SOCJOLOGIA – KOLOKWIUM
GRUPY I ORGANIZACJE SPOŁECZNE
GRUPA SPOŁECZNA – wszelka społeczność, mała czy wielka, jaką tylko można spotkać w życiu; wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami; (Szacka)
Są to mimimum 3 osoby połączone ze sobą trwałymi więziami społecznymi (WOS).
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE POWSTAWANIE GRUP SPOŁECZNYCH:
minimum 3 osoby
zagęszczenie interakcji między członkami grupy
czynniki subiektywne:
świadomość wspólnoty!
uznawanie tych samych wartości
podobny stosunek do tych samych symboli
takie same postawy
postrzeganie siebie jako „my”
wewnętrzne ustrukturowanie grupy:
interakcje zachodzą według stałych wzorów
pozycje i role w grupie są ze sobą powiązane
RODZAJE GRUP SPOŁECZNYCH:
pierwotna:
mała
względnie trwała
bezpośredniość w kontaktach
niewyspecjalizowany charakter kontaktów! ważniejsze jest Z KIM nie co się robi
względna zażyłość uczestników!
członkowie połączeni stosunkami OSOBOWYMI (druga osoba jest wartością autonomiczną, a relacje z nią są celem samym w sobie)
ma zasadniczy wpływ na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki
zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychiczne człowieka
bez nich czujemy się osamotnieni i zagrożeni
pośredniczy w komunikowaniu się jednostki z makrostrukturalnym poziomem życia społ.
naturalne środowisko człowieka – do uczestniczenia w takich grupach zaprogramowała nas ewolucja i potrzeba ta to nasze dziedzictwo ewolucyjne
przykłady: rodzina, grupa rówieśnicza, grupa sąsiedzka
wtórna – grupa, która nie spełnia warunków grupy pierwotnej
pojęcie grupy wtórnej rzadko występuje samodzielnie, najczęściej wraz z pojęciem grupy pierwotnej jako jej kontrast
własna – zespół ludzi postrzegających siebie jako „my”
wzajemny stosunek pokoju, porządku, prawa, rządu i gospodarności
stosunek do wszystkich ludzi spoza grupy: wojna, grabież
współzależność stosunków koleżeństwa i pokoju w grupie własnej oraz wrogości i wojny
w stosunku do grup obcych
lojalność wobec grupy
poświęcenie dla grupy
braterstwo
bardziej zróżnicowana i zindywidualizowana niż grupa obca
podział na swoich i obcych zależy od kultury
obca – grupa, z którą jednostka się nie identyfikuje
odniesienia:
dwojaki sens:
grupa, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań, wedle których modeluje własne postępowanie
grupa, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji czy postępowania
ocena własnej sytuacji na tle innych – rozdzielanie kar i nagród
uzasadnianie własnego postępowania: „inni też tak robią” lub „inni tak nie robią”
względne upośledzenie – postrzeganie własnego usytuowania w stosunku do innych osób
o podobnych cechach = zależy od subiektywnej skali ich pozycji
grupy odniesienia pozytywnego i negatywnego
jednostka ma zazwyczaj więcej niż jedną grupę odniesienia
STRUKTURY WEWNĄTRZGRUPOWE:
socjometryczna:
socjometria – zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi zachodzącymi we wszelkich grupach;
badania socjometryczne :
– pytanie członków zbiorowości kogo chciałby mieć do towarzystwa w toku jakiejś czynności, a kogo nie
- tworzy się socjogram – graficzny obraz relacji interpersonalnych
- analiza statystyczna (pozwala określić stopień ekspansywności grupy, spoistości, zwartości itd., dostarcza informacji o pozycji każdej jednostki w grupie i klikach – podziałach na podgrupy)
„Możemy mówić o małej grupie tak długo, jak długo jednostki wchodzące w jej skład mogą znać się na tyle, aby mieć do siebie określony, pozytywny bądź negatywny charakter.”
