Dydaktyka – wykład

Mapa orientacji dydaktycznych.

III orientacje:

I i II związek między kształceniem a rozwojem istnieje, mają wspólny element, że zarówno kształcenie jak i wychowanie są to procesy przebiegające w środowisku, otoczeniu jednostki i powinny inicjować oraz kontrolować procesy jednostki. Istotna rola aktywności ucznia, jego dochodzenia o wiedzy.

III nie istnieje naturalny związek pomiędzy tymi dwoma procesami, wymaga wytworzenia w wyniku wspólnej aktywności i działalności, związek ten jest zadany – nie dany.

1. Nurt behawiorystyczny – orientacja społeczna, nurt zakotwiczony w doktrynie czystej tablicy, metafora maszyny, którą jest umysł człowieka który można zaprogramować, zwolennicy tej orientacji twierdzą iż rozwój jest utożsamiany przez uczenie się bezpośrednie, kontrolowany z zewnątrz przez system wzmocnień pozytywnych i negatywnych, determinizm środowiskowy, ideologia transmisji kulturowej, przekaz wiedzy, wartości, wzorców zachowań utrwalonych w kulturze następuje w przekazie uczeń – nauczyciel, który nasyca umysł dziecka określonymi treściami, kształcenie znajduje się przed rozwojem. Zależność między potrzebami i zainteresowaniami dziecka a uczeniem się, pojawiają się oddziaływania ze strony środowiska a dyscyplina i przymus w wieku szkolnym, przymus jest gruntem na którym może wyrosnąć wiedza i zainteresowania. Uczeń – jego umysł - jest traktowany jako naczynie, które jest zapełniane. Rola nauczyciela – ma prymat nad uczniem, bezpośrednio kieruje procesem uczenia się.

2. Orientacja indywidualistyczna, romantyczno – naturalistyczna – związek między rozwojem a kształceniem istnieje, lecz rozwój nie jest procesem regulowanym z zewnątrz, nurt dydaktycznego myślenia zakorzeniony jest w doktrynie dzikusa, posługują się pewną metaforą – rośliny, preformizm – rozwój niemodyfikalny z zewnątrz, ma pierwszeństwo przed kształceniem, do niego trzeba dopasować kształcenie, natywizm. Szkoła i kształcenie – szkoła tradycyjna nie jest w stanie sprostać wymaganiom, pojawiają się szkoły alternatywne, zwolennicy tej orientacji akcentują niepowtarzalność, indywidualność. Afirmacja wolności, swobody, negacja prospektywnego charakteru celów kształcenia, które są typowe dla szkoły tradycyjnej. Inaczej pojęta rola ucznia i nauczyciela, to uczeń jest w centrum, to jego aktywność poznawcza jest podkreślania, zaś nauczyciel organizuje mu warunki do uczenia się.

3. Orientacja poznawczo-rozwojowa, III dydaktyka – jest zakotwiczona w ewolucjonizmie, o naszym człowieczeństwie rozstrzyga kultura, dorobek materialny i niematerialny, to ono kształtuje umysł człowieka, a także my kształtujemy kulturę. Cechy zmiany rozwojowej – zmiana taka jest trwała, uogólniająca reakcję (w miarę nabywania doświadczeń następuje rozluźnienie związku pomiędzy bodźcem a reakcją, pomiędzy te dwa końce wchodzi ogniwo pośredniczące, rozumowanie, wartościowanie, efektem jest planowanie).

Wszystkie orientacje mają niektóre elementy wspólne, jednak każda z nich jest różna.

Egzemplifikacja procesu kształcenia.

