WYKŁAD VI

Materialne warunki pracy

• Przez materialne warunki pracy rozumiemy całokształt czynników, z którymi człowiek styka się podczas wykonywania pracy.

• Są one zdeterminowane przez 4 grupy czynników: rzeczowe, fizyczne, biologiczne i chemiczne warunki pracy.

• Czynniki te mogą mieć działanie: zakłócające, uciążliwe i szkodliwe dla zdrowia.

Grupy materialnych warunków pracy

1. rzeczowe: maszyny i urządzenia, wyposażenie pomocnicze, pomieszczenia oraz stanowisko robocze

2. fizyczne: mikroklimat, hałas, oświetlenie, drgania mechaniczne, zanieczyszczenie pyłowe i gazowe, promieniowanie.

3. Chemiczne: rozpuszczalniki przemysłowe, farby, lakiery, gazy i pary nieorganiczne, środki uczulające, rakotwórcze, mutagenne itp.

4. Biologiczne: rośliny, zwierzęta, mikroorganizmy, wirusy i bakterie, grzyby, pleśnie.

Występuje zwykle zjawisko synergizmu, czyli nakładanie się różnych czynników powodujące wzmocnienie szkodliwego efektu.

Celem badania materialnych warunków pracy jest ustalenie pewnych norm i zasad ich przestrzegania, a co za tym idzie poprawa warunków pracy.

Zmniejsza ona absencję, zachorowalność na choroby zawodowe, wypadkowość, fluktuację kadr, zwiększa wydajność i zadowolenie z pracy.

FILM

NDS Największe Dopuszczalne Stężenie

NDN Największe Dopuszczalne Natężenie

Oświetlenie zbyt jasne lub zbyt ciemne, jaskrawość i nierównomierność oświetlenia,

tętnienie światła (świetlówki i monitory,) nieprawidłowe ustawienie źródła światła lampy (zbyt nisko o dużej mocy) może powodować:

• nieodpowiednie oświetlenie

• pogłębiające się wady wzroku

• ból głowy

• trudności w zapamiętywaniu

• brak skupienia

Obowiązki pracodawcy w zakresie oświetlenia

zapewnienie oświetlenia dziennego i niezależnego elektrycznego ogólnego i miejscowego,

zapewnienie oświetlenia awaryjnego, gdzie brak oświetlenia może powodować zagrożenie życia.

HAŁAS

Czynnik uciążliwy i szkodliwy, skutki mogą dać znać po długim czasie - uszkodzenie narządu słuchu, zaburzenia ciśnienia tętniczego krwi, krążenia, drażliwość, nadpobudliwość.

Jakiego rzędu hałas?

Jakie natężenie?

Jak długo działa hałas na nas?

Wysokie tony są bardziej niebezpieczne

Przerwy w narażeniu na hałas ---> mniejsze skutki

Hałas impulsowy (krótkie, powtarzające się dźwięki)---> niebezpieczny

• Obowiązki pracodawcy: Wysokość pomieszczenia co najmniej 3,3 m oznakowanie miejsc występowania hałasu, stosowanie rozwiązań technicznych zmniejszających hałas.

• Stanowisko pracy: Hałas nie powinien przedostawać się do innego stanowiska pracy, ustalenie przyczyn i wyeliminowanie ich,

• Obowiązki pracownika: stosowanie ochronników słuchu, przerwy w pracy, dostęp do wyników badań.

WIBRACJE

ZAPYLENIE

Pył wywołuje pylicę. Pyły organiczne, związane z procesami technologicznymi.

Zmiany chorobowe: pylica zawodowa (górnik, spawacz) azbest ---> pylica azbestowa ---> nowotwory złośliwe.

Pyły grożą wybuchem.

Walka z zapyleniem: szczelne zamknięcia, stosowanie procesów mokrych (woda), odpowiednia wentylacja (okapy, ssawki odprowadzające do odpylaczy), zmiana surowca na mniej pylący.

Stosowanie indywidualnych środków ochrony osobistej: maski i półmaski filtrujące (zakładanie i eksploatacja --- > instrukcja obsługi) chronią przed pyłem stałym i mgłami olejów, z atestem.

• Obowiązki pracodawcy: wysokość pomieszczenia co najmniej 3,3m , oznakowanie miejsc występowania pyłu, zapewnienie wymiany powietrza, pokrycia ochronne ścian (nie gromadzą się pyły).

• Stanowisko pracy : pył nie przedostaje sie na inne stanowiska, wentylacja miejscowa, instrukcja pierwszej pomocy, użytkowania.

• Obowiązki pracownika: stosowanie środków ochrony indywidualnej, ograniczenie czasu narażenia na pyły, zakaz spożywania posiłków, napojów, palenia w pobliżu miejsca występowania pyłów.

MIKROKLIMAT środowiska pracy

wilgotność powietrza

temperatura powietrza

zimny mikroklimat: zamarznięcia, odmrożenia, osłabienie odporności organizmu, skłonność do przeziębień, infekcji górnych dróg oddechowych.

gorący mikroklimat: np. w hutach piekarniach, kotłowniach

należy zmniejszyć intensywność wysiłku, odpowiednia klimatyzacja, dostarczanie odpowiedniej ilości wody organizmowi zawierającej odpowiednie ilości soli mineralnych, nie podawać napojów gazowanych. Aklimatyzacja przed podjęciem pracy.

Zapobieganie wychłodzeniu: przerwy w pracy i picie gorących napojów, odzież ochronna, stosowanie przerw w pracy.

• Obowiązki pracodawcy: temperatura pomieszczenia co najmniej 18, zastosowanie rozwiązań technicznych dla okien i ścian, zapobiegających rozprzestrzenianiu się ciepła od maszyn i słońca

• Stanowisko pracy: Zastępowanie urządzeń takimi, które emitują mniej ciepła, izolowanie maszyn wydzielających ciepło, wentylacja powietrza, ekrany termiczne, ocena ryzyka zawodowego.

• Obowiązki pracownika: odzież ochronna, przerwy w pracy, spędzane w klimatyzowanych pomieszczeniach, napoje o odpowiedniej temperaturze i składzie mineralnym, komfort cieplny (termiczny) - człowiek nie odczuwa ani nadmiernego ciepła ani chłodu.

CHEMIA

Substancje i preparaty niebezpieczne - właściwości wybuchowe, utleniające, toksyczne, łatwopalne, uczulające, działające szkodliwie na rozrodczość szkodliwe , żrące, drażniące, rakotwórcze, mutagenne , niebezpieczne dla środowiska.

Zatrucia zawodowe (zajmuje się tym toksykologia): ostre i przewlekłe

Oznakowanie substancji i preparatów, zawiera: nazwę, znaki i napisy ostrzegawcze, informacje o postępowaniu z opróżnionym opakowaniem.

• Obowiązki pracodawcy: wysokość pomieszczenia pracy powyżej 3,3 m, zastosowanie rozwiązań uniemożliwiających przemieszczania się substancji do innych pomieszczeń, wentylacja, pokrycia ochronne.

• Stanowisko pracy: usytuowanie stanowisk bez narażenia innych pracowników, oznakowanie tych stanowisk, udostępnienie instrukcji.

• Obowiązki pracownika: meldowanie sie w określonych porach, środki ochrony indywidualnej, ograniczenie czasu ekspozycji, informacje o sposobach właściwego postępowania ze środkami, zakaz spożywania i picia w tych miejscach.

WYKŁAD VII

Ocena ryzyka zawodowego

Ryzyko zawodowe - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, jak choroby zawodowe,
w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub w wyniku sposobu wykonywania pracy.

Ryzyko resztkowe - ryzyko pozostające po zastosowaniu środków bezpieczeństwa

Środki ochronne - środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej, lub inne środki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego.

Szacowanie ryzyka - nadanie materialnej cechy elementom ryzyka, przyporządkowanie wartości parametrom ryzyka: ocenianie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego powodującego określone straty, określenie stopnia możliwych skutków (strat, konsekwencji związanych ze zdarzeniem).

Wartościowanie ryzyka - formułowanie sądu o ryzyku; określenie wartości ryzyka według przyjętych kryteriów.

Zagrożenie - Stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę.

Zarządzanie ryzykiem - Ciągły proces oceny oraz eliminowania lub ograniczenia ryzyka.

Podstawy Prawne

Wymagania unijne:

Zagadnienia dotyczące ochrony człowieka w środowisku pracy regulują dyrektywy UE, wydane na podstawie artykułów 100a i 118 a Traktatu Rzymskiego

Do grupy dyrektyw zajmujących się problematyką bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia w miejscu pracy należą:

dyrektywa nr 90/394/EWG

dyrektywa nr 80/1107/EWG

dyrektywa nr 89/689/EWG

dyrektywa Rady 89/391/EWG z 12.06.1989r o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa pracy i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, Wprowadza min zasadę unikania ryzyka poprzez stosowanie środków zapobiegawczych na podstawie ogólnych zasad:

• unikanie ryzyka

• ocena ryzyka, którego nie można uniknąć

• zapobieganie ryzyka u źródła

• dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka

• stosowanie nowych rozwiązań technicznych

• zastępowanie niebezpiecznych środków bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi

• prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej

• nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej

• właściwe instruowanie pracowników

Unormowania w prawie polskim

Kodeks pracy, w artykule 226 stwierdzono:

pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną praca oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko

Polska norma PN-N-18002-2011 "systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne oceny ryzyka zawodowego", w której stwierdzono:

Celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie poprawy warunków pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w dziale IV "Procesy Pracy" zawarte są

wskazania dla pracodawcy z zakresu zarządzania bezpieczeństwa pracy dotyczące m.in.

• oceny i dokumentowania ryzyka

• zapewnienie likwidacji zagrożeń dla życia i zdrowia

• stosowanie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych i technicznych

• zapewnienie systematycznej kontroli stanu BHP

Ocena ryzyka to proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.

Celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie pracownikom skutecznej ochrony przed zagrożeniem występującym w środowisku pracy, a w szczególności zidentyfikowanie zagrożenia związanego z pracą, a w następstwie zastosowanie odpowiednich środków ochrony oraz sprawdzenie, czy stosowane aktualnie środki
są odpowiednie i ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego.

