Psychologia ogólna wykłady

PSYCHOLOGIA OGÓLNA

WPROWADZENIE

Profesor Jolanta Zagrodzka-Szmagalska

mail: zagrodzka@aps.edu.pl

Literatura obowiązkowa:

„Psychologia. Mózg. Człowiek. Świat.” S.M.Kosslyn Rosenberg Znak 2006 (całość)

„Psychologia. Podręcznik akademicki” D.Doliński, Strelau, 2008 tom 1 i 2 GWP (wybrane rozdziały)

Egzamin:

- test jednokrotnego wyboru, 30 pytań/20 min

- 16 odpowiedzi prawidłowych – 3

- zakres treści wykładów + podana literatura (rzadko, aczkolwiek się zdarza)

Dyżury p.3616:

- poniedziałek 14:00 – 15:00

- środa 12:00 – 13:00

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE 1

PODSTAWY PSYCHOLOGII 2

NEUROBIOLOGICZNE PODŁOŻE PROCESÓW PSYCHICZNYCH I ZACHOWAŃ – ZARYS ANATOMII I FUNKCJI MÓZGU 3

PROCESY POZNAWCZE I UWAGA 8

PROCESY PAMIĘCI 10

PROCESY POZNAWCZE I UCZENIE SIĘ 13

MYŚLENIE 16

MOTYWACJA 19

INTELIGENCJA 23

EMOCJE 28

STRES 34

ZABURZENIA 38

AGRESJA 44

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH I OSOBOWOŚCI CZŁOWIEKA 53

PODSTAWY PSYCHOLOGII

„Długie są dzieje psychologii, ale krótka jej historia” (Ebbinghaus, 1908)

Wilhelm Wundt – ojciec psychologii jako nauki. Pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej Uniwersytet Lipski 1879 „Zarys psychologii fizjologicznej”

Psychologia - nauka (logos) o duszy (psyche) - nauka o procesach psychicznych i zachowaniu:

Główne nurty myśli psychologicznej:

1) Strukturalizm - Podstawowe składniki świadomości – wrażenia i odczucia. Celem – opisywanie zasad i okoliczności w jakich elementy te łączą się tworząc struktury psychiczne (treść psychiki)

Introspekcja, pomiar czasów reakcji.

(W.Wundt, E.Titchener)

2) Psychologia postaci - (gestalt) koncentracja na ogólnych wzorcach zachowań, myśli lub doświadczeń „całość to więcej niż suma części”. Zjawiska psychiczne mogą być zrozumiane, gdy się je postrzega jako całości.

(M.Wertheimer)

3) Funkcjonalizm – przedmiotem badań funkcje (cele) zachowania, rola umysłu w funkcjonowaniu i przystosowaniu się do świata. Inspiracją – darwinowska teoria doboru naturalnego.

(W James, J.Dewey szkoła chicagowska, lata 20 XX wieku)

4) Podejście psychodynamiczne – myśli, uczucia i zachowanie są wynikiem działania świadomych i nieświadomych popędów, które są w bezustannym konflikcie. Nowe podejście do leczenia problemów psychicznych. Analiza marzeń sennych, pomyłek.

(S.Freud)

5) Behawioryzm – nie ukryte procesy psychiczne, a bezpośrednio obserwowalne i mierzalne zachowania przedmiotem badan psychologii. Działania człowieka przebiegają wg schematu S-R (bodziec, reakcja). Kluczowe pojęcia – uczenie się, wzmocnienie (pozytywne i negatywne) świadomość – zjawiskiem pozornym.

(J.Watson, E.I.Thorndike)

6) Psychologia humanistyczna – lata 50/60 XX wieku w reakcji na ograniczenia koncepcji psychodynamicznej (kieruje nami treść procesów psychicznych) i behawioryzmu (kierują zewnętrzne bodźce) Człowiek sam w sobie jest wartością, posiada wolna wolę i wewnętrzny potencjał twórczy. Psychologia powinna zajmować się wyższymi motywami i rozwojem kluczowe pojęcie – samorealizacja.

(A.Maslow, C. Rodgers)

7) Teoria poznawcza (lata 60 XX w) (kognitywistyka) – próbuje opisać naturę przetwarzania informacji. Podstawą – teoria informacji. Metafora komputera (Neisser, 1967) procesy psychiczne – software, mózg – komputer.

(U.Neisser, N.Chomsky)

8) Neuronauka poznawcza (neurokogniwistyka) – połączenie psychologii poznawczej z badaniami nad funkcjonowaniem mózgu (neuroscience). Zawiera 3 poziomy analizy.

(S.Kosslyn, M.Gazzaniga)

9) Psychologia ewolucyjna – wszelkie zachowania człowieka mają biologiczne (adaptacyjne) uzasadnienie. Przynajmniej część z nich jest dziedziczona genetycznie (genetyka behawioralna).

(D.Buss, S.Pinker)

NEUROBIOLOGICZNE PODŁOŻE PROCESÓW PSYCHICZNYCH I ZACHOWAŃ – ZARYS ANATOMII I FUNKCJI MÓZGU

„Z mózgu bowiem, i z mózgu jedynie, początek swój biorą wszystkie rozkosze nasze i radości, śmiech a także smutki nasze i bóle, żale i łzy. Dzięki niemy myślimy, widzimy, słyszymy i odróżniamy brzydkie od pięknego, złe od dobrego i przyjemne od nieprzyjemnego.”

Hipokrates 460-377 BC

Początek naukowych badań nad mózgiem i jego rolą w procesach psychicznych – przełom XIX/XX wieku

Poglądy XIX wieczne:

Frenologia:

Pierwsze odkrycia przemawiające za ta koncepcją lokalizacyjną:

Pozytywny wpływ frenologii na rozwój wiedzy o mózgu:

Organizacja czynności mózgu jest wielopoziomowa, hierarchiczna. Poszczególne funkcje realizowane są za pośrednictwem złożonych obwodów neuronalnych obejmujących rożne ośrodki i struktury.

Mózg narzędziem integrującym biologiczne i społeczne uwarunkowania zachowań procesów psychicznych :

Neuron – podstawowa jednostka czynnościowa układu nerwowego. Dwa rodzaje wypustek – aksony przewodzą impuls elektryczny do ciała komórki (nadajniki) i dendryty – w kierunku ciała komórki (odbiorniki). U człowieka ok. 100-150 mld. Generuje impulsy elektryczne (potencjały czynnościowe) przekazywane wzdłuż aksonu do kolejnej komórki za pośrednictwem synaps chemicznych.

Komunikacja neuronów:

Na zakończeniach aksonu – kolbka synaptyczna, która uwalnia substancje chemiczna (neuroprzekaźnik) do przestrzeni między neuronami w chwili aktywacji komórki i w ten sposób przekazuje pobudzenie.

Neurotransmitery i neuromodulatory:

Komórki glejowe:

Istota biała – włókna otoczone osłonką mielinową, tworzy drogi nerwowe doprowadzające do innych części mózgowia lub odprowadzające do innych struktur lub narządów wykonawczych. Największe skupisko – ciało modzelowate łączące obie półkule mózgu.

Istota szara – komórki nerwowe i włókna bezrdzenne, największe skupisko – kora mózgowa.

UKŁAD NERWOWY

1) Ośrodkowy układ nerwowy:

- mózg

- móżdżek

- pień mózgu

2) Obwodowy układ nerwowy:

- współczulny

- przywspółczulny

Obwodowy układ nerwowy

Somatyczny układ nerwowy – nerwy obwodowe (wiązki aksonów) przekazujące informacje do:

Nerwy czaszkowe – 12 par (w tym nerw błędny)

Nerwy rdzeniowe – 31 par

Układ autonomiczny:

Ośrodkowy układ nerwowy

Rdzeń kręgowy:

Mózgowie według kryterium anatomiczno-ontogenetycznego:

- związany z ruchami dowolnymi

- kontroluje równowagę ciała i ruchy oczu w trakcie poruszania się

- bierze udział w inicjacji planowania i właściwej koordynacji ruchów

Pień mózgu budowa:

Pień mózgu:

Pień mózgu - Ośrodek kontroli oddechu i rytmu pracy serca

Międzymózgowie:

Podwzgórze:

Wzgórze:

Syndrom Kliiver'a-Bucy (ślepota emocjonalna):

Jądra migdałowe dokonują wartościującej analizy bodźca.

Podstawowa rola ciała migdałowatego:

Analiza i integracja bodźców sensorycznych oraz przetwarzanie ich na bodźce biologicznie znaczące, co w konsekwencji prowadzi do pobudzenia emocjonalnego.

Hipokamp:

Układ limbiczny (rąbkowy):

Jądra podstawy:

(Skorupa + jądro ogniste + jądro półleżące = prążkowie + gałka blada, istota czarna, jądro niskowzgórzowe)

Kora mózgowa:

Płaty mózgu:

  1. Płat potyliczny

  2. Płat skroniowy

  3. Płat ciemieniowy

  4. Płat czołowy

Funkcje kory:

- Różne aspekty widzenia (kształt, kolor, ruch).

- Uszkodzenie kory potylicznej prawej = ślepota w lewym polu widzenia, ale także utrata wyobraźni wzrokowej

- Pierwszorzędowa kora słuchowa i pola asocjacyjne

- Przetwarzanie dźwięku, rozumienie mowy

- Złożona analiza informacji wzrokowych (rozpoznawanie twarzy)

- Pamięć

- Punkt docelowy sygnałów o wrażeniach dotykowych, położeniu ciała, informacji z receptorów napięcia mięśni i ścięgien oraz pole asocjacyjne

- Pierwszorzędowa kora ruchowa - sterowanie ruchami dowolnymi. Każda część ciała reprezentowana oddzielnie.

- Nie jest obszarem pierwszorzędowym dla żadnego zmysłu. Wszystkie ośrodki czuciowe wysyłają do niej swoje aksony. Integracja informacji.

Kora przedczołowa (brzuszna przyśrodkowa i grzbietowo-boczna):

Objawy uszkodzeń kory przedczołowej:

- brak samokontroli

- impulsywność

- labilność emocjonalna

- brak reakcji wegetatywnych w sytuacjach, które normalnie je wywołują

- brak umiejętności społecznych i troski o konsekwencje zachowań - zachowania nieadekwatne do sytuacji

- brak elastyczności umysłowej

- nieumiejętność planowania

- deficyty uwagi i koncentracji

Organizacja czynności mózgu jest wielopoziomowa, hierarchiczna. Poszczególne funkcje realizowane za pośrednictwem złożonych obwodów

Bodziec

mózgowy układ obrony

detekcja zagrażających i stresogennych bodźców organizowanie własnej reakcji


PROCESY POZNAWCZE I UWAGA

Procesy poznawcze:

Czynności zaliczane do procesów poznawczych:

Uwaga:

mechanizm redukcji nadmiaru informacji (wg E. Nęcka, 2008)

Uwaga a świadomość (pole uwagi =/= pole świadomości)

Rodzaje uwagi:

Podstawowe funkcje uwagi dowolnej:

Kontrola czynności jednoczesnych:

Czynności wykonywane w tym samym czasie spowalniają się wzajemnie (psychologiczny okres refrakcji). Każda czynność wymaga pewnej porcji ogólnej energii mentalnej (zasoby uwagi).

Zaburzenia uwagi:

niezauważanie obiektów w lewym polu widzenia przeciwstronnie do uszkodzenia mózgu. Objawy mogą dotyczyć też modalności słuchowej i czuciowej oraz wyobrażeń

Zaburzenia uwagi, niepokój ruchowy, impulsywność, wrażliwość na stres, obniżoną umiejętność tworzenia i realizacji planów. Częstsze u chłopców (mężczyzn). Duże problemy diagnostyczne (brak rzetelnych testów klinicznych, niejasne wyniki neurobrazowania).

Percepcja – proces aktywnego odbioru, analizy i interpretacji zjawisk zmysłowych, w których nadchodzące informacje są przetwarzane w świetle zarejestrowanej w pamięci wiedzy.

Czy doznania percepcyjne są prostym odzwierciedleniem rzeczywistości?

Na postrzeganie oddziałują:

J. Muller (1926 r.) – poszczególne zmysły mają odrębne drogi nerwowe wyspecjalizowane w odbiorze, przewodzeniu i analizie informacji wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych i czuciowych.

Wszystkie układy sensoryczne w mózgu, chociaż przekazują różne doznania, mają zasadniczo podobną strukturę.

Droga przebiegu bodźca:

Ogóle zasady działania systemów percepcyjnych:

Percepcja – spostrzeganie ( 75 – 80% informacji -> wzrok) „cywilizacja obrazkowa”.


PROCESY PAMIĘCI

Pamięć – proces odpowiedzialny za zdolność organizmu do:

Pamięć nie jest procesem jednorodnym! Różne rodzaje pamięci regulowane są przez odmienne mechanizmy mózgowe.

Podział pamięci ze względu na stopień świadomości:

- pamięć ikoniczna (wzrokowa)

- echoiczna (słuchowa)

- dotykowa itd…

Konsolidacja pamięci

Pamięć krótkotrwała (minuty, godziny, niestabilna) proces konsolidacji zainicjowany przez pobudzenie receptorów postsynaptyczny kaskada reakcji wewnątrzkomórkowych modyfikacja połączeń neuronalnych tworzących engram pamięci pamięć długotrwała (lata, stabilna)

Podział pamięci długotrwałej w zależności od charakteru informacji:

- pamięć epizodyczna

- pamięć semantyczna

Pamięć epizodyczna:

Wpływ czasu na pamięć autobiograficzną (Berscheid, 1994 rok):

Pamięć semantyczna:

Pamięć proceduralna:

Pamięć operacyjna - working memory (Baddeley & Hitch 1974 r.) - System, który zarządza danymi znajdującymi się w pamięci krótkotrwałej I pozwala na wykonywanie operacji umysłowych:

„wieża kontrolna odpowiedzialna za planowanie i koordynowanie odlotów i przylotów”

( A. Badleley)

Model pamięci operacyjnej (Baddeley i Wilson 2002)

Model pamięci operacyjnej:

Centralny ośrodek wykonawczy:

Systemy służebne:

Bufor epizodyczny:

Trójetapowy model pamięci (Atkinson)

Pamięć sensoryczna Pamięć operacyjna (zawiera krótkotrwałą) Pamięć długotrwała

Struktury mózgowe istotne dla procesów pamięci:

Pacjent H.M.

Operowany z powodu epilepsji. Całkowite usunięcie hipokampa i amygdała. 55 lat badań. Zaburzenia pamięci deklaratywnej, świadomej. Amnezja następcza i wsteczna (1-3 lata przed). Zachowana Pamięć proceduralna (nieświadoma).