J.F. Herbart – unaukowił dydaktykę, 1776-1841 rok. Niemiecki filozof, psycholog, pedagog. System dydaktyczny Herbarta jest wbudowany w system filozoficzny, jest jego integralną częścią, jest oparty na II filarach – etyce i psychologii. Filozofia metafizyczna, zakłada istnienie duszy, która jest czymś stałym, niezmiennym. Tworem duszy, są masy wyobrażeń, masy apercepcyjne, które są w ciągłym ruchu, to one stanowią źródło całego naszego życia psychicznego – woli, uczuć, pragnień, myślenia. Herbart w swoich myślach dokładnie opisał w jaki sposób ten ruch się odbywa – zgodnie z prawami matematyki i mechaniki, ponadto miały skład się ze splotów wyobrażeń, ich cech. Masy wyobrażeń – pojęcia. Ciągle się rozwijają poprzez ciągłość informacji. Dydaktyka Herbarta – głównym celem wszelkich oddziaływań ze strony środowiska, kształcenia, wychowania, sprowadza się do tego by ukształtować moralny charakter jednostki, uważa iż człowieka można kształtować. Człowieka kształtuje się poprzez karność, kierowanie dziećmi, zatrudnianie dzieci (aby dziecko nie pozostawało bez zajęcia), nauczanie wychowujące – podkreśla, iż nie sposób oddzielić od siebie te dwa procesy, nauczania od wychowania. Charakter człowieka, jego wola, rozwijają się równocześnie z rozumem, zdolnościami myślenia, wraz z powiększaniem się tej masy apercepcyjnej osoby. Wartość nauczania wychowującego polega nie tyle na przekazywaniu uczniowi wiedzy, ile właśnie na wiązaniu wiedzy z rozwojem woli i uczuć jednostki. Uczenie się, polega na dynamizowaniu, wzbogacaniu tych mas wyobrażeń, gromad, ich kompleksów, bez zdynamizowania i wzbogacenia nie jesteśmy w stanie niczego przyswoić. Dość dużą wagę przywiązuje do roli nauczyciela, sytuuje w centrum swoich zainteresowań, na jego barki składa olbrzymią odpowiedzialność procesu uczenia się wychowanka, jako tego który zawiaduje procesem uczenia się wychowanka. Nauczyciel steruje wychowankiem, poprzez stopnie formalne nauczania (są uniwersalne) i nauczania każdego przedmiotu.

NAUCZYCIEL UCZEŃ

Stopnie formalne nauczania: Stopień formalny przyswajania treści:

- jasność Zgłębianie spoczywające

- kojarzenie Zgłębianie postępujące

- system Ogarnianie spoczywające

- metoda Ogarnianie postępujące

Zgłebianie spoczywające – moment pierwszego kontaktu ucznia z treścią,

Jasność – treści powinny stać się dla ucznia jasne, zrozumiałe.

Zgłębianie postępujące – dochodzi do zdynamizowania masy apercepcyjnej, uczeń wędruje pomiędzy posiadanymi informacjami a tymi posiadanymi

Kojarzenie – trzeba zbudować pomost pomiędzy tym co uczeń wie, a czego się dowiaduje

Ogarniane spoczywające – uczeń rekonstruuje sieć połączeń pomiędzy masami apercepcyjnymi, jej elementami, wzbogaconej już.

System – nauczyciel systematyzuje wiedzę.

Ogarnianie postępujące – stosuje wiedzę do wykonania zadania

Metoda – sprowokowanie ucznia do wykonania zadania, zastosowania wiedzy

Przechodzenie od wiedzy do umiejętności.

Jego zdaniem zainteresowania ucznia miały być produktem uczenia się, uczeń nabiera pewnych informacji, który jest gruntem do pojawienia się zainteresowań.

II rodzaje poznania:

= poznanie bezpośrednie – jednostka sama coś odkrywa, dochodzi do nowych wiadomości

- poznanie pośrednie – poznanie za pomocą kogoś lub czegoś.

Nauczanie Herbarta zakłada poznanie pośrednie, nauczyciel jest źródłem wiedzy, to nauczyciel w miejscu centralnym procesu kształcenia. Wizja szkoły Herbartowskiej, tradycyjnej, z systemem klasowo lekcyjnym, sztywnym porządkiem wyznaczonym przez te stopnie formalne, nauczyciel osobą wiodącą, on jest realizatorem i kontrolerem nauczania. Rola sprowadzała się do bycia słuchaczem, roli kogoś kto ma słuchać tego co mówi nauczyciel, przyswajać wiedzę, wykazać się ich opanowaniem. Prospektywny charakter celów kształcenia – uczeń kształtowany w wizji odgórnej przyjętej przez nauczyciela. Widać tu wpływ nurtu behawiorystycznego.

Poglądy Johna Deweya XIX-XX wiek. Filozofia, peagogika, socjologia, logika. Był pragmatykiem. Pragmatyzm jest takim nurtem filozofii, który narodził się w Ameryce, gdzie zwolennicy tego nurtu akcentowali związek działania z poznaniem. Pragmatyk, to człowiek zainteresowany praktycznym wynikiem zainteresowania człowieka. Jedną z głównych i podstawowych cech pragmatyzmu głosi, iż poznanie ludzkie musi opierać się na stwierdzalnych faktach. Poznanie ma sens wtedy, gdy stanowi impuls do działania. Prawdziwe jest to, co zastosowane daje oczekiwany rezultat.

