Słowacja

Republika Słowacka (słow. Slovensko, Slovenská republika^[) – państwo śródlądowe w Europie Środkowej. Graniczy z Austrią (127 km),Polską (597 km), Czechami (240 km), Ukrainą (98 km) oraz Węgrami (678 km). Łączna długość granicy lądowej wynosi 1740 km. Do 1993 wchodziła w skład Czechosłowacji. Od 1 maja 2004 kraj należy do Unii Europejskiej, a od 1 stycznia 2009 – do strefy euro. Stolicą państwa jest Bratysława, położona nad Dunajem przy granicy z Austrią i Węgrami.

Słowacja jest republiką demokratyczną o systemie rządów parlamentarno-gabinetowych. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych (od 1999) na kadencję pięcioletnią. Ratyfikuje on umowy międzynarodowe, wysyła i przyjmuje ambasadorów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jego kompetencje w polityce wewnętrznej są ograniczone: nominowanie premiera i rządu, oraz inicjatywy ustawodawczej, możliwość rozwiązania parlamentu przed terminem w określonych konstytucyjnie sytuacjach. Prezydent nie posiada prawa weta. Prezydent dzieli się władzą wykonawczą z premierem, który stoi na czele gabinetu posiadającego poparcie większości jednoizbowego parlamentu – 150-osobowej Rady Narodowej Republiki Słowackiej. Zarówno rząd, jak i prezydent w drodze specjalnej procedury referendalnej mogą zostać odwołani przez społeczeństwo, co jak na Europę Środkową jest rozwiązaniem nader oryginalnym.

1.Podstawy prawne funkcjonowania systemu partyjnego Słowacji

Podstawy prawne tworzenia i działalności partii politycznych zawarte są w art. 29 Konstytucji Republiki Słowackiej, w ustawie o zrzeszaniu się w partiach i ruchach politycznych, a także w wybranych postanowieniach ustawy o wyborach do Słowackiej Rady Narodowej. Finansowanie partii uregulowane jest w ustawie o ograniczeniu wydatków partii i ruchów politycznych na propagandę przed wyborami do Rady Narodowej. Partie i ruchy polityczne na Słowacji są jedynymi podmiotami politycznymi, które umożliwiają obywatelom tego państwa zdobycie mandatów parlamentarnych.

1998-2002

Na czele rządu Słowacji stał od 1998 Mikuláš Dzurinda – chrześcijański demokrata. W latach 1998-2002 przewodniczył szerokiej antymecziarowskiej koalicji socjalistów, chadeków i mniejszości węgierskiej. Głównym celem ówczesnego rządu było poprawienie fatalnego wizerunku Słowacji po kilkuletnich rządach Vladimíra Mečiara oraz integracja z UE i NATO. Funkcję prezydenta pełnił w latach 1999-2004 Rudolf Schuster, w kwietniu 2004 Słowacy zdecydowali się powierzyć ten urząd Ivanowi Gašparovičowi, byłemu współpracownikowi (do 2000) Vladimíra Mečiara, przewodniczącemu Rady Narodowej w latach (1992-1998).

2002-2006

W 2002 Mikuláš Dzurinda stanął na czele bardziej jednorodnej ideowo koalicji centroprawicowej (centroprawicowa Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna (SDKÚ), chadecki Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDH), Partia Węgierskiej Koalicji (SMK) i (do 2005) liberalny Sojusz Nowego Obywatela (ANO)). Opozycję stanowiły populistyczno-lewicowy Smer (Kierunek) z byłym działaczem komunistycznym Robertem Fico na czele, Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) Vladimíra Mečiara, Słowacka Partia Narodowa (SNS) kierowana przez Jána Slotę orazSłowacka Partia Komunistyczna (KSS).

Za drugiej jego kadencji udało się, pomimo obstrukcyjnych działań podejmowanych przez prezydenta Rudolfa Schustera m.in.: wejść do NATO i UE oraz przeprowadzić śmiałe reformy gospodarcze (m.in. podatek liniowy CIT, PIT i VAT na poziomie 19%, niskie koszty zatrudnienia pracowników, ograniczenie wydatków socjalnych, prywatyzacja większości państwowych przedsiębiorstw, komercjalizacja służby zdrowia i państwowego szkolnictwa). Rząd Mikuláša Dzurindy był pierwszym rządem w Europie Środkowej, który wybrano na ponowną kadencję.

