Socjologia potoczna i socjologia naukowa.
Socjologia potoczna – jest to wiedza uogólniona w sposób emocjonalny, codziennymi doświadczeniami.
Każdy człowiek ma taka swoją własną wiedzę potoczną, na temat zjawisk społecznych, każdy z nas ma socjologiczną wiedzę potoczną. Niestety ta wiedza nie wystarcza do tłumaczenia wielu zjawisk i faktów społecznych do działań i załatwiania wielu spraw życiowych. Stąd też powinna być uzupełniona wiedzą naukową.
Socjologia potoczna - jest oparta na zdrowym rozsądku, na uogólnianiu codziennych doświadczeń w sposób często emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany.
Socjologia naukowa dąży do ścisłego i obiektywnego grupowania zjawisk uznawania tego, co jest. Socjologia naukowa przyjmuje postawę niezależną od aktualnych prądów i zainteresowań społeczno-politycznych.
Socjologia naukowa -opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i twierdzeń.
Podstawy życia społecznego.
Życiem społecznym określa się ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Jednostki i różne zbiorowości ludzkie tworzące odpowiednie całości społeczne na ograniczonej przestrzeni muszą wzajemnie przystosowywać swoje zachowanie oraz współdziałać ze sobą. Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określanych mianem życia społecznego wyznacza zespół różnorodnych czynników, które dzieli się na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturalne.
Warunki przyrodnicze wywierają istotny wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa. Można wyróżnić 3 rodzaje tych czynników:
- biologiczne – nie można ich pominąć, jednak wpływ czynników biologicznych na życie społeczne jest wieloaspektowy i znaczny.
- geograficzne – do tych czynników należą m.in. klimat, ukształtowanie terenu, rodzaj gleby i roślinności, rzeki itp. Niektóre z czynników geograficznych dawniej wywierały większy wpływ na życie społeczne niż obecnie np. rzeki.
- demograficzne – do tych czynników można zaliczyć gęstość zaludnienia, płeć, wiek, przyrost naturalny itd. Wpływ tych czynników na życie społeczne jest zarówno bezpośredni jak i pośredni.
Warunki ekonomiczne stanowią bardzo ważną podstawę egzystencji ludzkiej i życia zbiorowego. Na te czynniki składają się m.in. sposób użytkowania zasobów środowiska geograficznego, narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy a także organizacja pracy. Znajomość zagadnień ekonomicznych jest niezbędna do zrozumienia typowych zjawisk i procesów społecznych jak i procesów zachodzących w społeczeństwie czyli procesów demograficznych, kulturowych, oświatowych, politycznych, technicznych itp.
Kultura stanowi trzecią z kolei podstawę życia społecznego i wiąże się z czynnikami ekonomicznymi. Współcześnie „kultura” należy do najbardziej wieloznacznych i trudnych do zdefiniowania pojęć. Przez kulturę najczęściej rozumie się wszystko to co nie jest przyrodą. Jednak oprócz tego szerokiego pojęcia można ją określić węziej jako termin obejmujący jedynie wytwory działalności ludzkiej zwane „wyższymi” do których można zaliczyć sztukę, literaturę, idee polityczne i społeczne czy religię. Każda kultura charakteryzuje się typowymi elementami zwanymi cechami kultury. Natomiast każdy element kultury wraz z powiązanymi z nim innymi przedmiotami nazywa się kompleksem kulturowym.
Osobowość w ujęciu socjologicznym.
Osobowość w ujęciu socjologicznym to ogół realizowanych społecznych wzorów zachowania się i działania oraz ról jakie człowiek pełni wobec innych ludzi, którzy są członkami społeczeństwa.