Egzamin pisemny, test pytania zamknięte + otwarte (krótkiej odpowiedzi), zagadnienia wyłącznie z wykładów

Zagadnienia:

1. Dydaktyka jako nauka – jako dyscyplina naukowa (przedmiot dydaktyki ogólnej, główne pojęcia dydaktyczne – jak rozumiemy nauczanie, uczenie się oraz kształcenie)

2. Orientacje dydaktyczne – jakie pytanie doprowadziło do ukształtowanie się zależności między rozwojem a kształceniem, w jaki sposób ideę rozwoju pojmują zwolennicy orientacji romantycznej, naturalistycznej i behawiorystycznej, III dydaktyka – cechy zmiany rozwojowej, rozwój a kształcenie, egzemplifikacje różnych stanowisk mieszczące się w różnych nurtach –

3. Herbart – stopnie formalne rozwoju i nauczania, szkoła Herbarta,

4. John Dewey – etapy rozwiązywania problemu, szkoła Deweya,

5. Wygocki o edukacji – strefa najbliższego rozwoju, aktualnego rozwoju, kształcenie a rozwój,

6. Bruner – metafora uprzywilejowania, o szkole, personalizacja wiedzy, charakterystyka trybu hipotetycznego i objaśniającego w nauczaniu.

7. Nauczanie a uczenie się problemowe – co to jest problem, typologia problemów, problemy i ich rozwiązywanie w szkole.

8. Kierowanie klasą szkolną przez nauczyciela.

9. Wybrane stanowiska dotyczące przymusu w szkole.

Kierowanie klasą szkolną przez nauczyciela.

Spełnia 2 zasadnicze funkcje:

- oznacza czuwanie nauczyciela nad uczniem

- czuwanie nad uczniowskimi zachowaniami w trakcie lekcji w procesie kształcenia

Uwaga nauczyciela jest więc rozdwojona. Czuwanie – podejmowanie decyzji co, kiedy i w jaki sposób będzie uczniowi prezentowane, w jakiej kolejności i jakie zadania, jakie pytania będą kierowane do uczniów. Kierować klasą uczniów oznacza ciągle analizować a także konfrontować te zachowania z planem lekcji, z tokiem nauczania. Nauczyciel obserwuje uczniów, czy ich zachowania są spójne z ich działaniami.

Czym jest klasa szkolna? Grupą społeczną, czy oparty na przymusie zbiór jednostek? Niektórzy uważają, iż klasę szkolną charakteryzują takie procesy i zjawiska jak grupę społeczną. Inni zaś, twierdzą iż jest to przymusowy zbiór jednostek lub klasa jest to zbiór indywidualnie pracujących jednostek (Rowid – alternatywa szkół twórczych). E. Claparede również krytykuje system klasowo lekcyjny, jego zdaniem samo przebywanie uczniów w jednej klasie nie wystarcza by ukształtowały się w nich cechy społeczne. By tak mogło się stać potrzeba swobodnych kontaktów, wspólnoty zainteresowań, współpracy. Dla zwolenników zmiany reformy szkoły samo uznanie że system klasowo lekcyjny jest oparty na przymusie jest już jego zaprzeczeniem. Istnieje pewien stan społecznej integracji ku któremu klasa szkolna początkowo zmierza i coraz bardziej przekształca się w grupę społeczną. Jakim warunkom musi sprostać klasa by można o niej powiedzieć że jest grupą społeczną:

1. Pomiędzy poszczególnymi jednostkami powinny zachodzić bezpośrednie interakcje

2. Zgoda co do motywów i celu – dążymy w jednym kierunku, mamy wspólny cel który determinuje nasze działanie i zachowanie

3. Jednostki rozwijają system norm określających nasze działania

4. Jednostki rozwijają także system ról społecznych

5. Na podstawie sympatii lub niechęci kształtuje się sieć wzajemnej atrakcyjności

Na pierwszy rzut oka widać iż klasa szkolna nie spełnia tych wymagań. System klasowo-lekcyjny narzuca uczniom pewne normy, które są zastane, uczniowie ich sami nie rozwijają. Ponadto ujednolica role społeczne narzucone uczniom, trudno również wyobrazić sobie interakcje pomiędzy uczniami w czasie lekcji. Zdarzają się jednak sytuacje, że klasy zbliżają się do definicji grupy społecznej pod wpływem integracji. Jednakże nie w każdej klasie i grupie. Trzeba analizować zachowania klasy w wybranych warunkach, w takich która ona funkcjonuje.

Klasa/szkoła jako system społeczny

Nauczyciel musi dążyć do pewnej spójności pomiędzy rozwiązaniami dydaktycznymi lekcji a warunkami społecznymi panującymi w klasie.

