c.d. gastrulacja (tworzenie smugi pierwotnej i listków zarodkowych)

8 dzień epiblast - dno jamy owodni . Hipoblasy- sklepienie jamy zewnątrz zarodkowej

Epiblast (ektoderma)

Syncytiotrofoblast ( grupa komórek bez widocznych granic miedzy nimi, zespólnia)

Cytotrofoblast ( grupa komórek z widocznymi granicami między nimi) BIORĄONE UDZIAŁ W TWORZENIU ŁOŻYSKA

9. Tworzy sie mezoderma. Krew spływa z uszkodzonych naczyń endometrium

10 dzień z lakun (zbiera się tam krew z uszkodzonych naczyń macicy) tworzy sie krążenie maciczno-płodowe

12 dzień

Sinusoidy - naczynia włosowate endometrium . Powstaje siec lakularna , sinusoid są uszkadzane przez syncytiotrofoblast krew z krążenia matczynego wpływa do lakun

W mezodermie pozazarodkowej - przestrzenie zawiązki pozazarodkowej jamy ciała.

13 dzień duża pozazarodkowa jama ciała- pierwotny pęcherzyk żółtkowy zmniejsza swoje rozmiary i ulega obkurczeniu

14 dzień - wtórny pęcherzyk żółtkowy

W syncytiotrofoblaście syntetyzowana Est gonadotropina kosmówkowa (hCG) niezbędna do stymulowania aktywności hormonalnej ciałka żółtego jajnika. Pojawienie się hCG jest post. Testu ciążowego, który może być pozytywny już w końcu 2 tyg, rozwoju zarodka( płodu) kiedy ie ma jeszcze żadnych objawów ciąży .

_____________________________________________________________________________

Wykład IV Listki zarodkowe

Mezoderma wewnątrzzarodkowa (mezoblast) znajduje się pomiędzy ektodermą a endodermą. Podlega ona podziałowi (metameryzacji) wzdłuż osi długiej oraz w płaszczyźnie poziomej na boki.
Z chwilą powstania wyrostka struny grzbietowej tworzy się mezoderma osiowa .

Po bokach struny grzbietowej jako lite pasmo komórek rozciągające się od błony gardłowej do błony stekowej powstaje mezoderma przyosiaowa. W kierunku odśrodkowym przechodzi ona w mezodermę pośrednią. Która ulegając ścieńczeniu tworzy mezodermę boczną .

ok.. 20 dnia rozwoju mezoderma trzyosiowa podlega podziałowi metamerycznemu i w efekcie powstają kuliste bloki komórek nabłonkowych- SOMITY .

Typy somitów

-4 pary somitów potylicznych

-8 szyjnych

-12 piersiowych

-5 lędźwiowych

-5 krzyżowych

--10 ogonowych

24 dni(16 somitów) 26 dzien (27 somitow) 28 dzien (33 somity)

Proces fałdowania zarodka, polega na Inensywnym rozwój odcinku głowowego i ogonowego, a także na zmianie kształtu zarodka (lit. C ) .

Na podst. Liczby somitów można określić okres rozwoju , stąd pojęcie - wiek somitarny .

W końcu 4 tug. Można wyróżnić 3 części somitu Sklerotom, miotom, dermatom.

Ze sklerotomu powstają : elementy kostne , chrzęstne i włókniste kręgosłupa

Z miotomu- mięśnie poprzecznie prążkowane kończyn i tułowia

Z dermatomu - skóa włśiwa i tkana podskórna

Z mezodermy pośredniej rozwija się układ wydalniczy i płciowy .

