Uniwersyet Ekonomiczny w Krakowie Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Kierunek: Stosunki Międzynarodowe Specjalnosć: Polityka i Komunikacja Międzynarodowa
Strategia rozwojowa Izraela a imigracja

Opracowanie:

Piotr Bobola

Alicja Gradek

Dawid Jaworski

Marcin Kurnik

Dominik Zwierzchowski

Powstanie Państwa Izrael

Żydowskiej diasporze od zawsze towarzyszyła ambicja powrotu do Ziemi Świętej, pragnienie to jest wyrażone w Biblii i obecne jest także w żydowskim modlitewniku (Sidur). Dla Żydów Ziemia Izraela jest święta od czasów biblijnego patriarcha Abrahama, czyli ok. 2000 lat p.n.e. Powołując się na Torę – święty tekst Judaizmu, twierdzą że jest to ziemia obiecana im przez Boga. Historycznie prawa do sprawowania kontroli nad tym terytorium rościło sobie wielu władców. Asyria, Babilon, Persja, Grecja, Rzym i Bizancjum kolejno sprawowały na tym obszarze kontrolę, zanim zostało ono podbite przez muzułmanów w pierwszej połowie VII wieku. Za wyjątkiem lat 1099 – 1291, kiedy panowanie sprawowali tam Krzyżowcy, terytorium Palestyny leżało w rękach muzułmanów. W 1517 roku ziemie te, stały się częścią Imperium Osmańskiego, aż do początku XX wieku¹. W XII-wiecznej Europie katolickie prześladowania Żydów, przyczyniły się, lub też były siłą sprawczą migracji znacznej części tamtejszej diaspory do Ziemi Świętej. W 1492 roku wojska chrześcijańskie podbiły Emirat Grenady (Półwysep Iberyjski), jedyny muzułmański kraj w Europie. Konsekwencją tego było wygnanie Żydów z katolickiej Hiszpanii, co z kolei doprowadziło do znacznego zwiększenia ich liczebności w Ziemi Świętej.

W 1881 roku nastąpiła tzw. pierwsza alija – pierwsza fala nowoczesnej imigracji ok. 35 000 Żydów uciekających przed pogromami w Rosji². W 1896 roku Theodor Herzl, austro-węgierski dziennikarz żydowskiego pochodzenia, opublikował artykuł „Der Judenstaat” (pol. Państwo Żydowskie), w którym nakreślił wizję przyszłego państwa. Następstwem było powstanie ruchu politycznego Syjonizmu, którego celem jest zachęcanie Izraelitów do powrotu do Palestyny³. W latach 1904 - 1913 miała miejsce druga alija. Jej przyczyną był pogrom w mieście Kiszyniów (Mołdawia). W rezultacie ok. 40 000 Żydów imigrowało do Ziemi Świętej⁴. W 1917 roku Arthur Balfour, brytyjski minister spraw zagranicznych, wydał tzw. Deklarację Balfoura, w której ogłosił, że rząd Jego Królewskiej Mości popiera dążenia do stworzenia w Palestynie domu dla narodu żydowskiego⁵. Wojska brytyjskie wraz z Legionem Żydowskim⁶, powołanym do walki z Turkami, zajęły Palestynę. W 1922 roku Liga Narodów przyjęła projekt utworzenia Brytyjskiego Mandatu Palestyny⁷. Kolejnych 100 000 Żydów imigrowało do Ziemi Świętej podczas trzeciej (1919-1923) i czwartej (1924-1931) aliji. Rząd brytyjski oddzielił od Mandatu wschodnie terytoria Palestyny, po zamieszkach arabów w Jaffie w 1921 roku. Najliczniejszą aliją była piąta⁸, spowodowana dojściem do władzy Hitlera w 1933 roku. W okresie 1931- 1940 prawie 250 000 Żydów przybyło do Palestyny. W 1936 roku rosnąca liczba Żydów była przyczyną wybuchu kolejnej arabskiej rewolty, która doprowadziła do podjęcia, przez rząd brytyjski, decyzji o ograniczeniu ilości imigrujących na te tereny Żydów. Następstwem było powołanie do życia tajnego ruchu Alija Bet⁹, którego celem była pomoc w imigracji Żydów do Ziemi Świętej. W 1945 roku Żydzi stanowili 33% ludności Palestyny, 20 lat wcześniej jedynie 11%. Dnia 29.11.1947 roku ONZ przyjęła rezolucję nr 181, w której zawarte zostało postanowienie o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Były to dobre wieści dla Żydów na całym świecie, niestety, nie do zaakceptowania dla społeczności arabskiej¹⁰.