2006-2010

W latach 2006-2010 funkcję premiera pełnił Robert Fico, popierany przez lewicowo-nacjonalistyczną koalicję Partii Ludowej – Ruchu dla Demokratycznej Słowacji, Słowacką Partię Narodową oraz zwycięski Smer, którego jest przewodniczącym. Pomimo zwycięstwa Smeru w wyborach parlamentarnych w 2010, Fico nie zdołał utworzyć kolejnego rządu. W lipcu 2010 władzę w kraju przejęła koalicja czterech partii prawicowych, a stanowisko premiera zajęła Iveta Radičová.

2.Partie polityczne Słowacji 

– na Słowacji istnieje system wielopartyjny. Partie konkurują o miejsca w 150-osobowej Radzie Narodowej. W wyniku wyborów z 2006reprezentowanych w niej jest 6 ugrupowań.

Główne partie słowackiej sceny politycznej

• Kierunek - socjalna demokracja (słow. SMER - sociálna demokracia, SMER) – założona w 1999 w opozycji do rządu Mikuláša Dzurindy, partia socjaldemokratyczna. Jej liderem jest obecny słowacki premier – Robert Fico.

• Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna - Partia Demokratyczna (słow. Slovenská demokratická a kresťanská únia – Demokratická strana, SDKÚ-DS) – powstała w 2006 z połączenia SDKÚ i DS, ma profil centroprawicowy, w gospodarce głosi idee liberalne. Jej przewodniczącym jest wieloletni premier Słowacji – Mikuláš Dzurinda.

• Słowacka Partia Narodowa (słow. Slovenská národná strana, SNS) - reaktywowana w 1989. Partia ideowo bliska nacjonalistom, gospodarczo socjaldemokratom. Jej liderem pozostaje Ján Slota.

• Partia Węgierskiej Koalicji (słow. Strana maďarskej koalície, SMK, węg. Magyar Koalíció Pártja, MKP) – powołana w 1998 do reprezentowania interesów 10% mniejszościwęgierskiej z terenów Słowacji. Przewodzi jej Pál Csáky.

• Partia Ludowa - Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji (słow. Ľudová strana - Hnutie za demokratické Slovensko, ĽS-HZDS) – partia Vladimíra Mečiara, założona w 1991, centrolewicowa.

• Chrześcijański Ruch Demokratyczny (słow. Kresťanskodemokratické hnutie, KDH) – utworzona w 1990 partia chadecka. Jej przewodniczącym jest Pavol Hrušovský.

3.Wybory parlamentarne

Wybory parlamentarne w 2002 roku odbyły się 20 i 21 września 2002 roku. Wzięło w nim udział 70.7% wszystkich uprawnionych do głosowania.

Wybory prezydenckie na Słowacji, 2004 odbyły się 3 kwietnia (pierwsza tura) oraz 17 kwietnia (druga tura) 2004. W drugiej turze, Ivan Gašparovič został wybrany prezydentem Słowacji.

W pierwszej turze, były premier Vladimír Mečiar zostawił w tyle wszystkich jedenastu kandydatów, łącznie ze swoim poprzednikiem Gašparovičem oraz urzędującym prezydentem Rudolfem Schusterem.

Wybory parlamentarne na Słowacji w 2006 roku odbyły się 17 czerwca 2006 roku. Wyborcy wybierali 150 posłów do Rady Narodowej – słowackiego parlamentu. Największą liczbę mandatów, 50, zdobyła partia lewicowa Smer, pod przewodnictwem Roberta Fico. Sześć partii przekroczyło 5% próg wyborczy, wymagany aby uzyskać przynajmniej jedno miejsce w izbie.

Początkowo wybory miały odbyć się 16 września 2006. Jednak 8 lutego rząd zaproponował wcześniejsze wybory, po tym jak Chrześcijański Ruch Demokratyczny opuścił koalicję rządową. Ta propozycja została przyjęta przez parlament 9 lutego, a przez prezydenta 13 lutego. Po raz pierwszy w historii słowaccy obywatele mieszkający poza granicami kraju mogli oddać głosy poprzez swoich przedstawicieli.

4.Formowanie rządu

Biorąc pod uwagę liczbę posłów w słowackim parlamencie, 76 mandatów gwarantuje utworzenie rządu większościowego. Stąd możliwe były następujące kombinacje:

• Smer + HZDS + SNS = 85 miejsc

• Smer + KDH + SMK = 84 miejsc

• Smer + KDH + SNS = 84 miejsc

• SDKU + Smer = 81 miejsc

• SDKU + KDH + SMK + HZDS = 80 miejsc

28 czerwca Robert Fico, lider zwycięskiej partii obwieścił iż koalicja rządowa będzie składać się z jego ugrupowania oraz dwóch innych partii politycznych: Słowackiej Partii Narodowej i Partii Ludowej – Ruchu dla Demokratycznej Słowacji. Zaprotestowała przeciwko temu Partia Europejskich Socjalistów, która skrytykowała sojusz ugrupowania socjaldemokratycznego z nacjonalistycznym. 4 lipca Fico został premierem.

