Nowotwory łagodne skóry rozwijają się z różnych tkanek (najczęściej z nabłonka) i mogą zawierać barwnik lub być bezbarwne.
Włókniak
Włókniak (fibroma) jest nowotworem tkanki łącznej i pojawia się w różnych okolicach ciała. Włókniaki występują w postaci włókniaków miękkich o charakterze wrodzonym, ale objawiające się w różnym wieku oraz w postaci włókniaków twardych.
Włókniaki miękkie występują głównie jako zmiany mnogie, są barwy skóry lub nieco ciemniejszej. Często obserwuje się je w formie workowato zwisających zmian skórnych (tj. w chorobie Recklinghausena). Występują szczególnie często na skórze szyi i karku. Zwykle nie ustępują samoistnie.
Włókniaki twarde są na ogół pojedyncze i występują w skórze o prawidłowym zabarwieniu lub o zabarwieniu brunatnym. Najczęściej zlokalizowane są na kończynach, zwłaszcza u osób w starszym wieku.
Leczenie włókniaka polega na obserwacji, jeśli włókniak nie powoduje objawów uciskowych lub na chirurgicznym usunięciu zmiany (wycięcie, laserem, krioterapia), szczególnie ze względów kosmetycznych.
Tłuszczak
Tłuszczak (lipoma) jest najczęstszym łagodnym nowotworem tkanki podskórnej, rzadko ulega zezłośliwieniu. Zwykle występuje jako zmiana pojedyncza, rzadziej mnoga (sporadyczne przypadki rodzinne). Zmiany spotyka się głównie na tułowiu, karku, pośladkach, przedramionach i ramionach. Tłuszczak charakteryzuje się powolnym wzrostem oraz brakiem dolegliwości. Typowy tłuszczak jest miękką zmianą guzową o kulistym kształcie przesuwalną względem podłoża. Leczenie oparte jest na chirurgicznym usunięciu zmiany, szczególnie ze względów kosmetycznych.
Cysta naskórkowa (kaszak)
Cysta naskórkowa (cystis epidermoidales) zwana kaszakiem (atheroma) jest torbielą powstałą w obrębie gruczołu łojowego skóry wypełnioną masami rogowymi i łojowymi.
Występuje w obrębie skóry głowy, twarzy i karku, ale również tułowia i moszny. Jest to zmiana w postaci guzka o kulistej i elastycznej powierzchni pokryta skórą prawidłową, zwykle przesuwalna względem podłoża. Uwagę zwraca charakterystyczny zaczopowany otwór na szczycie zmiany, z którego pod wpływem ucisku wydobywa się żółtawa masa kaszowata o nieprzyjemnym zapachu. Kaszak często ulega wtórnemu zakażeniu.
Leczenie kaszaków polega na chirurgicznym wycięciu zmiany, lub usunięciu laserem.
Naczyniak
Naczyniak jest zmianą, która występuje zazwyczaj już od urodzenia. Powstaje w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych, rozrostu naczyń włosowatych, tętniczych, żylnych lub chłonnych. Z pośród naczyniaków wyróżnia się naczyniaki krwionośne (angioma) oraz naczyniaki chłonne (lymphangioma).
Naczyniaki krwionośne dzielą się na naczyniaki płaskie oraz jamiste. Naczyniaki płaskie zlokalizowane są w poziomie skóry, często jednostronnie w okolicy twarzy i karku. Natomiast naczyniaki jamiste występują w formie guzkowej lub podskórnej i najczęściej umiejscawiają się na twarzy, w okolicy owłosionej skóry głowy, na błonach śluzowych jamy ustnej. Mają tendencję do samoistnego ustępowania (w około 70% przypadków).
Leczenie naczyniaków krwionośnych polega na chirurgicznym usunięciu zmiany po uprzednim podwiązaniu naczyń doprowadzających, laseroterapii lub zamrażaniu płynnym azotem.
Naczyniak chłonny jest guzem, który na ogół pokryty jest pęcherzykami. Po nakłuciu z pęcherzyków wydobywa się przezroczysty płyn. Leczenie naczyniaków chłonnych opiera się na chirurgicznym usunięciu lub laseroterapii.