14 maja 1948 roku wygasł Brytyjski Mandat Palestyny. Tego dnia Żydowska Rada Ludowa (ang. Jewish People’s Council), która zebrała się w Tel Awiwie proklamowała niepodległość państwa Izrael¹¹. Było to przyczyną I wojny izraelsko-arabskiej (Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Liban, Syria), która trwała do 20 lipca 1949 roku i jej skutkiem była emigracja ok. 711 000 arabskich uchodźców z terytorium Izraela¹².

Diaspora europejska i migracje z Europy.

W czasach średniowiecznych najliczniejsze skupiska żydowskie rejestrowane były w Europie. Ośrodkami osadnictwa Żydów były Nadrenia oraz Andaluzja – muzułmańska Hiszpania. W Polsce Żydzi masowo osiedlali się od XIII wieku. Dopiero w wyniku okrycia Ameryki w XIV wieku, Europa straciła na znaczeniu a rozpoczęło się osadnictwo Żydów po drugiej stronie Atlantyku¹³.

Częste epizody wrogości, kulminujące się nawet pogromami, jakie towarzyszyły ludności żydowskiej w Europie, a w końcu tragedia holocaustu podczas II Wojny Światowej spowodowały wzrastająca popularność ruchu syjonistycznego i przyczyniły się do zapoczątkowania emigracji kolejnych grup Żydów z Europy do Palestyny. Dało to w końcu impuls do postania państwa Izrael, ziemi w której Żydzi mieli odnaleźć spokój.

Alija, czyli żydowska imigracja, najpierw na teren Palestyny, a po 1948 roku, do państwa Izrael jest procesem historycznym, wieloetapowym, i wciąż trwającym. Ogromną część kolejnych fal migracji stanowili Żydzi z terenów europejskich (w tym całej Rosji). Nie zmienia to jednak faktu, iż obecnie, pomimo ciągłego odpływu mas ludności do Izraela, na terenach kontynentu europejskiego pozostaje około 1,5 miliona osób legitymujących się żydowskim pochodzeniem.¹⁴ Ponad 60% z tej grupy zamieszkuje kraje Europy Zachodniej, pozostała część na wschodzie i w rejonie Bałkanów.

Starzejąca się diaspora zachodnioeuropejska zmaga się z niekorzystnymi trendami demograficznymi, które tylko częściowo rekompensuje wciąż jeszcze ożywiona migracja Żydów z terenów byłego ZSRR. Francja stała się obecnie domem dla trzeciej co do wielkości diaspory żydowskiej na świecie, liczącą ponad pół miliona osób – przyczyniła się do tego ogromna ilość Żydów przybyłych z Afryki w latach 60-tych oraz Europy Wschodniej po rozpadzie ZSRR.¹⁵

Zauważalne jest również rozbudzenie się aktywności diaspory w Polsce i Niemczech, gdzie bierni dotąd obywatele pochodzenia żydowskiego poszukują swoich korzeni i dołączają do wspólnot. W przypadku Niemiec przedstawiciele tamtejszych organizacji żydowskich mówią wręcz o „boomie”, gdyż w przeciągu ostatnich 20 lat, diaspora urosła o 300% sięgając 150 tysięcy osób. Główną zasługą jest ponownie migracja Żydów z mniej zamożnych i często nieprzyjaznych krajów Europy Wschodniej. W przypadku Niemiec, które nie mogą zbyt korzystnie egzystować w świadomości Żydów, migracja tam miała być tylko etapem na drodze do Izraela. W rzeczywistości tylko kilka procent z nich podjęło dalszą wędrówkę do nowej ojczyzny – dobrobyt Niemiec okazywał się mieć większe znaczenie niż liczne inicjatywy mające zapewniać stały przypływ imigrantów do Izraela.¹⁶