Z mezodermy powstają liczne tkanki i narządy :

-tk. Łączna

-chrząstki ,kości

-mięśnie poprzecznie prążkowane i gładkie

-serce naczynia krwionośne i chłonne

- śledziona

-nerka

-jajnik, jądro

-kora nadnerczy

-błony surowicze jam ciała :osierdzie, opłucna i otrzewna

Endoderma

Listek endodermalny pojawia się w dwulistkowej tarczy zarodkowej ok.. 8 dnia rozwoju

Endodermę dzielimy na pozazarodkową i zarodkową

Pozazarodkowa (wyściela pęcherzyk żółtkowy i omocznie) zarodkowa ( jelito pierwotne ) Branie udziału w tworzeniu ukł. Pokarmowego

Około 20 dnia rozwoju jelito pierwotne dzieli się na trzy części :

-j. przednie

-j. środkowe

-j. tylne

Z endodermy powstają

-wyściółka nabłonkowa gardła, krtani, tchawicy oskrzeli, płuc , migdałków jamy bębenkowej i trąbek słuchowych

-tarczyca

-grasic

-przytarczyce

-wyścióła nabłonkowa i gruczołu przewodu pokarmowego

-wątroba i pęcherzyk żółciowy

-trzustka

- nabłonek pęcherza moczowego i część moczowej

- gruczoł krokowy

- część przedsionka pochwy

- gruczoły opuszkowo- cewkowe

Ektoderma

Ektoderma zarodkowa dzieli się na :

-neuroektodermę

-ektodermę pokrywającą (powierzchniową )

Z cewy nerwowej powstają :

-ośrodkowy układ nerwowoy

-siatkówka

-część nerwowa przysadki

-szyszynka

(( CEWA Nerwowa - neuroektoderma ))

Z ektomezenchymy która wywodzi się z komórek grzebieni nerwowych powstają :

-kości oraz chrząstki części twarzowej , część sklepienia czaszki

-tkanka łączna mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych

-skóra twarzy i brzusznej części szyi

-ściana dużych tętnic.

-nabłonek tylny i warstwa właściwa rogówki

Z ektodermy pokrywające powstają :

-naskórek , włosy , paznokcie, gruczoły skóry

-gruczoł sutkowy

-płat gruczołowy przysadki

-ucho wewnętrzne

-soczewka

-nabłonek naturalnych otworów ciała

- ślinianka przyuszna

_______________________________---------------_______________________________________

Błony płodowe

1. Typy

- pęcherzyk żółtkowy

-omocznia

-owodnia

-kosmówka

Pęcherzyk żółtkowy

Jest błoną otaczajacą kulę żółtka

W czasie rozwoju zarodka kurzego komórki nabłonka pęcherzyka pobierają substancje odżywcze z żółtka i dostarczają zarodkowi . U człowieka pęcherzyka żółtkowego nie …... ?

postacie rozwoju pęcherzyka żółtkowego

1. P.pierwotny - powstaj, okoł 7-8 dnia wysłany jest błoną Hausera któa powstaje z hipoblastu

2.wtórny

3.ostateczny

W końcu 5 tygodnia następuje odłączenie pęcherzyka od jelita pierwotnego

Między 2-3 tygodniem pęcherzyk ż. Spełnia rolę przenoszeniu płynu odżywczego. W 3 tyg. W scianie pęcherzyka pojawiają się wyspy krwiotwórcze i rozpoczyna isę hemopoeza, któa trwać będzie do 5 tygodnia, kiedy funkcję tę przejmie wątroba.

W 3 tyg. W ścianie pęcherzyka żółtkowego pojawiają się pierwotne komórki płciowe (gonocyty) , które stąd wędrują do gonad. W 2 -4 przypadków szypuła pęcherzyka żółtkowego pozostaje i tworzy uchyłek jelitowy - uchyłek Meckela .

OMOCZNIA

(przejściowo)

Powstaje ona w 16 dniu rozwoju między 3 a 5 tygodniem w ścianie omoczni powstają wyspy krwiotwórcze i naczynia krwionośne ,które nastęnie utworzą dwie tętnice i żyłę pępowinową . W 8 tyg. Rozpoczyna się nagły zanik omoczni.

OWODNIA

Jama owodni rozciąga się wzdłuż brzegów tarczki zarodkowej, tworząc połączenie owodniowo-ektodermalne , które w późniejszym etapie przekształca się w pierwotny pierścień pępowinowy.

W 4 mies błodna owodniowa i kosmówkowa łączą się . Zespolona w całość błona owodniowo-kosmówkowa jest złożoną wielowarstwową struktuą składającą się z elementów nabłonkowych i łącznotkankowych .