Hipokamp

Ciało migdałowate – struktura kluczowa dla uwarunkowania strachu, siedlisko pamięci emocjonalnej, kojarzenie bodźców ze wzmocnieniem.

Struktury mózgowe istotne dla procesów pamięci:

Choroba Alzheimera


PROCESY POZNAWCZE I UCZENIE SIĘ

Uczenie się – proces prowadzący do zmian w zachowaniu. Dokonuje się na podłożu indywidualnego doświadczenia.

Budowanie śladów pamięciowych w procesie uczenia się.

Uczenie się – tworzenie w układzie nerwowym reprezentacji doznań lub ich przekształcanie pod wpływem doświadczenia:

- Warunkowanie klasyczne

- Warunkowanie instrumentalne

- Habituacja

Uczenie się percepcyjne – polega na zapoznawaniu się z cechami przedmiotów, ludzi, zjawisk, z topografią środowiska jedynie na podstawie informacji sensorycznej,. Skutkiem uczenia się percepcyjnego jest pamięć rozpoznawcza, czyli zdolności rozpoznawania uprzednio widzianych bodźców.

Uczenie się percepcyjne:

- utajone – uczenie się języka, norm społecznych, map przestrzennych

- wdrukowanie, wpajanie - szybkie, zachodzi w okresie krytycznym, oporne na wygaszanie, trwałe.

Uczenie się asocjacyjne (behawioralne) - polega na tworzeniu się związków - asocjacji między bodźcami, bodźcem a reakcją, zdarzeniami, obiektami, itd.

Warunkowanie:

Rodzaje warunkowania:

Warunkowanie klasyczne – badania Iwana Pawłowa:

Klasyczna warunkowa reakcja emocjonalna – doświadczenie Johna B.Watsona – „Mały Albert”

Warunkowanie na kontekst

Warunkowanie klasyczne w życiu codziennym

Warunkowanie instrumentalne

Pierwszy eksperymentalny model warunkowania instrumentalnego - Edward I. Thorndike (lata 20.XX wieku).

Prawo efektu (E. Thorndike)

"Zachowania prowadzące so zadowalającego stanu rzeczy będą z większym prawdopodobieństwem powtarzane."

Wzmocnienie w warunkowaniu instrumentalnym:

Procesy towarzyszące warunkowaniu

Warunkowanie klasyczne vs. instrumentalne

- organizm jest pasywny

- reakcje sa wywołane, odruchowe

- wzmocnienie jest niezależne od wyuczenia się związku BW/BB

- organizm jest sprawca działania

- reakcje są dowolne, emitowane

- wzmocnienie jest następstwem pożądanej reakcji

Podstawa warunkowania klasycznego – tworzenie się asocjacji między początkowo obojętnym bodźcem otoczenia z czynnikiem biologicznie znaczącym. Bodziec pierwotnie obojętny musi wielokrotnie poprzedzać bezwarunkowy (BB) aby stać się warunkowym (BW) i wywoływać reakcję warunkową (RW).

Habituacja - zmniejszanie się i zanik reakcji na często powtarzający się bodziec

Uczenie się poznawcze:

Komunikacja niewerbalna:

Ekspresja mimiczna, uniwersalna między gatunkowo i kulturowo:

Komunikacja niewerbalna trudniej poddaje się świadomej kontroli. Badania kliniczne i eksperymentalne wskazują na rolę prawej półkuli w komunikacji niewerbalnej.


MYŚLENIE

Proces myślenia obejmuje:

Podstawowe operacje umysłowe:

Narzędzia myślenia - co kształtuje w umyśle reprezentację informacji o świcie:

Słowa - czy myślenie jest wewnętrznym monologiem:

Język:

Wyobrażenia:

Pojęcia:

Strategie i sposoby rozwiązywania problemów

Po pierwsze - dobre określenie problemu:

Od czego zależy łatwość rozwiązywania problemów?

Funkcje wykonawcze.

System, którego działaniem jest kontrola nad innymi funkcjami poznawczymi, odpowiedzialny za celowe, złożone i inteligentne reakcje:

Zaburzenia przy uszkodzeniach kory przedczołowej i prążkowia

Język:

Drogi przekazu informacji językowej:

Mowa:

Paul Broca (koniec XIX w.) - "mówimy lewą półkulą" - zaburzenia ekspresji, fluencji, artykulacji mowy po uszkodzeniach lewego płata czołowego.

Karl Wernicke (koniec XIX w.) - zaburzenia rozumienia mowy, przy zachowanej zdolności tworzenia słów i zdań po uszkodzeniu lewego płata skroniowego.

Afazja - zaburzenie mowy w wyniku uszkodzenia mózgu:

zastępowanie słów bliskoznacznymi. Uszkodzenie dolnej części płata ciemieniowego i pęczka łuskowatego.

Dyzartria - neuromotoryczne zaburzenie mowy:

Anarthia - mowa niezrozumiała:

Dysleksja:

-wysoka dziedziczność

-różne hipotezy dotyczące przyczyn dysleksji

1) budowa mózgu (bardziej symetryczne półkule mózgowe, słabsze polaczenia okolic kolorowych)

2) niewielkie upośledzenie słuchu (fMRI pokazuje, ze dyslektycy słabiej reagują na dźwięki mowy, kolejność spółgłosek)

3) słaba aktywność kanału wielkokomórkowego w układzie wzrokowym (uczestniczy w analizie kształtów i przedmiotów w ruchu)

4) deficyt w przekształcaniu informacji wzrokowych w słuchowe

5) zaburzenia uwagi (koncentracji uwagi na określonych aspektach bodźca wzrokowego)

Lateralizacja mowy:

Prozodia (Monrad-Krohn, 1947):

Filogeneza języka dźwiękowego:

Początki (protojęzyka) - Homo erectus (500 000 lat temu), związane z wytwarzaniem i używaniem narzędzi oraz kontrolowaniem używaniem ognia.

Czy istnieje "okres krytyczny" dla nabywania języka?

Restytucja języka:

po uszkodzeniu lewej półkuli lub deprywacji lingwistycznej możliwa jest dzięki plastyczności mózgu. Następuje reorganizacja mózgowej reprezentacji mowy- funkcje przejmuje prawa polkula.


MOTYWACJA

Motywacja:

- wewnętrzna

- zewnętrzna

- świadoma

- nieświadoma

Popędy jako potrzeby biologiczne, Klasyfikacja I:

Kryterium podziału Rodzaje popędu Charakterystyka
Stosunek organizmu do źródła bodźca Apetytywne Organizm dąży do kontaktu z bodźcem
Awersyjne Organizm dąży do uchronienia się od bodźca
Charakter popędu Pierwotne Dziedziczone, wrodzone
Wtórne Wyuczone w konfrontacji z otoczeniem
Źródło popędu Wewnątrzpochodne Wyzwalane przez bodźce pochodzące z samego organizmu
Zewnątrzpochodne Wyzwalane przez bodźce zewnętrzne
Nieokreślone Popęd ciekawości Dążenie do kontaktu z nowym bodźcem jednak z gotowością do ucieczki

Popędy jako potrzeby biologiczne, klasyfikacja II:

- kluczowe dla przetrwania gatunku (popęd seksualny, macierzyński)

- kluczowe dla przetrwania jednostki (samoobrona, ochrona terytorium)

Homeostaza – W. Cannon:

Brak równowagi wyzwala popęd motywujący organizm do jej przywrócenia (termoregulacja, pragnienie, głód)

Redundatność mechanizmów homeostazy

„podwójne zabezpieczenie”

- mechanizmy fizjologiczne (regulacja autonomiczne)

- mechanizmy behawioralne (określony rodzaj zachowania którym sami sterujemy)

Termoregulacja – np. ptaki i ssaki są stałocieplne, zaś u człowieka występują mechanizmy:

Mechanizmy regulacji pragnienia:

Popęd łaknienia:

  1. Fizjologiczne czynniki wpływające na łaknienie:

  1. Psychologiczne czynniki wpływające na łaknienie

Zaburzenia popędu pokarmowego:

  1. Otyłość – nadmiar tkanki tłuszczowej:

  1. Anoreksja – lęk przed otyłością i brakiem kontroli, zaburzenie percepcji ciała (90% przypadków to kobiety)

  2. Bulimia – naprzemienne epizody głodzenia się i niepohamowanego, przymusowego jedzenia

Popęd seksualny:

Podwzgórze:

Potrzeby psychiczne i społeczne:

Motywowane działania składają się z kilku faz:

Optymalny proces pobudzenia – prawo Yerkesa -Dotsona – pobudzenie musi być optymalne, żeby osiągnąć cel, ani za duże, ani za małe.

Działania ludzkiej większości mają charakter polimotywacyjny – sterowane przez więcej niż jedną motywację:

Konflikt motywacyjny:

Problem motywacji w głównych systemach teoretycznych w psychologii:

  1. Podejście ewolucyjne

- nurt etologiczny - organizmy rodzą się z zestawem instynktów służących przetrwaniu. Uruchomienie zachowania wynika z interakcji siły instynktu i siły bodźca wyzwalającego oraz im silniejszy instynkt, tym słabszy bodziec uruchamia zachowanie - zasada podwójnej kwantyfikacji

- nurt socjobiologiczny - podstawowy motyw rządzący wszelkimi zachowaniami organizmów żywych – replikacja genów. Socjobiologia koncentruje się na strategiach rozpowszechniania genów – agresja, dominacja, dobór partnera, altruizm

Instynkt – odziedziczona skłonność zorganizowanych, niezmiennych, zrytualizowanych zachowań

Ewolucyjne interakcje zachowań seksualnych – młody wiek partnerek, zamożny partner, więcej partnerek seksualnych u mężczyzn, mężczyźni są bardziej zazdrośni niż kobiety

Zasada podwójnej kwantyfikacji:

Podstawowe założenia:

„O zachowaniu decyduje wzmocnienie a nie poprzedzająca je motywacja” B.Skinner

Podstawowe pojęcia:

Behawiorystyczna percepcja motywacji – motywacja ma swe źródło w walce o byt. Każda deprywacja lub zagrożenie - popęd , zachowanie, wzmocnienie czyli redukcji popędu

  1. Psychologia humanistyczna (A.Maslow)

Odnosi się do człowieka. Hierarchia potrzeb :

Potrzeby samorealizacji

Potrzeby estetyczne

Potrzeby poznawcze

Potrzeby szacunku

Potrzeba przynależności

Potrzeba bezpieczeństwa

Potrzeby fizjologiczne

Nie wyjaśnia wielu ludzkich zachowań (narażanie życia, pasje, samobójstwa), różnice międzykulturowe (indywidualistyczna vs. kolektywistyczna)

  1. Poznawcze koncepcje motywacji inspirowane teorią dysonansu poznawczego (L.Festinger) – źródłem motywacji wielu zachowań są procesy poznawcze.

Najważniejsze poznawcze mechanizmy motywacji:

Dysonans poznawczy – niezgodność między danymi poznawczymi. Uruchamia motywację do usunięcia jego źródeł.

Może być:


INTELIGENCJA

Prekursorzy naukowych badań nad inteligencją.:

Współczesne spojrzenie na inteligencję:

Pomiar inteligencji:

Test Wechslera

Składa się z dwóch skali:

Iloraz Inteligencji:

Struktura inteligencji – poznawczy nurt badań:

Jakie rodzaje zdolności intelektualnych należy wyróżnić i jakie są relacje między nimi?

Koncepcje inteligencji

Koncepcja inteligencji (Ch. Spearmana 1927):

przetwarzania informacji.

Modele hierarchiczne: są wynikiem analizy czynnikowej i opierającej się na założeniu że istnieje nadrzędny czynnik g niezbędny do wykonania wszystkich czynności umysłowych oraz inne czynniki drugiego rzędu.

- inteligencji płynnej - tworzenie nowych rozwiązań, uwarunkowania właściwościami fizjologicznymi struktur nerwowych, zależy od czynników genetycznych, obniża się wraz z wiekiem

- inteligencji skrystalizowanej - umiejętność korzystania z wiedzy, związana ze środowiskiem, kulturą, wiekiem i wykształceniem

Modele czynników równorzędnych – zdolności umysłowe są wzajemnie niezależne:

Wykonywanie zawodów wymaga połączenia różnych typów inteligencji. Każdego można scharakteryzować za pomocą profilu inteligencji ukazującego niektóre typy inteligencji.

Współczesny pogląd – Nęcka, 2003 – trójwarstwowa hierarchia czynników intelektualnych:

Inteligencja emocjonalna

Pierwsze publikacje dotyczące pojęcia inteligencji emocjonalnej pojawiły się w latach 90 - Salovey i Majyer.

D. Goleman, 1995 „Inteligencja emocjonalna” – pierwsze popularno-naukowe opracowanie tej problematyki. To pojęcie stało się przedmiotem zainteresowania badaczy i praktyków.

Jest to zdolność rozumienia i skutecznego regulowania emocji.

U podstawy następujące zdolności:
• znajomość własnych emocji (samoświadomość)
• panowanie nad emocjami niezbędne do kontroli impulsów
• automotywacja (warunek wytrwałości i samokontroli)
• rozpoznawanie cudzych emocji (empatia)
• podtrzymywanie relacji z innymi
• wiedza dotycząca emocji innych ludzi wobec nas
• umiejętność kierowania emocjami innych

Mayer, Caruso, Solvey (1999, 2000)

1) zdolność dostrzegania i ekspresji emocji:
• dostrzeganie emocji pierwotnych- wrodzone
• Wyuczone sprawności poznawcze- potrzebne do odróżniania emocji prawdziwych od udawanych, do odczytywania emocji w mowie ciała, dziełach sztuki
2) zdolność włączania emocji w procesy myślenia
• stany emocjonalne włączone w procesy myślenia - lepiej rozumiane i kontrolowane, mogą sprzyjać pozytywnemu, kreatywnemu myśleniu, wspomagać czynności pamięciowe i zdolność prawidłowej oceny zjawisk.
3) zdolność właściwego rozumienia i analizowania emocji
• prawidłowa ocena złożonych stanów emocjonalnych oraz umiejętność dostrzegania następstwa i konsekwencji pojawiających się emocji
4) zdolność zarządzania emocjami
• regulacja własnych stanów emocjonalnych poprzez uwzględnianie wszelkich konsekwencji emocjonalnych związanych z podejmowaniem danej decyzji

Inteligencja społeczna (D. Goleman, 2006)

Umiejętność wchodzenia w związki społeczne i utrzymywania ich.
1) świadomość społeczna (wyczucie wewnętrznego stanu innej osoby, zrozumienie jej uczuć i myśli, pojmowanie złożonych sytuacji społecznych)
• empatia pierwotna (współodczuwanie, wychwytywanie niewerbalnych sygnałów emocji)
• dostrojenie (uważne słuchanie, dostrajanie się do drugiej osoby)
• trafność empatyczna (rozumienie myśli, uczuć i intencji drugiej osoby)
• poznanie społeczne (wiedza o tym jak funkcjonuje świat społeczny)

2) sprawność społeczna (opiera się na świadomości społecznej, pozwala na efektywny przebieg interakcji)
• synchronia (gładki przebieg kontaktu na płaszczyźnie niewerbalnej)
• autoprezentacja (przekonujące przedstawienie siebie)
• wpływ (kształtowanie wyniku interakcji społecznych)
• troska (dbanie o potrzeby innych i działanie w zgodzie z nimi)

Od czego zależy inteligencja?