Za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego odpowiedzialny jest pracodawca:

• ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywana pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne, zmniejszające ryzyko,

• informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy
i stwierdza:

• jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być przyczyną pogorszenia stanu zdrowia pracowników,

• czy zagrożenia te można wyeliminować

• jeśli nie, to jakie środki ochrony podjąć w celu ograniczenia ryzyka

Ogólny algorytm oceny ryzyka zawodowego:

1. analiza ryzyka

2. wartościowanie ryzyka

3. ograniczenie lub eliminowanie ryzyka - wybór działań ograniczających lub eliminujących, które prowadzą do polepszenia sytuacji na stanowisku pracy

Ocena ryzyka zawodowego

Metoda pięciu kroków

KROK I

Zebranie informacji potrzebnych do przeprowadzenia oceny ryzyka

• Jakie są w przedsiębiorstwie stanowiska pracy?

• Jakie osoby pracują na tych stanowiskach? (ze szczególnym uwzględnieniem takich pracowników: młodociani, osoby niepełnosprawne, kobiety w ciąży, pracownicy niepełnoetatowi, podwykonawcy)

• Jakie wykorzystuje się na stanowiskach pracy maszyny, narzędzia i materiały?

• Na jakie zagrożenia wskazują instrukcje obsługi użytkowanych maszyn
  i urządzeń?

• Jakie zadania (operacje technologiczne) wykonują pracownicy?

• Jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe, lub uciążliwe występują
  na stanowiskach pracy?

• Jakie stosowane są na stanowiskach pracy środki ochrony zbiorowej
  i indywidualnej?

• Jakie są wyniki pomiarów czynników szkodliwych (o ile były przeprowadzane)
  i co wynika z dotychczasowej dokumentacji dot. wypadków przy pracy (jeśli do takich doszło) i chorób zawodowych?

• Jakie są już zidentyfikowane zagrożenia i możliwe skutki ich wystąpienia?

• Jakie są przepisy prawne i normy dotyczące występujących w przedsiębiorstwie stanowisk pracy?

• Warto również poznać opinie i uwagi pracowników dotyczące stanowisk pracy, w których pracują.

KROK II

Identyfikacja zagrożeń

Określenie dla każdego stanowiska pracy, jakie występują na nim zagrożenia. Czy
na stanowiskach pracy mamy do czynienia z nierównymi i śliskimi powierzchniami, ruchomymi częściami maszyn, ostrymi krawędziami, gorącymi lub zimnymi powierzchniami, pracą na wysokości, wysokimi ciśnieniami, prądem elektrycznym, substancjami chemicznymi, pyłem, hałasem, nieprawidłowym oświetleniem, drganiami, promieniowaniem elektromagnetycznym, ręcznym noszeniem ciężarów, pracą
w niewygodnej pozycji, zagrożeniami biologicznymi, gazem i innymi.

Do określenia zagrożeń pomocne okazują się coraz liczniej udostępniane, szczególnie
w ramach europejskiej kampanii oceny ryzyka zawodowego, listy kontrolne.

KROK III

Wartościowanie ryzyka

Przeprowadza się na podstawnie dwóch elementów:

prawdopodobieństwa wystąpienia urazu ciała, utraty zdrowia lub pogorszenia stanu oraz ciężkości możliwego urazu ciała lub pogorszenia stanu zdrowia.

R = P + S

• R - wartość ryzyka

• P - prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku

• S - skutki (następstwa) społeczno ekonomiczne wypadku

1. Następstwa o małym stopniu szkodliwości - prowadzą do chwilowego złego samopoczucia, nie powodują absencji w pracy, np. podrażnienie oczu, stłuczenie.

2. Następstwa o średnim stopniu szkodliwości - urazy i choroby, które powodują absencję, ale nie są związane z dużym stopniem szkodliwości, np. zranienie, alergie skóry.

3. Następstwa o dużym stopniu szkodliwości - ciężkie uszkodzenie ciała, odsunięcie pracownika od pracy, nie umożliwiają powrotu w pełnym zdrowiu na stanowisko pracy, np. utrata wzroku, słuchu, mowy.

Najczęściej stosowane metody to:

• Analizy Bezpieczeństwa Pracy (Job Safety Analysis) - szczegółowy opis wszystkich zadań na stanowisku pracy oraz zagrożeń z nimi związanych.

• Metoda co - jeśli (what - if) pytanie to zadaje sie dla każdego analizowanego elementu pracy.

• FMEA (Failure Modes Effect Analysis) - stosowana do analizy złożonych obiektów mechanicznych i systemów sterowania.

• HAZOP (hazard and operability studies) - stosowana do analizy złożonych procesów chemicznych.

• Wstępnej Analizy Zagrożeń PHA - stosowana na etapie badan, projektowania
  i konstruowania maszyn, urządzeń i ich systemów.

• Drzewo błędów FTA

Uproszczone metody oceny ryzyka wg Polskiej Normy PN-N-18002, metoda wskaźnika ryzyka, metoda grafu ryzyka, RISK SCORE.

Krok IV

Określenie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko zawodowe

Należy zacząć od tych zagrożeń, których ryzyko wystąpienia jest największe i zgodnie
z zasadą, aby możliwość całkowitego usunięcia zagrożenia miała priorytet,
a zastosowanie Śródków ochrony indywidualnej było ostatecznością.

W przypadku ryzyka niedopuszczalnego działania ograniczające muszą mieć charakter natychmiastowy. dopuszczalne ryzyko średnie wymaga prowadzenia działać na rzecz jego dalszego zmniejszenia, natomiast ryzyko małe – działań zapewniających,
że pozostanie ono na poziomie.

Krok V

Dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna uwzględniać elementy określone
w §39 a ust. 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy tj. zawierać opis ocenianego stanowiska pracy, wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy, niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko oraz datę oceny i osobę, która ją przeprowadziła. W ww. rozporządzeniu nie zaproponowano wzoru formularza do takiej dokumentacji i nie ma jednolitego wzorca dla takiego dokumentu. UWAGA! Jeśli w przedsiębiorstwie zmieniły się warunki pracy (np. pojawiły się nowe maszyny lub technologie), należy procedurę oceny ryzyka powtórzyć na tych stanowiskach pracy, których to dotyczy.

METODA RISK SCORE

Metodę Risk Score stosuje się do oceny stanowisk i procesów pracy, w których następuje częsta zmiana ekspozycji zatrudnionych pracowników na czynniki środowiska pracy (np. hałas, promieniowanie jonizujące).

W metodzie Risk Score do obliczenia ryzyka zawodowego należy wykorzystać następujący wzór:

R = S ∙ E ∙ P

• R – wskaźnik poziomu ryzyka,

• S – potencjalne skutki zagrożenia – straty,

• E – ekspozycja na zagrożenie,

• P – prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia

Ponowna ocena ryzyka zawodowego przy występowaniu na stanowisku ryzyka
na poziomie bardzo małym lub małym powinna nastąpić za dwa lata.

Jeżeli ryzyko występuje na poziomie co najmniej średnim, ponowna ocena ryzyka zawodowego powinna wystąpić za rok.

Kierownik komórki organizacyjnej wraz z zespołem do oceny ryzyka zawodowego
w trybie natychmiastowym musi przeprowadzić ponowną ocenę ryzyka zawodowego, gdy:

1. nastąpiły zmiany technologii na stanowisku pracy

2. nastąpił wypadek, choroba zawodowa, awaria, wybuch

3. wniosek lekarza prowadzącego profilaktyczną opiekę zdrowotna nad pracownikami

4. pogorszenia wyników profilaktycznych badan lekarskich pracowników

5. jeżeli zastosowane środki zapobiegawcze ochronne są nieodpowiednie lub niewystarczające

6. wystąpiły zmiany organizacji pracy na stanowisku

7. nastąpił postęp wiedzy medycznej dotyczącej oddziaływania czynników szkodliwych

WNIOSKI

• określenie kategorii oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą jest niezbędne do określenia działań korygujących i prewencyjnych. Stanowi też podstawę przygotowania informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy
  i sposobach minimalizacji stwierdzonych zagrożeń.

• udokumentowane przekazanie pracownikowi informacji o ryzyku zawodowym stanowi spełnienie obowiązku ustawowego nakładającego obowiązek informowania o ryzyku zawodowym i zasadach ochrony przed zagrożeniami.

• Prowadzenie oceny ryzyka umożliwia identyfikację zagrożeń i ich analizę oraz umożliwia prowadzenie planowanych działań w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

• Okresowe prowadzenie oceny ryzyka zawodowego uświadamia konieczność ciągłego monitorowania środowiska pracy jako najlepsze rozwiązanie
  w zapobieganiu wypadkom i zdarzeniom potencjalnie wypadkowym. Tym samym przekłada się na aspekt ekonomiczny związany z zarządzaniem organizacją.

ZAGROŻENIA HAŁASEM

Hałas to dźwięk o dowolnym charakterze akustycznym niepożądany w danych warunkach i przez daną osobę.

Dźwięk jest zjawiskiem falowym. Rozchodzenie się dźwięku polega na powstawaniu chwilowych zagęszczeń i rozrzedzeń elementarnych cząstek powietrza, powodujących chwilowe zmiany ciśnienia akustycznego, a co za tym idzie wytwarzania wrażenia słuchowego.

Najważniejszy związek z fizjologicznym i psychologicznym oddziaływaniem hałasu na organizm ludzki mają:

• częstotliwość dźwięku f [Hz]

• natężenie dźwięku I [W/m²]

• głośność dźwięku [fon]

Częstotliwość dźwięku to liczba drgań źródła dźwięku na sekundę. Człowiek słyszy dźwięki w granicach 16 - 20000 Hz.

W zależności od częstotliwości dźwięku rozróżniamy hałas:

• słyszalny w przedziale 16 - 20000 Hz

• ultradźwiękowy powyżej 20 000 Hz

• infradźwiękowy poniżej 16 Hz

Natężenie dźwięku (wrażenie słuchowego) przedstawia stosunek energii przenoszonej przez falę głosową w jednostce czasu przez powierzchnię [W/m²]. Okazuje się, że wcale 2 razy większe natężenie dźwięku nie jest odbierane 2 razy głośniej. Ucho "logarytmuje" natężenie dźwięku, dlatego wprowadzono jednostkę zwaną poziomem natężenia dźwięku.