Funkcjonowanie tak rozumianej klasy opiera się na systemie społecznym. Istotnymi elementami systemu społecznego są wzorce, normy zachowań, pewne interakcje i stosunki pomiędzy jednostki które uczestniczą w jej organizacji. Pewna regularność i podobieństwo zachowania są wyrazem podporządkowania się tym wzorcom i normom które wiążą się z narzuconymi przez organizację normami i rolami. II strony systemu społecznego:

1. Wymiar normatywny – klasa szkolna jest w tej płaszczyźnie instytucją która opiera się na względnie stałych wzorcach zachowań, niezmiennych normach interakcji. To wszystko jest związane z rolami narzuconymi poszczególnym jednostkom. Jednostce funkcjonującej w klasie szkolnej zostaje narzucona rola ucznia wraz konkretnymi oczekiwaniami jakie ma spełniać.

2. Wymiar osobowościowy – odnosi się do tych składników które wiążą się z takimi indywidualnymi cechami jednostek (możliwości, dyspozycje, potrzeby) Każdy uczeń wnosi coś do klasy, swoją osobowość, swoje dążenia i potrzeby.

Wymiar normatywny i osobowościowy się nieustannie ścierają, relacja ta jest dynamiczna i zmienna. W im większym stopniu na zachowania uczniów wpływa to co jest związane z wymiarem normatywnym tym mniej z wymiarem osobowościowym. zaś te zachowania które obserwujemy są wynikiem. Normatywność prowadzi to do unifikacji oczekiwań uczniów, dzięki czemu zachowania i oczekiwania stają się przewidywalne. Wymiar osobowościowy prowadzi zaś do przeciwnego wniosku, zachowania uczniów stają się nieprzewidywalne, dodają coś nowego, uczeń eksponuje siebie jako indywidualną całość. Zachowania uczniów kształtują się w większym stopniu pod wpływem wymiaru normatywnego, nie zaś osobowościowego. Dominacja wymiaru osobowościowego nad normatywnym powoduje iż o tym jak uczniowie zachowują się w klasie szkolnej określa to jakie uczniowie mają potrzeby i dążenia, są mniej przewidywalne.

Nauczyciel do pewnego stopnia może to kontrolować, stopniem zakresu wpływu wymiaru normatywnego i osobowościowego i aby się do tego odwołać należy nawiązać do stylu nauczania. Bennet – styl nauczania to właściwie nie tylko pewne charakterystyczne zachowania nauczyciela w trakcie lekcji a także jego decyzje planowane na tej lekcji, jego preferencje jak będzie kierował klasą szkolną, jak będzie organizował klasę, jakie środki przymusu będzie stosował, jaki system oceniania dobierze, jak będzie uczniów motywował do nauki itp.. Flanders – wąskie ujęcie stylu nauczania, wyłącznie skoncentrowana na relacji nauczyciela z uczniami bez dydaktyki. Koncentruje się tylko i wyłącznie na wypowiedziach uczestników lekcji, to jest jego przedmiotem analiz. Styl nauczania jest więc ogniwem łączącym pomiędzy tym co nauczyciel zastaje w klasie szkolnej, jej warunkami, a tym co nauczyciel chce osiągnąć. Flanders opracował style nauczania danego nauczyciel.

X Kategorii – 7 wypowiedzi nauczyciela, 2 uczniów, 1 kiedy nie ma komunikacji nauczyciela z uczniami.

1. Wypowiedzi nauczyciela akceptujące uczniów i ich postawy.

2. Wypowiedzi ośmielające uczniów, nagradzające.

3. Wypowiedzi okazujące zainteresowanie tym co mówią uczniowie, wykorzystanie pomysłów uczniów i wplecenie ich w tok lekcji.

4. Pytania nauczycielskie – mają charakter dwojaki, mogą być zarówno dyrektywne jak i reaktywne.

5. Wypowiedzi nauczyciela za pomocą których przekazuje wiedzę (fakty, sądy, wykłady, własne poglądy

6. Nauczyciel udziela wskazówek, określa wymagania, co wolno a co nie

7. Krytyka – nauczyciel podkreśla wagę własnego stanowiska, eksponuje niezadowolenie, dezaprobatę

8. Reaktywne wypowiedzi uczniów – są niczym więcej jak tylko reakcją na to co mówi nauczyciel.

9. Wypowiedzi dyrektywne – uczeń sam z siebie, nie wywołany zwraca się w stronę nauczyciela

10. Nie ma komunikacji pomiędzy uczniem a nauczycielem na forum – sytuacja ciszy lub zamieszania (np. uczniowie czytają tekst, praca w grupach)