Obecnie, ponieważ Europa (zwłaszcza tereny Unii Europejskiej) jest zdecydowanie przyjaźniejszym miejscem do życia dla przeciętnego Żyda niż w XX wieku, ilość migrujących osób spada. Spotyka się to z niesłabnącym już od lat 80-tych zeszłego stulecia niepokojem polityków izraelskich¹⁷, gdyż ogromna i masowa Alija z byłego ZSRR również wygasa. Izrael ma możliwość „importu” ludności żydowskiego pochodzenia z tak egzotycznych krajów jak np. Etiopia i już do tego się posuwał, jednakże asymilacja nawet mówiących tylko po rosyjsku Żydów z byłego ZSRR okazywała się mniej kłopotliwa niż Felaszów z Etiopii.¹⁸ Żeby lepiej zobrazować różnicę w obecnej i przeszłej skali migracji do Izraela, właściwe będzie przytoczenie następujących danych;

Do początku lat 90-tych do Izraela wyemigrowało ponad 1,200 tysięcy Żydów z samych terenów posowieckich¹⁹. Natomiast w roku 2009 z tychże terenów, oraz krajów Europy Wschodniej wyemigrowało łącznie tylko 7,120 osób – co i tak było sukcesem w porównaniu do roku poprzedniego, kiedy liczba nie sięgnęła 6 tysięcy.²⁰

Z Europy Zachodniej udało się w zeszłym roku pozyskać jeszcze mniej imponującą liczbę 2,600 osób! W związku z tymi danymi, Agencja Żydowska zapowiedziała wdrożenie kolejnego programu, którego zadaniem będzie zachęcenie imigracji do Izraela, jak również efektywne asymilowanie i absorbowanie przybyłych. Program o kryptonimie „Czerwony dywan” (The red carpet) skierowany jest oczywiście nie tylko do Żydów z Europy, ale nikt nie ukrywa, że to mile widziani uczestnicy. Program przewiduje pomoc w zaspokojeniu potrzeb nowych obywateli, związanych z przeniesieniem się na nowe, nieznane terytorium. Pomoc dla imigrantów zaczynać się będzie jeszcze przed opuszczeniem dotychczasowego kraju zamieszkania, i ma być kontynuowana aż do „miękkiego lądowania”.

Diaspora amerykańska

Amerykańscy Żydzi są to obywatele amerykańscy wiary żydowskiej lub też pochodzenia żydowskiego. Społeczność żydowska w Stanach Zjednoczonych składa się głównie z Żydów aszkenazjskich, którzy wyemigrowali z Centralnej i Wschodniej Europy oraz ich potomków urodzonych w USA. Reszta społeczności żydowskiej składa się z Żydów sefardyjskich, osiedlali się głównie w portach i miastach wschodniego wybrzeża USA. Warto zaznaczyć, że Stany Zjednoczone są drugą po Izraelu społecznością żydowską na świecie.

Szacuje się ze Amerykę północną zamieszkuje około 6,452,000 żydów tam też istnieje największe miasto żydowskie- Nowy Jork gdzie mieszka 1,5mln.ludzi.²¹

Wczesna emigracja Żydów do Stanów Zjednoczonych była powodem uniknięcia fali antysemizmu i prześladowań w Europie. Stany Zjednoczone uznawane za tzw. „Melting Pot”, były otwarte na nową kulturę, obyczaje i zachowanie stąd Żydzi tak chętnie tam emigrowali.