Rak skóry
Rak skóry jest częstym nowotworem u ludzi rasy białej. Najczęściej występuje między 6 a 7 dekadą życia.
Głównym czynnikiem predysponującym do pojawienia się raka są promienie ultrafioletowe, zwłaszcza UVB.
Raki skóry występują w dwóch głównych postaciach jako rak podstawnokomórkowy i rak kolczystokomórkowy
Rak podstawnokomórkowy (carcinoma basocellulare, basalioma) jest najczęstszą postacią nowotworów skóry. Zwykle nie daje przerzutów i charakteryzuje się powolnym wzrostem oraz małą i miejscową złośliwością.
Nowotwór często lokalizuje się w obrębie twarzy (skóra powiek, nosa, czoła i policzków), natomiast rzadko pojawia się na dłoniach, stopach i błonach śluzowych. Zmiana nowotworowa jest twarda, przezroczysta i częściowo zawiera barwnik, posiada perełkowaty brzeg utworzony z przeświecających guzków. Może również pojawić się owrzodzenie zmiany i naciek w obrębie tkanki kostnej.
Rak kolczystokomórkowy (carcinoma spinocellulare) charakteryzuje się większą złośliwością ze skłonnością do naciekania oraz dawania przerzutów głównie do regionalnych węzłów chłonnych oraz przerzutów odległych (do kości, płuc, mózgu).
Powstaje w każdym miejscu na skórze (głowy, szyi, tułowiu, kończynach, narządach płciowych) lub błonach śluzowych, szczególnie na pograniczu błon śluzowych i skóry (np. warga dolna) lub w ogniskach stanu przedrakowego. Zmiany skórne przyjmują postać brodawkującą lub wrzodziejącą z naciekiem podstawy i wywiniętym brzegiem.
Leczenie raka skóry:
Rozpoznanie raka skóry opiera się przede wszystkim na podstawie wyglądu i badaniu histologicznym zmiany.
Leczenie raka skóry polega przede wszystkim na chirurgicznym wycięciu zmiany nowotworowej z marginesem zdrowej tkanki (zwykle 5-10mm). Leczenie miejscowe opiera się na wycięciu i zaszyciu pozostałej skóry, zaś przy większych zmianach ubytek pokrywa się przeszczepem skóry. Stosuje się również metodę elektrochirurgiczną, czyli usunięcie zmiany specjalnym nożem elektrycznym lub metodę kriochirurgiczną (miejscowe niszczenie tkanki przez jej zamrażanie w niskiej temperaturze).
Przerzuty do węzłów chłonnych leczy się przez chirurgiczne ich usunięcie. Ponadto, jeśli badanie patomorfologiczne wykaże naciekanie torebki węzła, to uzupełniająco stosuje się radioterapię.
W przypadku raka podstawnokomórkowego leczenie jest pomyślne i uzyskuje się nawet 100% wyleczeń. Natomiast rokowanie dotyczące raka kolczystokomórokowego zależy od stopnia zaawansowania. Zwykle 5-letnie przeżycie wynosi 90%.
Czerniak złośliwy skóry (melanoma malignum) należy do najbardziej złośliwych nowotworów skóry. Charakteryzuje się różnym przebiegiem i zwykle złym rokowaniem. Powstaje w skórze niezmienionej bądź w znamionach barwnikowych. Może pojawić się również w błonach śluzowych oraz gałce ocznej.
Czerniak złośliwy skóry rozwija się z melanocytów (komórek barwnikowych). Przekształcenie prawidłowej komórki barwnikowej w komórkę nowotworową następuje głównie pod wpływem promieniowania ultrafioletowego (słonecznego), ale również wskutek nie poznanych jeszcze procesów. Przerzuty nowotworowe umiejscawiają się głównie w skórze, węzłach chłonnych, płucach, wątrobie, kościach i ośrodkowym układzie nerwowy.
