Finanse ubezpieczeń
Finanse ubezpieczeń są ogniwem systemu finansowego, którego podstawowym celem jest realizacja funkcji ochrony ubezpieczeniowej, przez eliminowanie finansowych skutków niepożądanych zdarzeń losowych.
Podstawowym źródłem przychodów przedsiębiorstw ubezpieczeniowych są wpływy ze składek. Natomiast do podstawowych wydatków (kosztów) zaliczamy wypłaty odszkodowań oraz świadczeń z tytułu ubezpieczenia.
W ujęciu ekonomicznym ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, zapewniającym pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych poszczególnych jednostek poprzez wyróżniające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe, i w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia losowe zagrażają.
W życiu społeczno – gospodarczym ubezpieczenia pełnią trzy podstawowe funkcje:
Odszkodowawczą (kompensacyjną)
Prewencyjną
Represyjną
Funkcja odszkodowawcza polega na wypłacie pewnej kwoty w postaci odszkodowania w razie wystąpienia zdarzenia, od którego podmiot był ubezpieczony.
Funkcja prewencyjna polega na zapobieganiu niepożądanym zjawiskom oraz uświadamianiu zagrożeń.
Funkcja represyjna polega na przeciwdziałaniu szkodzie w momencie jej powstania, aby nie dopuścić do jeszcze większych strat.
Ubezpieczenia spełniają także funkcje związane z przynależnością do szeroko rozumianego systemu finansowego państwa. Funkcje ubezpieczeń gospodarczych polegają przede wszystkim na gromadzeniu środków w postaci funduszy i rezerw. Funkcja ubezpieczeń społecznych związane są z kolei z polityką społeczną władz publicznych.
Do funkcji finansowych ubezpieczeń zalicza się funkcje: akumulacyjną kapitału, fiskalną, redystrybucyjną, lokacyjną, interwencyjną, kontrolną.
Biorąc pod uwagę istotę ubezpieczenia, finanse ubezpieczeń oraz podstawy prawne – ubezpieczenia dzieli się na dwie kategorie:
Ubezpieczenia społeczne
Ubezpieczenia gospodarcze
Biorąc po uwagę stopień swobody w zakresie nawiązywania stosunku ubezpieczeniowego ubezpieczenia dzielimy na:
Ubezpieczenia obowiązkowe
Ubezpieczenia dobrowolne
Ubezpieczenia społeczne zaliczamy do publicznego systemu finansowego. Są one ściśle związane z zatrudnieniem i wykonywaniem pracy przez pracownika. Mają być metodą zabezpieczenia obywateli na wypadek utraty środków do życia. W zdecydowanej większości są to ubezpieczenia obowiązkowe, związane z doktryną państwa dobrobytu: zabezpieczenia społecznego i socjalnego.
Ubezpieczenia gospodarcze związane są z prowadzoną działalnością gospodarczą. Należą do nich ubezpieczenia majątkowe (których przedmiotem są składniki majątku), ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, ubezpieczenia osobowe. Ubezpieczenia gospodarcze są w większości ubezpieczeniami dobrowolnymi, ale jest sporo wyjątków.
System ubezpieczeń społecznych związany jest ściśle z problemem zabezpieczenia społecznego przez które rozumie się całokształt działań i środków za pomocą których instytucje publiczne starają się zabezpieczyć swoich obywateli przed niedostatkiem i ryzykiem braku środków do życia. Zagrożenia zaliczane do grupy ryzyka socjalnego to choroba, starość, wypadek przy pracy, choroba zawodowa, utrata pracy, macierzyństwo, inwalidztwo, zgon żywiciela rodziny.
Wyróżniamy 3 rodzaje technik administracyjno – finansowych zabezpieczenia społecznego:
Technika ubezpieczeniowa podobna jest w swej istocie do ubezpieczeń gospodarczych, polega na tym iż świadczenia udzielane na jej podstawie maja charakter obligatoryjny, a do nabycia uprawnień konieczne jest opłacanie składek. Składki kalkulowane są biorąc pod uwagę wysokość ryzyka i dochodu oraz gromadzone na odrębnym funduszu z którego wypłaca się świadczenia.
Technika zaopatrzeniowa ma podobnie jak technika ubezpieczeniowa charakter roszczeniowy, ale prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy i obowiązujących przepisów prawnych. Prawo świadczenia nie jest bezpośrednio związane z opłacaniem składek ale wynika z polityki społecznej i opłacane jest z fundusze publicznych.
Technika opiekuńcza początkowo określana była jako dobroczynność publiczna. Udzielana w jej ramach pomoc i świadczenia mają charakter uznaniowy (fakultatywny), bezroszczeniowy, związany wyłącznie z trudną sytuacją socjalną, są niezależne od aktywności zawodowej. Świadczenia przyznawane są indywidualnie, w wyjątkowych, trudnych sytuacjach. Źródłem finansowania mogą być zarówno fundusze publiczne jak i prywatne.