L = 10log₁₀(I / I₀ ) dB

L - poziom natężenia dźwięku

I - natężenie dźwięku

I₀ - wartość odniesienia

Przykładowe wartości poziomu natężenia dźwięku:

• próg słyszalności - 0 dB

• normalna rozmowa - 60dB

• Duży ruch wielkomiejski - 80 dB

• młot pneumatyczny - 100 dB

• głośna muzyka dyskotekowa - 110 dB

• startujący odrzutowiec - 130 dB

• próg bólu - 140 dB

Hałas o natężeniu około 130 dB może wywołać ból i natychmiastowe uszkodzenie ucha, podczas gdy dźwięk o natężeniu około 80 dB jest tolerowany około 2 godzin.

Dopuszczalna wartość poziomu dźwięku reguluje norma PN-N-01/307:1994 Hałas. Dopuszczalna wartość poziomu dźwięku na stanowiskach pracy oraz ogólne wymagania dotyczące pomiarów, a także Rozporządzenie MPiPS z dnia 29.09.2002 r.

Poziom dźwięku na stanowisku pracy odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub przeciętnego tygodniowego nie powinien przekraczać 85 dB.

Maksymalny poziom dźwięku nie powinien przekraczać 115 dB, a szczytowy poziom dźwięku, określany jako maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku nie powinna przekroczyć 135 dB.

Dla młodocianych:

Poziom dźwięku na stanowisku pracy odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub przeciętnego tygodniowego nie powinien przekraczać 80 dB. Maksymalny poziom dźwięku nie powinien przekraczać 110 dB, a szczytowy poziom dźwięku, określany jako maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku nie powinna przekroczyć 130 dB.

Dla kobiet w ciąży:

Poziom dźwięku na stanowisku pracy odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub przeciętnego tygodniowego nie powinien przekraczać 65 dB. Maksymalny poziom dźwięku nie powinien przekraczać 110 dB, a szczytowy poziom dźwięku, określany jako maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku nie powinna przekroczyć 130 dB.

Głośność dźwięku jest związana z subiektywnym odbiorem dźwięków. Okazuje się,
że człowiek nie wszystkie dźwięki o tym samym poziomie natężenia słyszy jednakowo.

Dźwięki bardzo niskie i bardzo wysokie nie są słyszalne. Jako granice słyszalności uważa się częstotliwość 1 - 5 kHz.

Np. ton 10 dB o częstotliwości 1 kHz jest słyszalny, natomiast ton 10 dB o częstotliwości 0,25 kHz jest odbierany jako cisza. Dlatego wprowadza się wielkość: poziom głośności dźwięku wyrażoną w fonach.

Reakcje człowieka w odniesieniu do poziomu głośności są następujące:

• do 50 fonów - dźwięki nieszkodliwe

• 50-65 fonów - dźwięki denerwujące

• 65-80 fonów - dźwięki uciążliwe

• 80-100 fonów - dźwięki szkodliwe

• 100-120 fonów - dźwięku bezwarunkowo szkodliwe

• powyżej 120 fonów może nastąpić trwale uszkodzenie słuchu

Zagrożenie hałasem jest bardzo subiektywne, zależy od płci, uwarunkować zdrowotnych i genetycznych, upodobań itp.

Ze względu na środowisko, w którym powstaje hałas rozróżniamy:

1. Przemysłowy - maszyny, urządzenia, ruch cieczy i gazów

2. Komunalny - w budynkach mieszkalnych, na terenach otwartych

3. Komunikacyjny - drogowy, kolejowy, lotniczy

W górnictwie naftowym źródłem hałasu są:

• urządzenia wiertnicze

• urządzenia do rekonstrukcji odwiertu

• agregaty prądowe

• sprężarki

• elektronarzędzia udarowe

• W gazownictwie - tłocznie gazu i stacje gazowe, gdzie hałas aerodynamiczny wywołany jest redukcją ciśnienia gazu i jego przepływem w gazociągach.

Pod względem zmienności natężenia w czasie rozróżnia się:

• hałas ciągły - poziom dźwięku nie ulega zmianom

• hałas ustalony, gdy poziom dźwięku zmienia sie podczas ekspozycji nie więcej niż o 5dB

• hałas nieustalony, gdy poziom dźwięku zmienia sie podczas ekspozycji o więcej niż o 5dB

• hałas impulsowy, składa się z jednego lub wielu zaburzeń dźwiękowych, a każdy z nich trwa krócej niż 1 sekundę

Grupa III

hałasy o poziomie dźwięku L = 65 - 85 dB

Poziom dźwięku rzędu 65 - 75 - niekorzystny wpływ w przypadku pracy wymagającej większego skupienia, przebywanie dłuższe w takich warunkach powoduje zmęczenie, irytację, dokuczliwość pracy.

Poziom dźwięku 70 - 80 - zmniejszenie wydajności pracy, bóle głowy, rozstrój systemu nerwowego.

Powyżej 80 powoduje trudności w zrozumieniu sygnałów, obniża bezpieczeństwo pracy.

Poziom dźwięku 80 - 85 - zwiększenie zachorowań na choroby centralnego ośrodka nerwowego i przewodu pokarmowego

Powyżej 85 - przejściowe zmęczenie i chwilowe przytępienie słuchu. Po 5- godzinnej ekspozycji na taki hałas występuje niedosłyszenie, które znika po ok 16 godzinach odpoczynku.

Większą szkodliwość wykazują hałasy o wysokich tonach (1-4 kHz).

Techniczne metody zwalczania hałasu

1. Eliminacja źródła hałasu lub zmniejszenie natężenie hałasu - wymiana urządzeń, zmiana technologii, automatyzacja, utrzymywanie maszyn i urządzeń
   w wymaganym stanie technicznym

2. Ograniczenie rozprzestrzeniania się hałasu poprzez: izolacje akustyczne miejsca pracy, obudowy źródeł hałasu, zwiększenia chłonności akustycznej

3. Zmniejszenie ekspozycja na hałas - robotyzację, automatyzacja i eliminacja człowieka z zagrożonych miejsc, skrócenie czasu pracy, kabiny.

Prawno - organizacyjne metody zwalczania hałasu

• usytuowanie budynku w przestrzeni

• lokalizacja poszczególnych pomieszczeń ze względów wymagań akustycznych

• rozmieszczenie źródeł hałasu w oparciu o ich charakterystykę kierunkową, geometrię pomieszczenia, jego chłonność i inne parametry

• kontrola czasu pracy

• ograniczenia, nakazy, zakazy

Ochrony osobiste słuchu

• wkładki do przewodu usznego

• nauszniki

• hełmy, hełmofony

W przypadku gdy nie ma możliwości ograniczenia hałasu poniżej normy, należy:

• oznakować i ogrodzić strefę hałasu

• ograniczyć dostęp do strefy hałasu

• osoby pracujące w sferze hałasu wyposażyć w odpowiednio dobrane ochronniki słuchu

• osoby pracujące w sferze hałasu kierować na badania audiometryczne

ZAGROŻENIA HAŁASEM INFRADŹWIĘKOWYM

Infradźwięki charakteryzują się:

• małym pochłanianiem przez materiały

• dużym obszarem rozprzestrzeniania sie

• wzmacnianiem na skutek rezonansu

Źródła hałasu infradźwiękowego to: maszyny, urządzenia przepływowe, sprężarki, młoty pneumatyczne, wentylatory, klimatyzacja, dmuchawy wielkopiecowe, oscylujące masy wody w zaporach, transport wodny, lądowy i powietrzny.

Norma; pomiar i ocena hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy oraz rozporządzenie MPiPS z dnia 12.01.2001 r.

Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8 godz. dnia pracy (max 102 dB)

Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego (145 dB)

Dopuszczalne poziomy natężenia akustycznego infradźwięków w różnych pomieszczeniach wynoszą:

1. hale fabryczne - 110 dB

2. kabiny obsługi - 90 dB

3. pomieszczenia administracyjne - 90 dB

Infradźwięki wpływają na:

• narząd słuchu

• receptory czucia: zmiany w układzie nerwowym - zaburzenia snu, równowagi, uczucie strachu, zaburzenia sprawności psychomotorycznej, zmęczenie, nudności itp.

• narządy wewnętrzne, szczególnie klatka piersiowa i jama brzuszna narażone są na działanie zjawiska rezonansowego,

Może wystąpić: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia, występuje także "głuchy" ucisk ucha.

Zagrożenie hałasem infradźwiękowym można ograniczyć przez stosowanie ścian zaporowych z piasku, kompensację dźwięku, aktywne pochłanianie hałasu.

Jednakże, najlepiej zlikwidować lub ograniczyć źródło hałasu infradźwiękowego, gdyż tradycyjne pochłaniacze akustyczne są mało skuteczne.

ZAGROŻENIE HAŁASEM ULTRADŹWIĘKOWYM

Ultradźwięki wytwarzane są mechanicznie, magnetycznie, elektrycznie.

Na stanowiskach pracy ich źródłem są: zgrzewarki, aparaty diagnostyczne i lecznicze, urządzenia wysokoobrotowe.

W środowisku naturalnym nie występują ultradźwięki szkodliwe dla człowieka, gdyż mają niewielki zasięg i są pochłaniane przez powietrze. Tłumienie wynosi ok 5dB/m. Powyżej 100kHz są szkodliwe tylko u źródła, więc nie rozpatruje sie szkodliwego działania powyżej tego poziomu.

Norma PN-86/N-01321. Hałas ultradźwiękowy. Dopuszczalne wartości poziomu ciśnienia na stanowiskach pracy i ogólne wymagania dotyczące pomiarów oraz Rozporządzenie MPiPS z dnia 2.01.2001 r.

Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8 godzin dnia pracy
(80 - 110 dB)

Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego (100 - 130 dB).

Stopień szkodliwości hałasu ultradźwiękowego zależy od:

• natężenia i częstotliwości

• czasu ekspozycji

• rodzaju tkanki i powierzchni ciała

Najsilniej ultradźwięki działają na tkankę miękką: mózg, gałka oczna, gruczoły wydzielania wewnętrznego i płód u kobiet w ciąży. Wnikają do ciała człowieka drogą kontaktową.