Czynnikami predysponującymi do rozwoju czerniaka są: jasna skóra, jasne włosy, zielone lub niebieskie oczy, obecność znamion dysplastycznych, podatność na oparzenia słoneczne lub przebyte oparzenia słoneczne w przeszłości oraz rodzinna skłonność do występowania czerniaka czy zmiana w wyglądzie znamion.
Typy czerniaka złośliwego:
Czerniak szerzący się powierzchownie (postać najczęstsza).
Czerniak guzkowy.
Czerniak w plamie soczewicowatej.
Czerniak owrzodziały.
Czerniak umiejscowiony na kończynach.
Czerniak podpaznokciowy
Objawy czerniaka złośliwego:
W początkowym okresie zmiany są płaskie o nieregularnych brzegach. W późniejszym okresie stają się wyniosłe ponad poziom skóry. Charakterystyczny jest również nierównomierny rozkład barwnika, a nawet odbarwienie, swędzenie czy owrzodziała lub krwawiąca powierzchnia w zmianie. Często występują przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych powodujące ich powiększenie lub tworzące konglomeraty.
Rozpoznanie czerniaka skóry opiera się na podstawie charakterystycznych objawów skórnych oraz na badaniu histopatologicznym zmiany
Leczenie czerniaka złośliwego: polega na chirurgicznym usunięciu zmiany wraz z marginesem zdrowej skóry (przynajmniej do 3 mm) najczęściej w znieczuleniu miejscowym i w warunkach ambulatoryjnych. W razie potwierdzenia raka w badaniu histopatologicznym margines ten poszerza się nawet do 3 cm. Zwykle chirurg profilaktycznie usuwa również okoliczne węzły chłonne. W zasadzie lekarz powinien wykonać najpierw biopsję najbliższego węzła wartowniczego (pierwszego węzła chłonnego, do którego spływa chłonka) i przy dodatnim wyniku biopsji usunąć węzły chłonne.
Czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej jest jedyną postacią reagującą na radioterapię. Jako leczenie uzupełniające napromieniowanie stosuje się również przy czerniakach umiejscowionych w obrębie głowy i szyi z przerzutami do węzłów chłonnych. Natomiast w zmianach zaawansowanych stosuje się chemioterapię jednym cytostatykiem (dakarbazyna, cisplatyna, karboplatyna, winkrystyna) lub izolowaną kończynową chemioterapię perfuzyjną, w której podaje się dotętniczo duże dawki cytostatyku.
Po zakończonym leczeniu należy pamiętać o badaniach kontrolnych, które przez pierwsze dwa lata powinno się wykonywać co 3 miesiące, a po pięciu latach co pół roku. Co pól roku należy wykonywać badanie rentgenowskie klatki piersiowej oraz usg jamy brzusznej, a przez 2 lata po zabiegu operacyjnym badanie usg węzłów chłonnych co 3 miesiące.
Ryzyko nawrotu czerniaka skóry wynosi ok. 3-15 %. Natomiast 5-letnie przeżycie dla stopnia I szacuje się na 97%, dla stopnia II - 74%, dla stopnia III - 41% oraz dla stopnia IV poniżej 10%.
Stany przednowotworowe
Stany przednowotworowe to schorzenia skóry, które w wysokim odsetku poprzedzają lub usposabiają do występowania nowotworów skóry.
Do stanów usposabiających zalicza się:
blizny po oparzeniach i toczniu gruźliczym
starcze zwyrodnienie skóry
Do właściwych stanów przednowotworowych zalicza się:
starcze i poarsenowe rogowacenie skóry,
róg skóry
1. Róg skórny to ciemny twór o rogowatej powierzchni, przybierający różne kształty, jest szczególną odmianą starczego rogowacenia. Róg skórny może także występować u dzieci, jednakże w ich przypadku nie stanowi on stanu przedrakowego.