Techniki te różnią się więc metodami finansowania oraz obowiązkami i uprawnieniami podmiotów.
Podział ubezpieczeń w Polsce:
Gospodarcze:
Majątkowe
Osobowe
Społeczne
Zdrowotne
Pracowniczy system ubezpieczeń społecznych w Polsce
Zakres ubezpieczeń społecznych w Polsce określa Ustawa z 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Podmiotowy zakres pracowniczego ubezpieczenia społecznego obejmuje nie tylko pracowników najemny, ale wszystkich osiągających przychody z pracy i inne stałe źródła dochodów, takie jak np. stypendia, zasiłki. Ustawę oparto na koncepcji podziału ubezpieczeń na cztery działy według rodzają chronionego ryzyka na:
Emerytalne
Rentowe
Chorobowe
Wypadkowe
Są to ubezpieczenia obowiązkowe, prawo do dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczeń emerytalnych i rentowych przysługuje np. małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, misjach specjalnych za granicą.
Składki na ubezpieczenia społeczne są często nazywane quasipodatkami, jako swego rodzaju opłata publicznoprawna będąca świadczeniem charakteryzującym się takimi cechami jak:
Przymusowość
Odpłatność
Bezzwrotność
Celowość
Są to finansowe obciążenia związane z systemem finansów publicznych w danym kraju. W Polsce FUS jest największym państwowym funduszem celowym a dotacje do niego z budżetu państwa są podstawową i bardzo ważną kategorią tzw. wydatków sztywnych.
System emerytalny w Polsce opiera się obecnie na trzech filarach:
Filar I – ZUS
Filar II – OFE
Filar III – PPE
Wysokość obowiązkowej składki na ubezpieczenia emerytalne – 19,52% podstawy wymiaru składki, z tego 12.22% na filar I – ZUS i 7,30%(w 2011 r. składka do OFE zmniejszona do 2,3%) przekazywane jest do OFE wybranego przez pracownika. Pracownicze Programy Emerytalne – ubezpieczające, dobrowolne.
Finanse Ubezpieczeń Gospodarczych
Podstawowe zasady dotyczące wykonywania działalności ubezpieczeniowej są zawarte w ustawie z 22.05.2003r. o działalności ubezpieczeniowej. Należą do nich:
Zasada prowadzenia działalności tylko w dwóch prywatnych formach prawnych: spółki akcyjnej oraz towarzystw ubezpieczeń wzajemnych.
Zasada koncesjonowania działalności ubezpieczeniowej, która może być prowadzona za zezwoleniem organu nadzoru
Zasada rozdziału branż, polegająca na tym, że zakład ubezpieczeń nie może wykonywać jednocześnie działalności w dziale I (ubezpieczenia na życie) i w dziale II(ubezpieczenia pozostałe osobowe i majątkowe)
Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczycieli
Zasada materialnego nadzoru państwa nad działalnością ubezpieczeniową, polski ustawodawca nakłada obowiązek publikowania przez zakłady ubezpieczeń bilansów i wyników i określa szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki finansowej
Zasada ochrony ubezpieczonych i poszkodowanych, polegająca na powołaniu Komisji nadzoru Finansowego, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego oraz Rzecznika Ubezpieczonych.
Ze względu na podstawowe kryteria ubezpieczenia dzielimy na:
Majątkowe(mienie, OC) i osobowe(życie, NW) – ze względu na przedmiot ubezpieczenia
Życiowe (dział I) oraz pozostałe osobowe i majątkowe (dział II) – ze względu na branżę
Dobrowolne i obowiązkowe – ze względu na swobodę stron
Bezpośrednie (ubezpieczenie) i pośrednie (reasekuracja) – ze względu na poziom dywersyfikacji ryzyka
Lądowe (kodeks cywilny) i morskie (kodeks morski) – ze względu na regulację prawną
Indywidualne lub grupowe (zbiorowe) – ze względu na liczbę ubezpieczonych osób lub przedmiotów
Osobnym problemem jest przymus ubezpieczeniowy (zwłaszcza w ubezpieczeniach gospodarczych), który oznacza nawiązanie stosunku ubezpieczenia z mocy prawa. Przymus ten wynika z pewnych ważnych społecznie przesłanek, takich jak:
Najszersza ochrona poszkodowanych przed skutkami szkód wywołanych przez inne podmioty, jeśli szkody te zagrażają zdrowiu i życiu, wynikają z działalności szczególnie niebezpiecznej lub specjalistycznych usług.
Ważny interes ogólnospołeczny, przy jednoczesnej małej świadomości zagrożonych podmiotów – co do celowości, konieczności ubezpieczania się.
W Polsce obowiązkowe ubezpieczenia gospodarcze związane są no. Z ubezpieczeniem odpowiedzialności z tytułu prowadzenia pojazdów mechanicznych, wykonywanie niektórych zawodów, ubezpieczenie budynków w gospodarstwach rolnych.