przywództwa:
pytania o przywództwo, tj. W jaki sposób i w wyniku czego jedno członkowie uzyskują władzę nad innymi, w jaki sposób ta władza jest sprawowana, jakie są skutki stylów jej sprawowania
zależność między cechami osobowościowymi przywódców a byciem przywódcą nie jest istotna – osoby, które są przywódcami w jednej sytuacji, niekoniecznie muszą być nimi w innej
istnieje dwojaki rodzaj ról przywódczych:
- organizowanie działań zmierzających do wykonania zadania
- zapobieganie konfliktom, dbałość o dobre stosunki i miłą atmosferę
style przywództwa:
autorytarny – przywódca wydaje polecenia
konsekwencje:
- pojawienie się agresji przejawianej zarówno wobec przywódcy jak i innych grup
- może prowadzić do atomizującej (rozbijającej) grupę apatii (rezultat osobistego uzależnienia każdego członka od przywódcy)
- zanikanie inicjatywy
- grupa działa tak długo jak jest przywódca, bez niego – zamiera
- zatarciu ulegają różnice między członkami grupy
demokratyczny – przywódca z podwładnymi uzgadnia sposób postępowania
konsekwencje:
- pojawienie się skłonności do harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy
- wytwarzanie się pogodnej atmosfery
- niski poziom agresji
- nieobecność przywódcy nie prowadzi do przerwania działalności grupy
- zaznaczenie wyraźnych różnic między członkami grupy
anarchiczny – przywódca nie podejmuje żadnych wysiłków, by kierować grupą
i organizować jej działania
konsekwencje:
- dezorientacja
- aktywność, choć może być ostatecznie duża, nie przynosi rezultatów
- wśród członków wzrasta poziom agresji
- mniej wyraźne różnice między członkami
komunikacji – wpływ różnych sposobów komunikowania się na sposób funkcjonowania grupy jako całości
dopełnienie badań nad konsekwencjami stylów przywództwa
przedmiot badań: modele komunikacji o zróżnicowanym stopniu centralizacji, jedna z cech roli przywódczej: nasilenie interakcji przywódcy z pozostałymi członkami grupy
modele komunikacji:
- krąg – np. na terapii, integracjach
- gwiazda
- łańcuch
SPÓJNOŚĆ GRUPY – bez głębokich podziałów, podgrup czy klik; spaja ją silna więź społeczna
WIĘŹ SPOŁECZNA – relacje i zależności, które łączą jednostkę z grupą
Typy podstaw spójności grupy wg Roberta Mertona:
kreowana kulturowo – wynika ze zinternalizowania przez członków grupy wspólnych norm
i wartości
kreowana organizacyjnie – wynika z realizacji jednostkowych i grupowych celów poprzez współzależne działania członków grupy
kreowana strukturalnie – wynika np. z przeciwstawienia grup własnych grupom obcym, z konfliktów z innymi grupami itp.
STOPIEŃ SPÓJNOŚCI GRUPY – stopień w jakim grupa trzyma się razem
Rodzaje motywacji do bycia razem:
wzajemna atrakcyjność członków
korzyści i satysfakcje jakie mogą wynikać z członkostwa w grupie
grupa ekspresyjna – np. grupa młodych ludzi, którzy lubią być razem
grupa instrumentalna – np. grupa młodych ludzi, którzy stowarzyszają się w celu wspólnego prowadzenia działalności zarobkowej
Negatywne skutki przekroczenia bezpiecznego poziomu spójności grupy:
dezyndywidualizacja jednostek
uznanie grupy za wartość najwyższą
utożsamianie się z grupą aż do zatraty indywidualnej tożsamości, a nawet instynktu samozachowawczego
syndrom myślenia grupowego
INTERAKCJE SPOŁECZNE
INTERAKCJA SPOŁECZNA – proces obejmujący nasze działania wobec innych i nasze reakcje na ich działania wobec nas; cel: chęć zmiany drugiej osoby
Rodzaje interakcji społecznych:
interakcja zogniskowana – interakcja między jednostkami zaangażowanymi w tę samą czynność lub bezpośrednią rozmowę; inaczej: zdarzenie interakcyjne;
interakcja niezogniskowana – interakcja między osobami znajdującymi się w tym samym miejscu, ale niezaangażowanymi w interakcję bezpośrednią;
Różne orientacje teoretyczne a interakcje społ.:
interakcja jako gra:
pojmowana jako gra między podejmującymi decyzje racjonalnymi osobnikami w sytuacji, gdy stopień zaspokojenia potrzeb któregokolwiek z nich zależy nie tylko od jego sposobu postępowania, ale też od sposobu postępowania innych
analiza takich interakcji prowadzona za pomocą sformalizowanych modeli matematycznych
wśród nauk społ. ekonomia jako I posługiwała się teorią gier i racjonalnego wyboru; potem nauki polityczne i socjologia – do analizy zachowań aktorów jednostkowych i zbiorowych w syt. pozarynkowych
metodologiczny indywidualizm – koncentracja uwagi na jednostce jako na aktorze podejmującym decyzje
traktowanie jednostki jako istoty racjonalnej; racjonalność podjmowana tu jako zdolnośćdo porządkowania swoich wyborów ze względu na oczekiwane korzyści i koszty podejmowanych działań
dwa typy gier:
- o sumie zerowej – suma dóbr, o które toczy się gra jest określona i każdy z graczy może wygrać jedynie kosztem innych
- o sumie zmiennej – korzyści i nagrody pochodzić mogą z zewnętrznego źródła, a uczestnicy gry mogą wszyscy razem zyskać bądź stracić
szczególny przedmiot zainteresowań: tzw. dylematy społeczne – rozpatrywane w dwóch płaszczyznach norm: aktywnej (jaka strategia prowadzi do najlepszych rezultatów) i opisowej (jak zachowują się indywidualni i zbiorowi aktorzy i jak przebiegają procesy, które prowadzą do określonego wyniku)
DYLEMAT SPOŁECZNY – sytuacja decyzyjna lub konfliktowa, w której stojące naprzeciwko siebie strony, starając się doprowadzić do optymalnego urzeczywistnienia włanych interesów, w rezultacie wychodzą na tym gorzej niż gdyby interesy te ze sobą uzgodniły;
koncpecja bliższa socjologii scjentystycznej
interakcja jako wymiana:
jeden ze sposobów w jaki ludzie tworzą i umacniają organizację społ.