Jest 7 teorii osobowości:
1 - teoria cech - osobowość to zespół cech istotnych względnie trwałych i stałych, które ukształtowały się w konkretnych warunkach życia społecznego. Nasza osobowość to zespół cech istotnych dla życia człowieka takich jak potrzeby, zainteresowania, temperament, charakter itp.;
2 - teoria ról społecznych - osobowość to możliwości i umiejętności pełnienia ról społ.;
3 - teoria natywistyczna - osobowość w pełni dziedziczona;
4 - teoria postaw - osobowość to postawy człowieka jakie prezentuje w życiu społecznym;
5 - teoria konstytucjonalna - o osobowości świadczy budowa anatomiczna organizmu (pyknik, astenik, atletyk);
6 - teoria dwuczynnikowa - osobowość zależy od dziedziczności i środowiska;
7 - teoria czteroczynnikowa - na osobowość składają się: dziedziczność, środowisko, celowe wychowanie i działanie własne.
Jednym z podstawowych elementów osobowości są elementy dziedziczone takie jak budowa organizmu, wzrost, właściwości fizjologiczne.
Ossowski - elementy te odgrywają role jedynie koniecznych, ale nie wystarczających warunków kształtowania osobowości.
Znaniecki - elementy biogenne wręcz nie interesują socjologów. Wg niego ludzie podobnie zbudowani mogą mieć zupełnie różne osobowości, zależne od miejsca w których się urodzili i wychowali, a także od osób wychowujących ich.
Kolejnymi elementami osobowości są elementy psychogenne, czyli inteligencja, pamięć, temperament, uczucia itp.
Socjalizacja i jej rodzaje.
Socjalizacja pierwotna - dokonuje się zazwyczaj w rodzinie. Jednostka wtedy uczy się:
- panować nad czynnościami fizjologicznymi oraz emocjami i zaspokajać je w ogólnie akceptowany sposób,
- komunikować się z innymi,
-posługiwać się przedmiotami codziennego użytku,
-przyswajać normy i wartości obowiązujące w danym społeczeństwie
Socjalizacja wtórna - stopniowe nabywanie wiedzy związane z wykonywanymi przez jednostkę rolami społecznymi. Jednostka wtedy uczy się:
- zachowywać w określony sposób w określonych sytuacjach,
- postępować zgodnie z przyjętą przez siebie rolą społeczną,
- odszyfrowywać ukryte znaczenia
Kontrola społeczna.
Pojęcie kontroli społecznej wprowadził w 1890 roku E. A. Ross, który definiował ją jako zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką w odróżnieniu od niezamierzonego „społecznego wpływu” na jednostkę. Udział świadomego zamiaru w funkcjonowaniu kontroli społecznej był później parokrotnie kwestionowany. Nikt natomiast nie kwestionował przymusu, jaki zbiorowość społeczna wywiera na jednostkę, która jest elementem
tej zbiorowości. Do przymusu odwoływały się klasyczne opracowania kontroli społecznej powstałe na przełomie stuleci. E. Durkheim pisał o wyobrażeniach zbiorowych społeczności odciskających się w postępowaniu jednostki, a W.G. Sumner o zwyczajach, które kierują bezwiednie postępowaniem jednostki zmuszając ją do respektowania oczekiwań społeczeństwa. Obaj autorzy zwrócili specjalną uwagę właśnie na te wytwory społecznego życia ludzi, które umożliwiają kontrolę. Współcześnie przyjęło się je określać zbiorowym pojęciem normy, który skłania jednostkę do zachowań zgodnych z nakazem lub zakazem ujętym we wzorze.
W toku rozwoju społeczeństwa wykształciły się metody wymuszania konformizmu na jednostce, czyli zgodności działania z narzuconym wzorem społecznym. K. Mannheim wyróżnił bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania na zachowanie jednostki. Te pierwsze oparte są zawsze na wpływie osobistymi funkcjonują w najbliższym otoczeniu jednostki. Wpływ taki odwoływanie się do emocji, agitacji, sugestii, strachu. Natomiast oddziaływania pośrednie są dokonywane przez niespersonalizowane ośrodki. Społeczeństwo dysponuje zestawem sankcji stosowanych w wypadku osób odstających od norm, ale również do tych, którzy zbyt gorliwie wyznają zasady. Repertuar kar i nagród stosowanych w systemach społecznych jest bardzo rozległy. To od nas zależy jaki uznamy za stosowny do użycia wdanej sytuacji.