Biologiczne podłoże inteligencji

1) szybkość przewodzenia impulsów w układzie nerwowym
• badania czasu reakcji
• badania czasu inspekcji
• badania elektrofizjologiczne- pomiar potencjałów wywołanych
2) sprawność i integralność układu nerwowego
• niezawodność systemu - inteligentniejsi mają nie tylko krótszy czas reakcji ale i niewielkie odchylenia od średniej
• wydajność energetyczna mózgu – większe zużycie glukozy u ludzi mniej inteligentnych
• uszkodzenia struktur zaangażowanych w przetwarzanie informacji powodują zaburzenia w procesach poznawczych
3) wielkość mózgu (?)
• pozytywna korelacja m. pojemnością czaszki/ciężarem ciała a ilorazem inteligencji
• największa pojemność czaszki - Azjaci, mniejsza - biali, najmniejsza - Afrykanie
• niezależnie od rasy - większa pojemność u mężczyzn niż u kobiet
• pozytywna korelacja m. objętością tkanki mózgowej a ilorazem inteligencji

większy mózg = lepszy mózg?

- korelacja jest niewielka
- różnice międzyrasowe
- nie wszystkie części mózgu są zaangażowane w „zachowanie inteligentne”, istotny może być nie tyle rozmiar mózgu, co pewnych jego obszarów
- mózg jest plastyczny
- mózgi kobiet są mniejsze niż mężczyzn, a iloraz inteligencji jest porównywalny
- neandertalczycy mieli mózgi większe od naszych lecz brak dowodów, że byli bystrzejsi

Czy geny wpływają na inteligencję?

Wszystkie badania dotyczące inteligencji koncentrują się na IQ, a to wskaźnik ograniczony!
• IQ adoptowanego dziecka koreluje silniej z IQ jego biologicznej matki
• korelacja dwojga homozygotycznych bliźniąt wychowanych w różnych domach silniejsza niż bliźniąt heterozygotycznych
• gdy IQ dzieci adoptowanych i biologicznych wychowanych w jednej rodzinie są skorelowane dodatnio, to gdy dorastają korelacja zanika.

Niezależnie od podobieństwa genetycznego, dzieci wychowywane razem, we wspólnym środowisku są bardziej do siebie podobne pod względem IQ niż dzieci wychowywane oddzielnie.

Środowiskowe i genetyczne uwarunkowania inteligencji pozostają w silnych i złożonych interakcjach.

Bieguny inteligencji

1) Wybitne uzdolnienia- specyficzny kompleks cech indywidualnych (poznawczych, osobowościowych, motywacyjnych i społecznych) ujawniający się już w okresie dzieciństwa u niewielkiej grupy osób.

Jak rozpoznać dziecko wybitnie uzdolnione?
• ciekawość poznawcza
• spostrzegawczość
• zainteresowania
• słownictwo
• „połykanie” lektur
• wyobraźnia i kreatywność
• koncentracja i wytrwałość
• samokrytycyzm
• dojrzałość
• żwawość intelektualna

Podstawowe grupy cech charakteryzujących osoby wybitnie uzdolnione:
• ogólne zdolności poznawcze na wysokim poziomie (rozumowanie abstrakcyjne, dobra pamięć, bogate słownictwo, rozległa wiedza)
• specjalne talenty w określonej dziedzinie
• aktywność twórcza (kreatywność, elastyczność myślenia)
• sprawności przywódcze

Zespół nieadekwatnych osiągnięć - co poza inteligencją decyduje o sukcesie?
• wytrwałość w dążeniu do celu
• zaufanie do własnych możliwości
• potrzeba osiągnięć

Opieka nad dziećmi szczególnie uzdolnionymi koncentruje się na:
• identyfikacji dzieci uzdolnionych
• stymulacji rozwoju dzieci uzdolnionych (warsztaty twórczego myślenia, umiejętności społecznych, zajęcia pozalekcyjne)
• poradnictwie

Organizacje powołane do pomocy dzieciom szczególnie zdolnym:
• Światowa Rada do spraw Dzieci Wybitnych i utalentowanych
• Europejska Rada Wybitnych Zdolności
• Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci

2) Niepełnosprawność intelektualna - IQ poniżej 70 od dzieciństwa (poniżej 18 r.ż) + utrudnione funkcjonowanie w życiu codziennym (co najmniej 2 dziedziny np. komunikacji z innymi, samoobsługi, samodzielnego mieszkania)

• Zespół Williamsa (współwystępowanie upośledzenia umysłowego i „wysp geniuszu”
• Zespół Downa (anomalia genetyczne, dodatkowy 21 chromosom, co uniemożliwia neuronom prawidłowy rozwój)
• zespół kruchego chromosomu X
• towarzyszy autyzmowi
• może wynikać z niedorozwoju mózgu płodu
• zespół FAS
• zakażenia HIV
• niedożywienia i choroby matki
• urazów okołoporodowych, wcześniactwa
• chorób wczesnodziecięcych powodujących uszkodzenia mózgu

Wartości IQ dla niepełnosprawności intelektualnej (wg DSM-IV)
• lekkie 50-55 <70
• umiarkowane 35-40

Poznawcze podłoże niepełnosprawności umysłowej:
• mało pojemny magazyn pamięci sensorycznej
• zaburzone kodowanie bodźców
• słaba wydajność procesów podtrzymywania informacji w pętli artykulacyjnej
• deficyt pamięci krótkotrwałej

Programy interwencyjne:
• szkoły specjalne i integracyjne
• stymulacja rozwoju poznawczego- np. system odwrotnego tuto ringu (dzieci niepełnosprawne „opiekują się” innymi dziećmi)


EMOCJE

Ekspresja emocji - zmiany hormonalne, wegetatywne i behawioralne w odpowiedzi na bodźce znaczące.

Przeżywanie emocji – subiektywne, świadome doświadczanie określonych, przyjemnych lub przykrych doznań i stanów.

Techniki obrazowania mózgu:

- techniki funkcjonalne – obrazowanie funkcji mózgu, SPECT, PET , MRI

- techniki strukturalne – CT, MRI

FUNKCJONALNE TECHNIKI OBRAZOWANIA MÓZGU

STRUKTURALNE TECHNIKI OBRAZOWANIA MÓZGU

Skąd się biorą emocje – historia:

Hipokrates wyróżnił 4 typy temperamentu emocjonalnego w zależności dominacji określonego „płynu ustrojowego” – melancholik, choleryk, flegmatyk, sangwinik

Filozofia XVII-XVIII wiek – emocje mają charakter instynktowny i reprezentują zwierzęcą stronę człowieka

Kartezjusz – „namiętności duszy” rozróżnił duszę i ciało, emocje występują w duszy, myślącej części jaźni. Wyróżnił emocje pierwotne (radość, smutek) i indywidualne (pogarda, nadzieja)

K.Darwin – początek badań nad biologicznymi mechanizmami emocji – wzorce emocjonalne są dziedzicznymi, wrodzonymi reakcjami, których użyteczność potwierdziła się w trakcie ewolucji; mechanizmy ruchowo-mięśniowe poprzez które udomowione ssaki wyrażają swoje emocje są takie same jak u ludzi.

Obwodowa (trzewna) teoria emocji Jamesa i Langego (XIX)

Jako pierwsza zwraca uwagę na związek emocji z układem wegetatywnym. Główne tezy:

Zweryfikowane negatywnie!

- symaptektomia – przecięcie nerwów współczulnych nie eliminuje emocji, ale przecięcie rdzenia osłabia intensywność odczuwania

- nie ma przekonujących dowodów na to, że poszczególne emocje mają specyficzny wzorzec autonomicznego układu nerwowego.

Teoria Cannona-Barda (lata 20. XX wieku) w opozycji do teorii Jamesa-Langego

Teoria Jamesa-Langego

Zdarzenie -> pobudzenie i zmiany fizjologiczne -> interpretacja zmian fizjologicznych -> emocja

Teoria Cannona-Barda

Zdarzenie: -> pobudzenie i zmiany fizjologiczne

-> emocja

Pobudzenie organizmu i doświadczanie emocji następuje równocześnie. Jednocześnie świadome doznanie emocji zarejestrowane w korze. Kluczowa struktura – wzgórze generujące stan pobudzenia. Jednocześnie świadome doznanie emocji zarejestrowane w korze.

Teoria emocji Papeza:

Substrat anatomiczny emocji wg. Papeza – krąg neuronalny obejmujący:

Układ limbiczny (Mc Lean, 1952)

Jako substrat anatomiczny emocji

Obejmuje krąg neuronalny Papeza poszerzony o:

Funkcjonalna neuroanatomia emocji – współcześnie:

Lateralizacja emocji:

Lateralizacja emocji – współczesne badania Firm i PET:

Hipoteza Walencji (VSH) (R. Davidson 2002)

Dowody kliniczne i eksperymentalne:

Relacje procesów poznawczych i emocjonalnych:

Teoria poznawcza

Zdarzenie pobudzenie i zmiany fizjologiczne interpretacja jako funkcja kontekstu emocja

Psychologiczny mechanizm emocji wg. Lazarusa:

Ocena poznawcza może mieć charakter automatyczny (nieświadomy) lub kontrolowany (P.Ekman)

Impulsywne emocje powstają na zasadzie odruchu (sygnał bezpośrednio ze wzgórza do ciała migdałowatego, które uruchamia reakcję), inne przy udziale interpretacji poznawczej – kora, zakręt obręczy, hipokamp (J. Le Doux)

Emocje

Rozpoznanie przeżycie ekspresja (wegetatywna, behawioralna)

Jak procesy poznawcze wpływają na emocje?

Dwuczynnikowa Teoria Emocji (Schachter i Singer, 1962)

Rodzaj doświadczanych emocji zależy od interpretacji stanu pobudzenia. Atrybucje (przypisanie) pobudzenia do sytuacji emocjonalnej determinuje odczuwaną emocję.

Doświadczenie polegało na podaniu ludziom zastrzyku adrenaliny

Relacje emocje/poznanie – jak emocje wpływają na procesy poznawcze?

Czy istnieją emocje podstawowe?

IMPULSYWNE EMOCJE

Powstają na zasadzie odruchów (sygnał -> wzgórze -> ciało migdałowate = reakcja)

Inne emocje powstają przy udziale interpretacji poznawczej (kora -> zakręt obręczy -> hipokamp)

Emocje powstają z udziałem obwodów neuronalnych w poznawcze jak i afektywne przetwarzanie informacji.

DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI

Rodzaj doświadczanych emocji zależy od interpretacji stanu pobudzenia. Atrybucje (przypisanie) pobudzenia do sytuacji emocjonalnej determinuje odczuwaną emocję.

PRAWO YERKESA- DOTSONA

Emocje wpływają na wszystkie funkcje poznawcze w zależności od siły i znaku usprawniając je lub dezorganizując.

EMOCJE PODSTAWOWE

Podejście oparte o założenie uniwersalności ekspresji

Ekman i Friesen (1971) – badania nad plemieniem Fore z Nowej Gwinei

Potwierdziły hipotezę o uniwersalności ekspresji emocji radości, złości, smutku, wstrętu, zaskoczenia i strachu, uznanych zatem za podstawowe.

Podejście ewolucyjne

Emocje podstawowe – to te, które obserwuje się na różnych poziomach filogenezy i które maja znaczenie adaptacyjne dla jednostki i gatunku .

(Plutchik 1980)

Podejście prototypowe

Emocje podstawowe czyli prototypowe – te które są wymieniane najczęściej i najszybciej w odpowiedzi na pytanie o pojęcie emocji – miłość, strach, złośc, smutek, szczęście. Rzadko – wstręt.

Ludzie posiadają zestaw emocji stanowiący integralną część ich natury wyrażanych w uniwersalny sposób.

Badania neurobiologiczne potwierdzają istnienie odrębnych ośrodków regulujących emocje negatywne i pozytywne.

Nie ma zgodności co do liczby emocji podstawowych ani co do jednoznaczności kryteriów klasyfikacyjnych.

Emocje negatywne (awersyjne) strach vs. lęk

STRACH LĘK

Reakcja na realne zagrożenie reakcja na zagrożenie wyimaginowane, nieokreślone

nadmierny strach

Strach który nie znalazł ujścia

Strach i lęk jako model do badań emocji negatywnych

Strach i lęk aktywuje motywację obronna poprzez tzw. mózgowy system obronny, wywołując różne strategie behawioralne (ucieczka, znieruchomienie, atak defensywny, krzyk)

Strach i lęk w swojej podstawowej formie istnieje u wszystkich zwierząt. Zaprogramowany przez ewolucję do radzenia sobie z niebezpieczeństwem, wykształcony, by organizm mógł przetrwać.

Ciało migdałowate – struktura kluczowa dla wyzwalania emocji strachu. Aktywacja gdy:

  1. Aktywacja w odpowiedzi na twarze wyrażające strach

  2. Aktywacja w odpowiedzi na bodźce wzrokowe i słuchowe wywołujące strach

  3. Aktywacja podczas warunkowania strachu

  4. Poziom aktywacji skorelowany z intensywnością odczuć strachu

  5. Związany z fobią przy wystąpieniach publicznych

Uszkodzenia ciała migdałowatego:

Kora przedczołowa „strażnik ludzkich emocji” – odgrywa istotną rolę w regulacji emocji niezależnie od ich znaku.

Kora przedczołowa: myślenie abstrakcyjne, rozwiązywanie problemów, procesy poznawcze, samokontrola, integracja procesów afektywnych i poznawczych, twórcze rozwiązywanie problemów

HIPOTEZA WALENCJI

Emocje pozytywne

Samodrażnienie

Odkrycie Oldsa i Milnera (lata 50 XX wieku) – samodrażnienie jako model do badania neuronalnego substratu emocji pozytywnych.

Układ nagrody

Pęczek przyśrodkowy przodomózgowia (MFB) +

Struktury unerwiane przez jego włókna. Obejmuje amygdała, podwzgórze, przegrodę, jądro półleżące, nakrywkę, jądro ogoniaste, korę przedczołową. Drażnienie tych struktur powoduje uczucie przyjemności.