5.Rada Narodowa

Parlament Słowacji jest jednoizbowy i nosi nazwę Rada Narodowa (słow. Národná rada Slovenskej republiky). 150 posłów wybieranych jest w pięcioprzymiotnikowych wyborach na czteroletnią kadencję. Głosy są przeliczane na mandaty metodą Hagenbacha-Bischofa (czyli zmodyfikowaną metodą d’Hondta) pomiędzy partie, które uzyskały co najmniej 5% głosów w skali kraju. Czynne prawo wyborcze posiadają obywatele powyżej 18 roku życia, a bierne – powyżej 21 roku życia.

Przed przystąpieniem do sprawowania mandatu poseł zobowiązany jest złożyć następujące ślubowanie:

Słowacki: Sľubujem na svoju česť a svedomie vernosť Slovenskej republike. Svoje povinnosti budem plniť v záujme jej občanov. Budem dodržiavať ústavu a ostatné zákony a pracovať tak, aby sa uvádzali do života.
Polski: Ślubuję na swoją cześć i sumienie wierność Republice Słowackiej. Swoje obowiązki będę wypełniać w interesie jej obywateli. Będę przestrzegać Konstytucji oraz innych ustaw i pracować nad wprowadzeniem ich w życie.

W konstytucji Słowacji Rada Narodowa jest wymieniana wcześniej niż prezydent i rząd, co odzwierciedla jej pozycję ustrojową. Jest to jedyny organ władzy spełniający funkcje ustawodawcze i ustrojodawcze. Posiada bardzo szerokie uprawnienia. Najważniejsze z nich to:

• stanowienie najwyższych aktów prawnych;

• prawo odwołania prezydenta z urzędu;

• wyrażanie zgody na ratyfikację umów międzynarodowych, których wykonanie wymaga podjęcia ustawy;

• uchwalanie budżetu;

• przedstawianie prezydentowi kandydatur na sędziów Sądu Konstytucyjnego;

• udzielanie rządowi wotum zaufania;

• egzekwowanie odpowiedzialności politycznej rządu, poprzez instrument wotum nieufności.

Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się 12 czerwca 2010 roku.

Podział mandatów

• Smer (SMER – sociálna demokracia, SMER) – 62 mandaty

• Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna - Partia Demokratyczna (Slovenská demokratická a kresťanská únia – Demokratická strana, SDKÚ-DS) – 28 mandatów

• Wolność i Solidarność (Sloboda a Solidarita, SaS) – 22 mandaty

• Chrześcijański Ruch Demokratyczny (Kresťanskodemokratické hnutie, KDH) – 15 mandatów

• Most–Híd (słow.: Most, węg.: Híd) – 14 mandatów

• Słowacka Partia Narodowa (Slovenská národná strana, SNS) – 9 mandatów

6.Prezydent

Prezydent Słowacji jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję, z prawem jednej reelekcji. Kandydatów zgłasza przewodniczącemu Rady Narodowej grupa min. 15 posłów lub 15 000 obywateli, nie później niż 21 dnia przed dniem wyborów. Kandydat musi mieć najpóźniej w dniu wyborów ukończone 40 lat.

Wybory prezydenckie odbywają się w ciągu ostatnich 60 dni kadencji urzędującego prezydenta. W przypadku nastąpienia wakatu, Przewodniczący Rady Narodowej zarządza wybory w ciągu 7 dni po tym fakcie, przy czym powinny odbyć się w terminie 60 dni po nastąpieniu wakatu.

Prezydent, obejmując urząd, składa na ręce Prezesa Sądu Konstytucyjnego wobec Rady Narodowej następującą przysięgę:

Słowacki: Sľubujem na svoju česť a svedomie vernosť Slovenskej republike. Budem dbať o blaho slovenského národa, národnostných menšín a etnických skupín žijúcich v Slovenskej republike. Svoje povinnosti budem vykonávať v záujme občanov a zachovávať i obhajovať ústavu a ostatné zákony.
Polski: Ślubuję na swoją cześć i sumienie wierność Republice Słowackiej. Będę dbać o dobro narodu słowackiego, mniejszości narodowych i grup etnicznych żyjących w Republice Słowackiej. Swoje obowiązki będę wykonywać w interesie obywateli oraz będę przestrzegać i bronić Konstytucji i innych ustaw.

