Szkoła frankfurcka – teoria działania komunikacyjnego

Theodor W. Adornd (1903 - 1969) – studia: filozofia, muzykologia, psychologia, socjologia

Od 1950 prof. Uniwersytetu Frankfurskiego

Max Horkheimer (1895 -1973) socjologia i filozofia; 1949 do 1958 prof. Uniwersytetu Frankfurckiego;

Uważany za współtwórcę „szkoły frankfurckiej”, współtwórca krytycznej teorii kapitalizmu

• Początki „szkoły frankfurckiej”

Instytut Badań Społecznych (od 1924)-program badaczy; dokumentacje ruchu robotniczego

Prace ekonomiczne – uzasadnienie załamywanie się systemu kapitalistycznego

Dyrektorem Max Horkeimer:

Teoria krytyczna problemów nowoczesnej kultury- możliwość przebudowy społeczeństwa – kluczem role rewolucyjnej klasy robotniczej

M. Hoikheimer, T.W. Adorno „Dialektyka Oświecenia” Fragmenty filozoficzne (1947 - Amsterdam)

- krytyka nowoczesnej kultury zdominowanej przez stosunki kapitalistyczne

- przede wszystkim krytyka Oświecenia = postęp myśli – cel: uwolnienie człowieka od strachu i uczynienie go panem.

Dzięki oświeceniu człowiek zdobył wiedzę – jej istotą technika (nie służy pozowaniu) –

- dzięki ekonomii i technice

- przemoc nad naturą

- przewaga nad człowiekiem

* Wiedza służy panowaniu nad naturą i nad ludźmi

Kanonem Oświecenia są mity – a jednocześnie Oświecenie destruowało mity

Ludzie mając władzę nad naturą płacą za to wysoką cenę = wyizolowanie od natury – pogłębia się proces alienacji człowieka

Następuje rozgraniczenie nauki (utylitarna) od poezji, od sztuki(narzędzie poznania)

*Oświecenie preferuje język nauki

- coraz bardziej się specjalizuje – preferuje pojęcia szczegółowe (pojęcia ogólne, jak duchowość znikają)

Specjalizacja języka wymusza specjalizację innego rodzaju – np.: pracy – to powoduję alienację jednostek

Rozum ma pozwalać na osiąganie celów

To powód, że świat przemienił się w przemysł – a człowiek staje się jednym z egzemplarzy, ale jest to człowiek oświecony = zrezygnował z poznania w dowolnym znaczeniu

Kultura masowa = przemysł kulturalny

*Przemysł kulturalny – Oświecenie jako masowe oszustwo:

Oświecony człowiek żyje w ujednoliconej kulturze: film, wideo, czasopismo = zwarty system = jednomyślność

Kultura masowa jest z zasady identyczna

Film i radio są jedynie biznesem = ich ideologia ma usprawnić(?) kicz przez nie produkowany

Film i radio są więc przemysłem = kultura masowa jest więc przemysłem kulturalnym – uczestniczą w niej miliony – dzięki nim i procesom reprodukcji identyczne potrzeby są zaspokajane standardowymi produktami (wytwory przemysłu kulturowego)

*Wg Horkheimera i Adrno – kultura masowa to zamknięte koło manipulacji i zwrotnych potrzeb

Zasadą ekonomiczną selekcja = wszystko musi się opłacać

Przemysł kulturalny ściśle powiązany z innymi gałęziami przemysłu (przemysł filmowy, banki) i z polityką (np. polityka kulturalna);

Konsumenci są podzieleni na segmenty

Wytwory podlegają uniformizacji np.: praca zespołowa w filmie = triumf inwestowanego kapitału= schematyzm

„Całym światem zawiaduje filtr przemysłu kulturowego” – skutki:

- zubożenie wyobraźni i spontaniczności konsumentów kultury

- wszystko oparte na schematach – wszystko jest rutyną

- każde dzieło – wytwór przemysłu kulturalnego staje się towarem przeznaczonym do zbytku

- „nowość” tylko na poziomie hasła i jedynie w ramach świadomości odbiorcy = nowość w zasadzie wykluczona

Przemysł kulturalny czymś totalnym.

- Jego oparciem i towarem jest sztuka i rozrywka

- dysponuje konsumentami za pomocą rozrywki (przedłużenie pracy w piewym kapitaliźmie)

- nie sposób od niej uciec!

Oszustwo: konsumentowi podaje się przekonanie, że przemysł kulturalny jest w stanie zaspokoić wszystkie jego potrzeby, uciec od nudy codzienności, ale oferuje w charakterze raju samą powszedniość;

Kultura staje się tworem = wszystko zlewa się z towarem, ale – przemysł kulturalny określa modele postępowania i myślenia człowieka oświecenia – mówi mu jak żyć.

Teoria działania komunikacyjnego:

Jurgen Habermas – teoretyk socjologii i filozof – najwybitniejszy przedstawiciel z pokolenia tzw. Szkoły frankfurckiej

(Teorie działania komunikacyjnego t.1i2, 1981)

Ciągłym problemem opis społeczeństw nowoczesnych – np.: krytyka rozumu w szkole frankfurckiej (nieracjonalna racjonalność) – fiasko

Habermas proponuje oprzeć się na komunikowaniu – podłożem w analizie rzeczywistości ma być filozofia języka:

- przywilejem człowieka językowa umiejętność przedstawiania (opisywania, wyjaśniania, przekonywanie itd.)

- język ma też funkcję apelatywną i ekspresywną; istotny tutaj ów „świat przeżywany” zbiegający się w sytuacjach mówienia;

Społeczeństwo jest obiektywną siatką relacji wyrażającą się w strukturach i treściach językowych:

- porozumiewanie się – warunek: wspólny mówcy i słuchacza świat przeżywany – staje się on kontekstem i horyzontem porozumienia (zasób kult. oczywistości)

* Działanie komunikacyjne to medium, w którym świat przeżywany się reprodukuje, a uczestnicy akty komunikowania stają się wytworami tradycji do których należą (Hall – łańcuch działań)

Działanie komunikacyjne to kreacje językowej konstytucji świata – na komunikowaniu oparty system wartości, systemy wiedzy, sztuka, krytyka, nauka, filozofia, prawo i moralność;

Cała kultura (wiele kultur) oparta na rozbudowanych systemach komunikowaniu się.

Wg Habermasa społeczeństwa ponowoczesne są nieustannie poddawane kształtowaniu woli i kształtowaniu opinii publicznej (np. referendum w sprawie Unii)

- nie są one centryczne = nie dysponują już centralną instancją refleksji i sterowań

- wirtualny ośrodek porozumienia – MEDIA – spinają rozproszone grupy społeczne, formułują rozproszoną wspólną świadomość (skupienie się wokół wspólnych tematów, np. referendum, igrzyska, przygody Zosi);

- państwo ingeruje nie tylko w cykl gospodarczy, ale także w cykl życiowy swoich obywateli- systemy pieniądza, biurokratyzacji, konflikty społeczne przerzucone do sfery psychicznej;

Diagnoza Habermasa

Zamiast relacji między poznającym podmiotem a światem jako ogółem poznawalnych przedmiotów mamy relację: system – otoczenie – nie ma już myślącego podmiotu – jest system(komunikacja)