Aktywacja układu nagrody przez substancje uzależniające

Neurochemiczne podłoże działania środków uzależniających:

Miłość.. romantyczna trwa nei dłużej niż 7 mies. Badania zespołu A.Aron’a

Osoby badane: kobiety i mężczyźni we wczesnych stadium zakochania:

Wyniki eksperymentu:

Wg. A.Arona miłość nie jest emocją, a opędem ukierunkowanych na dobór partnera

Przywiązanie

Miłość macierzyńska

Eksperyment Zeki (2003)

Emocje a płeć

Rozwój emocjonalny:


STRES

Stres – niespecyficzna reakcja organizmu powstająca w odpowiedzi na działanie stresorów tj. bodźców wyprowadzających organizm ze stanu równowagi.

Stresory – pozytywne/negatywne, ostre/chroniczne, fizyczne/psychologiczne/społeczne

Stres może być pojmowany jako:

Hans Seyle (1907-1982 r.) – autor terminu i pierwszej biologicznej koncepcji stresu

Reakcja stresowa – Ogólny Zespół Adaptacyjny (GAS – General Adaptation Syndrom) przebiegający w 3 odrębnych fazach:

  1. Alarmowa – organizm mobilizuje się do reakcji obronnej

  2. Odporności – mobilizacja zasobów w celu osiągnięcia stanu równowagi mimo obecności stresora (adaptacja)

  3. Wyczerpania – uszkodzenia organizmu, choroby psychosomatyczne, atrofia hipokampa, utrzymująca się wysoka aktywność amygdała

Stresor

Podwzgórze -> CHR – przysadka -> ACTH -> układ autonomiczny/rdzeń nadnerczy -> pobudza układ współczulny,

Kora nadnerczy -> glikokortykoidy hamuje przywspółczulny -> adrenalina A, noradrenalina NA

Glikokortykoidy (kortyzol) – podobnie jak A i NA pomagają organizmowi zmobilizować energię, aby sprostać wyzwaniu. Jednocześnie uwalniane z przysadki beta endorfiny zmniejszają wrażliwość na ból i ochronią ustrój przed nadmierną reakcją . Adrenalina wyostrza zmysły i pamięć.

Długotrwałe działanie stresora jest szkodliwe.

Stres a układ immunologiczny

Stres i choroby – zmiany w układzie odpornościowym wywołane długotrwałym stresem mogą powodować:

Źródła stresu – wiele psychologicznych, społecznych a nawet fizycznych bodźców wywołuje stres jedynie wtedy, gdy są one postrzegane jako stresujące.

Najczęściej postrzegane jako źródła stresu:

Stres i praca:

Źródło stresu. Do stresorów uniwersalnych należą:

Źródła stresu – koncepcja zmian życiowych Holmsa i Rache, 1967)

Stres wywołują zmiany w otoczeniu, które wymagają wysiłków przystosowawczych, wywołują napięcie emocjonalne i przeszkadzają w normalnym toku reagowania. Skala LCU.

Koncepcja zmian życiowych :

Wg. Holmesa ponad 300 pkt na skali – ryzyko rozwinięcia się poważnej choroby w ciągu 2 lat. Koncepcja krytykowana.

Psychologiczne koncepcje stresu

Jako relacji zasobów (możliwości) jednostki z adresowanymi do niej wymaganiami. Źródłem wymagań trudnych do spełnienia mogą być:

Koncepcja poznawczo transakcyjna (Lazarus & Folkman, 1984)

„Stres to określona relacja między człowiekiem a otoczeniem , która może być przez człowieka oceniona jako obciążająca, przekraczająca jego możliwości, zagrażająca dobrostanowi”

Transakcja stresowa może być uznana przez podmiot jako:

Poznawczo-transakcyjna koncepcja stresu

Jeśli relacja w wyniku oceny pierwotnej oceniona jako negatywna -> uruchomienie oceny wtórnej („co zrobić by usunąć źródła stresu lub złagodzić skutki”) czyli proces radzenia sobie

Teoria zachowania zasobów (S.E. Hobfoll, 1989)

Główny cel aktywności jednostki, grup i społeczeństw – uzyskiwanie, utrzymywanie i ochrona cenionych dórb (zasobów) ważnych do przeżycia albo służących jako środek do ich osiągnięcia

Żrodlem stresu jest zagrażające lub zaistniałe zakłócenie równowagi w wymianie zasobów między jednostką a otoczeniem.

Teoria zachowania zasobów

Strategie radzenia sobie ze stresem (ang. coping)

Najbardziej popularne strategie zorientowane na problem:

-aktywne radzenie sobie (podejmowanie prób usunięcia stresora lub złagodzenia skutków jego działania)

-planowanie (rozważanie różnych możliwości poradzenia sobie ze stresorem)

-instrumentalne wsparcie społeczne (szukanie konkretnej porady, informacji, pomocy)

-hamowanie konkurencyjnych aktywności (koncentracja na zadaniu)

-powstrzymanie aktywności (oczekiwanie na odpowiedni moment dla pojęcia zadania)

Najbardziej znane strategie zorientowane na emocje:

-emocjonalne wsparcie społeczne (poszukiwanie zrozumienia i wsparcia u najbliższych)

-rozładowanie emocji (koncentracja na własnych emocjach i jawne ich wyładowanie, humor vs agresja)

-pozytywna reinterpretacja i rozwój (potraktowanie sytuacji jak wyzwania)

-spadek zaangażowania behawioralnego (zredukowanie wysiłków zmierzających do poradzenia sobie ze stresem)

-spadek zaangażowania umysłowego (celowe odwrócenie uwagi)

Duchowe (religijne) radzenie sobie ze stresem

Przybiera różne formy:

-modlitwa – najczęściej stosowana

-wykorzystanie otrzymanych zasobów

-delegowanie odpowiedzialności za rozwiązanie problemów

-współpraca

Realistyczna ocena możliwości wpływu na czynnik wywołujący stres pozwala określić skuteczność strategii. Strategie zorientowane na emocje są efektywniejsze, gdy nie ma możliwości zmiany sytuacji.

Osobowość a radzenie sobie ze stresem

Osobowość odporna (Kobasa i wsp., ’82)

-silne zaangażowanie w samorozwój

-poczucie kontroli

-skłonność do traktowania wzlotów i upadków jako wyzwań, okazji do uczenia się, a nie jako stresorów

Osobowość pesymistyczna vs optymistyczna

Pesymiści – większa zapadalność na choroby somatyczne, skłonność do zaburzeń afektywnych, gorzej radzą sobie ze stresem, łatwiej się poddają

Optymiści - skuteczniejsze strategie zaradcze, mniej problemów psychicznych i zdrowotnych, wyższa jakość życia. Współczynnik odziedziczalności optymizmu – 25% (badania na bliźniętach, Plomin i wsp., ’92)

Osobowość unikająca

Nawykowe korzystanie z unikowych strategii zaradczych (np. tłumienie myśli, unikanie konfrontacji ze stresorem, wypieranie, zaprzeczanie). Negatywny wpływ na zdrowie (np. podniesione ciśnienie krwi) i osłabione funkcje odpornościowe, mimo że osoby takie często deklarują mniejszą liczbę problemów

Treningi umysł-ciało (relaksacja, medytacja, hipnoza)

Oparte na interakcji między umysłem a ciałem (wpływ na aktywność mózgu, układ autonomiczny i hormonalny). Zorientowane nie na eliminację stresora, ale adaptację. Skutecznie poprawiają nastrój i funkcjonowanie ukł. odpornościowego, przyczyniają się do pozytywnej reinterpretacji.

Kultura a stres

- w różnych kulturach różne bodźce uważane są za stresory (zatłoczenie w kulturach azjatyckich vs Kultury zachodnie)

-rożne przekonania co do poziomu kontroli nad stresorami (choroba jako konsekwencja grzechu vs Efekt działania czynników środowiskowych)

-kulturowo uwarunkowane preferencje strategii zaradczych (w krajach azjatyckich zorientowane na emocje, w kulturach zachodnich – na problem)

Efekt nocebo (łac. uszkodzę) – efekt negatywnych przekonań (krańcowy przykład „śmierć Voodoo”) Samo oczekiwanie choroby może wystarczyć do jej wywołania (Hahn, ’97)

Efekt placebo (łac. Spodobam się) – efekt pozytywnych przekonań (np wiara w to, że lek jest skuteczny)


ZABURZENIA

Zaburzenia lękowe – odczuwanie irracjonalnego lęku o bardzo dużej sile

Fobia – uporczywy, silny lęk przed określonymi przedmiotami lub sytuacjami, które nie są obiektywnie niebezpieczne

Zespół uogólnionego lęku – ciągłe poczucie zagrożenia i lęk, którego nie można zniwelować

By zdiagnozować trzeba stwierdzić 3 spośród następujących objawów:

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – nawracające, natrętne myśli (obsesje) i/lub przymusowe czynności (kompulsje) o charakterze stereotypowym służące neutralizacji budzących lęk, myśli i obrazów. Kompulsje mogą być jawne (np. uporczywe mycie rąk) lub ukryte (np. bezgłośne powtarzanie słów)

Zespół stresu pourazowego (PTSD) – reakcja na silną traumę (wypadek drogowy, katastrofa lotnicza, trzęsienie ziemi, powódź, pożar, wojna, napad, gwałt, etc.) Typowe objawy:

-początkowe oszołomienie z zawężeniem pola świadomości i uwagi

-ciągłe przeżywanie traumatycznego wydarzenia (natrętne myśli i obrazy, koszmary nocne)

-unikanie bodźców związanych z urazem

-ciągłe objawy pobudzenia (napięcie mięśni, drażliwość, bezsenność)

-osłabienie zdolności koncentracji, zaburzenia pamięci

-depresja, lęk, złość, rozpacz

Zaburzenia dysocjacyjne – częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami przeszłości, poczuciem tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów dowolnych. Związane z wydarzeniami traumatycznymi lub trudnymi do rozwiązania problemami. „Ucieczka od siebie” przed lękiem i stresem. Najczęstsze objawy:

-amnezja dysocjacyjna (utrata pamięci epizodycznej bez organicznej przyczyny)

-stany fugi (ucieczka, wycofanie się z życia, często z przyjęciem nowej tożsamości)

-osłupienie dysocjacyjne(znaczne ograniczenie ruchów, brak reakcji na bodźce zewnętrzne, brak wypowiedzi)

-dysocjacyjne zaburzenia ruchu (utrata możliwości poruszania kończyną/ami aż do całkowitego porażenia)

Zaburzenia somatoformiczne - objawy dolegliwości somatycznych bez organicznych zmian chorobowych. Ich możliwe źródło:

-patologiczny lęk przed chorobą

-potrzeba zwrócenia na siebie uwagi wynikająca z doświadczeń dzieciństwa

Występują pod postacią:

-hipochondrii - uparcie podtrzymywanie skargi na chorobę somatyczną mimo braku klinicznego potwierdzenia choroby

-zaburzeń bólowych - uporczywe skarżenie się na ból o długim trwaniu i ostrości przy braku obiektywnych cech patologii, która by taki ból uzasadniała

-zaburzeń konwersyjnych (histeria) - objawy uszkodzenia fizycznego bez patologii organicznej, często przypominające objawy neurologiczne (anestezje, paraliż). Wg Freuda konwersja konfliktu seksualnego w objawy fizyczne.

Skąd biorą się lęki:

-perspektywa psychospołeczna

-perspektywa biologiczna

Koncepcje psychoanalityczne:

-źródłem zaburzeń nerwicowych (lękowych) - stłumione, nieświadome konflikty wewnątrzpsychiczne (id - ego - superego)

- objawy: skutkiem kompromisu między niezaspokojonymi popędami (id), wymaganiami rzeczywistości (ego), normami społecznymi i moralnymi (superego).

Psychoterapia psychodynamiczna - nastawiona na:

-uwolnienie stłumionych emocji

-uświadomienie stłumionych potrzeb

-zmianę nieskutecznych mechanizmów obronnych

-nabycie zdolności odróżniania fantazji od rzeczywistości

Teorie uczenia się – lęk i fobie specyficzne powstają w wyniku warunkowania klasycznego

Psychoterapia behawioralna – nastawiona na uczenie się pożądanych reakcji (modelowanie, wzmacnianie pozytywne) oduczenie nieadekwatnych (wygaszanie, terapia awersyjna)

Systematyczna desynsytyzacja – kojarzenie bodźca lękowego ze stanem relaksacji (wariant klasyczny, Wolpe ’58) i/lub stopniowe nasilanie kontaktu z bodźcami lękotwórczymi

Koncepcje poznawcze

-źródłem lęku i napięć – dysfunkcjonalne przekonania i schematy poznawcze dotyczące własnego ja i otoczenia

-mogą prowadzić do negatywnej triady poznawczej i w konsekwencji do depresji (A. Beck, ’67)

Psychoterapia poznawcza – nastawiona na zmianę niewłaściwych wzorców myślowych, irracjonalnych przekonań, automatycznych negatywnych myśli

Koncepcje systemowe – zaburzenia lękowe wynikają z nieprawidłowości systemów społecznych w jakich żyją jednostki (zaburzenia struktury i komunikacji w rodzinie -> niezaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, miłości, przynależności)

Psychoterapia systemowa – oddziałuje głównie przy pomocy terapii rodziny, zmierza do zmiany relacji emocjonalnych, wzorców komunikacji, odbudowy spójności rodziny, zwiększania klarowności ról

Perspektywa biologiczna

-czynniki temperamentalne i genetyczne

-anatomia i biochemia lęku

Podatność na fobie zależy od temperamentu

Dzieci zahamowane behawioralnie w wieku 21 mies. Są bardziej narażone na fobie specyficzne i społeczne w wieku 7-8 lat niż dzieci nie zahamowane (stosunek 32:5) (Kogan i wsp., ’90)

Stopień odziedziczalności zaburzeń lękowych – umiarkowany. Wyniki badań niejednoznaczne.

Lęk jako cecha związany jest z wyższą reaktywnością ciała migdałowatego

Badania podłużne (Schwarz, 2004) pokazują, że osoby zdiagnozowane w wieku 2 lat jako zahamowane behawioralne, przejawiają jako dorosłe znacznie silniejszą aktywację ciała migdałowatego w odpowiedzi na nowe bodźce niż te, które były uznane w dzieciństwie za śmiałe i otwarte.

