BÓL TRZEWNY

Narządy wewnętrzne z nielicznymi wyjątkami (miąższ wątroby i płuca) posiadają wolne zakończenia bólowe, będące receptorami czucia bólu.

Przebieg drogi:

1. włókna nerwowe I rzędu przewodzące impulsację z tych receptorów biegną w:

1. nerwach sympatycznych,

2. nerwach parasympatycznych zaopatrujących trzewia,

1. docierają tylnymi korzeniami do rdzenia kręgowego i kończą się w neuronach rogów tylnych,

2. neuron II rzędu...

Cechy bólu trzewnego:

1. niezbyt ścisła lokalizacja,

2. tępy i rozlany charakter,

3. rzutowanie, czyli odbijani]e się bólu na powłoki brzuszne.

Przyczyny bólów trzewnych:

1. uszkodzenie narządów trzewnych (np. na skutek niedokrwienia pętli jelit, wywołanego zatkaniem naczyń krezkowych),

2. zadrażnienie zapalne błony śluzowej jelit,

3. zadrażnienie chemiczne trzewnych receptorów bólowych (po przedostaniu się soków trawiennych i żółci do wolnej jamy otrzewnej np. w wyniku przedziurawionego wrzodu trawiennego),

4. rozległe skurcze lub nadmierne rozdęcie narządów (np. pętli jelitowej).

BÓL ŚCIENNY

Zwany parietalnym. Cechuje się:

1. ostrym, kłującym charakterem,

2. wyrazistością, ścisłą lokalizacją nad obszarami objętymi działaniem bodźców bólowych.

Pochodzi z podrażnienia receptorów bólowych surowiczej błony ściennej jamy opłucnej, otrzewnej lub nasierdzia.

Przenosi się do OUN przez nerwy somatyczne, zaopatrujące ścienna błonę surowiczą i po przedostaniu się do rdzenia kręgowego biegnie dalej układem rdzeniowo - wzgórzowym.

BÓL ODNIESIONY

• Ból pochodzący z narządów trzewnych jest często odczuwany w części ciała odległej od tych narządów.

• Jest umiejscawiany w dermatomach, które embriologicznie pochodzą z tego samego segmentu co i chory narząd wewnętrzny.

• Włókna bólowe somatyczne (ze skóry) i trzewne (z trzewi) przebiegają z rogów tylnych rdzenia wspólną drogą do mózgu.

• Ból jest rozpoznawany jako pochodzący ze skóry gdyż skóra jest reprezentowana topograficznie w korze, a narządy wewnętrzne nie.

• Ból serca (wieńcowy): promieniuje od lewej połowy klatki piersiowej i przyśrodkowej strony ramienia a niekiedy do całej lewej ręki, barku i szyi.

• Ból wątroby (z torebki wątroby, a nie z jej miąższu) i pęcherzyka żółciowego: rzutuje na prawą okolicę podżebrową.

• Ból wyrostka robaczkowego: rzutuje na okolicę pępkową itd.

BÓL PROJEKCYJNY

• Występuję w wyniku bezpośredniego podrażnienia włókien w drodze nerwowej. Drażnienie w odpowiednich punktach drogi bólowej powoduje tę samą percepcję bólową.

• U ludzi z odciętą kończyną może wystąpić wrażenie, że ból pochodzi z usuniętej kończyny (ból fantomowy), który pochodzi z pobudzenia dróg czuciowych z kończyny po stronie amputacji lub w obrębie OUN.

CZUCIE TEMPERATURY

Energia cieplna drażni 3 rodzaje receptorów

1. kolby końcowe (Krausego): typowe receptory zimna (od 27 do 38 st.C)

2. ciałka zmysłowe (Ruffiniego): typowe receptory ciepła (38-43 st. C)

3. receptory bólowe: (poniżej 10-15 i powyżej 45 st. C)

Receptory termiczne wykazują dwustopniową adaptację:

1. bezpośrednio po zadziałaniu bodźca termicznego wykazują wyładowania o częstości spadającej gwałtownie w ciągu kilku minut,

2. następnie impulsacje utrzymują się na względnie jednakowym poziomie przez okres dalszych 30-60 minut, z nieznaczną tylko tendencją do spadku.

• Receptory termiczne nalezą do szybko adaptujących się ale przy zmianach temperatury adaptacja ta nie jest całkowita.