Duża skala emigracji żydowskiej rozpoczyna się już na początku XIX w. kiedy to Żydzi zajmowali się głównie drobnym kupiectwem. Ponad 2mln. Żydów osiedliło się w USA między 1924 a końcem XIX w kiedy to wydano Akt Imigracyjny ograniczający liczbę imigrantów.

Ekspansja Żydów amerykańskich pod koniec XIX i XX w. była równie ważna w historii żydowskiej, jak samo powstanie Izraela, a pod pewnymi względami nawet ważniejsza. Wypełnienie programu syjonizmu dało znękanej diasporze zawsze otwarte schronienie z suwerennymi prawami, określania i bronienia swojego przeznaczenia. Natomiast rozwój społeczności żydowskiej w Stanach Zjednoczonych był nabyciem władzy zupełnie innego rodzaju: umożliwiał Żydom spełnienie ważnej, prawomocnej i trwałej roli w kształtowaniu polityki najpotężniejszego państwa świata. ²²

Społeczność żydowska ma w USA wyjątkowy charakter, jej członkowie myślą o sobie jako Amerykaninach ale także jako Żydach. Ameryka Północna jest pierwszym krajem, w którym nie czują się obcy, nie są tylko gośćmi. Powodem takiego myślenia było to, że w tym kraju wszyscy byli obcy i mogli w ten sam sposób, sprawiedliwie nazwać ten kraj swoim domem.

Od dłuższego czasu można odczuć napięcie jakie istnieje na linii między Amerykańskimi Żydami a Żydami zamieszkującymi Izrael. W latach 90 podczas aliji ze Związku Radzieckiego amerykańscy Żydzi zebrali ponad miliard dolarów aby wspomóc swoich braci. Jednak po porozumieniach pokojowych z Oslo gdy Izraelscy Żydzi poczuli się bezpiecznie zasugerowali amerykańskim aby Ci nie wtrącali się już w sprawy Izraela. Dlatego tez obecnie coraz częściej zwłaszcza wśród młodzieży można spotkać się z uczuciem obojętności wobec swoich korzeni. Dla Żydów amerykańskich świat jest dużo przyjemniejszy niż dla ich izraelskich braci, którzy żyją w ciągłym zagrożeniu.

Przed amerykańską społecznością Żydów wyraźnie rysuje się problem tożsamości. Nic ich nie motywuje do zamykania się we własnym świecie. Dlatego wg badań żydowskiej populacji w USA aż 52 proc. małżeństw amerykańscy Żydzi i Żydówki zawierają z nie-Żydami. Z tych małżeństw jedynie 18 proc. dzieci wychowywanych jest w żydowskiej tradycji. Chcąc ratować "żydowskość" wielu z nich reformowani rabini uznali jej dziedziczenie w linii męskiej (wg Halachy, tradycyjnego żydowskiego prawa religijnego, Żydem jest ten, kto miał matkę Żydówkę).²³ Żydzi w Ameryce w większym stopniu czują się Amerykanami, niż Żydzi w Izraelu czują się Izraelitami. Było wręcz konieczne utworzenie nowego słowa, aby określić ich sytuację, jako że Żydzi amerykańscy stworzyli razem z Żydami z Izraela i Żydami z właściwej diaspory trzecie ramię nowego trójkąta żydowskiego, od którego zależało bezpieczeństwo i przyszłość całego narodu. Istnieli Żydzi z diaspory, byli Żydzi zgromadzeni i, w Ameryce, Żydzi posiadacze.²⁴

Problem imigracji oraz programy zachęcające do osiedlania się w Izraelu

Polityka imigracyjna Izraela zaczęła kształtować się wraz z wprowadzeniem jednej z pierwszych ustaw izraelskiego parlamentu (Knesetu) a mianowicie Prawa Powrotu. Uchwalone w 1950 roku Prawo Powrotu oraz Ustawa o narodowości z 1952 roku dały każdemu Żydowi możliwość osiedlenia się w kraju i otrzymania jego obywatelstwa. Ta zasada była trzonem polityki imigracyjnej państwa. ²⁵