Prezydent w słowackim systemie ustrojowym posiada bardzo ograniczone kompetencje; pełni jedynie rolę czynnika stabilizującego. Do czasu wprowadzenia 14 stycznia 1999 roku poprawki do konstytucji, wybierany był przez Radę Narodową, która mogła go odwołać. Obecnie Rada może odwołać prezydenta większością 3/5 głosów, wymagana jest jednak zgoda narodu, wyrażona w referendum. Istnieje przy tym wymóg, że za odwołaniem musi opowiedzieć się ponad połowa uprawnionych do głosowania obywateli.

Prezydent:

• jest przedstawicielem Republiki Słowackiej w stosunkach międzynarodowych – prowadzi negocjacje i ratyfikuje umowy międzynarodowe;

• mianuje i odwołuje ambasadorów;

• mianuje premiera, a na jego wniosek poszczególnych ministrów;

• ma prawo weta wobec ustaw uchwalonych przez Radę Narodową, ale nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej;

• otwiera sesję Rady Narodowej;

• może rozwiązać Radę Narodową, jeżeli w ciągu 6 miesięcy od chwili wyborów parlamentarnych nie przyjmie ona deklaracji programowej rządu;

• rozpisuje referendum, na wniosek co najmniej 350 000 obywateli lub w przypadku podjęcia uchwały w tej sprawie przez Radę Narodową;

Aktów prawnych wydawanych przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty premiera, z wyjątkiem powoływania ambasadorów, ogłaszania amnestii i sprawowania zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi.

7.Rząd

Rząd (słow. Vláda Slovenskej republiky) jest najwyższym organem władzy wykonawczej na Słowacji.

Składa się z premiera, który kieruje jego pracami, ministrów i wicepremierów,. Premier mianowany jest przez prezydenta, a na wniosek premiera głowa państwa powołuje również ministrów. Premier jest zobowiązywany przedstawić w ciągu 30 dni od dnia powołania deklarację programową Radzie Narodowej, która udziela rządowi wotum zaufania.

Premier i ministrowie składają prezydentowi następującą przysięgę:

Słowacki: Sľubujem na svoju česť a svedomie vernosť Slovenskej republike. Svoje povinnosti budem plniť v záujme občanov. Budem zachovávať ústavu a ostatné zákony a pracovať tak, aby sa uvádzali do života.
Polski: Uroczyście ślubuję wierność Republice Słowackiej. Swe zobowiązania będę pełnić w interesie wszystkich obywateli. Będę przestrzegać Konstytucji i innych praw i będę starać się zapewnić ich spełnienie.

Rząd przyjmuje projekty ustaw, wyznacza kierunki swej polityki i realizuje je, przyznaje odszkodowania za nadużycia władz administracyjnych oraz przyjmuje umowy międzynarodowe. Do rządu należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (domniemanie kompetencji).

Za swą działalność rząd odpowiedzialny jest przed Radą Narodową. Może ona wyrazić wotum nieufności wobec całego składu rządu lub tylko jednego ministra.

8.Sąd Konstytucyjny

Sąd Konstytucyjny jest organem orzekającym o zgodności ustaw z konstytucją, jak również rozporządzeń rządu, ministerstw i innych centralnych organów administracji, ustaw konstytucyjnych oraz umów międzynarodowych ogłoszonych w sposób przewidziany dla ustaw.

Sąd składa się z 13 sędziów, których mianuje prezydent spośród kandydatów przedstawionych mu przez parlament. Kandydat musi mieć co najmniej 40 lat oraz przynajmniej 15-letni staż w zawodzie.

*Prawa człowieka są zagwarantowane w Konstytucji Słowacji z 1992 roku i przez wiele międzynarodowych przepisów podpisana przez Czechosłowację i Słowację w latach 1948 i 2006 r.

9.Podział administracyjny

Słowacja jest państwem unitarnym. Dzieli się na 8 krajów i 79 powiatów. Kraje dzielą się na powiaty (okresy), a te na gminy (obce) miejskie lub wiejskie. Jednostki administracyjne szczebla krajowego i gminnego są również jednostkami 

10.Historia

Słowacja w rękach Habsburgów

W 1526 roku, wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastii Habsburgów Słowacja stała się częścią monarchii habsburskiej.