wymiana – istotne źródło porządku społ., który powstaje jako nieplanowany rezultat aktów wymiany między członkami społeczeństwa
WYMIANA – dobrowolne transakcje polegające na przekazywaniu różnego rodzaju dóbr między dwoma lub więcej osobnikami, z czego wszyscy odnoszą korzyść;
wg George’a c. Homansa z interakcją mamy do czynienia, gdy „aktywność (lub sentyment) jednego człowieka zostaje nagrodzona lub ukarana przez innego człowieka”
przeświadczenie, że dobra cenione przez jednego człowieka lub mu niezbędne są w posiadaniu innych ludzi; aby przekonać ich do wynagrodzenia go tym dobrem, należy im coś ofiarować w zamian – jakieś dobro lub usługę
oczekiwana wysokość kary lub nagrody ma decydujące znaczenie przy wchodzeniu jednostek w interakcje
w czasie trwania interakcji istotną rolę odgrywa częstość i ogólna wartość otrzymywanych kar i nagród
do opisu procesów tej koncepcji wykorzystywane są kat. psychologii behawiorystycznej (bodziec, reakcja, wzmocnienie ,warunkowanie), jak i ekonomii (koszt, zysk, popyt, podaż)
koncepcja bliższa socjologii scjentystycznej
interakcja jako komunikacja:
jako komunikacja symboliczna – interakcjonalizm symboliczny:
koncepcja człowieka jako istota, która potrafi tworzyć symbole i posługiwać się nimi
zachowania symboliczne to nie tylko wypowiedzi słowne złożone z symboli językowych, ale też strój i wygląd zewnętrzny, mina, ton głosu, gesty i pozycje ciała – zachowania niewerbalne
problem: znaczenie symboliczne pewnych gestów może się krańcowo różnić w poszczególnych zbiorowościach co jest źródłem nieporozumień
w interpretowaniu tych znaczeń ogromną rolę odgrywa zdolność człowieka do wcielenia się w drugiego osobnika i spoglądania na daną syt. z jego perspektywy
składają się na nią dwa procesy:
- odczytywanie znaczenia zachowań drugiej osoby
- przekazywanie jej informacji jak samemu zamierza się postąpić i jak się chce, by postąpiła ona
jako manipulowanie wrażeniami
Podejście dramaturgiczne Goffmana – zwracamy uwagę na to, jak postępują ludzie, aby przekazać taki a nie inny obraz tego, kim są i co robią
ludzie poza mową werbalną i niewerbalną wywołują wrażenia (świadomie lub nie)
wykorzystywanie metafory teatru:
- występ – działania danego uczestnika interakcji w danej sytuacji, których celem jest wpływanie w jakiś sposób na któregokolwiek z jej uczestników; podział na:
scena – sytuacje i spotkania, w których jednostki odgrywają formalne role;
kulisy – w nich trzyma się rekwizyty i przygotowuje się do interakcji w bardzo oficjalnych sytuacjach; miejsce, w którym jednostki mogą być naprawdę sobą;
- fasada: dekoracja oraz fasada osobista jenostki: powierzchowność jednostki, sposob bycia
celem wszystkich występów: definiowanie sytuacji – manipulacja wrażeniami
STATUS PRZYPISANY – status „przyznany” jednostce na podstawie jej cech biologicznych jak rasa, płeć, wiek;
STATUS OSIĄGNIĘTY – status, który jednostka uzyskuje własnym wysiłkiem (np. status absolwenta, sportowca, pracownika)
STATUS PODSTAWOWY – status mający pierwszeństwo przed innymi i zasadniczo determinujący pozycję społeczną danej jednostki;
Znaczenie komunikacji werbalnej i niewerbalnej w procesie interakcji społecznej:
komunikacja niewerbalna:
pomoc w wyrażaniu ironii i wątpliwości oraz w żartowaniu
pomoc w zweryfikowaniu szczerości nadawcy kierowanej do nas wypowiedzi
uzyskanie pełniejszego sensu komunikatów werbalnych
ułatwienie w komunikacji – „mowa ciała” jest wrodzona, więc nawet jeśli mamy do czynienia z osoba w jakiś sposób niepełnosprawną (głuchą, niemą, niewidomą itp.) to jesteśmy w stanie zrozumieć komunikat wyrażający jej uczucia, emocje
komunikacja niewerbalna jest uwarunkowana płcią kulturową – umacnianie wzoru męskiej dominacji (przykład: facet przygląda się kobiecie – norma, kobieta facetowi – podtekst, prowokacja seksualna)
kontrolowanie wyrazu twarzy i mowy niewerbalnej ma wielkie znaczenie w interakcji – taką umiejętnością muszą się wykazywać szczególnie dyplomaci
komunikacja werbalna:
fundamentalna rola języka w życiu społecznym
potrzeba poznania kontekstu społecznego dla zrozumienia rozmowy
znaczenie „wspólnych sensów” w interakcji społecznej
udawane niezrozumienie jako próba wyrażenia frustracji, ironii, ale też podstawa komedii i żartów
stabilność i sens naszego codziennego życia społecznego zależy od milcząco podzielanych założeń w kwestii tego, co się mówi i dlaczego
ważna wzajemna uwaga rozmówców
wandalizm interakcyjny – przypadek, w którym osoba o niższym statusie łamie ważne dla osoby o wyższym statusie milczące podstawy codziennej interakcji
wiele niespójności, wahań i gramatycznych niepoprawności, niedających się dostrzec na pierwszy rzut oka podczas rozmów, a będących źródłem nieporozumień