Amnion owodnia

Chorion kosmówka

Allaltois omocznia

Później błona owodniowo-kosmókowa łączy Się z doczesną pokrywową a kiedy ta zaniknie z doczesną ścienną. Połączone błony owodniowo-kosmówkowa i doczesnej ściennej stanowią pęcherz płodowy .

Nabłonek owodni wytwarza płyn owodniowy . Nabłonek owodni pełni funkcję wydzielniczo-re sorpcyjną. Wodnisty , słomkowej barwy płyn częściowo wydzielany jest przez amnioblasty , a w cześci pochodzi z krążenia matczynego .

Bruzdkowanie c d Do stadium rozwojowego 8 blastomerów wyizolowany pojedynczy blastomer może on utworzyć nowy zarodek . Blastomery oraz komórki blastocysty są totipotencjalnymi komórkami macierzystymi zdolnymi do różnicowania się w różne typy komórek i tkanek .

1. Zagnieżdżenie (implantacja) rozpoczyna się ok.. 6,5 dnia rozwoju , kiedy pozbawiona osłonki przejrzystej blastocysta zbliża się do endometrium i komórki trofoblastyczne swymi mikrokosmkami łączą się z mikrokosmkami komórek nabłonka błony śluzowej macicy.

Blastocysta zagnieżdża się biegunem zarodkowym(węzeł zarodkowy) w górną , tylną ścianę trzonu macicy

4 etapy implantacji

-przylegania

-przenikania

-rozprzestrzeniania

-zatrzymania

W okresie implantacji bł. Śluzowa macicy znajduje się w fazie wydzielniczej cyklu miesiączkowego (20 dz. Cyklu) Bł. Jest przekrwiona a gruczoły są w stanie intensywnego wydzielania (reakcja doczesnowa) w części endometrium doczesnej podstawowej ( wydziela duże ilości śluzy i glikogenu )

Doczesna - błona ta będzie występowała do zakończenia ciąży , miejsce endometrium , w którym nastąpiło zagnieżdżenie .

Reakcja doczesnowa - gdy endometrium jest w stanie wydzielania (intensywnego) śluzu .

Pod koniec 1 tygodnia blastocysta swym biegunem zarodkowym zbliża się do nabłonka macicy , uwolnione enzymy lizosomalne niszczą nabłonek i blastocysta wnika w głąb warstwy zbitej endometrium skąd zarodek zaczyna czerpać substancje odżywcze.

Zwiększona w tym czasie czynność syncytiotrofoblastu jest związana z silną aktywnością jego enzymów lizosomalnych.

(początkowo zarodek odżywia się na zasadzie dyfuzji)

Syncytiotrofoblast !!!

Stopień inwazyjności trofoblastu kontrolowany jest przez błonę śluzową macicy.

W okolicy implantacyjnej, endometrium wydziela tkankowy inhibitor metaloproteaz (wydzielany przez endometrium) dzięki któremu następuje zatrzymanie penetracji blastocysty w głąb błony .

Metaloproteazy enzymy wydzielane przez syncytiotrofoblast.

Około 11-12 dnia rozwoju blastocysta jest całkowicie zatopiona w endometrium, a w miejscu jej wniknięcia w błonę znajduje się skrzep, który zostaje pokryty nabłonkiem .

[Krwawienie implantacyjne- uszkodzenie skrzepu .]

Nieprawidłowe miejsca zagnieżdżenia

Silna inwazyjność trofoblastu powoduje że do zagnieżdżenia może dojść w innych częściach układu rozrodczego lub poza nim:

-jajowód

-róg macicy

-szyjka macicy

-jajnik

-zagłębienie odbytniczo-maciczne

-krezka i lub ściana jelita

-torebka nerki , wątroby

Łożysko przodujące powstaje przy zagnieżdżeniu się blastocysty w ujściu szyjki macicy. Łożysko takie w związku z powiększeniem się macicy odkleja się, co powoduje krwawienie w ciąży i wpływa negatywnie na stopień odżywienia zarodka.

Ciąża pozamaciczna - ekotopowa , zarodek obumiera i następuje samoistne poronienie.