2. Rogowacenie białe (leukoplakia) błon śluzowych. Schorzenie polegające na pojawianiu się w obrębie śluzówki jamy ustnej, błon śluzowych, czy narządów płciowych białych plam o gładkiej lub lekkobrodawkowej powierzchni. Ich ciągłe drażnienie w jamie ustnej jest czynnikiem prowokującym. Białe smugi, czy plamy zgrubiałego nabłonka wykazują lekką opalizację. Są lekko bruzdowane na powierzchni, a u podstawy są lekko stwardniałe. Najczęściej są one umiejscowione:
- w jamie ustnej, na policzkach przy kącikach ust, a także przy linii zgryzu
- na języku i ustach - czerwień wargowa
na błonach śluzowych dróg rodnych u kobiet, u mężczyzn na wewnętrznej części napletka i na rowku zażołędnym.
Leukoplakia może dać początek nowotworom.
3. Rogowacenie starcze (posłoneczne) występuję najczęściej. Są to złuszczające się, zrogowaciałe zmiany, zlokalizowane przede wszystkim w miejscach narażonych na promieniowanie UV. Pojawiają się u osób dorosłych.
Uszkodzenie skóry wywołane przez promieniowanie rentgenowskie.
Skóra pergaminowa i barwnikowa.
Znamiona barwnikowe
Znamiona barwnikowe są zmianami skórnymi zawierającymi pigment i jest to powód stosunkowo częstego niepokoju pacjentów. U ludzi z białą skórą z reguły znajduje się kilka - kilkanaście znamion barwnikowych i nie jest to patologia. Znamiona barwnikowe jednak powinny być oglądane co pewien czas przez lekarza, ponieważ mogą one ulegać przemianie nowotworowej. U dzieci przemiana w nowotwór złośliwy jest niezwykle rzadka. Znamiona o jednolitym zabarwieniu wyraźnej granicy, regularnym kształcie, rzadko podlegają przemianie nowotworowej.
Znamiona ocenione przez lekarza jako podejrzane powinny zostać wyciete chirurgicznie z badaniem histopatologicznym.
Łagodne znamiona barwnikowe:
Znamię brzeżne
Jest płaskie, gładkie, nieduże 1-2 mm średnicy. Często na dłoniach i stopach. Może z nich rozwijać się czerniak.
Znamię złożone
Brunatne lub czarne znamię do 1cm średnicy, dobrze odgraniczone od otoczenia, lekko wypukłe często owłosione. Bardzo rzadko zezłośliwia się.
Znamię barwnikowe śródskórne
Jasne znamiona do 1 cm średnicy, dobrze odgraniczone od otoczenia. Czesto owłosione. Jest bezpieczne.
Znamiona barwnikowe:
Znamię barwnikowe olbrzymie
Jest brązowe lub czarne, owłosione, ma nieregularną guzkowatą powierzchnię, zajmuje dużą powierzchnie skóry. Dość często ulega przemianie nowotworowej.
Znamię błękitne
Gładkie, nieowłosione znamie, z reguły małej średnicy. Jest bezpieczne.
Znamię Spitza
Czerniak młodzieńczy. Okrągłe, gładkie znamię o średnicy 1-2 cm, barwy od różowej do czarnej, bezpieczne.
Leczenie:
Wskazaniem do usunięcia chirurgicznego są :
- znamię brzeżne
- znamię olbrzymie
- oraz wszystkie znamiona , które według lekarza wzbudzają niepokój.
Wskazaniem do wycięcia chirurgicznego są również:
- zmiana barwy kształtu
- zmiana konsystencji,
- zmiana wielkości,
- bolesność,
- pojawienie się guzków satelitarnych,
- stan zapalny,
- powiększenie regionalnych węzłów chłonnych.
1. Podaj i opisz 3 przykłady łagodnych stanów nowotworowych skóry.
2.Jakie znasz raki skóry – wymień.
3. Rak podstawnokomórkowy - scharakteryzuj .
4. Rak kolczystokomórkowy – scharakteryzuj.
5. Czerniak – scharakteryzuj.
6. Czy objawia się czerniak? (opisz zmianę skórną).
7. W jaki sposób zapobiegać rakom skóry?
8. Podaj i opisz 3 przykłady stanów przednowotworowych.