EURYPIDES- Elektra

O autorze:

ur. około 480 p.n.e., zm. 406 p.n.e.) – jeden z najwybitniejszych dramaturgów starożytnej Grecji. Urodzony na Salaminie był synem ateńskiego ziemianina, Mnesarchosa. Zmarł u króla Macedonii, Archelaosa I, w Pelli.

W sztukach Eurypidesa Andromacha, Medea i Ifigenia w Taurydzie znalazły odbicie tragiczne dzieje Grecji z okresu wojny peloponeskiej, toczonej między Spartą i Atenami w V w. p.n.e. Atakowany za zbytnią nowoczesność swojej twórczości, pod koniec życia przeniósł się z Aten na dwór króla macedońskiego Archelaosa I. Jego nowatorstwo objawiało się zarówno w formie (prolog, pieśni chóru i arie nie musiały się łączyć z akcją sztuki – w jej przebieg interweniowali bogowie, pomagając w rozwiązywaniu skomplikowanej intrygi, tzw. deus ex machina), jak i w treści (m.in. bohaterowie byli często prostymi ludźmi, zaś technika monologu pozwalała głębiej sięgnąć do motywów ich działania), występował w obronie kryzysu demokracji ateńskiej, odwołując się do średnich warstw społecznych, głównie wieśniaków. Głosił idee równości wszystkich ludzi, popadając w konflikt ze zwolennikami tradycyjnych stosunków społecznych. Doceniony po śmierci bardziej niż za życia, wywiera wpływ na teatr europejski oraz na twórczość wybitnych pisarzy i humanistów po dziś dzień. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach skonał Eurypides, prawdopodobnie zmarł śmiercią naturalną w 406 roku p.n.e.

Dzieła:

Napisał przeszło 90 sztuk, z czego zachowało się 17 tragedii i jeden dramat satyrowy:

• Alkestis (438)

• Andromacha

• Bachantki (ok. 405 pośmiertnie)

• Błagalnice

• Elektra (413)

• Fenicjanki

• Hekabe

• Helena

• Herakles

• Heraklidzi

• Hippolytos uwieńczony (428)

• Ifigenia w Taurydzie

• Ifigenia w Aulidzie (ok. 405 pośmiertnie)

• Ion

• Medea (431)

• Orestes (prawdopodobnie 408)

• Trojanki

• oraz dramat satyrowy Cyklop.

O dziele:

Tragedia grecka napisana przez Eurypidesa w V w. p.n.e. Jest to jedno z 18 zachowanych do dzisiaj dzieł tego autora.

Osoby dramatu:

ROLNIK z Myken mąż Elektry

ELEKTRA

ORESTES

CHÓR 15 dziewcząt argejskich

STARZEC pasterz dawny piastun Orestesa

POSŁANIEC

KLYTAJMESTRA

DIOSKUROWIE: KASTOR I POLYDEUKES

Osoby nieme: Pylades, Trojaki niewolnice Klytajmestry

Rzecz dzieje się w górach Argolidy, przed chatą rolnika, męża elektry.

Treść utworu:

PROLOGOS

Rolnik opowiada o Agamemnonie, który zdobył Troję, a po powrocie do domu został zamordowany przez swą żonę Klytajmestrę i jej kochanka Ajgista, zaś jego dzieci Orestesa i Elektrę wygnano, by nie przyszło im na myśl mścić się na matce i jej kochanku. Elektrę oddano za żonę biednemu rolnikowi by jej dzieci nie miały prawa do tronu. Ajgist chciał ja wpierw zabić ale jej matka prosiła by tego nie robił a tylko ją oddalił

„Bo z mężobójstwa mogła się tłumaczyć

Mord dzieci grozi nienawiścią ludu.”

a Orestesa od śmierci z ręki Ajgista uratował starzec który był piastunem jego ojca. Starzec oddał go na wychowanie Strofiosowi mieszkającemu w Fokidzie. Elektra mówi o tym że akceptuje swój los ale brak jej brata szanuje swego męża i wykonuje swe obowiązki jako gospodyni domu. Jej mąż nigdy nie wymagał od niej by mu sięoddała bo pragnął uszanować jej szlachetne pochodzenie. Nikt nie wie o tym że Elektra jest dziewicą. Do Argolidy przybywa Orestes z Pyladesem i sługami. Pragnie odnaleźć siostrę i pomścić ojca. Widzi idącą kobietę nie wie jednak że to jego siostra. Mężczyźni z ukrycia słuchają jej pieśni. Dziewczyna śpiewa o całej historii swego życia.