W 95-98 procent pozamaciczna jest ciążą jajowowdową , kończąca się ok.. 8 tygodnia obumarciem zarodka , pęknięciem jajowodu i krwawieniem do jamy otrzewnej.

Czasami dochodzi do zwapnienia zarodka (płodu)

Nieprawidłowy wzrost trofoblastu

W przypadku samoistnego obumarcia zarodka trofoblast może nadal. Się rozwijać.

Z kosmków łożyskowych powstaje wtedy gronkowata torbiel , łagodny nowotwór- zaśniad groniasty

Nabłonek kosmówkowy (kosmówczak) zezłośliwienie zaśniadu (ok.. 3-5 proc zaśniadu)

________________________________________________________________

GASTRULACJA

2 tydzień rozwoju blastocysta jest zagnieżdżona w bonie śluzowej macicy a jej części składowe -węzeł zarodkowy i jej trofoblast ulegają dalszemu zróżnicowaniu.
Ze sklepienia jednorodnych komórek węzła zarodkowego wyodrębnia się komórki tworzące dwa pierwsze listki zarodkowe .

W 8 dniu rozwoju węzeł zarodkowy różnicuje się na dwie wyraźne warstwy komórek, które utworzą :

1) wewnętrzny listek zarodkowy -endodermalny

2) zewnętrzny listek zarodkowy - ektodermalny

Węzeł zarodkowy (embrioblast) przekształca się w spłaszczoną dwulistkową tarczkę zarodkową .
Warstwa zewnętrzna tarczki - epiblast (ektoderma) wewnętrzna - hipoblast (endoderma )

Komórki endodermalne mają kształt sześcianu i przelagają do warstwy ektodermalnej.
Komórki ektodermalne są większe, kształtu cylindrycznego .

(smuga pierwotna związana później bezie z tworzeniem rdzenia kręgowego)

Epiblast EKTOBLAST tworzy “dolną ścianę podłogę “ jamy owodni, stanowi materiał komórkowy m. in. Dla naskórka, układu nerwowego oraz siatkówki .

Hipoblast ENDODERMA wyściela jamę ciała i jest zawiązkiem dla układu pokarmowego .

Drobne szczeliny między pozostałymi komórkami cytotrofoblastu i ektodermy zlewają się w jamkę, odtąd nazywaną jamą owodnii.

Powtórka z wykładu:

W czasie zagnieżdżenia trofoblast intensywnie się rozrasta , penetruje głęboko w błonę śluzową macicy i dzieli się na dwie warstwy :

-zewnętrzną (syncytiotrofoblast) lub zespólnie

-wewnętrzną (cytotrofoblast)

Syncytiotrofoblast-pozbawiona granic komórkowych masa cytoplazmy z licznymi jądrami zespólnia)

Cechuje go olbrzymia zdolność proliferacyjna i aktywność enzymatyczna . Penetrując w głąb błony śluzowej macicy , rozkłada komórki doczesnowe, dostarczając tych produktów odżywczych zarodkowi.
W dalszym etapie rozwoju w syncytiotrofoblaście powstają małe przestrzenie (jamki) które zlewają się i tworzą lakuny trofoblastyczne.

Do lakun trofoblastycznych wlewa się krew z uszkodzonych naczyń krwionośnych macicznych . Zapoczątkowanie krążenia łożyskowego . nast. Tworzy on zewnętrzną warstwę sciany kosmka łożyskowego .

Płyn owodniowy składa się w 99% z wody, związków organicznych (białko glukoza) i nieorganicznych. W końcu ciąży płód połyka ok. 400ml płynu dziennie. Jest on absorbowany przez jelita i dostaje się do krążenia.

Około 0,5l moczu dziennie wydziela płód do płynu owodniowego. Wymiana wody w płynie następuje co 3 h. Objętość płynu owodniowego zwiększa się w ciągu trwania ciąży.

10 tydzień – 30 ml

30 tydzień - 350ml

37 tydzień – 1l

Pod koniec ciąży płynu powinno być około litra!