Sposoby ograniczenia hałasu ultradźwiękowego:

1. organizacyjne:

• zmniejszenie czasu trwania procesy ultradźwiękowego

• zmniejszenie czasu przebywania przy źródle

• grupowanie urządzeń w celu zmniejszenia zasięgu pola

• wprowadzenie oznakowania zagrożonej przestrzeni

• praca brygadowa

• wprowadzenie przerw i pomieszczeń do odpoczynku

2. na drodze propagacji: wprowadzenie dużej ilości przegród (wielowarstwowość, zapewnienie szczelności obudów)

3. zastosowanie środków ochrony osobistej: wielowarstwowa odzież ochronna, hełmy, przyłbice na całą twarz ze szkła lub pleksiglasu

4. opieka i kontrola lekarska

Zagrożenie pracowników wibracjami

Wibracje, czyli niskoczęstotliwościowe drgania akustyczne rozprzestrzeniające się
w ośrodkach stałych i przekazywane do organizmu człowieka przez określoną część jego ciała będącą w bezpośrednim kontakcie ze źródłem drgań oraz wpływają przez układ nerwowy na organizm jako całość.

Zależność oddziaływania drgań na człowieka:

• od pozycji człowieka

• od częstotliwości drgań

• od czasu narażenia

• od wagi elementu i siły nacisku przenoszącego drgania

• od powierzchni styku ciała z elementem drgającym

• od wieku człowieka

Drgania ogólne to drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka, przenoszone przez nogi, miednicę, plecy lub boki (0,7 - 90 Hz). Znaczna wrażliwość organizmu ludzkiego na drgania występuje przy częstotliwości 4 i 6 Hz dla pozycji stojącej oraz
5 i 12 Hz dla pozycji siedzącej.

Obowiązuje norma PN-N-01354:1991 Drgania. Dopuszczalne wartości przyspieszenia drgań o ogólnym oddziaływaniu na organizm człowieka i metody oceny narażenia.

Źródła drgań o działaniu ogólnym:

• podłogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych i innych pomieszczeniach,
  na których zlokalizowane są stanowiska pracy. Przyczyną drgań podłoża może być tez ruch uliczny czy kolejowy

• platformy drgające (także wiertnicze)

• siedziska i podłogi środków transportu (samochodów, ciągników, autobusów, tramwajów, trolejbusów praz pojazdów kolejowych, statków, samolotów)

• siedziska i podłogi maszyn budowlanych (np. do robót ziemnych, fundamentowania, zagęszczania gruntów)

Drgania miejscowe to drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne (5,6 - 1400 Hz). Pasmo największej wrażliwości dla drgań miejscowych to 6-100 Hz.

Obowiązująca norma PN-N-01353:1991 Drgania. Dopuszczalne wartości przyspieszenia drgań oddziałujących na organizm człowieka przez kończyny górne i metody oceny narażenia.

Źródła drgań miejscowych:

• ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (młotki pneumatyczne, ubijarki mas formierskich i betonu, nitowniki, wiertarki udarowe, klucze udarowe)

• ręczne narzędzia obrotowe o naprzędzie elektrycznym lub spalinowym (wiertarki, szlifierki, piły łańcuchowe, dźwignie sterujące maszyn i pojazdów obsługiwanych ręcznie)

• źródła technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone ręką przy procesach szlifowania, gładzenia i polerowania)

• urządzenia i narzędzia wiertnicze

Najważniejszym parametrem decydującym o szkodliwości wibracji jest przyspieszenie drgań.

Ilość pochłoniętych drgań jest proporcjonalna do kwadratu przyspieszenia drgań,
co oznacza, że dwukrotne zmniejszenie przyspieszenia drgań powoduje czterokrotne zmniejszenia dawki pochłoniętych drgań.

• Dla drgań miejscowych przyspieszenie drgań nie powinno przekraczać 2,8 m/s²
  a dla ekspozycji trwających 30 min lub krócej 11,2 m/s²

• Dla drgań ogólnych przyspieszenie drgań nie powinno przekraczać 0,8 m/s²
  a dla ekspozycji krótszych niż 30 min 3,2 m/s².

Największe przyspieszenie mają: ubijarki formierskie, piły spalinowe, młotki elektryczne.

Szczególnie niebezpieczne dla człowieka są drgania o niskiej częstotliwości (możliwość powstania rezonansu i uszkodzenia narządów wewnętrznych człowieka).

Częstotliwości rezonansowe dla wybranych organów człowieka:

• serce, płuca - 4-9 Hz

• żołądek - 8 Hz

• organy jamy brzusznej - 4,5-10 Hz

• kręgosłup - 8-12 Hz

• głowa z szyją - 20-30 Hz

• gałka oczna - 60-90 Hz

Dokuczliwy wpływ drgań na człowieka to:

• obniżenie sprawności organizmu, zmęczenie niezadowolenie, rozdrażnienie

• bezsenność

• zwiększenie czasu reakcji ruchowej i wzrokowej

• utrudniona koncentracja i osłabienie pamięci

Szkodliwy wpływ drgań to zmiany chorobowe noszące nazwę zespołu wibracyjnego (choroby wibracyjnej)

Objawy chorobowe dotyczą głównie:

• układu krążenia krwi, zwłaszcza naczyń obwodowych (niedokrwienie ograniczonej części ciała z uwagi na uszkodzenie drobnych naczyń krwionośnych, skurczu naczyń w obszarze bezwiednego kontaktu z elementami drgającymi, blednięcie, sinica skóry, obniżenie temperatury skóry rąk)

• układu kostno-stawowego (torbiele kostne, zmiany zwyrodnieniowe dotyczące stawów nadgarstkowych i łokciowych, a także kręgosłupa)

• układu nerwowego(zaburzenia czucia, zmniejszenie wrażliwości, bóle kończyn rąk i nóg, uszkodzenie nerwów obwodowych, bezsenność, rozdrażnienie, zawroty głowy)

• zaburzeń czynności układu pokarmowego

• zaburzeń ogólnych (zawroty głowy, bezsenność, osłabienie)

Ochrona przed oddziaływaniem drgań

W przypadku drgań miejscowych :

• siła nacisku na narzędzia nie powinna przekraczać 200 N

• siła zaciskania ręki przy pracy nie powinna przekraczać 50 N

• temperatura powietrza na stanowisku pracy powinna wynosić co najmniej 16^o C wilgotność względna 40 - 60%, a ruch powietrza poniżej 0,3 m/s

• operator powinien stosować rękawice ochronne

W przypadku drgań ogólnych:

• materiały wibroizolacyjne osłabiające energię drgań ogólnych, a także drgań akustycznych i mechanicznych na drodze ich rozprzestrzeniania się

• powłoki tłumiące i tłumiki drgań

Eliminację lub minimalizację drgań można uzyskać poprzez różnorakie środki techniczne:

• kształtów i wymiarów współpracujących elementów

• modyfikacja wibroaktywności - stosowanie specjalnych łożysk i materiałów
  z tworzyw sztucznych

• zmiany parametrów układu jak masa, sztywność, tłumienie

• eliminatory drgań: pokrycia tłumiące (pasty, farby), szczeliny dylatacyjne, materiały przeciwdrganiowe (gumowe, sprężynujące i inne)

• zmiana sposobu posadowienia źródeł drgań

• regulacja sztywnością konstrukcji budowy

• właściwe rozmieszczenie źródeł drgań

Izolacja indywidualna lub grupowa człowieka narażonego na działanie drgań podłoża polega na wstawieniu między źródła drgań, a podłoże odpowiednich materiałów wibroizolacyjnych (poduszek gumowych, sprężyn, korka)

Przedsięwzięcia organizacyjne to skracanie dnia pracy, przerwy w pracy, zmiana miejsca pracy, badania profilaktyczne, stosowanie indywidualnych środków ochrony wibroizolacyjnej.

Do podstawowych ochron antywibracyjnych należą:

• rękawice antywibracyjne

• pasy antywibracyjne

• poduszki, rękawice i klęczniki antywibracyjne

• obuwie antywibracyjne

• podesty antywibracyjne

• materiały antywibracyjne nakładane na siedziska i podłoża

W wiertnictwie spotyka się wiele rodzajów źródeł energii wibroakustycznej. Są to:

• źródła mechaniczne(drgania, uderzenia, tarcia)

• źródła technologiczne (proces wiercenia narzędziem, praca pomp)

• źródła elektryczne

• źródła hydrodynamiczne (przepływy turbulentne, kawitacja)

• źródła losowe (pożar, erupcja)

WYKŁAD VIII

Wpływ mikroklimatu na stanowisko pracy człowieka

Mikroklimat jest zdefiniowany jako zespół cech powietrza w określonej przestrzeni zamkniętej - jeśli jest kształtowany przez człowieka, lub otwartej - jeśli jest zjawiskiem geograficznym.

Kształtują go:

• temperatura powietrza i otaczających płaszczyzn (termometry)

• wilgotność powietrza (higrometry, wilgotnościomierze, psychometry aspiracyjne)

• ruch powietrza (anemometry, natatermometry)

• w niektórych warunkach także ciśnienie

Na równowagę cieplną organizmu ludzkiego maja wpływ: aktywność fizyczna człowieka, metabolizm, wymiana ciepła przez konwekcję, promieniowanie
i przewodzenie (odzież), indywidualne przyzwyczajenia.

Komfort cieplny to najkorzystniejsze warunki mikroklimatu, w którym człowiek czuje się dobrze, nie odczuwając ani zimna, ani ciepła, a gospodarka cieplna jego organizmu przebiega najekonomiczniej.

Norma ISO 7730 dotyczy umiarkowanych warunków mikroklimatycznych, odpowiadających pomieszczeniom zamkniętym z systemami ogrzewania oraz opcjonalnej wymuszonej wentylacji, Specyfikuje ona warunki komfortu cieplnego oraz udostępnia narzędzia do jego ocen

Ocenę mikroklimatu przeprowadza się metodami opartymi na pomiarach parametru mikroklimatu lub na pomiarach fizjologicznych skutków działania mikroklimatu.

Środowisko umiarkowane charakteryzują wskaźniki:

PMV (Predicted Mean Vote) - przewiduje średnią ocenę dużej grupy osób określających swoje wrażenia cieplne w siedmiostopniowej skali ocen:

+3 gorąco

+2 ciepło

+1 nieznaczne ciepło

0 neutralnie

-1 nieznacznie chłodno

-2 chłodno

-3 zimno

PPD (Predicted Percentage of Dessatsfied) - podaje przewidywany procent ludzi, którzy w określonym otoczeniu odczuwają nadmierne zimno lub gorąco.