Swoboda imigracji dla wszystkich Żydów stanowi fundamentalną zasadę państwa Izrael. Jednakże istnieją dwa oddzielne przypadki imigracyjne. Pierwszy z nich to imigracja dobrowolna i indywidualna z „krajów wolnych”, gdzie Żydzi bez przeszkód cieszą się pełnią swobód obywatelskich. Niestety żadna z tych społeczności nie zdecydowała się na pełną imigrację do Izraela. Imigranci z tych krajów stanowią jedynie 11%, co jest odbierane jako porażka państwa. Drugi przypadek to diaspora żyjąca w niepewności spowodowanej konfliktem izraelsko-arabskim lub dekolonizacji. Społeczności żyjące w państwach arabskich niemal całkowicie wyemigrowały do Izraela.²⁶

Początkowo emigracja przybrała imponujące rozmiary. Od 15 maja 1948 roku do 31 grudnia 1951 liczba żydowskiej ludności wzrosła z 650000 do 1400000 osób. Pierwsza fala imigracji związana była z ludźmi ocalałymi z Holocaustu oraz emigrantami z krajów demokracji ludowej. Do emigrantów pochodzenia europejskiego dołączyła wkrótce grupa z państw arabskich głównie z Maroka, Iraku, Iranu, Turcji, Tunezji oraz Jemenu. Zdecydowana większość imigrantów europejskich (85 %) pochodziła z krajów Układu Warszawskiego. Najliczniejszymi grupami byli Rumuni, Rosjanie i Polacy. Spośród państw zachodnioeuropejskich najwięcej imigrantów pochodziło z Wielkiej Brytanii oraz Francji (17800). Stosunkowo duża liczba emigrantów pochodzi z USA i Argentyny.²⁷ Najliczniejsza imigracja na prawie Aliji miała miejsce bezpośrednio po utworzeniu państwa Izraelskiego do 1951 roku oraz w latach 1991-1992. Z roku na rok liczba osób korzystających z prawa Aliji się zmniejsza (wyk.1.). Ogółem z prawa powrotu do roku 2009 skorzystało ponad 3 mln osób.²⁸

Ważnym pytaniem w kwestii imigracji są motywy, które skłoniły w stosunkowo krótkim czasie ponad półtora miliona ludzi do opuszczenia krajów, w których byli oni często mocno zakorzenieni od wielu pokoleń. Jednym z najważniejszych motywów było uświadomienie sobie własnej tożsamości, nawet wśród Żydów najbardziej zasymilowanych ze społeczeństwem zachodnim. Sam fakt powstania państwa Izrael podważył sens życia w diasporze. Innym powodem imigracji jest problem antysemityzmu w krajach arabskich. Zasadniczym powodem imigracji jest jednak nastawienie ideologiczne. Dla większości Żydów jest to jedyny kraj, w którym mogą oni rozwijać wszystkie aspekty swojej kultury i religii.

Wykres 1. Imigracja do Izraela (w tys.) w latach 1948 - 2009.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Aliyah Statistics, [online:] http://www.kh-uia.org.il/EN/Our-Work/Immigration-Absorption/Aliya-Figures/Pages/WelcomePageAliyaFigures.aspx, pobr. 20.01.10