Płyn owodniowy:

• Pozwala na swobodne poruszanie się płodu

• Zapobiega przyklejaniu się jego części do owodni

• Amortyzuje przed urazami zewnętrznymi

• Pomaga w utrzymaniu ciepłoty ciała zarodka

Małowodzie (oligohydramnion) stan kiedy objętość płynu wynosi poniżej 400ml. Wielowodzie (polyhydramnion) kiedy płynu jest powyżej 2 l. obu zaburzeniom towarzyszą wady rozwojowe.

Do wielowodzia może dojść gdy płód nie może połykać wód płodowych (np. z powodu zarośnięcia przełyku) i zakłócone jest ich trawienie oraz krążenie.

Małowodzie rozwija się w przypadku pierwotnych wad układu moczowego i prowadzi do wad twarzy, zniekształcenia postawy, niedorozwoju płuc i innych.

KOSMÓWKA (chorion)

Jest błoną leżącą między owodnią a błoną śluzową macicy. Powstaje w 2-3 tygodniu z połączenia trofoblastu z mezodermą poza zarodkową jamy ciała.

W 7 tygodniu trofoblast wytwarza kosmki które pokrywają całą powierzchnie jaja płodowego. Około 10 tygodnia kosmówka dzieli się na kosmówkę kosmatą (włochatą) i gładką. Kosmówka gładka zrasta się z błoną owodniową. Kosmówka kosmata łączy się z doczesną podstawową i powstaje łożysko.

CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA ZARODKA I PŁODU

Ciąża trwa 280 dni albo 40 tygodni, 10 miesięcy księżycowych lub 9,25 miesiąca kalendarzowego, licząc jej początek od pierwszego dnia ostatniej miesiączki (tzw. wiek miesiączkowy ciąży). Według reguły Naegelego czas trwania ciąży i termin porodu określa się dodając do daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki 7 dni i odejmując 3 miesiące kalendarzowe.

Jeśli przyjąć za początek ciąży owulacje lub zapłodnienie to ciąża będzie trwała 266 dni lub 38 tygodni (tzw. wiek owulacyjny/ zapłodnieniowym ciąży). Obliczenia te sprawdzają się gdy kobieta ma regularne miesiączki. Ciąża prawidłowa może trwać najkrócej 240 dni, a najdłużej 300 dni. Ok. 12% dzieci rodzi się 1-2 tygodnie poza określonym terminem porodu.

Określanie wieku zarodka (płodu)

Klinicznie okres ciąży dzieli się na 3 trymestry, każdy po 3 miesiące księżycowe.

Rozwój prenatalny dzieli się na 3 okresy : przedzarodkowy, zarodkowy i płodowy

Okres przedzarodkowy – od zapłodnienia do 3 tygodnia rozwoju. W tym okresie zygota przez stadium moruli i blastocysty przekształca się w trzy listkową tarczkę zarodkową

Okres zarodkowy – od początku 4 tygodnia do końca 8 tygodnia (22 do 56-60 dnia ciąży). W tym okresie następuje rozwój i różnicowanie się najważniejszych narządów (organogeneza) oraz początek formowania się zarysów zarodka (morfogeneza).

Okres płodowy – od początku 9 tygodnia do końca 38 tygodnia. Kontynuowany jest proces różnicowania morfologicznego i czynnościowego tkanek, narządów i układów. Wygląd płodu, zależny od rozwoju mózgowia, coraz bardziej upodabnia go do dziecka

Wiek zarodka (płodu) ustala się na podstawie pomiarów długości, masy ciała, liczby somitów, cech budowy zewnętrznej oraz USG.

Trzeci tydzień

Pojawiają się fałdy głowowy i ogonowy. Pęka błona gardłowa. Powstają kolejno płytka, rynienka, aż w końcu cewa nerwowa.