przejęzyczenia – pozwalają domyślać się o czym myśli dana osoba, są źródłem żartów, ale też niekomfortowych sytuacji
Rola przestrzeni prywatnej w procesie wzajemnego oddziaływania jednostek:
PRZESTRZEŃ PRYWATNA – w kulturze zachodniej utrzymywanie dystansu przynajmniej 1m podczas interakcji zogniskowanej; na Środkowym Wschodzie odległość ta jest mniejsza
4 rodzaje dystansów:
dystans intymny – do pół metra; zarezerwowany dla niewielu – jedynie dla osób będących w związku dopuszczającym częsty kontakt fizyczny, jak kochankowie czy rodzice i dzieci
dystans prywatny – od pół metra do ok. metra; naturalna przestrzeń spotkań z przyjaciółmi i dobrymi znajomymi; dopuszczalny pewien stopień intymności, ale jest ona ściśle ograniczona
dystans społeczny – od matra do 3m; odległość zachowywana zazwyczaj w sytuacjach formalnych, np. wywiad
dystsans publiczny – od ok. 4m; zachwywany przez osoby występujące przed publicznością
zachowanie prywatnej przestrzeni zapewnia równowagę w interakcji, zagarnięcie jej powoduje zakłopotanie, zachwianie poczucia bezpieczeństwa
osoby, którym zagarnięto ich przestrzeń mogą próbować ją odzyskać poprzez wpatrywanie się w intruza nieprzyjemnym wzrokiem, odepchnięcie go lub stworzenie fizycznej granicy (np. z książek)
tradycyjnie mężczyzna cieszy się większą swobodą w korzystaniu przestrzeni niż kobieta
RODZINA JAKO INSTYTUCJA SPOŁECZNA
RODZINA – mała grupa społeczna, której członkowie połączeni są małżeństwem, więzami pokrewieństwa (niekiedy adopcji!), siecią wzajemnych zależności i stosunków społ., prowadzą wspólne gospodarstwo domowe oraz pełnią w niej odpowiednie role społ.; typ grupy pierwotnej i instytucja kontrolująca proces reprodukcji osobników ludzkich;
Funkcje rodziny:
prokreacyjna
emocjonalno-seksualna
opiekuńcza
wychowawczo-socjalizacyjna
ekonomiczna
stratyfikacyjna
rekreacyjno-towarzyska
integracyjno-kontrolna (kulturowa)
Rozmaitość form rodziny:
ze względu na rodzaj małżeństwa:
monogamiczne – związek jednego mężczyzny z jedną kobietą
poligamiczne – wielożeństwo – 1 mąż + kilka żon
poliandryczne – wielomęstwo – 1 żona + kilku mężów (rzadkie; np. plemię Toda w Himalajach)
ze względu na sposób dziedziczenia:
patrylinearne – wyłącznie w linii męskiej
matrylinearne – wyłącznie w linii żeńskiej
bilateralne – w obu liniach
primogenitura – dziedziczenie całego majątku rodziców przez najstarszego syna
ze względu na miejsce zamieszkania:
matrylokalna – po zawarciu małżeństwa mężczyzna zamieszkuje u rodziny żony i staje się członkiem jej gospodarstwa domowego
patrylokalna – odwrotnie j.w.
neolokalna – nowa para małżeńska organizuje własne gospodarstwo domowe
ze względu na wielkość rodziny:
elementarna (nuklearna) – 2 pokoleniowa – małżeństwo + dzieci
wielka - wielopokoleniowa
ze względu na władzę w rodzinie:
patriarchalna – władza ojca
matriarchalna – władza matki
partnerska – władza obojga
ze względu na dobór małżeński:
endogamia – w obrębie jednej zbiorowości
egzogamia – w obrębie innych zbiorowości
Rodzina w różnych epokach:
w epoce przedprzemysłowej (do rewolucji francuskiej i przemysłowej)
rodzina – elementarna cząstka społ., zbiorowość tworząca jedno gospodarstwo domowe; cząstka reprodukcyjna i produkcyjna
postrzeganie społeczeństwa jako złożonego ze zbiorowości, w które wtopione były jednostki (z rodzin utożsamianych z domostwami)
pozycja „głowy domu” – dawała uprawnienia, które nie zależały od osobistych cech osoby – najczęściej mężczyźni będący ojcami biologicznymi, ale nie zawsze
władza absolutna głowy domu – jedynym ograniczeniem zwyczaj i opinia pobratymców
państwo nie interesowało się wewnętrznym życiem rodziny ani przejawami domowej tyranii
związana z otoczeniem społ. w sposób całkowicie pozbawiający ją prywatności – do każdego domu każdy miał swobodny wstęp, wszyscy dookoła wiedzieli co się w danym domu dzieje, sąsiedzi czuli się zobowiązani wtrącać w sprawy rodziny, jeśli w tej rodzinie działo się coś niedobrego
urozmaicony skład rodziny
wielkość rodzin: różna, zależna od usytuowania społ. i położenia ekonomicznego, etapu rozwoju rodziny, regionu
płn. – zach. Europa: gosp. domowe budowane wokół jednej rodziny elementarnej
w poł. i wsch. Europie gosp. domowe złożone z kilku rodzin elementarnych podlegającej władzy jednej „głowy domu”
jeśli w danym regionie reguła rodzin neolokalnych – każda rodzina początkowo mała,
z czasem rosła, potem się kurczyła i w końcu zanikała (śmierć jednego ze współmałżonków
i odejście dorosłych już dzieci do własnych rodzin)
dobór małżeński zależny od pozycji społ. (w społeczeństwie stanowym każdy stan, niekiedy nawet jego warstwy, były endogamiczne)
partnerów małżeństwa wybierały rodziny zgodnie ze swymi interesami polit. lub/i ekonom.