Programem imigracyjnym państwa sterowało z początku Ministerstwo Imigracji, którego kompetencje zostały przejęte w 1951 roku przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W 1967 roku powołano oddzielne Ministerstwo Integracji Imigrantów. Ważną rolę w integracji ekonomicznej i społecznej pełni Agencja Żydowska. Istniejąca od 1923 roku łączy Żydów na całym świecie z Izraelem. Działalność organizacji polega na pomocy Żydom żyjących w diasporze, ułatwianiu powrotu do Izraela i zapewnieniu edukacji. Działalność ta jest szczególnie ważna w pierwszych latach pobytu nowych imigrantów w Izraelu. Swoje programy realizuje w 80 krajach świata przez sieć wysłanników. Organizacja ta przeprowadza proces Aliji oraz integracji. Pomaga ona w znalezieniu pracy na terenie Izraela oraz prowadzi programy edukacyjne m.in. dla studentów. Do flagowych programów tej organizacji należy Aliyah of Rescue. Program ten zapewnia bezpieczeństwo poprzez zapewnienie przeniesienia na teren Izraela w sytuacji kryzysowej. Był on współodpowiedzialny wraz z rządem izraelskim za zapewnienie przeniesienia ponad 14 tysięcy Żydów z Etiopii. Potężna akcja ewakuacyjna trwała zaledwie 36 godzin. Program ten uruchamiany był również m.in. w czasie wojny w Jugosławii czy niedawnego konfliktu w Gruzji.²⁹ Agencja prowadzi również długookresowy program edukacyjny MASA skierowany do młodych Żydów, który nastawiony jest na tworzenie połączenia pomiędzy diasporą a Izraelem i wytworzenie integracji w młodym środowisku żydowskim, wzmocnienie tożsamości żydowskiej, zapoznanie z historią syjonizmu i Państwa Izrael, zapoznanie z ziemią izraelską, kulturą, naukę hebrajskiego, wolontariat w społeczeństwie izraelskim czy rozwijanie umiejętności przywódczych. MASA oferuje m.in. programy uniwersyteckie i stażowe pomagając młodzieży wejść w życie zawodowe. Z zakresu wzmacniania tożsamości narodowej program edukacyjny obejmuje przykładowo organizowanie seminariów, wykłady i spotkania z filozofami i intelektualistami czy wycieczki uświadamiające odbiorcy jego dziedzictwo, w tym również do Polski (w ramach nauczania o Holocauście). Uczestnik programu poznaje Izrael poprzez wyjazdy np. podróż śladami Biblii, wyprawy archeologiczne. Program ten ma charakter dobrowolny i nie jest zobowiązujący do zostania na terenie Izraela, jednakże wielu uczestników decyduje się na pozostanie w kraju lub powrót w przyszłości. ³⁰

Kolejnym programem skierowanym do diaspory żydowskiej jest Taglit – Birthright Israel. Program ten podobnie jak poprzedni skierowany jest do ludzi młodych w wieku 18-26 lat, nie uczęszczających wcześniej w innych programach edukacyjnych w Izraelu. Program realizowany jest w formie dziesięciodniowej wycieczki mającej na celu poznanie kraju, wzbudzenie tożsamości z kultura i narodem żydowskim. Wyjazd organizowany jest w grupie rówieśniczej i łączy kompleksową funkcję edukacyjną z poznaniem nowoczesnego Izraela. Podczas wyjazdu uczestnicy zapoznają się z najważniejszymi miejscami dla narodu żydowskiego takimi jak ściana płaczu w Jerozolimie, Kneset czy Muzeum Niepodległości w Tel-Awiwie. Obowiązkowo uczestniczą oni również w wydarzeniu kulturalnym (doświadczenie sztuki i kultury np. poprzez teatr). Dziś to jedna z najbardziej rozpoznawalnych marek świata żydowskiego wspierana przez izraelski rząd jak również filantropów, gminy oraz organizacje żydowskie z całego świata.³¹ Problemem imigracji zajmowała się także największa pozarządowa izraelska organizacja Histadrut (Powszechna Federacja Robotników w Ziemi Izraela). Kieruje ona specjalną sekcją do spraw integracji społecznej, ekonomicznej i kulturalnej nowych imigrantów.³²