PARODOS

Chór śpiewa o nadchodzącym święcie. Elektra nie może świętować jak królewna bo nie ma stroju jest brudna i zaniedbana. Jedna z dziewcząt chóru chce jej oddać swój strój ale ona nie może go przyjąć. Elektra skarży się że bogowie jej nie słuchają bo zabrali jej ojca rozdzielili z bratem a władzę dali zdrajcy.

EPEISODION I

Elektra zauważa mężczyzn. Najpierw boi się że chcą ją zabić. Nie wie że rozmawia z bratem bo ten przedstawił jej się jako posłaniec od Orestesa. Mowi że jej brat żyje, martwi się o nią i pyta czy jest gotowa zemścić się na mordercach ojca. Dziewczyna jest gotowa zabić matkę i jej kochanka. Opowie przybyłym o swym życiu i szlachetności starca. Opowiada też o tym jak Ajgist poniewiera grobem jej ojca (depcze go, rzuca weń kamieniami). Wraca rolnik pyta kim są przybyli. Gdy dowiaduje się że to posłańcy Oresta, zaprasza ich w swe skromne progi. Orest podziwia szlachetność ubogiego ubogiego (nie tknął Elektry) i rozważa jak poznać szlachetnego człowieka. Wie już że nie po bogactwie . radzi by ludzi sądzić po ich czynach. Elektra wysyła rolnika do Starca po jedzenie by mogła godnie przyjąć gości.

STASIMON I

CHÓR: opis okrętów przybywających pod Troję i Achillesa (jego waleczność, odwaga i bardzo dokładny opis jego pierwszej zbroi). Chór kończy wspominając że wódz takich to bohaterów (Agamemnon) zginął zdradzony ale jeszcze zostanie pomszczony.

EPEISODION II

Do Elektry przychodzi starzec i przynosi jedzenie. Płacze, bo w drodze skręcił na grób jej ojca i znalazł tam zarżnięte jagnię i pukiel włosów. Pasują one do włosów Elektry, więc przypuszcza, że był tam jej brat. Elektra wątpi. Starzec chce zobaczyć nowo przybyłych. Obchodzi Orestesa dookoła i poznaje w nim brata dziewczyny. Poznał go po bliżnie blisko brwi. Elektra przytula brata. Chór dziękuje bogom za powrót Oresta. Orestes planuje ze starcem jak zabić Ajgista. Zabicie matki Elektra bierze na siebie.

Orest podejdzie Ajgista przy składaniu ofiary by ten zaprosił go na ucztę. Elektra wyśle później starca do matki by powiedział jej, że ta urodziła syna i bardzo źle czuje się po porodzie.

Elektra, Orestes i Starzec modlą się do bogów o pomyślność. Elektra zapowiada, że jeśli Orestes polegnie ona też się zabije. Jeśli Orestesowi się uda dom wypełnią okrzyki, jeśli nie - jęki.

STASIMON II

Chór śpiewa o jagnięciu, które niosło szczęście i urodzaj dla kraju. Przez zdradę Klytajmestry jagnię zginęło i na Mykeny spadają susze i nieurodzaj.

EPEISODION III

Przodownica chóru słyszy krzk. Elektra myśli, że to zginął jej brat i chce się zabić. Wbiega posłaniec i mówi, że Orestes nie zawiódł - król Ajgistos nie żyje. Posłaniec (jeden ze sług Oresta) opowiada jak zabito króla:

Gdy Ajgistos składał ofiary nimfom ujrzał idących drogą Oresta i jego towarzyszy. Nie rozpoznał go. Gdy powiedzieli że niosą dary dla Zeusa z Olimpii, zaprosił ich na ucztę. Ajgistos w domu przed ołtarzem modli się słowami:

„o nimfy skalne, byśmy jeszcze często

i ja, i moja w tym domu małżonka,

córka Tyndara, składali ofiary

nam na pomyślność, na szkodę dla wrogów”

mówiąc o wrogach miał na myśli Oresta i Elektrę. Orest modlił się w duchu o odzyskanie ojcowizny. Król dał mu nóż by pociął byka złożonego na ofiarę. Oglądając wnętrzności byka król stwierdza brak wątroby i bierze to za złą wróżbę. Orest prosi o tasak by pociąć żebra zwierzęcia. Dano mu go. Król pochylony oglądał żebra a wtedy Orest wbil mu tasak w kręgosłup. Słudzy chcieli zabić Oresta ale gdy powiedział im kim jest wstrzymali się. Słudzy cieszą się wznosząc okrzyki.