wśród mieszczaństwa i bogatszego chłopstwa zawarcie małżeństwa = zawiązanie spółki produkcyjnej
pozycje członków rodziny określały silniej kryteria społ. niż biologiczne
duża śmiertelność dzieci – więc wiele rodzij bez potomstwa, któremu można by przekazać majątek i którzy opiekowaliby się rodzicami na starość
system adopcji niesformalizowanych
nadrzędność obowiązków domowych nad zawodowymi
- inaczej wśród biedaków i szlachty – biedaków bieda zmuszała do szukania pracy poza domem, szlachtę odciągały obowiązki państwowe: służba wojskowa i dworska, w Polsce: sejmikowanie
podstawową rolą kobiety do połowy XIX w. – rola żony – pracownika rodzinnej jednostki produkcyjnej; rodzenie dzieci oddzielone od opieki nad nimi
po narodzinach dzieckiem zajmował się ojciec, który musiał znaleźć dla niego mamkę – matka widziała swoje dziecko jedynie chwilę lub wcale
nie przywiązywano wagi do dzieci i nie troszczono się o nie – by się nie przywiązywać i nie przeżywać potem ich śmierci; były cenione jako siła robocza i zabezpieczenie rodziców na starość
- w wieku 7 lat mogło być uznane za dorosłe – wiek zależał od społ. i ekonom. usytuowania rodziny, także od regionalnych zwyczajów
- dorosłość oznaczała obciążenie obowiązkami
- pozbywanie się dzieci było normą
w epoce przemysłowej
„rodzina tradycyjna” , często uważana za odwieczną i naturalną formę społecznej organizacji reprodukcji ludzkiej
wydłużona średnia długość życia i spadek umieralności dzieci
rodziny przybierały postacie elementarnych – złożonych wyłącznie z rodziców i dzieci
wyrósł dystans między „służbą” a państwem
małżeństwa zawierane w wyniku decyzji partnerów, którzy kierowali się względami romantycznymi
związek dwojga ludzi oparty na wzajemnych uczuciach (a nie tylko na wychowywaniu dzieci)
pojawiła się granica między światem spraw publicznych i pracy zarobkowej a prywatnym światem domu
wśród mieszczaństwa sfera publiczna – domena mężczyzn
- podstawowym kryterium dobrego ojcostwa stało się skuteczne dostarczenie środków finan. na utrzymanie rodziny
mężczyzna w rodzinie to przede wszystkim mąż, ojciec dopiero potem i to związany z dziećmi przez osobę żony
podstawą męskiej tożsamości: relacje z kobietami
rola kobiety:
- wykluczona ze sfery zawodowej
- odpowiadała za prowadzenie gospodarstwa domowego i wychowywanie dzieci
- wyjątek: kobiety ubogich rodzin robotniczych
dzieci:
- zmiana emocjonalnego stosunku do nich – bo już nie umierały tak często
- posiadanie dzieci wiązało się bardziej z kosztami niż z korzyściami
- dzieciństwo jako odrębna faza życia, w której nie ma obowiązku pracy, ale jest obowiązek nauki
- od lat 30-tych XX w. – dzieciństwo wolne od pracy zarobkowej w całym kręgu kultury euroamerykańskiej
formy kontroli rodziny:
- indywidualność rodziny – uwolnienie się od ingerencji otoczenia społ.