Interakcja społeczna.
Interakcja społeczna - wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek społecznych, najczęściej przy użyciu języka i innych kodów kulturowych.
Ze względu na sytuację, sposób interpretacji, partnera interakcji i cel interakcji wyróżnić można:
Interakcja zogniskowana - jeden z typów interakcji społecznej występujący wówczas, gdy osoby wchodzące w interakcję zakładają, że dzięki niej będą mogły zrealizować własne cele. Pojęcie to wprowadzone zostało przez Ervinga Goffmana.
Interakcje tego typu zorientowane są na danym typie problemów i występują najczęściej wówczas, gdy obie strony interakcji występują w jasno określonych rolach społecznych. Tego typu interakcje najczęściej zachodzą między osobami znającymi się wcześniej lub oczekującymi dłuższej znajomości w wyniku realizacji wspólnych celów. Przykładami interakcji zogniskowanej mogą być: interakcja lekarza z pacjentem, gdzie interakcja odbywa się tylko wokół jednego zagadnienia, czyli choroby z jaką przybył pacjent w celu wyleczenia jej lub interakcja adwokata z jego klientem.
Interakcja niezogniskowana - rodzaj komunikacji interpersonalnej, która istnieje tylko dzięki temu, że uczestnicy znajdują się obok siebie. Innymi słowy: dwie obce osoby lustrują swój ubiór, postawę, sposób bycia i jednocześnie modyfikują własne zachowanie, ponieważ są pod obserwacją. Pojęcie to wprowadzone zostało przez Ervinga Goffmana.
Interakcja symboliczna to proces wymiany znaczeń między jednostkami, któremu towarzyszy obustronna analiza znaczeń symboli. Dokonuje się ona w trakcie każdego aktu komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Proces ten polega na wzajemnym rozszyfrowywaniu i jednoczesnej interpretacji znaczenia symboli wykorzystywanych przez drugą stronę w trakcie komunikowania się. Symbole te mogą być zawarte w języku, intonacji, gestach a nawet ruchach i pozycji całego ciała człowieka.
Interakcja transakcyjna - to proces wymiany nagród i kar pomiędzy jednostkami biorącymi udział w procesie komunikacji (wymiana "coś za coś"). Przykładem owej interakcji może być otrzymanie dyplomu za dobrą naukę.
Stosunki społeczne.
Stosunek społeczny – normatywnie określona relacja i oczekiwany schemat interakcji pomiędzy co najmniej dwiema osobami, wynikająca z posiadanych przez nich ról i pozycji społecznych, podlegająca kontroli społecznej.
Układ ten składa się również z łącznika pomiędzy tymi osobami, który jest przedmiotem materialnym lub symbolicznym, oraz sytuacji, w której powinności i obowiązki partnerów się rozgrywają. W stosunku tym zachowania jednej strony wywołują reakcję drugiej strony. Przykładami stosunku społecznego może być np. rodzicielstwo, małżeństwo.
Klasyfikacja stosunków społecznych
Stosunki społeczne można scharakteryzować według ośmiu podstawowych kryteriów:
-stosunki przypisane lub osiągane
-stosunki instrumentalne lub autoteliczne
-stosunki formalne lub nieformalne
-stosunki rozproszone lub zogniskowane
-stosunki ciągłe lub terminowe
-stosunki egalitarne lub nieegalitarne
-stosunki homogamiczne lub heterogamiczne
-stosunki intymne lub oficjalne (inaczej: gorące lub zimne)
Egalitarność stosunku społecznego-- równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchii bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia i podobne.
Grupy społeczne.
Grupa społeczna – w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.
W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.