Mikroklimat gorący charakteryzowany jest najczęściej poprzez wskaźnik WBGT, określony w Polskiej Normie PN-EN-27243:2005 „Środowiska gorące. Wyznaczanie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT (wet bulb Globe temerature)”.

Metoda polega na pomiarze trzech podstawowych wielkości: temperatury powietrza, średniej temperatury promieniowania, wilgotności bezwzględnej. Obliczony wskaźnik WBGT na podstawie danych z pomiarów w środowisku pracy należy następnie powiązań z ustalonym wcześniej poziomem metabolizmu pracownika, informacją o jego zaaklimatyzowaniu bądź niezaaklimatyzowaniu do środowiska gorącego oraz w przypadku pracy ciężkiej lub bardzo ciężkiej z informacją o odczuwalnym lub nieodczuwalnym ruchu powietrza.

Mikroklimat zimny - Norma PN 87/N-08009 Ergonomia. Środowiska zimne. Metoda oceny ujemnego obciążenia termicznego, oparta na wskaźnikach WCI, IREQ.

Założenia normy stanowią, że efekty chłodzenia człowieka zależą od tego, czy obniżona temperatura, bądź promieniowanie doprowadzają do ogólnego oziębienia całego ciała, czy tylko miejscowego.

WCI (wind-chill index) – wskaźnik siły chłodzącej powietrza, dotyczy chłodzenia miejscowego, jest podstawą do oceny niebezpieczeństwa odmrożeń.

IREQ (required clothing insulation) – wskaźnik wymaganej izolacji odzieży, dotyczy chłodzenia ogólnego.

Temperatura zbyt niska (poniżej 10 ^o C, a w pomieszczeniach biurowych poniżej 18 ^o C) wywołuje:

• uczucie sztywnienia mięśni (spadek precyzji ruchów)

• zmniejszenie natężenia uwagi

• odmrożenia

• utrata świadomości (hipotermia)

• zwolnienie krążenia, w skrajnych przypadkach jego zatrzymanie

Utrata ciepła następuje drogą przewodnictwa (np. wilgotna odzież, kontakt z zimnym metalem), konwekcji (wiatr, wentylator) i promieniowania.

Temp zbyt wysoka (powyżej 32 ^o C - 35 ^o C)

• wzrost ciepłoty ciała

• uczucie zmęczenia

• przyspieszenia tętna, ciśnienia, akcji serca

• zmniejszenie wydajności pracy (wzrost liczby błędów)

• utrata elektrolitów (pocenie się)

• wyczerpanie

• udar cieplny

Zapobieganie przed niekorzystnym oddziaływaniem środowiska termicznego polega na zapewnieniu pracownikowi:

1. odpowiedniej temperatury i wentylacji

2. odpowiedniej odzieży

3. napoi bogatych w sole mineralne - w klimacie ciepłym

4. ciepłych napoi i posiłków regeneracyjnych w zimnym

5. zmniejszenie wydatku energetycznego

6. skróconego czasu pracy

7. stosowania rozwiązań technicznych (ekranowanie źródeł ciepła, mechanizacja i automatyzacja stanowisk pracy)

Wilgotność

Wilgotność bezwzględna to zawartość pary wodnej w jednostce objętości powietrza, względna to stosunek wilgotności bezwzględnej do wilgotności maksymalnej (stanu nasycenia)

W okresie letnim przyjemnie odczuwana jest wilgotność w granicach 40-60 %.
W okresie ogrzewania pomieszczenia wilgotność 30-70 %, a w przedziale 40-50 % stwarza dobre samopoczucie klimatyczne. Ma większy wpływ na komfort klimatyczny niż temperatura.

Za mała wilgotność:

• utrata wody

• sucha, chropowata skóra

• wysychanie błon śluzowych

• podatność na zakażenia

Za duża wilgotność:

• utrudniona termoregulacja ustroju

Ruch powietrza

W temp 25 ^o C -30 ^o C najbardziej komfortowa jest prędkość ruchu powietrza 0,1-0,2 m/s

Powyżej 0,2 m/s powstaje przeciąg, zwiększa sie oddawanie ciepła przez organizm, może dochodzić do przeziębień, nieżytów dróg oddechowych.

Zbyt mały ruch powietrza utrudnia organizmowi oddawanie ciepła, powoduje brak wymiany powietrza.

Przy pracach wymagających pozycji nieruchomej lub precyzji mały ruch powietrza (ok. 0,1) jest odczuwany jako przeciąg, natomiast przy pracach fizycznych ruch przekraczający 5m/s(?) może być w ogóle nieodczuwalny.

Dla zapewnienia właściwego mikroklimatu na stanowiskach pracy stosuje się różnorodne działania profilaktyczne:

• dążenie do należytej wentylacji miejscowej i ogólnej, zapewniającej właściwą temperaturę w miejscu pracy

• hermetyzacja źródeł ciepła docierającego do pracownika (np. poprzez ekranizację)

• zapewnienie odpowiedniego stopnia wilgotności (np. stosowanie nawilżaczy)

• zapewnienie pracownikowi przebywającemu w warunkach gorącego mikroklimatu stałego uzupełnienia płynów wody i soli mineralnych.

• ograniczenie intensywności pracy fizycznej poprzez wprowadzenie mechanizacji lub automatyzacji

• odpowiednie ogrzewanie pomieszczeń o chłodnym klimacie

• zapewnienie pracownikowi częstych przerw rekreacyjnych, podczas których mógłby odpoczywać w warunkach względnego komfortu cieplnego

• ograniczenie czasu pracy w szczególnie trudnych warunkach mikroklimatu

• użycie urządzeń klimatyzacyjnych pozwalających na przygotowanie powietrza pod względem temperatury, wilgotności, czystości, zapachu, ilości, prędkości jego ruchu

• stosowanie w zależności od specyfiki występujących zagrożeń odpowiednio dobranych indywidualnych osłon ochron osobistych (twarzy, oczu, obuwia, rękawic, klimatyzowanej odzieży ochronnej)

Wpływ podwyższonego oraz obniżonego ciśnienia na stanowisko pracy

Ciśnienie atmosferyczne jest ciśnieniem gazów wchodzących w skład atmosfery wynikającym z ich ciężaru.

Ciśnienie maleje wraz z wysokością w skutek zmniejszania się wielkości słupa gazu wywołującego nacisk na daną powierzchnię. Jednostką ciśnienia jest Pa - Pascal. Odpowiada on ciśnieniu jakie wywołuje siła 1N na powierzchnię 1m². Dla przykładu ciśnienie atmosferyczne normalne wynosi 1013 hPa czyli 101300[Nm²].

Hiperbaria – oddziaływanie na ustrój ciśnienia podwyższonego

Hipobaria – określa się jako działanie na ustrój niższego ciśnienia

PROMIENIOWANIE

Promieniowaniem nazywamy energię rozprzestrzeniającą się w postaci fal elektromagnetycznych.

W zależności od długości i częstotliwości fali rozróżnia się promieniowanie: jonizujące, nadfioletowe, cieplne (widzialne i podczerwone) i radiofale i mikrofale.

Światło – obszar widzialny promieniowania elektromagnetycznego.

0,1 Hz do 300 000 Hz – fale radiowe oraz mikrofale

1015 do 1020 Hz – promieniowanie X

1015 do 1022 Hz – promieniowanie gamma

Rozporządzenie MPiPS z 17 VI 1998 w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

Norma PN-T-06580-01:2002 Ochrona pracy w polach elektromagnetycznych o częstotliwości od 0 do 300 GHz

Źródła pól elektromagnetycznych o małej częstotliwości:

Radiofale: przemysłowe urządzenia grzejne (piece indukcyjne i dielektryczne),

urządzenia radiotelekomunikacyjne (stacje radiowe i telewizyjne, radiotelefony, telefonia komórkowa), urządzenia fizykoterapeutyczne i diagnostyczne

Mikrofale: radiospektroskopia, radionawigacja, radiolokacja, medycyna, kuchenki mikrofalowe

Skutki tego promieniowania zależą od pasma częstotliwości, natężenia, czasu ekspozycji, a także tkanek poddanych działaniom pola.

Najbardziej wrażliwy na działanie promieniowania jest

• centralny układ nerwowy (drżenie rąk, bóle i zawroty głowy, zaburzenia snu, utrudnienia w koncentracji, osłabienie pamięci)

• układ sercowo-naczyniowy (zwolnienie akcji serca, obniżenie ciśnienia krwi, zmiany w morfologii krwi)

• narząd wzroku (podrażnienie oczu, zmętnienie soczewek ocznych, wrażenia wzrokowe)

• układ pokarmowy (niestrawność, brak apetytu)

• układ hormonalny

Techniczne środki ochrony to:

• ekranowanie źródła promieniowania

• ekranowanie stanowiska roboczego

• ekranowanie samego pracownika

Organizacyjne:

• wprowadzenie automatyzacji procesów

• prowadzenie specjalnych szkoleń uświadamiających zagrożenie

• nieprzekraczanie dopuszczalnego czasu pracy w strefach zagrożenia

Promieniowanie podczerwone (IR, stanowi 50% promieniowanie słonecznego)

W warunkach przemysłowych źródłem IR są gorące ściany pieców, konstrukcje, rurociągi, procesy spustów, walcowania, odlewania, transportu, piece martenowskie i łukowe.

Wpływa na:

• skórę, gdyż pochłania ona ok. 95% padającego promieniowania IR (poparzenia I, II, III stopnia)

• narząd wzroku (powstawanie stanów zapalnych spojówek i zaćmy hutniczej)

• obciążenie termiczne człowieka (zagrożone mechanizmy termoregulacji i układ krążenia)

Norma PN-En-14255-2-2010. Pomiar o ocena osobistej ekspozycji na niespójne promieniowanie optyczne. Promieniowanie optycznie i podczerwone emitowane...

Podstawowe zabezpieczenia przed szkodliwym działaniem IR to:

• ustalenie i przestrzeganie najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) promieniowania

• zmiana technologii

• skracanie czasu ekspozycja

• techniczne środki ochrony zbiorowej (wodne, metalowe, powietrzne w formie kabin, natrysków płaszczyzny itp.) - sprzęt ochrony osobistej na skórę i oczy.