- rodzina poddana kontroli państwa
- pomoc rodzinie w takich funkcjach jak opiekowanie się osobami chorymi lub starszymi (szpitale, przytułki) i nauczanie dzieci (szkoła – wprowadzenie obowiązku szkolnego)
- ustawy chroniące dzieci i zawężające granice ojcowskiej i rodzicielskiej władzy
w epoce współczesnej (ponowoczesnej):
zmierzch władzy patriarchalnej
równe obciążenia małżonków co do obowiązków wobec gosp. domowego i wych. dzieci
model rodziny partnerskiej
związek małżeński jako decyzja indywidualna partnerów; związek obojga ludzi, którego głównym celem jest zaspokajanie potrzeb emocjonalnych i seksualnych
coraz więcej rozwodów
coraz większa jawność związków homoseksualnych – nawet dążenie do ich formalizacji
adopcje i sztuczne zapłodnienia
społeczna akceptacja samotnych matek i rodzin niepełnych
liczebny wzrost dzieci urodzonych w związkach pozamałżeńskich
coraz mniejszy autorytet rodziców w oczach dzieci
autonomiczna pozycja dziecka w rodzinie
dobro dziecka nadrzędnym celem rodziny
coraz więcej kosztów związanych z wychowaniem dzieci
nastawienie na karierę – praca ważniejsza od rodziny
wpływ państwa na rodzinę: ustawodawstwo zapewniające poszanowanie praw dziecka i równoprawność małżonków, ustawodawstwo socjalne – zasiłki socjalne zależne od liczby dzieci i związku małżeńskiego, a także od zarobków; system podatkowy – systemy opodatkowania dochodów mogą sprawić, że zawarcie związku będzie wiązać się z korzyścią materialną lub stratą
coraz częściej rodzina to miejsce ostrych napięć, maltretowania fizycznego i udręki psychicznej
- wojny rodziców z dziećmi wynikające z odmiennej hierarchii wartości, odmiennego toku rozumowania i wpłuwu grup rówieśniczych na dzieci
- patologie: alkoholizm, przemoc, narkotyki, zaniedbanie, gwałty
Współczesna rodzina polska:
szeroka aprobata wartości rodzinnych
tolerancja przedślubnych stosunków seksualnych młodzieży
dużo nieformalnych związków
małżeństwo – wysoko ceniona wartość, ale spadek zawierania tych związkow
3 modele małżeństwa: tradycyjny, partnerski i mieszany
coraz mniej dzieci, bo: spadek liczby małżeństw, rodzice bardziej nastawieni na karierę niż na zakładanie rodziny, trudności materialne
rodziny matkocentryczne
dużo kłótni w rodzinie i liczne patologie
polityka prorodzinna
próba zastąpienia potrzeb emocjonalnych korzyściami materialnymi – jestem dobrym rodzicem, bo spełniam zachcianki dziecka (a co z uczuciami, chwilą czasu dla dziecka albo rozmową z dzieckiem? to schodzi na boczny tor)
Alternatywne modele rodziny:
związki kohabitacyjne – życie na kocią łapę
wielorodziny (rodziny-układanki)
rodziny homoseksualne
kółka przyjacielskie
rodziny niepełne
rodzina normadyczna – małżonkowie żyją na odległość
LAT (living apart together – życie razem, ale osobno)
Dinks – ludzie pochłonięci własną karierą
ludzie samotni
samotni rodzice
WARSTWY SPOŁECZEŃSTWA WG PŁCI.
Podejście do płci (różnice płci):
biologiczne:
kobiety mają więcej hormonów żeńskich, mężczyźni – męskich
mężczyźni są z reguły wyżsi i ciężsi, mają silne mięśnie
kobiety są bardziej wytrzymałe – płody męskie (choć jest ich więcej niż żeńskich) umierają przed urodzeniem i w młodym wieku
wśród noworodków więcej kalekich chłopców niż dziewczynek
u chłopców częstsze upośledzenia dziedziczne
kobiety są bardziej tolerancyjne na ból i odporniejsze na choroby
psychologiczne:
mężczyźni są bardziej agresywni i aktywni
mężczyźni przejawiają większe uzdolnienia matematyczne oraz lepszą wyobraźnię przestrzenną
kobiety są bardziej opiekuńcze, interesują się sprawami innych i troszczą się o nich, są bardziej uczuciowe i częściej wyrażają głośno swe myśli
na podstawie badań niemowląt: dziewczynki częściej się uśmiechają
na podstawie podejścia: chłopców traktuje się bardziej szorstko, ale większa tolerancyjność wobec ich niepokoju, dziewczynki traktuje się delikatniej i z większym uczuciem
kulturowe:
podział zadań społecznych:
- płeć – główna podstawa przypisywania zadań społ. – różne prawa społ. w zależności od płci
- pewien określony zestaw zadań konkretnie przypisywany tylko jednej płci
kobiety odpowiedzialne najczęściej za wychowywanie dzieci i troskę o dom, mężczyźni wykonują zadania wymagające wytężonego wysiłku fizycznego oraz nieobecności w domu, np. polują, biorą udział w walkach
- duże zróżnicowanie w przypisywaniu przez poszczególne kultury ról dla obu rodzajów – to co w jednym społ. jest uznawane za odpowiednie zachowanie kobiece, w innym może być uznane za charakterystyczne dla mężczyzn
Stereotypowe role przypisywane płciom:
obraz mężczyzny: mąż i ojciec, pracujący na utrzymanie rodziny
obraz kobiety: żona i matka, zadowolona gospodyni domowa, która troszczy się o męża i dzieci
stereotypy osobowości:
kobieta: czułość, wrażliwość na potrzeby innych, troska, zależność od mężczyzn, uległość, bierność, uczuciowość, skoncentrowanie na domu i dzieciach, nie musiały poznawać zawiłości świata zewnętrznego, ufne opinii swoich mężów
mężczyzna: pewność siebie, agresywność, fachowość, wiedza z różnych dziedzin, która miała im pomóc odnieść sukces w świecie zewnętrznym, role zawodowe ważniejsze niż role rodzinne