Status Słowacji w obrębie monarchii habsburskiej pozostawał niezmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 roku, nadal stanowiła część Węgier i nie posiadała autonomii. Idée fixe ówczesnych panslawistów słowackich i czeskich było utworzenie w ramach państwa Habsburgów federacji ludów słowiańskich obejmującej Czechów, Słowaków, Rusinów oraz Słoweńców, mającej być przeciwwagą dla wpływów niemiecko-węgierskich w CK Monarchii (choć wielu Słowaków uważało się za „słowiański szczep węgierski” i ich celem było jedynie uzyskanie szerszej autonomii w węgierskiej części Austro-Węgier). Pomysły te nie zostały jednak zrealizowane z powodu niechęci Węgrów do dzielenia się władzą aż do czasu rozkładu wspólnego państwa w 1918 roku.

Czechosłowacja

Słowacja połączyła się wówczas – niezupełnie dobrowolnie i świadomie – z Czechami tworząc Czechosłowację. Do terytoriów zamieszkanych przez większość słowacką włączono też sporo terenów, gdzie Węgrzy byli większością lub jedyną narodowością – praktycznie cały południowy pas państwa był etnicznie węgierski, również stolica – Bratysława – zamieszkana była przez wielonarodowościową społeczność, wśród której Słowacy stanowili mniejszość. Było to złamanie zasady samostanowienia narodów głoszonej na konferencji w Wersalu – realnym powodem był fakt, że etnicznie słowackie ziemie były w większości mało urodzajne i górzyste, natomiast pas naddunajski obfitował w urodzajne gleby. Węgrzy nigdy się nie pogodzili z utratą ziem zamieszkanych przez rodaków, co było przyczyną napiętych stosunków czechosłowacko-węgierskich w okresie międzywojennym.

Pierwsza Republika Słowacka

Po układzie monachijskim z jesieni 1938 uzyskała szeroką autonomię w ramach Czechosłowacji (własny rząd cieszący się szerokimi kompetencjami). W latach 1939-45 formalnie pozostawała niepodległym państwem (Pierwsza Republika Słowacka na czele z księdzem Jozefem Tiso i Vojtechem Tuką), w rzeczywistości uzależniona była jednak od III Rzeszy. Musiała się jednak zrzec na korzyść Węgier swych terytoriów na południu – z Koszycami włącznie (były to ziemie zamieszkane w większości przez Węgrów oraz Rusinów – Ruś Zakarpacka).

Słowacja wzięła udział w ataku na Polskę w 1939 roku jako sojusznik III Rzeszy^[13]. 1 września 1939 roku premier ksiądz Josef Tiso wydał swoim oddziałom rozkaz zaatakowania Polski bez uprzedniego wypowiedzenia jej wojny, co motywował rzekomym zagrożeniem Słowacji przez armię polską. Armia słowacka pod dowództwem Ferdinanda Čatloša^[14] zaatakowała Polskę o godzinie 5.00 siłą trzech dywizji w kierunkach: podhalańskim, nowosądeckim i bieszczadzkim^[15]. Po upadku Polski w nagrodę Słowacja uzyskała kilkanaście wsi na Spiszu i na Orawie). Słowackie wojsko brało udział również w wojnie niemiecko-sowieckiej 1941-45. 29 sierpnia 1944 wybuchło Słowackie Powstanie Narodowe, które trwało kilka miesięcy. Po jego stłumieniu przez wojska niemieckie dalsze partyzanckie walki trwały do końca wojny.

Słowacja powojenna

W 1945 tereny Słowacji wróciły do federacji z Czechami na tych samych zasadach co przed 1938. W 1968 w wyniku reform „praskiej wiosny” rozszerzono autonomię Słowacji (duży wpływ na to miał przywódca państwa Alexander Dubček, sam z pochodzenia Słowak). Pokojowy podział Czechosłowacji na dwa suwerenne państwa nastąpił 1 stycznia 1993.

11.Skrót

Język urzędowy	słowacki
Język używany	język słowacki i języki mniejszości narodowych
Stolica	Bratysława
Ustrój polityczny	demokracja parlamentarna
Głowa państwa	prezydent Ivan Gašparovič
Szef rządu	premier Iveta Radičová
Liczba ludności (2008)  • narodowości	111. na świecie Słowacy: 75,8%^[2] Węgrzy: 9,7% Romowie : 10%^[5] Polacy : 4% Inne: 0,5%
Jednostka monetarna	1 euro = 100eurocentów (EUR, €)
Niepodległość	rozpad Czechosłowacji 1 stycznia 1993