Czwarty tydzień

Na początku tego tygodnia zarodek zaczyna się zaginać. Somity w liczbie od 4 do 12 tworzą charakterystyczne uwypuklenia po obu stronach cewy nerwowej. Jest ona zamknięta w odcinku środkowym a jej niezamkniętą część , przednia i tylna, tworzy otwór nerwowy przedni i tylny. Zawiązek serca tworzy wyraźne uwypuklenie na powierzchni brzusznej. 22 dnia zaczyna bić serduszko a w 25 dniu bije już rytmicznie. Zarasta otwór nerwowy przedni. Powstają 3 pęcherzyki mózgowe, które tworzą charakterystyczne uwypuklenie okolicy głowowej. Zgięcie głowowe i ogonowe nadają zarodkowi kształt litery C. Zawiązki kończyn górnych tworzą małe zgrubienia na brzuszno-bocznej powierzchni zarodka. Uwidaczniają się dołki uszne – zawiązki ucha wewnętrznego. 28 dnia zarasta otwór nerwowy tylny, tworzą się pączki kończyn dolnych. Powstają plakody soczewkowe – przyszłe soczewki w formie zgrubień ektodermalnych na bocznych powierzchniach głowy. Ogon stanowi wyraźna cechę zarodka w tym okresie.

Piąty tydzień

Następuje szybki wzrost i różnicowanie pęcherzyków mózgowych. W zawiązkach kończyn górnych tworzy się płytka dłoniowa. Okolica twarzowa występuje bezpośrednio przy wyniosłości sercowej.

Szósty tydzień

Powstaje przewód słuchowy zewnętrzny, który łączy się ze zgrubieniem małżowiny usznej. Zawiązek oka jest wyraźniejszy bo pojawia się barwnik siatkówki. Głowa zgina się nad wyniosłością sercową. Okolica szyjna i grzbietowa zaczyna się prostować. W okolicy lędźwiowo – krzyżowej widoczne są somity.

Siódmy tydzień

Połączenie między jelitem a pęcherzykiem żółtkowym, ograniczone jest do szczątkowego przewodu żółtkowo jelitowego. Tworzy się przysadka. Powstają dwa przedsionki i dwie komory serca. Zarasta podniebienie.

Ósmy tydzień

Na początku palce dłoni są rozdzielone a palce stóp widoczne ale zrośnięte. Ogon grubieje i się skraca. Zarodek ma cechy charakterystyczne dla człowieka, chociaż w dalszym ciągu okolica głowowa dominuje nad resztą ciała (głowa stanowi połowę długości zarodka). Oczy są otwarte, ale w końcu 8 tygodnia następuje zamknięcie powiek, małżowiny uszne przyjmują ostateczny kształt chociaż w dalszym ciągu są nisko osadzone na głowie. Zewnętrzne narządy nie są dostatecznie zróżnicowane, aby można było rozpoznać płeć. U chłopców formuje się moszna a u dziewczynek łechtaczka. Powierzchnia zarodka pokryta jest pierwotnym naskórkiem. Na dłoniach widoczne linie papilarne. Długość siedzeniowo ciemieniowa zarodka wynosi 28-30 mm a masa ciała stanowi 1 g.

Dziewiąty do dwunastego tygodnia

Twarz jest szeroka, oczy szeroko rozstawione, powieki zamknięte, uszy nisko osadzone. Pojawiają się pierwsze ogniska kostnienia w czaszce i kościach długich. Kończyny dolne są krótkie i cienkie. Kończyny górne w końcu 12 tygodnia osiągają prawie normalną długość. Do końca 9 tygodnia zewnętrzne narządy płciowe męskie i żeńskie są podobne. Rozróżnienie płci jest możliwe w 12 tygodniu. W połówie 10 tygodnia zanika przepuklina fizjologiczna, gdyż pętle jelitowe powracają do jamy brzusznej. Rozpoczyna się wytwarzanie moczu. Płód zaczyna połykac płyn owodniowy i wydalć mocz do jamy owodniowej. Produkty przemiany materii przenikają przez błonę łożyskową i wnikają do krążenia matczynego. Zaczyna się pojawiać aktywność ruchowa płodu, zaczyna reagować na bodźce. Długość ciemieniowo siedzeniowa wynosi 87 mm, a masa ciała 45g.

Trzynasty szesnasty tydzień

Długość CS 140mm a masa 200g.

Siedemnasty dwudziesty tydzień

Długość CS wynosi 190mm a masa 460g.

21-25 tydzień

Dł CS 250mm a masa 1 kg

38 tydzień

Dł CS 370mm masa 3,4kg.