Większość diaspory żydowskiej jest zdecydowanie mocno przywiązania do idei istnienia państwa Izrael i jego walki o przetrwanie. Nie oznacza to jednak poparcia dla działań rządu w Tel-Awiwie i jego polityki w konflikcie arabsko-izraelskim. Izrael stawia diasporze wymagania związane z powrotem. Niestety Żydzi z demokracji zachodnich nie są chętni do powrotu, co rozczarowuje Izraelczyków. Od czasu wojny sześciodniowej Izrael często zwraca się do diaspory, szczególnie do największej amerykańskiej aby zdobyć poparcie polityczne jak również finansowe, gdyż ta stanowi poważną siłę nacisku w USA. Izrael dla diaspory stanowi centralny punkt odrodzenia się życia żydowskiego na płaszczyźnie zarówno kulturowej jak i duchowej. Jednakże diaspory świata zachodniego uważają się za niezależne. Na dzień dzisiejszy stosunki pomiędzy diasporą a „macierzą” są nadal nieustabilizowane.³³

Izrael posiada rozbudowany system bezpośrednich i pośrednich zachęt do osiedlania się na terenie kraju. Niestety w związku ze zmianami politycznymi i ekonomicznymi współczesnego Izraela zmieniła się polityka kraju w tym zakresie. Aktualnie najbardziej aktywna jest Agencja Żydowska, która istnieje by umożliwiać i pomagać w organizacji wyjazdu ale jej oferta skierowana jest to ludzi żywo zainteresowanych skorzystaniem z jej programów.

Streszczenie:

Sytuacja migracji w państwie Izrael znajduje się w grupie tematów szczególnie silnie zmistyfikowanych. Głównym celem naszej pracy jest ukazanie czy i w jaki sposób państwo Izrael zachęca Żydów z całego świata do osiedlania się na terytorium Ziemi Świętej oraz w jaki sposób włączono w to diasporę żydowską. Celem pośrednim jest krótkie ukazanie historii Izraela od samego jego powstania włączając w to migrację ludności. Kolejną myślą ukazaną w niniejszym opracowaniu jest przedstawienie diaspory europejskiej oraz amerykańskiej. W tej części krótko charakteryzujemy obie diaspory, przedstawimy obraz migracji Żydów w Europie oraz ukazujemy jak wygląda sytuacja szczególnie dużej diaspory żydowskiej w Stanach Zjednoczonych.

Bibliografia:

Bensimon D., Errera E., Żydzi i Arabowie – Historia współczesnego Izraela, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2000

Chojnowski A., Izrael, Wydawnictwo Trio, 2001

Gurel R., MASA – the project for Long Term Programs in Israel, Project Standards and Regulations, Jerusalem 2005

Johnson P., Historia Żydów, Wydawnictwo Platan, Kraków 2000

Skorek A., Rola ortodoksyjnego judaizmu w kształtowaniu prawa w państwie Izrael, Studia Judaica 10: 2007 nr 1(19)

Sołtys J., Żydzi polscy: Kultura - Zagłada – Pamięć „Żydzi rozproszeni w świecie”, 2005

Taglit-Birthright Israel – Handbook

Strony internetowe:

Encyclopedia Brutannica, http://www.britannica.org

Fordham University, http://www.fordham.edu

Israel Ministry of Foreign Affairs, http://www.mfa.gov.il

Israel News, http://ynetnews.com

Jewish Agency for Israel, http://www.jewishagency.org

Jewish Virtual Library, http://jewishvirtuallibary.org

Keren-Hayesod UIA , http://www.kh-uia.org.il

My Jewish Learning, http://www.myjewishlearning.com

Palestine Facts, http://www.palestinefacts.org

Yale Law School – The Avalon Project, http://avalon.law.yale.edu

Yale University, http://www.yale.edu

---

1. Encyclopaedia Britannica, , http://www.britannica.com/EBchecked/topic/439645/Palestine↩

2. Jewish Virtual Library, Immigration, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Immigration/immigtoc.html↩

3. Jewish Agency for , The Story of Zionism, http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Jewish+Education/Compelling+Content/Eye+on+Israel/Story_Zionism/↩

4. Jewish Virtual Library, Immigration, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Immigration/Second_Aliyah.html↩

5. , The Avalon Project, “Balfour Declaration http://avalon.law.yale.edu/20th_century/balfour.asp↩