Promieniowanie nadfioletowe UV jest częścią promieniowania słonecznego, a w warunkach przemysłowych ich źródłem mogą być: procesy spawalnicze, lampy rtęciowe i łukowe, polimeryzacja tworzyw sztucznych, przy zabiegach leczniczych w fizykoterapii (lampy bakteriobójcze i kwarcowe)

• oprócz działania bezpośredniego generuje procesy fotochemiczne, podczas których powstają ozon i tlenek azotu. Wdychanie ich jest szkodliwe.

• oddziałuje szkodliwie na skórę i gałkę oczną, może też mieć działanie rakotwórcze.

Promieniowanie nadfioletowe w małych dawkach jest korzystne, gdyż przyczynia się do wytwarzania w skórze witaminy D.

Zabezpieczenia przed szkodliwym działaniem UV:

• techniczne środki pochłaniające UV takie jak: stałe lub przenośne ścianki, parawany pokryte farbą (biel cynkowa lub tytanowa), mocna wentylacja mechaniczna.

• środki ochrony osobistej: tarcze lub przyłbice spawalnicze, rękawice spawalnicze, okulary, fartuchy, kremy z filtrami UV.

• profilaktyczne badania wstępne i okresowe

OŚWIETLENIE

Zasady oświetlenia miejsc pracy określa norma PN-EN-12665:2008: Światło i oświetlenie - podstawowe terminy oraz kryteria określania wymagań dotyczących oświetlenia. Dotyczy ona ustalenia dostatecznego natężenia źródła światła oraz rodzaju i barwy światła w zależności od wielkości pomieszczenia i rodzaju wykonywanej pracy.

Zasady oświetlenia nieujęte w normie to:

• maksymalne wykorzystywanie oświetlenia naturalnego, gdy jest ono niedostateczne zastosowanie odpowiedniego typu źródeł światła sztucznego

• odpowiednie zaprojektowanie rozmieszczenia źródeł światła. W praktyce przemysłowej stosuje sie dwa rodzaje odświetlania światłem naturalnym : górne i boczne

• przystosowanie natężenia światła do rodzaju wykonywanej pracy, czynności

• równomierne oświetlenie całego miejsca pracy

• stosowanie urządzeń rozpraszających światło gdy występuje olśnienie

• dobór urządzeń oświetlających ze względu na bezpieczeństwo pracy

Ze względu na sposób rozmieszczania opraw oświetleniowych we wnętrzu wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje oświetlenia:

• oświetlenie ogólne – równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części

• oświetlenie miejscowe – dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej, z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itp. Załączanie niezależnie od oświetlenia ogólnego

• oświetlenie złożone – oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego
  i oświetlenia miejscowego

Stosowanie oświetlenia miejscowego usytuowanego w pobliżu płaszczyzny roboczej zaleca sie szczególnie, gdy

• na niewielkich powierzchniach wymaga sie wysokich wartości natężenia oświetlenia

• wymaga się określonego kierunku padania światła w celu uwidocznienia rysunku, kształtu, faktury lub prześwietlenia materiału

• w pomieszczeniu znajdują sie pojedyncze stanowiska, na których wymagane są wyższe poziomy natężenia oświetlenia, niż zapewniony przez oświetlenie ogólne

• oświetlenie ogólne nie dociera do niektórych miejsc na skutek rożnego rodzaju przeszkód w rozchodzeniu się światła (powstają cienie)

• praca wykonywana jest przez osoby starsze lub z upośledzonym wzrokiem (np. zbyt niska ostrość wzroku, daltonizm, itp.)

• występuje wyraźnie zjawisko stroboskopowe (pozorny ruch maszyny lub brak ruchu maszyny na skutek światła) dające złudzenie fałszywego ruchu lub pozornego bezruchu urządzeń produkcyjnych na skutek zasilania lamp wyładowczych prądem przemiennym

• wskazane jest wytworzenie w pomieszczeniu, przeznaczonym do wypoczynku, zamierzonego nastroju przez grę światłocieni

Oświetlenie miejscowe na stanowisku pracy należy umieszczać:

1. około 40 cm w lewo (lub w prawo dla osób leworęcznych) od środka zasadniczego pola pracy

2. ok 40 cm przed pracującym na wysokości 35 cm nad płaszczyzną pracy

Niewłaściwy stan oświetlenia może powodować:

• szybsze zmęczenie

• bóle głowy

• łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek

• zmniejszenie ostrości widzenia, wrażliwość na kontrasty i szybkość spostrzegania

• pogorszenie samopoczucia

• zwiększenie wypadkowości, obniżenie wydajności pracy

• utrudnia eksploatacje i konserwacje maszyn i urządzeń

Obowiązki pracodawcy

• zapewnienie oświetlenia naturalnego i niezależnego sztucznego tak
  w pomieszczeniu, jak i na stanowisku pracy

• zapewnienie oświetlenia awaryjnego tam, gdzie jego brak może zagrażać życiu

• zapewnienie oświetlenia stanowiska pracy oświetleniem ogólnym i punktowym

Promieniowanie jonizujące

Promieniowaniem jonizującym określa się wszystkie rodzaje promieniowania, które wywołują jonizację ośrodka materialnego.

Najważniejsze to: promieniowanie alfa, beta, rentgenowskie i gamma.

Istnieją źródła naturalne i sztuczne tego promieniowania.

1. Naturalne: promieniowanie kosmiczne, pierwiastki promieniotwórcze znajdujące się w skorupie ziemskiej, w materiałach budowlanych i w organizmie człowieka (głownie potas).

2. Sztuczne: urządzenia do usług medycznych, energetyka jądrowa, badania naukowe i technika.

W wyniku napromieniowania może nastąpić:

uszkodzenie skóry, szpiku kostnego, naczyń krwionośnych, nabłonka przewodu pokarmowego, zaćma popromienna, zwłóknienia w różnych narządach, zaburzenia syntezy białka, gospodarki elektrolitami, uszkodzenia łańcuchów DNA, zmiany genetyczne u potomstwa, mutacje komórek, wady rozwojowe płodu.

Przykładowe możliwości narażenia zawodowego na promieniowanie jonizujące:

• eksploatacja złóż uranowych

• produkcja i stosowanie izotopów

• w elektrowniach i na okrętach o napędzie atomowym

• badania materiałowe

• w wytwórniach lamp rentgenowskich

Ochrona radiologiczna to całokształt działań i przedsięwzięć zmierzających
do zapobiegania narażeniu ludzi i środowiska na promieniowanie jonizujące,
a w przypadku braku możliwości zapobieganie takiemu narażeniu, działania zmierzające ograniczenia szkodliwego wpływu tego promieniowania na zdrowie przyszłych pokoleń (skutki genetyczne).

Współczesna ochrona radiologiczna jest oparta na 2 systemach:

1. licencjonowania i nadzoru

2. ograniczania dawek

Zgodnie z wymogami systemu licencjonowania nabywanie, posiadanie, użytkowanie
i usuwanie substancji promieniotwórczych dozwolone jest tylko w ściśle określonych celach, w miejscach odpowiednio do tego zabezpieczonych i wyłącznie przez osoby do tego upoważnione.

System ograniczania dawek praktycznie sprowadza się do:

1. ograniczania wykorzystania źródeł promieniowania tylko do przypadków uzasadnionych

2. optymalizacji ochrony przed promieniowaniem

3. przestrzegania przepisów dotyczących tzw. dawek granicznych

A. Uzasadnienie działalności polega na analizie strat i zysków, jakie są związane z

zastosowaniem nowych źródeł promieniowania jonizującego, wykazaniu, że przyniosą one korzyści większe niż wszystkie koszty i straty, łącznie ze zdrowotnymi.

Art. 8 (ustawa z dnia 29 listopada 2000r. – PRAWO ATOMOWE) mówi: kierownik jednostki organizacyjnej (wykorzystującej promieniowanie jonizujące) przed podjęciem działalności związanej z wprowadzeniem nowych rodzajów zastosowań promieniowania jonizującego, sporządza uzasadnienie, które powinno wykazać, że spodziewane w wyniku wykonana tej działalności korzyści naukowe, ekonomiczne
i społeczne i inne będą większe niż możliwe, powodowane przez tę działalność, szkody dla zdrowia człowieka i stanu środowiska.

B. Optymalizacja ochrony przed promieniowaniem polega na takim jej zorganizowaniu, aby otrzymane dawki były tak małe, jak to jest osiągalne w rozsądny sposób. Wymóg optymalizacji ochrony radiologicznej wynika z faktu, iż nie jest możliwe całkowite ich uniknięcie. Z drugiej strony, koszty i uciążliwości związane z kolejnym zmniejszaniem narażania do coraz niższych wartości na ogół gwarantowanie rosną i są nieproporcjonalne do obniżenia dawki efektywnej. Nie można więc uznać za społecznie pożądane unikanie, ogromnym kosztem każdego bardzo małego ryzyka.

Art. 9 (ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – PRAWO ATOMOWE) mówi: Kierownik jednostki organizacyjnej zapewnia wykonywanie działalności zgodnie z zasadą optymalizacji, wymagającą, aby – przy rozsądnym uwzględnieniu czynników ekonomicznych i społecznych – liczba osób narażonych była jak najmniejsza,
a otrzymywana przez te osoby dawka promieniowania była możliwie małe.

C. Dawki graniczne

Art. 14 (ustawa z dnia 29 listopada 2000r. – PRAWO ATOMOWE) mówi: Suma dawek promieniowania jonizującego pracowników oraz ogółu ludności, pochodzących od wszystkich rodzajów wykonywanej działalności łącznie, nie może przekraczać dawek granicznych. Kierownik jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników
w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące zobowiązany jest zapewnić:

a) opiekę medyczną pracownikom oraz niezbędne środki ochrony indywidualnej
i sprzęt dozymetryczny, stosownie do warunków narażenia

b) prowadzenia pomiarów dawek indywidualnych albo pomiarów dozymetrycznych
w środowisku pracy oraz powinien zapewnić rejestrowanie danych w tym zakresie.