Patologiczny lęk – jest związany z zaburzeniami neurotransmisji w obrębie struktur regulującyh emocje

-GABA (wzrost) – działanie przeciwlękowe (benzodiazepiny)

-Serotonina (spadek) –działanie przeciwlękowe (buspiron)

Depresja – rozpowszechnienie w populacji ogólnej ok. 15%. Wskaźnik dwukrotnie wyższy u kobiet niż u mężczyzn.

Depresja czyli zaburzenia nastroju wg ICD-10

-epizod maniakalny – wyraźne podwyższenie nastroju z euforią włącznie (żeby zdiagnozować 3 z następujących objawów: wzmożona aktywność lub niepokój fizyczny, wzmożona rozmowność i łatwość nawiązywania kontaktów, trudności w koncentracji uwagi, wzmożona aktywność seksualna, zmniejszona potrzeba snu, nieodpowiedzialne zachowania)

Postacie zaburzeń maniakalnych:

- hipomania (stałe lub łagodne wzmożenie nastroju)

-mania bez objawów psychotycznych (wysoki, zmienny, nieadekwatny do sytuacji poziom nastroju, brak hamulców, wielkościowe oceny siebie)

-mania z objawami psychotycznymi (podwyższona samoocena przekształca się w urojenia, gonitwa myśli, zachowania agresywne)

-epizod depresyjny - długotrwały stan smutku i przygnębienia, zobojętnienie, ahedonia, utrata zainteresowań i motywacji, poczucie winy, niska samoocena, ruminacje emocjonalne (+ 4 z następujących objawów: zaburzenia łaknienia, bezsenność, spowolnienie psychoruchowe, ciągłe zmęczenie, obniżenie popędu seksualnego, myśli samobójcze, zaburzenia koncentracji, lęk)

-zaburzenie afektywne dwubiegunowe – naprzemienne nawroty epizodów manii i depresji oraz zaburzenia neurowegetatywne, lęki i zaburzenia uwagi. Duże ryzyko samobójstwa. U 10-15% pacjentów postać z szybkimi zmianami cyklu (co najmniej 4 epizody rocznie)

-utrwalone zaburzenia nastroju:

Dystymia (przewlekłe obniżenie nastroju o niskim/umiarkowanym nasileniu od co najmniej dwóch lat + co najmniej 2 inne objawy depresji), Cyklotymia

Utrwalone zaburzenia nastroju:

Dystymia (przewlekłe obniżenie nastroju o niskim / umiarkowanym nasileniu od co najmniej 2 lat + co najmniej 2 inne objawy depresji)

Cyklotymia (stałe wahania nastroju w postaci epizodów łagodnej depresji i łagodnie wzmożonego samopoczucia)

Klasyfikacja depresji ze względu na kryterium przyczynowe

Somatyczne (psychiczna lub biologiczna konsekwencja chorób)

Psychogenne (reakcja na konkretne traumatyczne wydarzenie)

Endogenne (przyczyny nieznane, prawdopodobnie wewnątrzpochodne)

Depresyjny zespół somatyczny

- obniżony nastrój wraz z objawami towarzyszącymi, których pierwotną przyczyną są fizjologiczne następstwa chorób (neurodegeneracyjne, metaboliczne, zaburzenia hormonalne, AIDS)

- obniżony nastrój, jako skutek działania substancji uzależniających lub objaw odstawienny

Zespoły psychogenne reaktywne

- utrata bliskiej osoby i żałoba (według Bowly’ego żałoba obejmuje 4 fazy, 1. zobojętnianie i niewiara przerywane napadami gniewu i rozpaczy, 2. tęsknota, 3. dezorganizacja i rozpacz, 4. częściowa, stopniowa reorganizacja życia)

- depresja sukcesu

- utrata pozycji

- przejście na emeryturę,

- rozwód rozstanie

Depresja poporodowa – obecnie uznawana jest za zaburzenie przystosowania, jeśli przebieg jest względnie łagodny i nie trwa zbyt długo. Brak pewnych dowodów na jej związek ze zmianami hormonalnymi po porodzie.

Depresja sezonowa – w ciągu 2 lat co najmniej 2 epizody depresji z towarzyszącymi objawami o tej samej porze roku (jesień – zima) zakończone pełną remisją. Spowodowana brakiem światła i zaburzeniem rytmu okołodobowego. Częściej występuje w chłodnej strefie klimatycznej, u ludzi młodych.

Depresja maskowana – depresja jako objaw nie jest pierwszoplanowa w obrazie psychopatologicznym. Symptomy somatyczne i wegetatywne maskują obniżenie nastroju. Na związek z depresją wskazuje skuteczność terapii antydepresyjnej.

Etiologia zaburzeń nastroju z perspektywy biologicznej:

- czynniki neurochemiczne

- czynniki genetyczne

- korelaty neuroanatomiczne

- czynniki endokrynologiczne

- czynniki związane z rytmem biologicznym

Czynniki neurochemiczne

- hipoteza monoaminowa – przyczyną zaburzeń nastroju są zakłócenia równowagi neuroprzekaźników monoaminergicznych w mózgu (noradrenalina, serotonina, dopamina). Powstała w okresie odkrycia biochemicznego mechanizmu działania antydepresantów. Zwiększają one stężenie monoamin w synapsie lub selektywnie tylko serotoniny / noradrenaliny. Wiele badań poddaje tę hipotezę w wątpliwość. Dotąd nie sformułowano zadowalającej koncepcji alternatywnej.

Czynniki genetyczne:

- zaburzenia nastroju częściej występują u biologicznych krewnych niż w populacji ogólnej. Zwłaszcza dotyczy to ciężkiej depresji o wczesnym początku i postaci dwubiegunowej (badania na bliźniętach i adopcyjne)

- czynniki genetyczne wydają się nie mieć wpływu na łagodne formy choroby (dystymia)

Korelaty neuroanatomiczne zaburzeń nastroju

- wyższa aktywność ciała migdałowatego u chorych na depresję. Pozytywnie koreluje z natężeniem objawów. Wraca do normy w stanie remisji (wyniki neuroobrazowania)

- niższa aktywność grzbietowej kory przedczołowej i przedniego zakrętu obręczy (wyniki neuroobrazowania). Redukcja objętości istoty szarej w tych okolicach (MRI, badania post mortem)

- atrofia hipokampa – nie obserwuje się u młodych ludzi, związana jest z czasem trwania depresji w ciągu życia co wskazuje, że jest to raczej skutek, a nie przyczyna (MRI, post mortem)

- wzorzec dominacji półkulowej – u większości chorych zmniejszona aktywność w lewej półkuli, zwiększona w prawej. Chorzy po urazach/ udarach w lewej półkuli często objawiają silną depresję, w prawej – skłonni do stanów maniakalnych

- zaburzenia w układzie nagrody

Czynniki endokrynologiczne

- podwyższony poziom hormonu stresu (kortyzolu) u chorych. Zaburzone sprzężenie zwrotne na osi podwzgórze – przysadka – nadnercza

- zaburzenia osi podwzgórze – przysadka – tarczyca. Niedoczynność tarczycy – większa skłonność do depresji.

- hormony płciowe – mimo częstszej depresji u kobiet niż u mężczyzn, nie zaobserwowano znaczących korelacji między podatnością na depresję a poziomem hormonów płciowych

Czynniki związane z rytmem biologicznym

- zaburzenia w rytmie snu i czuwania. Deficyt snu głębokiego. Wcześniejsza i dłużej trwająca niż u zdrowych faza REM.

- zaburzenia innych rytmów okołodobowych (temperatura ciała, wydzielanie hormonów)

Etiologia zaburzeń nastroju – czynniki psychospołeczne

- stresujące przeżycia – najczęstsze okoliczności sprzyjające wystąpieniu depresji są związane z: obniżeniem poczucia własnej wartości (utrata pracy, porzucenie), niepowodzeniem w osiągnięciu ważnego celu, poważną chorobą lub nagłym kalectwem, pojedynczymi silnymi stresorami lub szeregiem następującym po sobie, stresorami „podstępnymi” (mieszkanie z chorym na depresję)

Podatność na depresję a stres

Nie wszystkie osoby poddane stresowi zapadają na depresję. Podatność jest wynikiem interakcji czynników genetycznych i psychospołecznych.

Predyspozycje osobowościowe i poznawcze

- neurotyczność (afektywność negatywna) – zwiększona wrażliwość na negatywne bodźce

- niski poziom ekstrawersji (afektywność pozytywna)

- negatywne predyspozycje poznawcze (negatywne wzorce myślenia – „nie zdałem, bo jestem głupi”, pesymizm, dysfunkcjonalne przeświadczenia)

Poznawcza teoria Becka

- poznawcze objawy depresji wywołują zaburzenia nastroju, nie odwrotnie

- dysfunkcjonalne przekonania powstające w dzieciństwie i okresie adolescencji wyniesione z kontaktów z osobami znaczącymi ujawniają się pod wpływem stresu i prowadzą do automatycznych myśli negatywnych

- tworzą negatywną triadę poznawczą

Negatywna triada poznawcza:

- negatywne myśli o samym sobie

- negatywne myśli o otaczającym świecie

- negatywne myśli na temat własnej przyszłości

Inne zaburzenia poznawcze podtrzymujące negatywną triadę

- rozumowanie dychotomiczne („wszystko albo nic”)

- wybiórcza uwaga (koncentrowanie się na negatywnych cechach sytuacji)

- arbitralne wnioskowanie (wnioskowanie na podstawie nikłych przesłanek lub ich braku)

- nadmierne uogólnianie (na podstawie jednego błędu – „wszystko co robię jest złe”)

Dodatkowe czynniki zwiększające podatność na depresję:

- wysoki socjotropizm (nadmierna troska o więzi z innymi)

- wysoki poziom autonomii (wrażliwość na niepowodzenia, przesadny krytycyzm, silne nastawienie na osiąganie celów)

Teorie psychodynamiczne (Freud, Klein, Jacobsen)

- przyczyną depresji są wczesne doświadczenia życiowe, w wyniku których złość została skierowana przeciwko sobie, zamiast obiektom będącym źródłem frustracji

- najczęściej efekt odrzucenia przez osoby znaczące lub reakcja na stratę

- faza maniakalna pełni rolę obronną „ucieczki na zewnątrz”

Koncepcja wyuczonej bezradności Martin Seligman

- powstała na podstawie badań na zwierzętach. Te, które w trakcie doświadczeń otrzymywały bodziec stresowy nie mając nad nim kontroli, miały poważne trudności z nauczeniem się prostej reakcji unikania, popadły w wyuczoną bezradność. Jednocześnie przygnębione, nieagresywne, straciły łaknienie.

Koncepcja wyuczonej bezradności jako przyczyny depresji

- organizm, który pogodził się z niemożnością kontrolowania zdarzeń awersyjnych reaguje:

- deficytem motywacji („nie mam kontroli nad sytuacją, po co w ogóle próbować”)

- deficytem poznawczym (doświadczenie braku kontroli ogranicza zdolność nauczenia się kontrolowania sytuacji w przyszłości)

- deficytem emocjonalnym (uświadomienie sobie braku kontroli prowadzi do pasywności i depresji)

Żadna z dotychczasowych koncepcji etiologii depresji nie wyjaśniła całkowicie przyczyn choroby. Zarówno czynniki biologiczne, jak i psychospołeczne mają udział w powstawaniu zaburzeń nastroju.

Strategie terapeutyczne

- farmakoterapia (antydepresanty trójpierścieniowe, inhibitory MAO, selektywne inhibitory MAO, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny, w chorobie dwubiegunowej – stabilizatory nastroju, m.in. sole litu, kwas walproinowy)

- elektrowstrząsy – stosowane tylko w przypadku depresji lekoopornej, przy groźbie samobójstwa. Powoduje amnezję wsteczną. Skuteczne także w chorobie dwubiegunowej, ale u 50% pacjentów nawrót choroby przed upływem 6 miesięcy.

- przyczaszkowa stymulacja magnetyczna – stosowanie pulsującego pola magnetycznego na powierzchnię czaszki – przejściowe zahamowanie lub wzrost aktywności neuronów w zależności od zastosowanej częstotliwości. Skuteczność podobna jak EW, mniej traumatyczne.

- modyfikacja rytmu snu i czuwania – deprywacja snu, przesunięcie i skrócenie fazy REM

- leczenie silnym światłem (ok. 2500 luksów) – skuteczne w depresji sezonowej

AGRESJA

Thomas Hobbes – człowiek jako istota mordercza i aspołeczna z natury, Bestia Humana

William McDougall – zachowaniem rządzą wrodzone instynkty. Jednym z podstawowych jest agresja.

Sigmund Freud – człowiek rodzi się z instynktem śmierci (agresja)

Konrad Lorenz – agresja u człowieka jest wrodzonym, spontanicznym popędem. Jest nieunikniona.

„natura i kultura”

- agresja ma korzenie biologiczne

- człowiek kształtuje swe zachowanie głównie przez procesy uczenia się i socjalizacji

- zasadniczą rolę w rozwoju i regulacji zachowań agresywnych pełnią czynniki psychospołeczne, kulturowe i inne czynniki środowiskowe

Wszystkie zachowania typowe dla poszczególnych gatunków są wynikiem interakcji wyposażenia genetycznego jednostki i środowiska B=f(GxE)

Wkład czynnika genetycznego i środowiskowego zmienia się wraz z wiekiem. W dzieciństwie środowisko odgrywa główną rolę w kształtowaniu się różnic indywidualnych.

Agresja – przedmiotem badań:

- psychiatrii

- neurobiologii

- biochemii

- genetyki

- psychologii

- socjologii

- antropologii kulturowej

- kryminologii

- pedagogiki społecznej

- filozofii

Rodzaje agresji

Agresja afektywna (reaktywna, impulsywna) – fizyczna, werbalna, bezpośrednia

Agresja instrumentalna (proaktywna, zadaniowa)

Agresja afektywna

- silnie pobudzone AUN, gwałtowny, niekontrolowany charakter (deficyt kontroli emocjonalnej)

- wywoływana przez doświadczenia frustracyjne lub bodźce postrzegane jako zagrażające

- związana z wysoką reaktywnością emocjonalną

- w przebiegu socjalizacji – sprzyja jej nadopiekuńczość i brak treningu w odraczaniu gratyfikacji

Agresja instrumentalna

- służy osiąganiu określonych, ważnych dla jednostek celów i korzyści

- ma charakter planowy, często nawykowy

- akty agresji wykonywane są bez emocji , w oparciu o specyficzne skrypty zachowań, przekonania i schematy poznawcze

- skorelowana z niską reaktywnością emocjonalną

- w przebiegu socjalizacji – główna rola – uczenie się asocjacyjne i modelowanie

- wysoko skorelowana z psychopatycznymi cechami osobowości

- ponad 90% zabójstw popełnionych przez psychopatów ma charakter instrumentalny

- osoby psychopatyczne – zmniejszona reaktywność AUN w odpowiedzi na bodźce bólowe i oznaki dyskomfortu u innych

- trudności z rozpoznaniem mimiki strachu i smutku

- brak empatii

„Agresja interpersonalna jest intencjonalnym zachowaniem zmierzającym do dostarczenia szkodliwych bodźców (fizycznych, werbalnych lub symbolicznych) innemu organizmowi.”