Nierówności społeczne i dobra generujące te nierówności.
Nierówności społeczne oznaczają nierówny podział dóbr materialnych, a także niematerialnych w społeczeństwie.
Dobra generujące nierówności: pieniądze, władza, prestiż, wykształcenie, zdrowie.
Ruchliwość społeczna.
Ruchliwość społeczna (mobilność społeczna) w socjologii oznacza przemieszczanie się jednostek społecznych lub kategorii społecznych w strukturze społecznej.
Ruchliwość pozioma (horyzontalna)
Ruchliwość pozioma oznacza przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii. Najczęściej jest to ruchliwość związana ze zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania.
Ruchliwość pionowa (wertykalna)
Jest to najczęściej opisywana ruchliwość społeczna określająca przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej.
W przypadku ruchliwości pionowej dochodzić może do zmiany struktury społeczeństwa i przewartościowania skal stratyfikacji społecznej. Nagłe zmiany samej struktury mogą być związane z przewrotami rewolucyjnymi czy administracyjnie wprowadzanymi reformami. Wyższa ruchliwość społeczna jest wskaźnikiem otwartości społeczeństwa, gdyż oznacza, że osoby z niższych warstw społecznych mają większe szanse awansu.
Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa
Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa oznacza przemieszczanie się jednostek lub grup między poziomami hierarchii poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy zdobywanie wyższego wykształcenia. Degradacja w tym przypadku może być wynikiem zaniechania tego typu działań, co w efekcie powoduje, że inne jednostki czy grupy poprzez własny awans społeczny podwyższają poziom w hierarchii.
Ruchliwość międzypokoleniowa
Ruchliwość międzypokoleniowa to ruchliwość całych kategorii społecznych względem pozycji zajmowanych przez ich rodziców, np. ruchliwość międzypokoleniowa nauczycieli, księży itd. Od strony empirycznej ruchliwość ta badana jest poprzez porównywanie pozycji jednostki i jej rodziców (najczęściej przyjmuje się wskaźnik jakim jest pozycja ojca).
Ruchliwość strukturalna *
Ruchliwość strukturalna to rodzaj ruchliwości wynikający ze zmiany składu społeczno-zawodowego kolejnych pokoleń. Pozostałe rodzaje to ruchliwość wymienna (cyrkulacyjna).
Czynnikami, które mogą przyspieszać lub zwalniać ruchliwość społeczną albo jej kształt mogą być uprzedzenia rasowe czy etniczne względem pewnych kategorii społecznych, np. grup etnicznych, formy ustrojowe czy typ gospodarki. Jednym z najważniejszych czynników jest sytuacja na rynku pracy, która może przyczyniać się do zwiększania lub zmniejszania zasobów ekonomicznych jednostek oraz ich prestiżu, poprzez możliwość tworzenia przez jednostkę własnej kariery albo też do degradacji np. w przypadku restrukturyzacji zakładów pracy.
W większości społeczeństw większe szanse awansu społecznego mają mężczyźni niż kobiety. W szczególności dotyczy to społeczeństw tradycyjnych, gdzie najważniejsze dla społeczności funkcje pełnione są przez mężczyzn. W społeczeństwach przemysłowych i poprzemysłowych blokowanie możliwości awansu kobietom określane jest jako dyskryminacja, dotyczy też mniejszości narodowych czy etnicznych.
Wpływ kultury na życie społeczne.
Kultura – to to wszystko, co nie wyrasta samo przez się z przyrody, lecz pozostaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i działalności ludzkiej.
Kultura potrafi wpływać na życie społeczne, odbywa się przez proces socjalizacji ( wchodzenia do społeczeństwa) do konkretnego społeczeństwa poprzez:
- wartości i ustalenia wartości
- twory i wzory działania- postępowanie dzięki któremu wiemy jak musimy postępować
- kultura stwarza modele instytucji społecznych: rodzina, partie polityczne.
