesoryjne wygasają jeśli nie będą dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia posiadania.

art. 346 stosunki miedzy współwłaścicielami -

art. 347 roszczenie o wstrzymanie budowy

art. 348 - przeniesienie posiadania poprzez wydanie rzeczy - tj. wydanie dokumentów itp. Dających faktyczną władzę rozporządzania rzeczami

art. 349 zachowanie we władaniu na podstawie ustalonego stosunku prawnego

art. 350 umowa miedzy stronami i zawiadomienie osoby 3-ej - dotyczy posiadania zaleznego

art. 351 przeniesienie posiadania na mocy samej umowy - posiadania samoistnego na zalezne

art. 352 posiadanie służebności - przepisy odpowiednie o posiadaniu rzeczy

6

---