• Zero fizjologiczne – temperatura otoczenia = temperaturze powierzchni skóry.

MECHANIZM STYMULACJI RECEPTORÓW TERMICZNYCH

1. Jest tylko pośrednio związany z działaniem ciepłoty otoczenia,

2. czynnikiem bezpośrednio aktywującym jest zmiana temperatury samych receptorów i zależna od tego zmiana metabolizmu tych receptorów, zgodnie z zasadą ze każdy wzrost o 10 st. C pociąga za sobą 2-krotne zwiększenie aktywności metabolicznej receptorów,

3. pobudzenie receptorów na dużych obszarach ciała sumuje się, co z kolei stwarza podstawę do rozróżnienia niewielkiej gradacji ciepłoty.

DROGA CZUCIA TEMPERATURY

1. po wejściu do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, wypustki neuronu I rzędu tworzą synapsę w rogach tylnych z neuronami II rzędu,

2. wypustki tych neuronów krzyżują się i biegną do wzgórza w drodze rdzeniowo-wzgórzowej bocznej,

3. ...

CZUCIE TRZEWNE

Receptory czucia trzewnego (wisceralnego) znajdują się w narządach trzewnych i wykazują złożoną budowę i stosunkowo dużą swoistość na działanie bodźców adekwatnych:

Wśród receptorów trzewnych wyróżnia się:

1. wolne zakończenia nerwowe w:

1. błonie śluzowej lub surowiczej,

2. tkance łącznej miąższu narządów trzewnych.

Są on wrażliwe na bodźce bólowe, dotykowe i temperatury.

1. ciałka blaszkowate w krezce, wrażliwe na mechaniczne odkształcenie;

2. baroreceptory w zatoce szyjnej i łuku aorty;

3. chemoreceptory;

4. receptory smakowe.

USZKODZENIE DRÓG CZUCIOWYCH

Objawy uszkodzenia dróg czuciowych zależą od odcinka drogi czuciowej, który uległ uszkodzeniu przez proces chorobowy.

Uszkodzenie:

1. w obwodowych nerwach czuciowych, np. zapalenie: zniesienie wszystkich rodzajów czucia w obszarze zaopatrywanym przez dane nerwy;

2. tylnych korzonków – zniesienie wszystkich rodzajów czucia na obszarze unerwienia korzonkowego;

3. sznurów tylnych – upośledzenie czucia dotyku i proporiceptywnego po stronie szkodzenia przy zachowanym czuciu bólu i temperatury;

4. istoty szarej w okolicy kanału środkowego: rozkojarzenie czucia – czucie dotyku i proprioceptywne są zachowane, a czucie bólu i temperatury jest obustronnie zniesione;

5. połowicze uszkodzenie rdzenia - zespół Browna – Sequarda:

1. zablokowanie wszystkich czynności motorycznych po stronie przecięcia,

2. utrata czucia bólu, zimna i ciepła po przeciwnej stronie do przecięcia,

3. utrata czucia kinestatycznego, wibracji i dokładnej lokalizacji dwupunktowej po stronie przecięcia, przy zachowaniu zgrubnym czuciu dotyku;

1. dróg czuciowych w pniu mózgowym i wzgórzu: upośledzenie lub zniesienie czucia na przeciwległej stronie ciała.

Wykład:

Funkcjonalna asymetria półkul mózgu

RELACJE MIĘDZY PÓŁKULAMI

• Lewa półkula (językowa): sekwencyjny, analityczny sposób działania co odpowiada organizacji systemu językowego.

• Prawa półkula: przeważająca w regulacji czynności wzrokowo-przestrzennych o organizacji jednoczesnej i całościowej (holistycznej).

Wyodrębniono 4 zasady relacji między półkulami mózgowymi:

1. specjalizują się w generowaniu regulacji i kontroli odmiennych czynności psychicznych – działają w sposób asymetryczny,

2. mogą funkcjonować niezależnie jedna od drugiej,

3. w regulacji niektórych procesów psychicznych zachodzi równoważność funkcjonalną półkul (np. w odbiorze sensorycznych cech bodźców,

4. współdziałają ze sobą, integrując aktywność psychiczna.