Perspektywy teoretyczne:
funkcjonalizm:
założenie, że jeśli wszystkie społeczeństwa lub ich większość preferuje model dominacji mężczyzn, to musi on być, przynajmniej do pewnego stopnia, funkcjonalny i korzystny
przypisywanie różnych zadań określonym płciom – podział pracy – stało się b. skuteczne
skoro istnieje podział na rodzaj męski i żeński to większość może z tego czerpać korzyści
twierdzenie, że najbardziej skuteczny jest układ, w którym kobieta przyjmuje odpowiedzialność za dzieci i dom, a mężczyzna zajmuje się światem zewnętrznym
rodzina potrzebuje wyspecjalizowanych ról: przywódcy uczuciowego, który dba o relacje wewnętrzne i przywódcy zadaniowego (instrumentalnego), który łączy rodzinę ze światem zewnętrznym
kobieta nie musi być przywódcą uczuciowym, a mężczyzna zadaniowym, ale taki podział obowiązków sprawdził się w przeszłości i łatwiej go kontynuować
te dwie istotne sfery życia – dom i świat zewnętrzny – wiążą się z określonym prestiżem: kobiety nie cieszą się takim szacunkiem jak mężczyźni
pogląd uważany za przestarzały
teoria konfliktu:
argumenty funkcjonalistów to tylko sposób usprawiedliwienia władzy grupy dominującej
źródło różnic w przypisywaniu ról płciowych tkwi w nierówności ekonomicznej
w społeczeństwach, w których kobiety i mężczyźni w równym stopniu uczestniczą w pracy dla dobra ogółu, różnica w przypisywaniu ról jest mniejsza
pozycja kobiety w rodzinie bezpośrednio związana z jej wkładem finansowym
seksizm:
SEKSIZM – pogląd, iż jedna płeć (zwykle żeńska) jest gorsza od drugiej
podobny do rasizmu – dotyczy całej kategorii osób, opiera się na cechach fizycznych, ogranicza społeczne i ekonomiczne możliwości pewnej grupy społeczeństwa
wywodzi się z przekonania, że mężczyźni są w sposób naturalny nadrzędni w stosunku do kobiet
główne religie świata podtrzymują ten pogląd
forma osobista seksizmu, ale także instytucjonalna – przekonanie o wewnętrznej wyższości płci męskiej przenika strukturę społeczeństwa, wpływając na społeczne i ekonomiczne możliwości kobiet
seksizm instytucjonalny bardziej szkodliwy od osobistego
seksizm także w języku angielskim – jak rodzaj rzeczownika jest nieznany to stosuje się zaimek rodzaju męskiego
feminizm:
jego celem wyeliminowanie postaw seksistowskich w stosunku do kobiet
podaje w wątpliwość pogląd, że tradycyjny podział ról płciowych jest naturalny i konieczny dla funkcjonowania społeczeństwa
stratyfikacja ze względu na płeć ogranicza możliwości edukacyjne i zawodowe ponad połowy populacji – dyskryminacja i nieprawidłowości w funkcjonowaniu społeczeństwa, które potrzebuje jak najwięcej wykształconych ludzi – mężczyzn i kobiet
walka z napastowaniem seksualnym w jakiejkolwiek formie
naleganie na ustanowienie praw i określenie procedur, które chroniłyby kobiety przed zachowaniami seksualnymi mężczyzn i gwałtami
spotyka się ze sprzeciwem mężczyzn, którzy bronią swej dominacji, niektóre kobiety, które przyjęły tradycyjny pogląd na role płciowe, żyją zgodnie z nim i czerpią z niego satysfakcję oraz grupa ludzi z błędnego przekonania, że feministki nienawidzą mężczyzn i pragną skłócić mężczyzn i kobiety
Kształtowanie ról płciowych w socjalizacji:
rodzina:
role przypisywane płciom kształtowane w procesie socjalizacji
od chłopców oczekuje się aktywności, szorstkości, niezależności
od dziewczynek: delikatności, opiekuńczości, uległości
proces socjalizacji bezpośredni – gdy stosunek do chłopców jest bardziej surowy niż do dziewczynek i pośredni – gdy dzieci uczą się zachowań na podstawie obserwacji rodziców
grupy rówieśnicze:
aktywności grup równieśniczych dziewczynek i chłopców znacznie się różnią
chłopcy preferują gry zespołowe i sport, w którym ważne jest współzawodnictwo i przestrzeganie reguł
dziewczynki spotykają się w mniej licznych grupach i wybierają mniej zorganizowane, bardziej spontaniczne zabawy, które nie wiążą się z surowymi zasadami
różnica między chłopcami i dziewczynkami pod tym względem zmienia się w okresie późnego dzieciństwa i w okresie dojrzewania
szkoły:
podręczniki przedstawiające wizerunki chłopców i dziewczynek w stereotypowych rolach przypisanych płci
chłopcy: aktywni, bawiący się ciężarówkami i żołnierzykami, dziewczynki: pasywne, bawiące się lalkami
mężczyźni i kobiety sportretowani zgodnie z przyjętym stereotypem podziału ról w rodzinie
program nauczania w szkołach średnich odzwierciedleniem tradycyjnego podziału ról:
- chłopcy: warsztaty i nauki ścisłe
- dziewczynki: zajęcia z gospodarstwa domowego i literatury
środki masowego przekazu:
kluczowe role mężczyzn, kobiety jako element dekoracyjny
wpływ reklamy na formowanie się rół płciowych w socjalizacji – mężczyzna ukazywany tak, jakby był wyższy i przez to władczy
kobiety pokazywane w pozycji leżącej na łóżku lub kanapie albo siedzące na podłodze, a więc podporządkowane
KONTROLA SPOŁECZNA
KONTROLA SPOŁECZNA – wszelkie mechanizmy uruchamiające, niekiedy wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społ.