Rodzina.
Rodzina jest najmniejszą, najstarsza i najpowszechniejszą formą życia społecznego. Rodzinę tworzą mężczyzna i kobieta, połączeni węzłami małżeńskimi, ich dzieci oraz krewni z obu stron.
Struktura rodziny składa się z dwóch części:
linia wstępna - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie
linia zstępna - rodzice, dzieci, wnuki, prawnuki.
Rodzina jest podstawowa komórką społeczną, która w znaczeniu historycznym podlega zmianom. Podczas badań przeprowadzonych wśród Polaków na temat wartości, rodzina znalazła się na drugim miejscu, po zdrowiu.
Funkcje rodziny:
Prokreacyjna - polega na zaspakajaniu potrzeb emocjonalno – rodzicielskich współmałżonków, pozwala na biologiczne przetrwanie społeczeństwa;
Seksualna - polega na społecznej akceptacji formy współżycia płciowego;
Ekonomiczna - to zaspakajanie materialnych potrzeb rodziny;
Opiekuńczo–zabezpieczająca - polega na opiece nad dziećmi, chorymi i starszymi oraz zabezpieczeniu środków potrzebnych do życia;
Socjalizacyjna - polega na wychowaniu potomstwa i nadaniu swoim członkom odpowiedniej pozycji społecznej;
Rekreacyjna (rekreacyjno- towarzyska) - umożliwia zaspakajanie potrzeb odpoczynku, relaksu, rozrywki;
Kulturowa - pomaga przekazać dzieciom dziedzictwo kulturowe, zapoznać z dziełami sztuki, literatury itp.
Kontrolna - członkowie rodziny kontrolują swoje zachowanie i wymuszają zachowanie społecznie akceptowane;
Klasowa - wyznacza miejsce w strukturze społecznej swoim członkom.
Problemy rodziny:
Problemy współczesnej rodziny mają różnorodny charakter. Mogą pojawić się zjawiska patologiczne takie jak alkoholizm, bezrobocie, czy konflikty pokoleniowe. Poważnym zagadnieniem jest zanik więzi rodzinnych wywołany emigracją zarobkową rodziców lub jednego z nich. Kryzys współczesnych rodzin przejawia się w:
Spadku liczby zawieranych małżeństw,
Spadku dzietności,
Wzroście liczby rozwodów,
Zaniku więzi pomiędzy pokoleniami.
Rodzaje rodziny:
Rodzina nuklearna - oznacza, że tworzą ją dwa pokolenia tj. rodzice i dzieci. Z czasem usamodzielnione dzieci pozostawiają rodziców samych, co stwarza poważne problemy socjalne - opieki nad ludźmi starszymi. Dlatego też szybko rozwija się geriatria - dziedzina medycyny zajmującej się osobami w podeszłym wieku. W społeczeństwach Europy i Ameryki Północnej pojęcie rodziny nuklearnej jest coraz bardziej powszechne.
Rodzina wielopokoleniowa - jest rodziną tradycyjną, obejmującą kilka pokoleń. Występuje najczęściej w społeczeństwach słabo rozwiniętych.
Socjologowie rozróżniają kilka typów rodzin. W zależności od kryterium klasyfikacji wyróżniamy rodziny:
Monogamiczne - dwoje małżonków;
Poligamiczne - np. jeden mężczyzna wiele kobiet (poligymia) lub jedna kobieta wielu mężczyzn (poliandria). Związki wielu kobiet i wielu mężczyzn nazywa się multilateralizmem;
Endogamiczne - oboje małżonków pochodzi z jednej zbiorowości;
Egzogamiczne - małżonkowie pochodzą z różnych zbiorowości;
Patriarchalne - dominacja mężczyzny;
Matriarchalne - dominacja kobiet;
Patrylinearna - dziedziczenie nazwiska i majątku występuje po ojcu;
Matrylinearna - dziedziczenie nazwiska i majątku następuje po matce.