ISTOTA ASYMETRII PÓŁKULOWEJ

1. asymetria półkulowa – nie jest ujmowana w kategoriach globalnych dychotomii (np. asymetria językowa kontra niejęzykowa) ale w kategoriach cząstkowych procesów (np. „czysto” językowe funkcje regulowane przez półkulę lewą i pragmatyczne funkcje językowe regulowane przez półkule prawą);

2. niezależność funkcjonalna półkul – ujawnia się nie tylko w skrajnych warunkach dysocjacji (przecięcie spoidła) ale tez w mózgu funkcjonującym normalnie;

3. równoważność półkulowa – zachodzi na wstępnym (sensorycznym) etapie przetwarzania bodźców;

4. integracja półkulowa – dotyczy ostatniego, końcowego etapu przetwarzania informacji w trakcie planowej celowej aktywności. Sam proces cząstkowego przetwarzania może być regulowany przez każda z półkul odrębnie.

5. asymetria funkcjonalna mózgu może przejawiać się w czynnościach o strukturze analitycznej i sekwencyjnej (np. przetwarzanie informacji językowych) oraz funkcjach o bardziej złożonej organizacji (np. asymetria w regulacji zachowań emocjonalnych);

6. przejawy asymetrii nie mają charakteru absolutnego i niezmiennego; są modyfikowane przez wiele czynników osobowych i środowiskowych (np. wiek, płeć, dwu lub wielojęzyczność);

7. asymetria półkulowa jest tylko jednym z wymiarów różnic strukturalnych określających specjalizacją funkcjonalną mózgu (inne kategorie różnicujące sposób regulacji procesów psychicznych: wymiar przednio-tylny, czy podkorowo-boczny).

CECHY FUNKCJONOWANIA PÓŁKUL

Kategorie informacji, uzyskanych zgodnie z charakterem uszkodzeń mózgu:

1. stronne uszkodzenia każdej z półkul – porównanie konsekwencji behawioralnych (podobieństwa i odmienności) występujących w dysfunkcjach prawej lub lewej półkuli;

2. przecięciem połączeń spoidła wielkiego - rejestracja skutków naturalnych uszkodzeń spoidła (guzy, wrodzony brak spoidła) oraz następstw chirurgicznego przecięcia tej struktury (stosowane jako zabieg leczniczy w ciężkich stanach padaczki).

CECHY DOMINACJI A SPECJALIZACJA FUNKCJONALNA

Zmiany w poglądach na temat roli każdej z półkul w zachowaniu człowieka:

Jedna z półkul dominuje globalnie nad drugą w regulacji procesów psychicznych --> każda z półkul specjalizuje się w zakresie poszczególnych funkcji psychicznych.

Zmiany w terminologii:

Dominacja --> asymetria lub specjalizacja półkulowa.

PORÓWNANIE PÓŁKUL

1. Jedna z półkul najczęściej lewa, zawiera ośrodki mowy zapewniające:

1. zrozumienie mowy,

2. zapamiętywanie mowy,

3. nadawanie mowy.

1. W obu półkulach znajdują się ośrodki związane z :

1. orientacją przestrzenną,

2. zapamiętywaniem,

3. percepcją wrażeń słuchowych i wzrokowych.

1. U większości ludzi:

1. lewa półkula:

• jest bardziej „komunikatywna”,

• wyspecjalizowana w myśleniu słownym,

• głównie odpowiedzialna za myślenie analityczno-werbalne;

1. prawa półkula:

• odpowiedzialna za uzdolnienia artystyczne (malarskie, muzyczne),

• sprawniejsza przy rozwiązywaniu testów w których potrzebna jest geometryczna (przestrzenna) ocena sytuacji,

• głównie odpowiedzialna za myślenie syntetyczne.

1. Dzięki ciałom modzelowatym (spoidłu wielkiemu mózgu) różnice miedzy półkulami są niewykrywalne, a asymetrie można wykryć dopiero po przecięciu połączeń miedzy półkulami (ciała modzelowatego, spoidła wielkiego).

2. Dominacja jednej półkuli w zakresie kontroli aktywności motorycznych powstała w związku z częstym używaniem jednej z rak (rozwija się w drugiej połowie pierwszego roku życia – ok. 90% ludzi to praworęczni).