Mechanizmy kontroli społ.:
instytucjonalizacja:
instytucje kontrolują działalność ludzką, narzucając wzory postępowania, które każą zachowywać się w taki a nie inny sposób i określają jako obowiązujący jeden z wielu możliwych kierunków działania
socjalizacja:
aby zachowywać się i działać zgodnie ze zinstytucjonalizowanymi wzorami, należy te wzory znać
tym skuteczniejsza im głębiej zostaną zinternalizowane przekazywane wartości, normy
i wzory zachowań
Rodzaje kontroli społ.:
wewnętrzna – kontrola społ. wprowadzona we wnętrzu człowieka
zewnętrzna – opieruje szerokim repertuarem sankcji (kar i nagród)
nieformalna – wszystkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie zwyczaju; zamierzona lub niezamierzona
formalna – wszystko to co zapisane w regulaminach poszczególnych organizacji i stowarzyszeń, przede wszystkim w państwowych kodeksach prawnych; zawsze zamierzona
prawna
pozaprawna
Formy kontroli:
samopomoc – osoba pokrzywdzona sama karze krzywdziciela
z udziałem osób 3 – zaangażowane osoby 3, ale ta trzecia to pośrednik, który rozsądza sprawę
i rozstrzyga konflikt
Style kontroli społ.:
penalizacyjny – koncentruje uwagę na samym czynie
kompensacyjny – koncentruje uwagę na konsekwencjach
rozjemczy - koncentruje uwagę na relacjach między krzywdzicielem a pokrzywdzonym
terapeutyczny - koncentruje uwagę na osobie sprawcy
KONFORMIZM – dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości;
Przyczyny, dla których ludzie zachowują się konformistycznie:
zachowania innych są informacją jak radzić sobie w najrozmaitszych sytuacjach
obawa kary
akceptacja innych
DEWIACJA – zachowanie niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnie podzielaną wizję ładu;
Źródła zachowań dewiacyjnych:
perspektywa funkcjonalistyczno-strukturalistyczna:
ANOMIA - rozregulowanie systemu społecznego:
wszelkie zakłócenia porządku społ. prowadzą do załamania się jednolitego systemu powszechnie uznawanych norm – dezorganizacji społeczeństwa
zadania zgodne z dotychczasowymi wzorami nie pasują do nowych warunków
odpowiadające nowym warunkom wzory zachowań nie są wykształcone
granice dobra i zła ulegają zamazaniu
normy nie są jasne, więc ludziom trudno ich przestrzegać – mają poczucie zagubienia i wykorzenienia
sprzyja zachowaniom niekonformistycznym, a nawet przestępczym
chaosowi normatywnemu sprzyja też sytuacja pogranicza kultur
brak spójności między uznawanymi w społeczeństwie wartościami określającymi cele dążeń a wzorami aprobowanych zachowań zapewniających realizację tych celów
transmisja kultury dewiacyjnej:
istnienie subkultur dewiacyjnych
negatywna socjalizacja nowego pokolenia
niesprawność mechanizmów kontroli społ.:
ludzie kierują się interesem egoistycznym i nie mają powodów, by przestrzegać norm, które ich ograniczają i blokują dążenia do zaspokojenia własnych potrzeb
ludzie postępują zgodnie z obowiązującymi normami dlatego, że działa kontrola społ. wewnętrzna wytworzona w toku socjalizacji, jak i zewnętrzna, operująca rozbudowanymi systemami sankcji
ludzie kalkulują co im się bardziej opłaca i od wyniku tej kalkulacji zależy jak się zachowają
prowadzi to do tego, że każde osłabienie kontroli społ. skutkuje wzrostem zachowań dewiacyjnych
perspektywa interakcyjna:
zmienność kryteriów tego co poprawne a co nie
nieznajomość prawa
wpływ grupy
wzmacnianie społeczne dewiacji
Rola dewiacji w zbiorowościach:
negatywna:
kosztowne – psychicznie i materialnie
naruszają porządek społ.
osłabiają skłonności konformistyczne
DYSFUNKCJE – dewiacje utrudniające funkcjonowanie zbiorowości i mające szkodliwe następstwa dla systemu społ.
pozytywna:
wyjaśnienie sensu norm
pomoc w określeniu tożsamości grupy i wyznaczeniu jej granic
wpływ na spójność grupy – mobilizacja do jedności w celu zwalczania dewiacyjnych zachowań
wentyl bezpieczeństwa dla niezadowolenia społ.
źródło zmiany społecznej – to co dziś jej zachowaniem dewiacyjnym, jutro może być poprawne i usankcjonowane społecznie