Rada Ministrów Rozporządzeniem z dnia 18 stycznia 2005 r. (Dz. U. 2005 nr 20 poz. 168) określiła dawki graniczne promieniowania jonizującego, wskaźniki (pozwalające na wyznaczanie dawek) stosowane przy ocenie narażenia oraz sposób i częstotliwość dokonywania oceny narażenia (Dz. U. 2005, nr 20, poz. 168). Rozporządzenie to wpisuje się w cały zespół innych aktów wykonawczych do ustawy Prawo atomowe. Związane jest zwłaszcza z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 grudnia

2002 r, w sprawie wymagać dotyczących sprzętu dozymetrycznego (Dz. U. nr 239, poz. 2032) oraz Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wymagać dotyczących rejestracji dawek indywidualnych (Dz. U. 2007 nr 131, poz. 913)

Dawka równoważna – dawka pochłonięta w tkance lub narządzie (T), wyznaczona z uwzględnieniem rodzaju i energii (R) promieniowania jonizującego. Jednostką dawki równoważnej jest siwert Sv [J kg^-1]

Dawka skuteczna (efektywna) – suma dawek równoważnych pochłonięta od zewnętrznego i wewnętrznego narażenia, wyznaczona z uwzględnieniem odpowiednich współczynników wagowych narządów lub tkanek, obrazują narażenie całego ciała.

PYŁY

Pyły przemysłowe to zbiór cząstek stałych, które wyrzucane do powietrza atmosferycznego pozostają w nim przez pewien czas

Zanieczyszczenie pyłowe może mieć tez formę:

• Dymu - zawiesiny cząstek stałych i gazów lub cieczy w powietrzu.

• Mgły – zawiesiny małych cząsteczek cieczy w powietrzu.

Pyły mogą mieć działanie:

• zwłókniające (pylicotwórcze) – pyły pochodzenia mineralnego, zawierające głównie krzemionkę lub pył krzemianowy (azbest, mika, talk)

• drażniące – nierozpuszczalne ciała stałe (korund, szkło) lub pyły niektórych metali i ich tlenków, także węgiel

• alergizujące – pochodzenia organicznego np. trawy, pyłki kwiatów, len, bawełna, tytoń lub nieorganiczne – leki tworzywa sztuczne itp.

• toksyczne – pyły związków chemicznych rozpuszczalnych w płynach ustrojowych - kancerogenne – pyły niklu, arsenu, chromu, kobaltu itp.

• radioaktywne – pierwiastki promieniotwórcze

• infekcyjne jeżeli pył zawiera bakterie, pleśnie, grzyby, pasożyty

• kancerogenne - pyły niklu, arsenu, chromu, kobaltu, także twardego buku i dębu

Pył może przenikać do organizmu człowieka różnymi drogami

• przez skórę

• przez przewód pokarmowy

• przez drogi oddechowe górne (nos, nosogardziel, gardło, tchawiczo -oskrzelowe
  i obszar wymiany gazowej)

• powoduje także podrażnienie rogówki i pyliczne zapalenie powiek.

Klasyfikacja biologiczna pyłów według wielkości cząstek:

• ponad 50 mikrometrów - nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych drogach oddechowych, z łatwością są wydalane na zewnątrz

• poniżej 5 mikrometrów - przedostają się do płuc i często w nich występują

• do 0,2 (ultrapyły) stanowią największe zagrożenie, zdolne do przenikania
  i zatrzymywania w płucach

Włókna respirabilne to cząstki o długości powyżej 5 mikrometrów i o średnicy poniżej 3 i o stosunku długości do średnicy 3:1.

Ocenę zagrożenia przeprowadza się w odniesieniu do tzw. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń, czyli NDS-ów określających przez rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 17.06.1998r. Dz.U Nr 79 poz. 513) Zalecenia NDS-ów całkowitych są następujące:

• pył zawierający SiO₂ >50% - 2 mg m³

• pył zawierający SiO₂< 50% - 4 mg m³

• pył azbestowy - 2 mg m³

• pył grafitu - 2 mg m³

• inne nietrujące pyły przemysłowe - 10 mg m³

NDS-y dotyczą całkowitych stężeń pyłów, stężeń frakcji respirabilnej i ilości włókien o długości powyżej 5 mikrometrów

Zwalczanie pyłu przemysłowego

Metody prawno-organizacyjne – akty prawne dotyczące:

1. Dopuszczalnego stężenia zanieczyszczeń

2. Dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń i wysokości kominów

3. Lokalizacji zakładów pracy i pasów ochrony sanitarnej

4. Granicznej wartości NSD dla pyłów przemysłowych na stanowiskach pracy

W Polsce obowiązuje aktualnie Ustawa o ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami z dnia 21 kwietnia 1996 (Dz. U. Nr 14 poz. 87)

Metody techniczne:

• zmiana procesu technologicznego na mniej pylący

• zmiana surowca na mniej pylący

• hermetyzacja procesu przemysłowego

• automatyzacja i robotyzacja procesu technologicznego

• urządzenia odpylające

• wentylacja

• środki ochrony osobistej

CHEMIA

Czynniki chemiczne szkodliwe to substancje:

• toksyczne

• drażniące

• uczulające

• rakotwórcze

• mutagenne

• upośledzające funkcje rozrodcze

Związki chemiczne mogą powodować zagrożenia zakwalifikowane do 3 grup:

1 grupa o działaniu szybkim lub ostrym, w efekcie:

• drażniącym ( amoniak, chlor, tlenki azotu, chlorowodór),

• narkotycznym (dwusiarczek węgla, pochodne benzenu),

• kumulatywnym (ołów, rtęć, mangan, nitrobenzen)

2 grupa o efekcie duszącym, wywoływanym brakiem tlenu w organizmie (np. blokada hemoglobiny przez CO₂)

3 grupa o efekcie kancerogennym (benzydyny, betanaftyloaminy, nitrozodwumetyloaminy)

Trucizny często występują grupowo. Działają one niezależnie, sumująco, synergicznie, antagonicznie (osłabienie działania trucizny, następujące w obecności innego związku. Jest ono wykorzystywane w przeciwdziałaniu skutkom zatrucia)

Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS) substancji toksycznych jest to najwyższe stężenie substancji w powietrzu na stanowisku pracy, ustalone jako wartość średniej ważonej, których działanie na pracownika w ciągu 8- godzinnego dnia pracy i przez cały okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować niekorzystnych zmian
w stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego potomstwa.

Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe (DSCh) danej substancji jest to najwyższe stężenie średnie tej substancji na stanowisku pracy, utrzymujące się nie dłużej niż 30min w ciągu pracy.

Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe (NDSP) to stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym okresie dnia pracy.

Dopuszczalne Stężenie Biologiczne (DSB) określa najwyższe dopuszczalne stężenie substancji szkodliwych w materiale biologicznym (krew, mocz, włosy).

Zapobieganie zagrożeniom toksycznym:

• zmiany w procesie technologicznym

• automatyzacja i hermetyzacja urządzeń i stanowisk pracy,

• wentylacja miejscowa i ogólna

prawno - organizacyjne:

• badania okresowe i respektowanie przez pracodawcę zaleceń lekarskich

• indywidualne środki ochrony (maski gazowe, aparaty tlenowe)

Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów o sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 171, poz. 1666) 68 oznaczeń dotyczących bezpieczeństwa R i 64 rodzajów zagrożenia i bezpiecznych sposobów postępowania S.

Niebezpieczne i szkodliwe związki chemiczne:

• metanol, glikol etylenowy

• acetylen, tlen

• wodorotlenek potasu, wodorotlenek sodu

• rtęć

• metan, butan

• dwutlenek siarki

• propan, etan

• gazolina, CO2

• siarkowodór

• tlenek węgla

WYKŁAD IX

Wypadki przy pracy

Za wypadek przy pracy uważa się:

• nagłe zdarzenie

• wywołane przyczyną zewnętrzną

• które nastąpiło w związku z pracą

Brak któregokolwiek z tych czynników uniemożliwia zakwalifikowanie wydarzenia jako wypadek przy pracy.

Brak skutku wypadku, np. w postaci uszczerbku na zdrowiu czy choroby nie stanowi kryterium nie uznania czy uznania zdarzenia za wypadek przy pracy.

NAGŁOŚĆ ZDARZENIA

Kryterium to przesądza o tym, czy dane zdarzenie kwalifikuje się jako wypadek przy pracy, czy też chorobę zawodową.

W orzecznictwie sądowym (rozpatrującym sprawy ubezpieczeń społecznych) ustalono, że zdarzenie nagłe zachodzi wtedy, gdy nie trwa dłużej niż wynosi czas zmiany roboczej. Granicą tą obejmuje się czas nadgodzin.

PRZYCZYNA ZEWNĘTRZNA kwalifikuje zdarzenie jako wypadek przy pracy, choćby równocześnie działały inne (wewnętrzne).

Mogą to być:

• urazy spowodowane działaniem elementów ruchomych, luźnych, ostrych
  i wystających, maszyn, urządzeń, narzędzi

• działanie zbyt wysokich lub niskich temperatur

• działanie energii elektrycznej

• działanie substancji chemicznych

• wysiłek fizyczny niezbędny do wykonywanej pracy

• urazy spowodowane potknięciami i upadkiem

• czyn innego pracownika, nawet bez złego zamiaru

• czynności samego pracownika

• przeżycia wewnętrzne związane z pracą, stres

ZWIĄZEK Z PRACĄ zachodzi wówczas, gdy istotną przyczyną wypadku jest pełnienie przez pracownika obowiązków wynikających ze stosunku do pracy bądź związanych z nim. W szczególności związek z pracą zachodzi:

• podczas lub w związku z wykonywaniem pracy przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,

• podczas lub w związku z wykonywaniem pracy przez pracownika czynności w interesie zakładu nawet bez polecenia,

• w czasie pozostawienia pracownika do dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Przez wykonywanie czynności podczas pracy należy rozumieć zachowanie się pracownika, jego działanie lub zaniechanie działania w samym procesie pracy w czasie wykonywania zwykłych czynności czyli czynności, które są zgodne z umową o pracę, rodzajem zajmowanego stanowiska, z zakresem czynności, z funkcjami zawodowymi – wchodzą tym samym w zakres obowiązków pracownika.

Określenie podczas wykonywanej czynności wskazuje, że wypadek mógł powstać w czasie wykonywanej czynności, jednak nie w bezpośrednim związku z ich wykonywaniem (np. pobicie w miejscu i czasie pracy).