Agresja w świecie zwierząt umożliwia:

- obronę własną i potomstwa

- utrzymanie dystansu osobniczego

- ochronę terytorium

- ochronę zasobów pokarmowych

- zdobycie samicy

Przystosowawcza agresja staje się zachowaniem patologicznym wówczas, gdy przeradza się w destruktywną przemoc, gdy przekracza normy moralne, obyczajowe, prawne.

Agresja patologiczna

- komponenta chorób i zaburzeń psychicznych, neurodegeneracyjnych i rozwojowych (schizofrenia, depresja, osobowość psychopatyczna, choroba Alzheimera, ADHD, epilepsja)

- konsekwencja uzależnień

- konsekwencja stresu potraumatycznego

- skutek uszkodzenia lub guza mózgu

- skutek wadliwego procesu socjalizacji

- rezultat specyficznych interakcji genetyczno – środowiskowych

Podwzgórze – regulacja podstawowych funkcji życiowych, ogniwo układu reagowania na stres, integracja aktywności autonomicznej i neurohormonalnej – adekwatna reakcja na bodźce biologiczne znaczące

Mózgowa regulacja zachowań agresywnych

Struktury korowe – kora czuciowa i asocjacyjna, przedczołowa, kora przedniej obręczy

Struktury podkorowe – ciało migdałowate, hipokamp, podwzgórze, wzgórze, struktury pnia mózgu.

Prawidłowo funkcjonujący obwód – emocje i działania nimi motywowane mają znaczenie przystosowawcze

Dysfunkcja któregokolwiek elementu systemu zmniejsza skuteczność procesów regulacji negatywnych emocji, co wzmaga skłonność do agresji

Kora przedczołowa

„Strażnik ludzkich emocji”

Odgrywa istotną rolę w regulacji emocji niezależnie od ich znaku

- myślenie abstrakcyjne

- twórcze rozwiązywanie problemów

- dostosowywanie zachowania do okoliczności

- samokontrola – „monitor moralny”

- integracja procesów afektywnych i poznawczych

Objawy uszkodzenia kory przedczołowej:

- brak samokontroli

- impulsywność

- labilność emocjonalna

- brak umiejętności społecznych i troski o konsekwencje zachowań – zachowania nieadekwatne do sytuacji

- brak reakcji wegetatywnych w sytuacjach, które normalnie je wywołują

- brak elastyczności umysłowej

- nieumiejętność planowania

- deficyty uwagi i koncentracji

Wyniki badań neuroobrazowych

Niespójne, bo:

- mała liczebność prób

- próby źle dobrane (reaktywna vs. proaktywna)

- niekontrolowane zmienne

- techniki różnych generacji

Badania z użyciem neuroobrazowania

- obrazy funkcjonalnej aktywacji mózgu w badaniach agresywnych osób czy przestępców, nie są charakterystyczne wyłącznie dla zachowań agresywnych

- deficyty strukturalne i funkcjonalne w obrębie kory przedczołowej, zwłaszcza nadoczodołowej, zakrętu obręczy i amygdala towarzyszą wielu zaburzeniom afektywnym i psychicznym

Etiologia tych dysfunkcji może być zarówno biologicznej (genetycznej), jak i nabytej natury (urazy okołoporodowe, narkotyki, alkohol, urazy).

Zmniejszona aktywność PFC i ACC:

- u osób zdrowych podczas ekspresji zachowań agresywnych (PET, Petrini et al. 2000)

- u agresywnych pacjentów z zaburzeniami osobowości w porównaniu ze zdrowymi (PET, Goyer et al. 1994)

- u osób z historią agresywnych zachowań w porównaniu z osobami nie przejawiającymi agresji (SPECT, Amen, 1996)

- u skazanych za morderstwa w porównaniu z grupą kontrolną (PET, Reine et al. 1998)

Aktywność w obszarze PFC odwrotnie skorelowana z aktywacja struktur podkorowych, szczególnie amygdala (Amen 1996, Oschsner i in. 2002, Coccaro i in. 2011)

Neurobiologiczny model agresji reaktywnej (Davidson, 2002)

- kora przedczołowa i zakres obręczy hamują agresywne reakcje poprzez modulowanie aktywności ciała migdałowatego

- dysfunkcja w obrębie kory przedczołowej i zakrętu obręczy wzmaga skłonność do agresji przez fałszywą ocenę sytuacji jako zagrożenia -> deficyt kontroli emocjonalnej

Agresja reaktywna – deficyt kontroli emocjonalnej

- niedostateczna aktywność kory przedczołowej (rejonu przyśrodkowo – nadczołowego) i zakrętu obręczy

- jednoczesne silne pobudzenie ciała migdałowatego

Agresja instrumentalna

- Odwrotna relacja ciało migdałowate / kora przedczołowa

- hypoaktywność amygdala

- wzmożona aktywność okolicy grzbietowo - bocznej kory przedczołowej

- osoby posługujące się agresja instrumentalną charakteryzują się zaburzoną zdolnością do uczenia się awersyjnego (podstawa socjalizacji)

- zaburzenia w uczeniu się warunkowania awersyjnego u psychopatów

- amygdala niezbędne dla warunkowania awersyjnego u zwierząt i ludzi

Badania neuroobrazowe

- osoby posługujące się agresja instrumentalną przejawiają zmniejszoną w stosunku do kontroli aktywność amygdala podczas przetwarzania bodźców emocjonalnych, warunkowania strachu, podczas gry interaktywnej oraz w sytuacji dylematów moralnych przy podejmowaniu decyzji

- wzmożona aktywność w poznawczych rejonach kory przedczołowej

Ogólne korelaty czy związki przyczynowo – skutkowe?

Badania podłużne (Gao i in. 2010)

Osoby przejawiające zaburzenia warunkowania awersyjnego w wieku 3 lat (miernikiem lęku – GSR) znacząco częściej przejawiają zachowania antyspołeczne w dorosłości. Wskazuje to na wczesną (wrodzoną?) dysfunkcję amygdala jako biologiczne podłoże w procesie socjalizacji.

Chemia agresji

- serotonina

- noradrenalina

- dopamina

- kwas gamma – aminomasłowy

- peptydy (wazopresyna, CCK , opioidy )

- hormony płciowe (testosteron)

- hormony stresu (glikokortykoidy, adrenalina)

- tlenek azotu

Hamująca rola serotoniny w agresji impulsywnej

- Niedobór serotoniny w myszy szczepów agresywnych i szczurów hodowanych w izolacji

- zablokowanie syntezy 5HT lub chemiczna lezja jądra szwu -> wzrost agresji

- stymulacja jąder szwu -> spadek agresji

- nokauty mysie pozbawione genu transportera 5HT (białka odpowiadającego za wychwyt zwrotny do neuronu) -> nasilenie transmisji -> obniżenie agresji

- niskie stężenie metabolitu 5HT w CSF u agresywnych dzieci i dorosłych, zabójców i samobójców(metaanaliza) prognostyk agresji?

- niższe stężenie metabolitu 5HT u mężczyzn niż u kobiet

- unerwienie serotoninergiczne w korze przedczołowej i ACC słabsze u agresywnych vs. kontrola (PET)

Porównywanie bliźniąt MZ i DZ

- wychowywanych razem

- wychowywanych osobno (metoda adopcyjno – bliźniacza)

Metoda adopcyjna

Badania Mednicka nad dziećmi adoptowanymi

- gdy ani rodzice adopcyjni ani biologiczni nie mają konfliktów z prawem, skala przestępczości u przysposobionych niska (na poziomie średniej całej populacji 3%)

- adopcja przez rodziny podwyższonego ryzyka podnosi przestępczość do 7%

- biologiczne dzieci rodziców podwyższonego ryzyka – wskaźnik wzrasta do 30%

- najwyższy wskaźnik (ponad 50%) dzieci podwójnie „naznaczone”

Bliźnięta jednojajowe 3x częściej niż dwujajowe wykazują impulsywność na podobnym poziomie, nawet gdy były wychowywane w różnych środowiskach. Z metaanalizy badań prowadzonych na 3 kontynentach – średni współczynnik zgodności – 52%, dla bliźniąt jednojajowych, 23% dla dwujajowych.

Myszy pozbawione genu kodującego syntazę tlenku azotu (enzymu wytwarzającego NO) -> wzmożona agresja.

Myszy pozbawione genu transportera serotoniny (białka odpowiadającego za wychwyt zwrotny do neuronu) w efekcie czego zwiększenie transmisji serotoninergicznej ->znacznie obniżony poziom agresji

Myszy pozbawione genu MAOA (enzymu rozkładającego monoaminy), a więc wyższy poziom monoamin – wyższa agresja(?)

Raport H. Brunnera – mutacja genu MAOA w rodzinie agresywnych przestępców. Mutacja „osierocona”

Interakcja geny/ środowisko

Indywidualne różnice we wrażliwości na czynniki środowiskowe sprzyjające agresji mogą zależeć od tego jaki wariant genu posiada dany osobnik.

Długofalowe badania Caspi i WSP. (2002)

Osoby badanie – niemowlęta płci męskiej urodzone w 1972 r. w Dunedin.

Metody

- obserwacja i rejestracja warunków dorastania, relacji w rodzinie przez blisko 30 lat

- badanie zaburzeń zachowania, postaw antyspołecznych i tendencji do agresji (kryteria diagnostyczne DSM – IV, policyjne kartoteki, kwestionariusze skłonności do przemocy dla uczestników i ich bliskich)

- określenie wersji genu dla enzymu rozkładającego monoaminy (MAOA). Długa wersja – wyższa aktywność enzymu, krótka – niższa.

Założenie

„Przemoc nie zawsze rodzi przemoc”

Stresogenne dzieciństwo (maltretowanie fizyczne, psychiczne, seksualne) silniej predysponuje do agresji w dorosłości tych, u których poziom MAOA jest zbyt niski (krótka wersja genu), by wyeliminować zmiany w neurotransmisji spowodowane długotrwałym stresem.

Wyniki

85% mężczyzn o niskiej aktywności MAOA, którzy byli maltretowani w dzieciństwie rozwinęło zachowania antyspołeczne

Długa wersja genu MAOA (wysoka aktywność MAOA) chroni przed zgubnym wpływem środowiska

Konkluzja

Przemoc rodzi przemoc wtedy, gdy specyficzne wyposażenie genetyczne nakłada się na określone warunki środowiskowe.

Same tylko różnice genetyczne, bez uwzględnienia historii rodziny, nie są predykatorem przyszłej patologicznej agresji

„Zachowanie nie jest dziedziczne jako takie, ono się zawsze kształtuje w procesie rozwoju” J.P. Scott, 1991

Normalny tok rozwoju

- rozpoznanie mimiki gniewu – 3 miesiące

- ekspresja gniewu – II połowa r. ż.

- kształtowanie się behawioralnych wzorców agresji i różnic indywidualnych 2/3 r.ż,

- różnice między płciami – wczesne lata szkolne

- wzrost agresji – wiek dorastania

- nieagresywne strategie rozwiązywania konfliktów – wraz z dojrzałością społeczną

Teoria Frustracja – Agresja (Dollard i Miller)

Agresja jest wynikiem uprzednio doświadczonej frustracji (zablokowania skierowanej na cel aktywności), która każdy akt agresji poprzedza i nieodmiennie do niej prowadzi.

Agresja wywołana frustracją jest tym większa:

- im większa wartość zablokowanego celu

- im bardziej osiągnięcie celu zostało przez frustrację uniemożliwione

- im większa liczba działań została zablokowana

- im więcej doświadczeń frustracyjnych

Agresja nie zawsze jest ujawniana i nie zawsze kierowana na czynnik wywołujący dana frustrację. Jej wyrażanie hamuje strach przed karą.

- przemieszczanie agresji (zmiana obiektu)

- zmiana postaci agresji (złośliwe dowcipy zamiast bezpośredniego ataku)

Modyfikacje teorii frustracji

- następstwem frustracji jest nie tylko agresja

- nie każda frustracja prowadzi do agresji

- nie sama i nie tylko frustracja wywołuje agresję

Frustracja

(+) konstruktywne działanie

(-) agresja

- fiksacja

- regresja

- rezygnacja

- depresja

Nie sama frustracja…

- szczególnie lub wyłącznie wtedy, gdy jest arbitralna (zamierzona przez sprawcę, ale nieuzasadniona)

- szczególnie gdy dotyczy zaburzenia ego i obrazu własnego ja

- szczególnie frustracja potrzeby afiliacji (np. u dzieci w skutek odrzucenia przez rodziców)

- agresja jako sposób reagowania na frustrację podlega tym samym prawom uczenia się, co kształtowanie innych reakcji

Wg. Berkowitza frustracja powoduje tylko gotowość do agresji. Aby zamieniła się w czyn konieczne są sygnały wywoławcze agresji (np. widok broni). Im silniejsza frustracja tym słabszy sygnał jest potrzebny do wywołania agresji.

Frustracja i sygnały wywoławcze mogą nasilać agresję, ale nie są koniecznym warunkiem do jej wystąpienia. Agresja może wystąpić w ogóle bez frustracyjnego tła.

Agresja jako rezultat uczenia się społecznego (A. Bandura)

Agresja jest wynikiem uczenia się za pośrednictwem warunkowania instrumentalnego i modelowania.