6. “What role did the Jewish population play in World War I”, http://www.palestinefacts.org/pf_ww1_jewish_role.php↩

7. Modern History Sourcebook: League of Nations: The Mandate for , July 24, 1922, http://www.fordham.edu/halsall/mod/1922mandate.html↩

8. Jewish Virtual Library, Immigration, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Immigration/Fifth_Aliyah.html↩

9. Jewish Virtual Library, The American and Canadian Contribution to Aliyah Bet, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Immigration/aliyahbet.html↩

10. , The Avalon Project, “United Nations General Assembly Resolution http://www.yale.edu/lawweb/avalon/un/res181.htm↩

11. „Declaration of Establishment of State of ”, Israel Ministry of Foreign Affairs website, http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace%20Process/Guide%20to%20the%20Peace%20Process/Declaration%20of%20Establishment%20of%20State%20of%20Israel↩

12. General Progress Report and Supplementary Report of the United Nations Conciliation Commission for Palestine, Covering the Period from December 11, 1949 to October 23, 1950, http://domino.un.org/unispal.nsf/9a798adbf322aff38525617b006d88d7/93037e3b939746de8525610200567883↩

13. Johnson P., „Historia Żydów”, Wydawnictwo Platan, rok 2004, s. 27↩

14. Overview: The Jewish Diaspora – Around The Globe http://www.myjewishlearning.com/history/Jewish_World_Today/Jews_Around_the_Globe.shtml?HSTY, pobr. dn. 20.01.2010↩

15. Sion B., French Jews Anti-semitism, Will a new president’s election bring it to an end? , [online:] http://www.myjewishlearning.com/history/Jewish_World_Today/Jews_Around_the_Globe/France.shtml?HSTY, pobr. dn. 20.01.2010↩

16. Struminski W. A over The land where Hitler once ruled has a burgeoning Jewish community, [online:]http://www.myjewishlearning.com/history/Jewish_World_Today/Jews_Around_the_Globe/Germany.shtml?HSTY, pobr. dn. 12.01.2010

    ↩

17. Chojnowski A., “Izrael”, Wydawnictwo Trio, rok 2001 s. 348↩

18. Ibidem, s. 349↩

19. Beckerman G., „A history of the Zionist movement in the ”, http://www.myjewishlearning.com, z nia 12.01.2010↩

20. Branovsky Y.,   17% rise in immigration to during 2009, [online:] http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3825887,00.html, pobr. dn. 24.01.2010↩

21. Jewish Population of the United States by State, [online:] www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/US-Israel/usjewpop.html, pobr.dn. 23.01.10

    ↩

22. Johnson P. „ Historia Żydów” ,wyd. Platan, Kraków 2000, s.560↩

23. Sołtys J., Żydzi polscy: Kultura - Zagłada – Pamięć „Żydzi rozproszeni w świecie” 2005↩

24. Johnson P. Historia Żydów” ,wyd. Platan, Kraków 2000, s 563↩

25. Skorek A., Rola ortodoksyjnego judaizmu w kształtowaniu prawa w państwie Izrael, Studia Judaica 10: 2007 nr 1(19), s. 66-67.↩

26. Bensimon D., Errera E., Żydzi i Arabowie – Historia współczesnego Izraela., Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2000.↩

27. Ibidem↩

28. Aliyah Statistics, [online:] http://www.kh-uia.org.il/EN/Our-Work/Immigration-Absorption/Aliya-Figures/Pages/WelcomePageAliyaFigures.aspx, pobr. 20.01.10↩

29. Aliyah of Rescue, [online:] http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Crises/Rescue/Aliyah%20of%20Rescue, pobr. 20.01.10↩

30. Gurel R., MASA – The Project for Long Term Programs in Israel, Project Standards and Regulations, Jerusalem 2005.↩

31. Taglit-Birthright Israel – Handbook.↩

32. Bensimon D., Errera E., Żydzi i Arabowie – Historia współczesnego Izraela., Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2000↩

33. Ibidem↩