Zerwanie związku z pracą następuje wówczas, gdy pracownik wykonuje czynności należące do jego sfery prywatnej lub podejmował czynności, które nie wynikają z zatrudnienia lub wręcz utrudnia pracę.

Zgodnie z dotychczasową wykładnią przyjętą w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie może być kwalifikowany jako wypadek przy pracy wypadek:

• przy uprawianiu sportu i braniu udziału w zawodach, choćby odbyło się to w godzinach pracy i za zgodą przełożonych

• na imprezie rozrywkowo – wypoczynkowej, nawet organizowanej przez zakład pracy

• samobójstwo pracownika w zakładzie pracy

• jaki zdarzył się pracownikowi w czasie przebywania w godzinach pracy poza zakładem pracy bez polecenia(np. w celu nabycia artykułów żywnościowych)

• jakiemu uległ pracownik po godzinach pracy, wykonując zawód na swój rachunek (np. lekarz)

• w czasie bójki osobistej

Wypadek jakiemu uległa osoba, nie będąca pracownikiem, nie jest wypadkiem przy pracy w rozumieniu obowiązujących przepisów.

Wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy:

1. w czasie trwania podroży służbowej, chyba, że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych zadań

2. podczas szkolenia w zakresie samoobrony

3. przy wykonywaniu działań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związane lub polityczne

W tych wypadkach nie ma znaczenia fakt, że wypadek nastąpił poza terenem zakładu pracy.

Odszkodowania za wypadek w drodze do pracy lub z niej nie jest regulowane przepisami o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadku przy pracy lecz o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

PODZIAŁ WYPADKÓW PRZY PRACY:

1. ZE WZGLĘDU NA SKUTEK

• bezurazowe - zdarzenia mające cechy wypadku, które mogły, lecz nie spowodowały uszczerbku na zdrowiu (samochód zderzył się z drzewem, ale człowiekowi nic sie nie stało)

• urazowe: lekkie, ciężkie i śmiertelne

ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB POSZKODOWANYCH:

• indywidualne

• zbiorowe

CHOROBY ZAWODOWE

Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, na którą zapadł pracownik w wyniku działania czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub w związku ze sposobem wykonywania pracy.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 VI 2009 zwane Rozporządzeniem o Chorobach Zawodowych reguluje zasady postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznania i stwierdzenia chorób zawodowych, oraz podmiotów właściwych w tych sprawach.

Podejrzenie choroby zawodowej u pracownika zgłasza do państwowego inspektora sanitarnego i do państwowego inspektora pracy:

• Pracodawca

• Lekarz, który podczas badania poweźmie podejrzenie o chorobie zawodowej

• Sam pracownik za pośrednictwem lekarza, sprawującego nad nim opiekę

• Lekarz stomatolog, który podczas badania podejrzewa u pacjenta chorobę zawodową

• Lekarz weterynarii, który u pracownika mającego w pracy kontakt ze zwierzętami stwierdzi objawy choroby zawodowej

CHOROBY ZAWODOWE – PROFILAKTYKA

To ogół działań technicznych, organizacyjnych, ekonomicznych, medycznych, mających na celu zredukowanie prawdopodobieństwa powstania choroby zawodowej.

Polega ona na:

1. eliminowaniu ze środowiska czynników zagrażających zdrowiu

2. ograniczeniu siły oddziaływania czynników szkodliwych dla zdrowia

3. ograniczeniu czasu ekspozycji na działanie czynnika szkodliwego dla zdrowia

4. odsuwaniu od pracy pracowników, u których stwierdzono wczesne objawy choroby zawodowej

Do działań profilaktycznych należy także biologiczny monitoring stanu zdrowia pracownika, realizowany poprzez badania lekarskie WSTĘPNE, OKRESOWE, KONTROLNE.

Obowiązek przeprowadzania badań pracowniczych jest określony przepisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 V 1996 roku oraz ustawy z dnia 27 VI 1997 roku oraz Kodeksu Pracy art.229.

Komu przysługują świadczenia?

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wypłacane są z tzw. ubezpieczenia wypadkowego. Prawo do świadczeń mają osoby objęte tym ubezpieczeniem z racji zatrudnienia na podstawie umów:

1. pracę,

2. cywilnoprawnych (zlecenie, umowa agencyjna), gdzie praca wykonywana jest w siedzibie zleceniodawcy, a także przedsiębiorcy opłacający składkę wypadkową z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, twórcy, artyści, duchowni, bezrobotni odbywający staż lub szkolenie, posłowie, senatorowie.

Świadczenia wypadkowe wypłacane są:

• pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

• członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek wypadku lub choroby zawodowej

Komu NIE przysługują świadczenia?

Świadczenia nie przysługują ubezpieczonemu, jeżeli:

• Wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego na skutek rażącego niedbalstwa.

• Ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Jeśli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że ubezpieczony jest nietrzeźwy, albo pod wpływem środków odurzających bądź substancji psychotropowych kierowany jest na badanie, w wyniku którego ustalona zostaje zawartość alkoholu i innych substancji w organizmie. Ubezpieczony jest zobowiązany poddać się temu badaniu. W razie odmowy lub innych zachowań uniemożliwiających przeprowadzenie badań, ubezpieczony zostaje pozbawiony prawa do świadczeń, chyba że udowodni, że zaistniały przyczyny, które uniemożliwiły stawienie się na badania.

• Osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym oraz duchownym będącym płatnikiem składek na własne ubezpieczenie oraz członkom ich rodzin

ŚWIADCZENIA Z TYTUŁU WYPADKU PRZY PRACY:

• zasiłek chorobowy

• świadczenie rehabilitacyjne

• zasiłek wyrównawczy,

• jednorazowe odszkodowanie

• renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa,

• renta rodzinna,

• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,

• dodatek pielęgnacyjny,

• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

ZASILEK CHOROBOWY

Otrzymuje go ubezpieczony, którego niezdolność do pracy powstała w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu, od pierwszego dnia niezdolności do pracy , w wysokości 100% podstawy wymiaru (także za okres pobytu w szpitalu) przez 182 dni, w przypadku gruźlicy przez 270 dni. Osoba występująca o zasiłek składa w ZUS-ie oświadczenie o przestaniu i niepodjęciu działalności zarobkowej, o nieustaleniu prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, o niepodleganiu obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników. Zasiłek chorobowy nie przysługuje, jeżeli ubezpieczony na podstawie odrębnych przepisów zachowuje prawo do wynagrodzenia, uposażenia, stypendium lub innego świadczenia za czas niezdolności do pracy.

ŚWIADCZENIE REAHABILITACYJNE

Przysługuje ubezpieczonemu, który po okresie pobierania zasiłku chorobowego nadal jest niezdolny do pracy z powodu choroby zawodowej, a dalsza rehabilitacja i leczenie rokują powrót do zdrowia i odzyskanie zdolności do pracy. Wynosi 100% podstawy wymiaru, maksymalny okres pobierania świadczenia to 12 miesięcy.

Świadczenie NIE przysługuje osobie uprawnionej do:

1. emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,

2. zasiłku dla bezrobotnych

3. zasiłku przedemerytalnego

4. świadczenia przedemerytalnego

5. urlopu na poratowanie zdrowia

O potrzebie przyznania świadczenia orzeka lekarz – orzecznik ZUS.

ZASIŁEK WYRÓWNAWCZY

Przysługuje pracownikowi ze zmniejszoną sprawnością do pracy, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu i w związku z tym konieczne stało się poddanie rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy.

Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem z okresu 6 lub 12 miesięcy poprzedzających rehabilitację a wynagrodzeniem miesięcznym osiąganym podczas pracy z obniżonym wynagrodzeniem.

Czas pobierania zasiłku to okres rehabilitacji pracownika, nie dłużej jednak niż 24 miesiące. Potrzebę poddania się rehabilitacji zawodowej orzeka lekarz wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy albo lekarz - orzecznik ZUS.

Zasiłek nie przysługuje uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

JEDNORAZOWE ODSZKODOWANIE

Dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w czym: Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu, nie mające poprawy. Długotrwały uszczerbek to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu i jego związku z wypadkiem w pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.

Dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty jednorazowe odszkodowanie otrzymują członkowie rodziny ubezpieczonego, który zmarł

wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Odszkodowanie to przysługuje również w razie śmierci w skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Od 1 kwietnia 2007 roku jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Członkami rodziny są:

1. Małżonkowie (o ile nie było orzeczonej separacji)

2. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości

3. wnuki

4. rodzeństwo

5. inne dzieci (także w ramach rodziny zastępczej) spełniające warunki uzyskania renty rodzinnej

6. Rodzice

7. osoby przysposabiające, macocha i ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub zmarły przyczyniał się do ich utrzymania, albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem sądu lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.

RENTA Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY

Otrzymuje ją ubezpieczony, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Renta ta nie może być niższa niż: 80% podstawy jej wymiaru – dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy, 60% podstawy jej wymiaru – dla osoby częściowo niezdolnej do pracy.

Renta szkoleniowa Przysługuje ubezpieczonemu, który z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej nie może pracować na dotychczasowym stanowisku i wobec którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego. Renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż 100% podstawy jej wymiaru.

Renta rodzinna Renta rodzinna przysługuje po ubezpieczonym lub renciście uprawnionym do świadczenia, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Krąg osób uprawnionych do renty jest taki sam jak krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej na podstawie ustawy emerytalnej.

DODATKI

Dodatek pielęgnacyjny przysługuje uprawnionemu do renty z tytułu wypadku przy pracy i chorobie zawodowej – osobie, która została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji, a także osobie, która skończyła 75 lat. Dodatek pielęgnacyjny wynosi 181,10 zł. Osobie przebywającej w domu pomocy społecznej, w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno – opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny NIE przysługuje chyba, że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu.

Dodatek dla sieroty zupełnej. Świadczenie to stanowi dodatek do renty rodzinnej. Od 1 marca 2010 roku dodatek dla sieroty zupełnej wynosi 340,39 zł.

Na podstawie przepisów obowiązujących od 1 stycznia 2003 roku:

1. Ustawa z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.) oraz

2. ustawa z dnia 30 października 2002 roku z zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz.U. nr 199, poz. 1674 z późn. zm.)