Modelowanie = uczenie się na podstawie cudzych doświadczeń

- obserwując agresywne modele uczymy się nowych wzorców agresywnego zachowania się

- obserwacja efektów cudzych zachowań agresywnych osłabia zahamowanie agresji

- obserwacja cudzego zachowania, wywołuje podobne jak u modela emocje i motywacje

Na efektywność procesu modelowania wpływ mają czynniki związane z:

- obserwującym (stopień rozwoju emocjonalnego, cechy osobowości)

- obserwowaną czynnością (nowy wzorzec zachowania)

- modelem (rodzice, inne osoby o wysokim statusie, grupy rówieśnicze)

Główne czynniki socjalizacyjne w rozwoju dziecka:

- rodzice i rodzeństwo

- grupy rówieśnicze

- telewizja

- komputer/Internet

Dom rodzinny, rodzice:

- znaczny procent agresywnych dzieci i późniejszych przestępców pochodzi z rodzin, gdzie sposobem porozumiewania jest agresja

- istotny wpływ na agresję u młodocianych ma sposób karania i rodzaj stosowanych kar – im bardziej srogie i niekonsekwentne, tym gorzej

- jeśli kara fizyczna jest akceptowanym w rodzinie sposobem dyscyplinowania, dziecko uczy się uznawać agresję za uprawnioną metodę rozwiązywania konfliktów

- wysoka punitywnośc daje efekt w postaci przemieszczonej agresji i pośrednich jej formach

- ważna rola norm i standardów etycznych funkcjonujących w rodzinie

Grupa rówieśnicza:

- działa jako: model, czynnik wzmacniający, wywoływacz agresji, cel wrogości, ustanawia często własne normy promujące agresję

Przemoc i telewizja (dane z badań)

- częstotliwość oglądania na ekranie scen przemocy ściśle koreluje z tendencją do działań agresywnych i akceptowaniem agresji, niezależnie od kontekstu kulturowego i religijnego

- najbardziej podatni na uczenie się agresji z ekranu są chłopcy w wieku 6- 10 lat, podatność ta wzrasta ponownie ok. 14 roku życia

- dzieci odtwarzają sceny agresywne nie tylko zaraz po ekspozycji, ale i parę miesięcy później

- częsta ekspozycja na przemoc w mediach związana jest ze zmniejszoną aktywnością w płacie czołowym mózgu

Dlaczego przemoc w grach sprzyja agresywności społecznej?

- gry wymagają przyjęcia roli agresora i działania z jego perspektywy

- prawdopodobnie, poprzez stałe wzmocnienie (punkty) gra uaktywnia system nagrody w mózgu wzmagając uwalnianie dopaminy

- gry uczą przemocy, pozwalają ją ćwiczyć, usprawiedliwiają i wciągają w nałóg

- gry o agresywnych treściach są bardzo popularne wśród młodzieży – klasyfikowane jako ulubione dla 60% dziewcząt w wieku 12-15 lat i 75% chłopców (z badań amerykańskich)

Hipoteza „katharsis” – zachowanie agresywne lub samo oglądanie przemocy „oczyszcza” z agresywnych popędów – jest mitem

Doświadczenie R. Geena

- wywołanie agresji u części uczestników (celowa prowokacja)

- trzy grupy osób badanych (sprowokowane i niesprowokowane w każdej)

- etap katharsis – I grupa ma możność porażenia prowokatora prądem, II grupa patrzy, jak robi to eksperymentator, III grupa nie bierze udziału w tej części doświadczenia

- etap 2 – wszystkie 3 grupy mają możność dostarczenia szoków elektrycznych podstawionej osobie

Dlaczego jedni są bardzie agresywni od innych?

- predyspozycje genetyczne

- wpływy socjalizacyjne

- płeć

- cechy osobowości (w tym temperamentalne)

Kobiety są mnie agresywne od mężczyzn?

- testosteron (+)(-)

- większa objętość kory przedczołowej w stosunku do amygdala kobiet vs. mężczyzn

- wyższy poziom 5HT u kobiet

- różne u obu płci formy agresji

- czynniki kulturowe- role płciowe

Testosteron a agresja

- poziom testosteronu u chłopców w okresie dojrzewania wzrasta, co koreluje z agresją

- niektóre badania na kryminalistach potwierdzają związek testosteronu z agresją

- badania na weteranach wojny w Wietnamie (4000 mężczyzn) – wysoki poziom testosteronu -> częste konflikty i bójki

ale…

- manipulowanie poziomem androgenów nie zawsze wpływa na agresję

- kastracja nie jest efektywna w redukowaniu agresji

- leki obniżające poziom androgenów hamują agresję tylko na tle seksualnym

- podwyższony poziom androgenów tym bardziej wpływa na tendencje do agresji im bardziej jednostka jest predysponowana przez czynniki socjo-ekonomiczne

Dlaczego jedni są bardziej agresywni od innych?

-predyspozycje genetyczne

-wpływy socjalizacyjne

-płeć

-cechy osobowości ( w ty temperamentalne)

Kobiety są mniej agresywne od mężczyzn?

- testosteron (+)(-)

- większa objętość kory przedczołowej w stosunku do amygdala u kobiet vs. mężczyźni

- wyższy poziom 5HT u kobiet

- różne u obu płci formy agresji

- czynniki kulturowe – role płciowe

Testosteron a agresja

-poziom testosteronu u chłopców wzrasta w okresie dojrzewania, co koreluje z agresją

-niektóre badania na kryminalistach potwierdzają związek testosteronu z agresją

-badania na weteranach wojennych

Ale

-manipulowanie poziomem androgenów nie zawsze wpływa na agresję

-kastracja nie jest efektywna w redukowaniu agresywności

-leki obniżające poziom androgenów hamują tylko agresję na tle seksualnym

Cechy osobowości sprzyjające skłonności do agresji

- pobudliwość – „nawykowa skłonność do reagowania w sposób impulsywny, zaczepny na prowokację lub niezgodę”

- podatność emocjonalna – „skłonność do doświadczania uczuć dyskomfortu, bezradności”

- wrogi styl atrybucji- nawykowa skłonność do interpretowania bodźców wieloznacznych w kategoriach wrogości i agresji

- chwiejna, zbyt niska lub wysoka samoocena

- słaba samokontrola

- potrzeba nowych wyzwań

Dlaczego czasem zachowujemy się bardziej agresywnie – czynniki sytuacyjne wzmagające skłonność do reakcji agresywnych:

- alkohol

- narkotyki

- sygnały wywoławcze agresji

- stresory środowiskowe (wysoka temperatura, tłok, hałas)

- stres ostry i chroniczny

- frustracja

- prowokacja

KATHARSIS, czyli rozładowanie agresji można osiągnąć na trzy sposoby:

Katharsis właściwa – czyli rozładowanie rodzącego agresję pobudzenia dzięki dokonaniu aktu agresji przez człowieka przeżywające owo pobudzenie. Znaczy to mniej więcej tyle, że rozładowujemy napięcie poprzez agresywne zachowanie.

Mimo wszystko badania wykazały, że przejawianie agresji nasila skłonność do dalszej agresji w stosunku do tej samej ofiary. Inaczej mówiąc: mimo, iż zachowanie agresywne wobec ofiary powoduje spadek napięcia, to poziom następującej potem agresji rośnie.

Katharsis pomocnicza – polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki wykonaniu innego, niż agresja, działania obniżającego napięcie, takiego, jak aktywność fizyczna. W ten sposób rozładowujemy napięcie poprzez zmniejszenie adrenaliny w naszym organizmie.

Jednak wyniki badań nad tym rodzajem katharsis wykazały, że udział w agresywnych grach i ćwiczeniach fizycznych wcale nie obniża poziomu naszej agresji, a wręcz ją nasila.

Katharsis zastępcza – polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki obserwowaniu innego człowieka, który w zastępstwie obserwatora rozładowuje swoje (i jego) pobudzenie poprzez dokonanie czynów agresywnych bądź aktywność fizyczną. Czyli, prościej mówiąc, jest to po prostu rozładowanie napięcia poprzez chodzenie na mecze, czy do kina.

Jednak i tutaj przeprowadzone badania dały jasno do zrozumienia, że oglądając przemoc w wykonaniu nawet obcego nam człowieka zwiększa poziom naszej agresji, a kibicowanie na stadionie wręcz jednoznacznie prowadzi do zachowań agresywnych.

Wbrew hipotezie katharsis, przemoc rodzi dalsze stosowanie przemocy (jest to tzw. spirala przemocy).

Badania wykazały, że sama wiara w katartyczny efekt jest szkodliwa, bowiem po obejrzeniu programu w telewizji, który zachęca do wyładowywania napięcia na przedmiotach, stajemy się tym bardziej skłonni do agresywnych zachowań wobec innych osób. Jeśli zaś obejrzelibyśmy program, który twierdzi, że rozładowywanie napięcia jest złe i nieskuteczne, nie będziemy próbować tego robić.

Spirala przemocy jest więc bardzo prosta:

Akt agresji

||

spadek napięcia

||

negatywne uczucia wobec poszkodowanego (poczucie winy)

||

nasilenie agresji

||

akt agresji

Akt agresji funkcjonuje jako nagroda, czym jest spadek napięcia, a usunięcie go jest nagrodą utrwalającą negatywne zachowanie, które tą ulgę przyniosło. Kiedy już odniesiemy ulgę próbujemy zahamować nasze poczucie winy względem ofiary najczęściej tłumacząc się jej negatywnym zachowaniem, którym zasłużyła sobie na agresję. Poczucie winy napełnia nas jeszcze większą agresją, co sprawia, że znowu musimy ją rozładować.

KARANIE AGRESYWNYCH ZACHOWAŃ

Funkcja odstraszająca polega na tym, że ukaranie agresji hamuje jej występowanie u innych osób, które się jej jeszcze nie dopuściły.

Kary spełniają się raczej dobrze w odstraszaniu innych ludzi od negatywnych zachowań. Dajmy na to, jeśli chłopiec na lekcji ciągnie dziewczynki za włosy, to nauczycielka stawia go do kąta, czym przyczynia się do spadku agresji tak i u sprawcy, jak i u obserwatorów.

Badania wykazują, że surowość kary nie ma większego znaczenia dla skuteczności jej odstraszającej funkcji. Decydującym czynnikiem jest tutaj nieuchronność kary, czyli przekonanie sprawcy, że zostanie ukarany za swój agresywny czyn. Kary działają odstraszająco na potencjalnych sprawców, tym mocniej, im bardziej są przekonani, że agresja nieuchronnie prowadzi do kary.

Funkcja korekcyjna zakłada, że ukaranie agresji hamuje jej przyszłe występowanie u karanej osoby.

Jednak nie jest to najlepsze rozwiązanie, jeśli chodzi o stępienie zachowań agresywnych, gdyż badania wykazują, że najsilniej karane osoby są też najbardziej agresywne (przemoc rodzi przemoc). Funkcja korekcyjna jest skuteczna tylko wtedy, kiedy zachowanie agresywne zostanie zauważone natychmiast i przerwane, zanim dojdzie do korzyści płynących z tego zachowania, a równocześnie zostaną nagrodzone alternatywne sposoby zachowania.

Spirala wzajemnego przymusu określa zachowania między rodzicami, a dziećmi. Polega to mniej więcej na tym, że rodzice próbują wpływać na dziecko za pośrednictwem różnych form przymusu (dezaprobata, poniżanie, wyśmiewanie, agresja słowna i fizyczna), natomiast dziecko usiłuje wymusić określone zachowania poprzez płacz, napady złości, wycie. W większości przypadków wobec takiego kontrataku rodzice wycofują się z próby interwencji, co utrwala u dziecka zachowania agresywne, jak i wycofywania się u rodzica.

Agresję można zahamować na dwa sposoby:

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH I OSOBOWOŚCI CZŁOWIEKA

Przedmiotem psychologii różnic indywidualnych są te spośród nich, które charakteryzują się względną stałością:

-osobowość ( w tym temperament)

-inteligencja i inne zdolności

- style funkcjonowania

Pomiar osobowości

-wywiad (ustrukturalizowany, pytania dotyczące konkretnych zachowań i przekonań)

-obserwacja (za pomocą „sędziów niezależnych”)

- inwentarze, kwestionariusze, skale (odpowiedni zestaw stwierdzeń lub pytań)

-testy projekcyjne – oparte na zjawisku projekcji –diagnozują nieświadome konflikty, utajone potrzeby, pragnienia, uczucia.

Test Rorschacha

-materiałem stymulującym są symetryczne plamy

-wykorzystuje się w badaniu serię dziesięciu plam

-siedem plam jest czarno-białych, trzy wielobarwne

Test TAT, CAT- opracowany przez Murraya

-materiałem stymulującym są plansze (20 lub 10) z biało- czarnymi rysunkami ludzi w nie dość jasno sprecyzowanych (trzeba ułożyć historyjkę, O!)

Test Zdań Niedokończonych

Teoria Kretschmera

-typ temperamentu wiąże się ściśle z budową ciała (pyknik – cyklotymik, towarzyski, otwarty, łatwo popada w skrajność, skłonny do choroby maniakalno – depresyjnej; astenik , schizotymik, zamknięty, oschły, drażliwy

Osobowość – podejście teoretyczne

-teorie cech

-teorie psychoanalityczne i psychodynamiczne

-teorie poznawcze

- teorie uczenia się społecznego

-humanistyczne koncepcje osobowości

Teorie cech

- osobowość jako zespół cech pod względem których osobniki różnią się między sobą

- cecha - względnie stała charakterystyczna dla jednostki tendencja do określonych zachowań, stanowi continuum (lek – brak lęku)

- teorie cech – teoriami wyłącznie opisowymi- podstawowe narzędzie – analiza czynnikowa – inwentarze osobowości

- teorie idiograficzne – zakładają, że każdy człowiek charakteryzuje się niepowtarzalnym zestawem cech

- teorie nomotetyczne (uniwersalne) – przyjmują, że wszyscy ludzie mają takie same cechy, różniące się między sobą jedynie ich nasileniem.

Cechy nomotetyczne (uniwersalne) i idiograficzne (specyficzne) mogą być:

- dominujące (wpływa na całe zachowanie, raczej rzadkie, np. osobowość autorytarna, czy makiaweliczna)

- centralne (ujawniają się najczęściej, np. towarzyskość, pewność siebie)

-wtórne (czasem przejawiają się w zachowania, mało istotne dla opisu osobowości)

Teoria osobowości Allaporta:

- traktuje osobowość jednostki jako niepowtarzalną strukturę cech specyficzną dla niej (predyspozycja)o właściwościach motywacyjnych (podejście idiograficzne)

- cechę aktywizuje określona sytuacja, choć osoba posiadająca daną predyspozycję może poszukiwać sytuacji, w której cecha się przejawi (osoba towarzyska, poszukuje towarzystwa), zatem cecha ma wartość motywacyjną.

Czynnikowa struktura osobowości Cattella:

– teoria opisowa

-osobowość – konstrukt psychologiczny pozwalający przewidzieć jak dana osoba zachowa się określonej sytuacji. Cecha stanowi o strukturze psychicznej osobowości.

Podstawowe kategorie cech (najbardziej stałe elementy osobowości):

- zdolnościowe (poznawcze) – np. inteligencja

- temperamentalne – tempo i ogólny styl w jakim osoba wykonuje dowolne czynności, również reaktywność emocjonalna

- dynamiczne – opisują motywacyjny aspekt zachowań i rodzaje celów istotnych dla jednostki

Czynnikowa struktura osobowości Cattelle:

-cechy obserwowalne (powierzchniowe)-łatwo obserwowalne dla każdego z zewnątrz i nie muszą mieć wspólnej przyczyny)

- cechy źródłowe – determinuje związki między zachowaniami, wspólne przyczyny, biologiczne lub społeczne podłoże, reprezentują zmienne podstawowe z których zbudowana jest osobowość.