3. Dominacja jednej półkuli nie dotyczy zwierząt i jest zjawiskiem charakterystycznym dla człowieka.

DYCHOTOMIA

Teza: „funkcje werbalne (lewa półkula) kontrola wzrokowo-przestrzenne (prawa półkula)” – nie opisuje złożonych różnic miedzy półkulami:

1. Dominacja językowa lewej półkuli nie ma charakteru bezwzględnego. Broca rejestrował brak objawowa fatycznych w przypadkach uszkodzeń obszarów mowy w lewej półkuli u pacjentów leworęcznych – tzw. wariantywność przejawów dominacji półkulowej. W późniejszych badaniach wyodrębniono jeszcze dwa warianty (oprócz dominacji lewej półkuli) półkulowej organizacji języka:

1. równoważność funkcjonalna półkul (w afazji dziecięcej obserwuje się taki sam stopień ryzyka pojawienia się zaburzeń językowych, zarówno po uszkodzeniu lewej jak i prawej półkuli;

2. paradoksalna dominacja półkulowa (afazja po uszkodzeniu lewej półkuli u osób leworęcznych lub prawej półkuli u osób praworęcznych).

1. Prawa półkula dominuje w regulacji mowy automatyzowanej i emocjonalnej (nawet w przypadkach afazji globalnej mowa zautomatyzowana i mowa emocjonalna są zachowane; jeżeli te kategorie wypowiedzi zostają zaburzone, to z dużym prawdopodobieństwem wskazują na uszkodzenie obu półkul).

2. Uszkodzenie prawostronne, mimo że nie wywołują objawowa fatycznych, głęboko zakłócają porozumiewanie się werbalne ze względu na zaburzenia pragmatyczne, dezorganizujące sposób skutecznej komunikacji językowej w warunkach naturalnych.

Każda z półkul uzupełnia się wzajemnie w regulacji różnych aspektów tego samego procesu np. mowy.

1. Zjawisko asymetrii wiąże się z odmiennymi stylami (modelami) przetwarzania informacji przez każdą z półkul:

1. Aktywnoś

2. lewej półkuli:

• sekwencyjna,

• temporalna,

• analityczna,

• racjonalna.

1. Aktywność prawej półkuli:

• syntetyczna,

• jednoczesna,

• intuicyjna,

• wyobrażeniowa.

Nie jest to model dychotomii, gdyż te same informacje (np. werbalne) mogą przetwarzać obie półkule, ale w odmienny sposób.

1. Badania dotyczące różnic indywidualnych w behawioralnych przejawach asymetrii:

1. asymetria organizacji języka – uszkodzenia obszarów mowy w lewej półkuli u pacjentów praworęcznych wywołują głębokie formy afazji, u pacjentów obu i leworęcznych – nieznaczne objawy o szybkiej poprawie lub brak zaburzeń, co wskazuje na obupólkulowa organizacje języka;

2. czynniki związane z płcią – mogą wpływać na behawioralne przejawy asymetrii ale sposób tego wpływu jest niejednoznaczny;

3. indywidualne doświadczenia w posługiwaniu się językiem - analizowane w przypadkach bilingwistow, poliglotów i osób niesłyszących.

1. Obserwacje skutków stronnych uszkodzeń wykazały bardzo istotne różnice w przejawach zaburzeń emocjonalnych.

LEWA PÓŁKULA - USZKODZENIA

U około 98% ludzi praworęcznych i u 70% leworęcznych ośrodki mowy są zlokalizowane w lewej półkuli; jej uszkodzenie prowadzi do:

1. niedowładu prawych kończyn

2. afazji

Przy małych uszkodzeniach:

1. apraksja – zaburzenia wykonywania precyzyjnych ruchów,

2. agrafia – niemożność pisania,

3. aleksja – nierozpoznawalnie liter.

Objawów tych nie obserwuje się w przypadkach uszkodzenia półkuli prawej.

PRAWA PÓŁKULA - USZKODZENIA

W przypadkach uszkodzenia prawej półkuli występują charakterystyczne zespoły:

1. zaburzenia orientacji przestrzennej:

• niemożność poprawnego wykonywania zadań, wymagających identyfikacji wzajemnego położenia przedmiotów,

• utrata pamięci topograficznej;

1. niemożność rozpoznawania twarzy ludzkich (prozopagnozja);

2. niemożność identyfikacji stanów emocjonalnych u innych osób.