Posłaniec odchodzi.

STASIMON II

Chór nakazuje Elektorze cieszyć się. Ta raduje się i chce klejnotami przystroić głowę brata.

EPEISODION IV

Przybywają Orest i Pylades. Za nimi słudzy niosą zwłoki Ajgista. Elektra wita ich radośnie. Wręcza Orestowi i Pyladesowi wieńce. Orest mówi siostrze by dziękowała bogom, iż daje jej zwłoki Ajgista za niewolnika ma z nimi zrobić co zechce. Ona boi się gniewu ludu za zhańbienie zwłok ale brat ją uspokaja. Elektra wypomina Ajgistowi wszystkie krzywdy które jej uczynił. Mówi że ludzie zawsze mówili o nim „mąż tej kobiety” czyli, że żona była ważniejsza od niego, a to straszny wstyd. Wspomina Dikę (uosobiona sprawiedliwość). Orest nakazuje schować ciało nim przybędzie jego matka. Wacha się czy zabijać matkę, ale Elektra nie ma wątpliwości. Orest i Pylades oddalają się. Przybywa Klytajmestra bogato ubrana w otoczeniu trojanek – niewolnic. Mówi córce że Agamemnon miał kochankę (Kasandrę którą zabrał spod Troi), więc ona znalazła sobie kochanka. Zabił jej dziecko (Ifigenię siostrę Orestesa i Elektry. Zabrał ją ze sobą pod Troję mówiąc żonie, że da ją za żonę Achillesowi a tak naprawdę oddał ją w ofierze za pomyślne wiatry) więc ona zabiła jego. Córka przypomina jej, że ledwo ojciec wyruszył pod Troję, a już się stroiła. Cieszyła się, gdy wróg zwyciężał i nie chciała by ojciec wrócił z wojny.

Elektra prosi by matka złożyła ofiarę za jej poród bo ona nie potrafi. Matka mówi, ze to jej obowiązek i powinna zrobić to sama, ale w końcu się zgadza. Wchodzi do ubogiej chaty. Elektra zapowiada jej śmierć i też wchodzi do środka.

STASIMON IV

Chór mówi o przewrotności losu. Klytajmestra zabiła męża, a teraz DIke ją przygnała do tej chaty by sama zginęła. Klytajmestra krzyczy

„dzieci na bogów nie mordujcie matki”.

Orestes i Elektra z Pyladesem wynoszą z chaty zwłoki matki i Ajgista. Elektra i Orestes rozpaczają nad tym co zrobili i co poczną, gdzie ich-matkobójców przyjmą. Chór przypomina Elektorze że teraz rozpacza a przedtem brata do haniebnego czynu namawiała. To Orestes zadawał matce ciosy ale ostatni śmiertelny zadali jej z Elektrą razem. Widzieli ostatnie tchnienie i błagania rodzicielki. Orestes zwraca się do zwłok matki

„urodziłaś swych zabójców”

EKSODOS

Przybywają Dioskurowie. Mówią Orestowi, że ma Elektro oddać za żonę Pyladesowi, a sam ma opuścić Argos, bo nie może tam zostać gdyż zabił matkę. Będą go tropić

„okrutne Kery,psiookie boginie”.

Ma przybyć do Aten, objąć posąg Pallady, ona odstraszy Kery. Ma potem podążyć na wzgórze Aresa i poddać się sądowi gdzie zostanie ocalony ponieważ będzie tyle samo głosów za jego skazaniem co przeciw. Tam też w przepaść spadną Kery. Zamieszka potem nad Aflejem w Arkadii.

Pylades ma zabrać Elektrę ze sobą do Achai, a jej dotychczasowemu mężowi ma dać wiele złota.

Orestes i Elektra żegnają się we łzach. Po latach rozłąki odnaleźli się na chwilę by znów się rozstać i nigdy więcej się nie zobaczyć.

Cała historia życia Elektry i Orestesa została wcześniej przepowiedziana przez FEBA.

Ostatnie słowa chóru kończące utwór brzmią

„Radości życzę! Kto żyje w radości

Nie cierpi przez zły przypadek,

Ten ludzkie szczęście osiągnął!”