- Narzędzie identyfikacji cech źródłowych- analiza czynnikowa:

-dane wyjściowe – obserwowalne zachowania (cechy powierzchniowe) z listy cech Allporta ( wyniku analizy empirycznej i zredukował ją z 4000 do 35 dwubiegunowych przymiotników)

- założenie –jeśli czynniki (cechy) rzeczywiście odzwierciedlają strukturę osobowości ujawniają się na podstawie danych źródłowych

Trójczynnikowa teoria osobowości PEN (Eysenck & Eysenck)

Osobowość = temperament

Na strukturę osobowości składają się 3 wymiary:

- psychotyczność (P)

- ekstrawersja (E)

- neurotyczność (N)

Ekstrawersja/introwersja

-zależy od poziomu aktywności pętli korowo-siatkowatej (potwierdzone badaniami EEG). Poziom aktywności ekstrawertyków niższy niż introwertyków, stąd większe zapotrzebowanie na stymulację, poszukiwanie nowych doznań, a zatem otwartość, towarzyskość, asertywność.

Neurotyczność/równowaga emocjonalna

-zależy od poziomu reaktywności współczulnego układu nerwowego. Wyższa reaktywność u neurotyków, stąd pobudliwość, wysoki poziom lęku, napięcie.

Psychotyczność

Psychotyczność

- wiąże się z zakłóceniem koordynacji między strukturami korowymi a układem autonomicznym, co może być wynikiem osłabienia regulacji procesów pobudzenia i hamowania. Stąd impulsywność, skłonność do agresji.

Podstawowe wymiary osobowości PEN, a zwłaszcza EN są kulturowo uniwersalne, co potwierdzają badania kwestionariusza.

Pięcioczynnikowy Model Osobowości PMO („Wielka Piątka”) R.Mc Crae & P.T. Costa (1987 r.)

- neurotyczność

-ekstrawersja

-otwartość

-ugodowość

-sumienność

Neurotyczność:

-lęk

-agresja

-depresja

Impulsywność

Nadwrażliwość

nieśmiałość

Ekstrawersja:

-towarzyskość

-serdeczność

-asertywność

Aktywność,

Emocjonalność,

Poszukiwanie doznań

Otwartość na doświadczenie:

Wyobraźnia

Estetyka

Uczucia

Ugodowość

Zaufanie do innych ludzi,

Trzymanie się zasad

Altruizm

Skłonność do roztkliwiania się

Ugodowość

Sumienność:

Kompetencje

Skłonność do porządku

Obowiązkowość

Samodyscyplina

Rozwaga

Czy wielka Piątka stanowi rzecztwiście podstawowe wymiary osobowości?

Krytyka:

Na ich podstawie powstał kwestionariusz NEO-FFI i szereg innych kwestionariuszy.

OSOBOWOŚĆ Z PERSPEKTYWY PSYCHOANALIZY

Koncepcja osobowości Z. Freuda – podstawowe założenia:

-świadomość nie jest jednolita, składa się z 3 poziomów

a) świadome (myśli, uczucia, motywacje dostępne wglądowo) EGO

b) przedświadomie (treści doświadczeń indywidualnych, które mogą być łatwo uświadomione) SUPEREGO

c) nieświadome (myśli, uczucia, motywacje ukryte) ID

Struktura osobowości:

EGO – ID – SUPEREGO

EGO:

- sfera pośrednicząca między wymaganiami ID i SUPEREGO

-kieruje się zasadą rzeczywistość zapewniając bezpieczeństwo i przetrwanie (np. poprzez odraczanie gratyfikacji popędu)

-stanowi o indywidualności osoby

- częściowo świadoma (np. podejmowanie realistycznych decyzji), częściowo nieświadoma (mechanizmy obronne)

Mechanizmy obronne EGO:

- fantazjowanie – zaspakajanie sfrustrowanych pragnień w wyobraźni

- identyfikacja – zwiększanie poczucia własnej wartości przez utożsamianie się z wybitną osobą lub instytucją

- izolowanie –oddzielenie emocji od sytuacji urazowej

- kompensacja – ukrywanie słabych stron przez podkreślenie cechy pożądanej lub poradzenie sobie z frustracją w jednej dziedzinie przez rozwój innej

- projekcja – obwinianie innych za własne trudności lub przypisywanie innym swoich nieakceptowanych pragnień

- przemieszczenie – wyładowanie tłumionych uczuć na obiektach mniej niebezpiecznych niż te, które wzbudziły te uczucia

- regresja – cofnięcie się do wcześniejszego stadium rozwoju, przeżywanie i reagowanie emocjonalne osoby dorosłej w sposób charakterystyczny dla dziecka czy adolescenta.

- racjonalizacja – próba udowodnienia, że własne zachowanie jest racjonale i uzasadnione (sublimacja) – zaspakajanie niezaakceptowanych społecznie potrzeb, popędów za pomocą zastępczych aktywności

- sublimacja – zaspokajanie nieakceptowanych społecznie potrzeb, popędów za pomocą zastępczych aktywności

- wyparcie – niedopuszczenie do świadomości przykrych lub niebezpiecznych myśli, utrzymywanie ich w nieświadomości

- zaprzeczanie rzeczywistości – niedostrzeganie zagrażającej lub nieprzyjemnej rzeczywistości

ID:

-sfera najbardziej prymitywna i nieświadoma, miejsce potrzeb, popędów, impulsów, pragnień, fantazji

-dostarcza energii dla całego życia psychicznego

- kieruje się zasadą przyjemności, redukowania napięcia poprzez popędowe, impulsywne zachowania

-zawiera w sobie całe dziedziczone i wrodzone wyposażenie psychiczne

Ogólne kategorie popędów wg. Freuda:

SUPEREGO:

- poczucie dobra i zła, wartości moralne, sumienie, samokontrola

-kieruje się zasadą doskonałości

-odpowiada za ja idealne

-służy hamowaniu impulsów ID, zamianie realistycznych celów EGO w moralne, doskonaleniu osobowości

- rozwija się jako ostatnie w strukturze osobowości

Rozwój osobowości:

Stadia rozwoju osobowości:

- każde ze stadiów rozwoju związane jest ze sposobem reagowania na poszczególne sferu życia

Wkład teorii Freuda do psychologii osobowości:

TEMPERAMENT A OSOBOWOŚĆ

Temperament – składnik czy synonim osobowości?

- ma podłoże biologiczne

- odnosi się głównie do emocji lub/i formalnych charakterystyk zachowania (styl, intensywność)

Temperament jest biologicznym składnikiem osobowości.

Rozwój specyficznie ludzkich cech osobowości:

Temperament uwarunkowany jest biologicznie – przesłanki empiryczne i teoretyczne

Temperament pełni regulacyjną funkcję między człowiekiem a światem – szczególnie w sytuacjach stresowych i ekstremalnych.

Funkcjonalne znaczenie temperamentu:

Pełen repertuar cech osobowości ujawnia się dopiero ok. 10 r.ż. Do wieku 18 mies. Dominują cechy temperamentalne (np. impulsywność, lękliwość), stopniowo rozwijają się cechy osobowości właściwe dla dorosłego (np. samoświadomość, empatia)

(Buss i Finn, 1987)

To kim jesteśmy kształtuje się pod wpływem dwóch czynników powiązanych ze sobą – genów oraz środowiska.

Czynniki genetyczne i środowiskowe w osobowości:

40% - geny

35% - środowisko specyficzne

20% środowisko wspólne

5% błąd

Środowisko wspólne – wszystkie elementy, które oddziałują w jednakowym stopniu na dzieci wychowujące się w tej samej rodzinie (przekonania i standardy moralne rodziców, sposoby karania, rodzaje nagród, otoczenie fizyczne, status społeczny i materialny)

Środowisko specyficzne – wpływy które różnicują członków tej samej rodziny, czynniki dotyczące jednej tylko osoby (wyjątkowe relacje z dziadkami, kolejność narodzin, wygląd)

Różnice indywidualne – są zdeterminowane działaniem wielu genów (uwarunkowane poligonowo). Każda cecha uwarunkowana genetycznie może podlegać wpływom zewnętrznym. Geny i środowisko pozostają ze sobą we wzajemnych interakcjach.

Współdziałania genów i środowiska:

Teorie wpływu genetycznego:

Podstawowe założenie metodyczne genetyki zachowania:

Współczynnik odziedziczalności – wskaźnik całkowitego wkładu czynników genetycznych w powstawanie różnic indywidualnych. Jest miarą statystyczną udziału czynników genetycznych w wariancji zachowania:

Odziedziczalność niektórych cech temperamentu:

Regulacyjna teoria temperamentu (J. Sterlau 1985, Zawadzki 1997)

Strukturę temperamentu wyznacza aspekt czasowy i energetyczny.

W aspekcie czasowym:

- żwawość (tendencja do szybkiego reagowania, adekwatna do zmian w otoczeniu, wysokie tempo aktywności)

- persewartywność (tendencja do powtarzania i kontynuowania zachowań po zaprzestaniu stymulacji)

W aspekcie energetycznym temperament opisują:

Do pomiaru cech w RTT używa się kwestionariusza FCZ-KT (Zawadzki i Strelau, 1997)

Ocena wydarzenia jako stresującego

Stres:

- czynniki temperamentalne

- ocena poznawcza

- cechy osobowości i aktualna sytuacja

Adaptacyjna rola temperamentu – polega na poszukiwaniu właściwego dla siebie stylu działania, zgodnego ze strukturą psychiczną. Np. jednostki wysokoreaktywne i małowytrzymałe zwykle unikają sytuacji silnie stymulujących.

Behawioraln0-genetyczna teoria temperamentu (A.H.Buss & R.Plomin – 1984 r.)

Aby daną cechę można nazwać temperamentalną:

Pofstawowe cechy Temperamentalne wg.B-P:

Kwestionariusze EAS

Teoria poszukiwania doznań (M.Zuckerman, 1984 r.)

Podstawą – badania nad deprywacją sensoryczną i optymalnym poziomem sytuacji. Poszukiwacze doznań do osiągnięcia optymalnego poziomu aktywacji pętli kora-układ siatkowaty potrzebują więcej stymulacji, ludzie unikający silnych doznań ten sam poziom osiągają przy mniejszej stymulacji.

Cecha poszukiwania doznań zawiera 4 czynniki składowe:

Wysoki współczynnik odziedziczalności – 0.60. Do pomiaru służy Skała Poszukiwania Doznań (wersja IV i V)

Badania nad rolą temperamentu u dzieci (Thomas&Chess 1977 badania podłużne):

Temperament trudny:

- konstelacja cech temperamentalnych będąca persono logiczną charakterystyką dziecka.

Dobroć dopasowania – jakość funkcjonowania jednostki zależy od tego w jakim stopniu wymagania stawianne przez środowisko są zgodne z właściwościami jej temperamentu. Jeśli rodzice dopasowują zabiegi wychowawcze i wymagania do temperamentu dziecka, zaburzenia nie muszą wystąpić. Brak dopasowania zwiększa ryzyko ich wystąpienia u dzieci z temperamentem trudnym.

Nisza rozwojowa

- sposób organizacji środowiska dziecka (nisza rozwojowa) wpływa na ekspresję i funkcjonalne znaczenie cech tempera mentalnych. Niszę rozwojową tworzą:

Kontekst kulturowy a funkcjonalne znaczenie temperamentu - badanie kenijskie (De Vries, 1984, 1987)

Temperament a adaptacja szkolna

- typologia J.D.Barclaya (1991) na podstawie zintegrowanych danych z samoopisu, opis rówieśników i nauczyciela

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

Systemy klasyfikacji zaburzeń psychicznych stosowane w psychiatrii

Schemat klasyfikacji jest podobny, terminologia i definicje w najnowszym wydaniu DSM V skoordynowane ze sobą.

Definicja zaburzen osobowości opiera się na anstepujacych kryteriach:

Trudnosci z rozpoznawaniem zaburzen osobowości:

Zaburzenia osobowości wg. ICD-10:

  1. Osobowość paranoiczna

  2. Schizoidalna

  3. Dyssocjalna

  4. Chwiejna emocjonalnie

  5. Histrioniczna

  6. Anankastyczna

  7. Lękowa

  8. Zależna

  9. Inne zaburzenia osobowości (np. narcyzm)

  1. Osobowość paranoiczna:

  1. Osobowość schizoidalna:

  1. Osobowość dyssocjalna:

  1. Osobowość chwiejna emocjonalnie:

Typ I impulsywny:

Typ II borderline (z pogranicza):

  1. Osobowość histrioniczna:

  1. Osobowość anankastyczna:

  1. Osobowość lękliwa (unikająca)

  1. Osobowość zależna:

  1. Inne zaburzenia osobowości:

Przyczyny zaburzeń osobowości:

Czynniki psychospołeczne:

Etiologia osobowości narcystycznej:

Zaburzenia osobowości – wynik interakcji genetycznie uwarunkowanej podatności związanej z reaktywnością emocjonalna i funkcjami poznawczymi oraz czynników środowiskowych (Goodman et al.2004)

Jakie są sposoby leczenia?

Skuteczność ok 40%. Zależy od obrazu klinicznego, głębokości zaburzeń, przebiegu i dynamiki zmian.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
09.10.2012, Psychologia ogólna - wykłady
psychologia ogólna wyklady, pedagogika
Opracowanie Halla cz.1, Szkoła - studia UAM, Psychologia ogólna, Wykład - Psychologia ogólna dr Kat
PSYCHOLOGIA OGOLNA WYKŁADY
ZWIĄCEK PSYCHOLOGII Z FILOZOFIĄ, Szkoła - studia UAM, Psychologia ogólna, Wykład - Psychologia ogóln
Psychologia wykład notatki, Szkoła - studia UAM, Psychologia ogólna, Wykład - Psychologia ogólna dr
Opracowanie Halla cz2, Szkoła - studia UAM, Psychologia ogólna, Wykład - Psychologia ogólna dr Kata
16.10.2012, Psychologia ogólna - wykłady
23.10.2012, Psychologia ogólna - wykłady
psychologia ogolna wyklady i cw (2) na egzamin, studia, I rok
psychologia ogolna wyklady
psychologia ogolna - wyklady, UŚ - Pedagogika, Psychologia ogólna
psychologia ogolna wyklady
Psychologia ogólna Wykład 1,2,3
09.10.2012, Psychologia ogólna - wykłady
Psychologia ogólna Historia psychologii Sotwin wykład 7 Historia myśli psychologicznej w Polsce

więcej podobnych podstron