Niepowodzenia w nauce szkolnej

Fr. Bereźnicki

Niepowodzenia szkolne są „naturalnym” składnikiem działań nauczycieli i nie da się ich uniknąć. Niepowodzenia szkolne najczęściej obejmują niepowodzenia dydaktyczne i wychowawcze oraz dotyczą pracy szkoły i nauczycieli. Mając na uwadze ucznia można mówić o niepowodzeniach w nauce, kiedy nie może on osiągnąć minimum wyników określonych w podstawach programowych.

O niepowodzeniach w nauce można mówić wówczas, gdy uczniowie osiągają wyniki o wiele gorsze od oczekiwanych.

Niepowodzenia szkolne – niepowodzenia szkoły w zakresie pracy dydaktycznej i wychowawczej. Jest to proces występowania widocznych rozbieżności między celami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich osiągnięciami w nauce.

Rodzaje niepowodzeń w nauce szkolnej i ich skutki:

1. Niepowodzenia ukryte – występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają mniejszych lub większych braków w wiedzy i umiejętnościach uczniów, mimo że faktycznie one istnieją. Prowadzą zazwyczaj do niepowodzeń jawnych.

2. Niepowodzenia jawne – występują wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w wiedzy i umiejętnościach ucznia i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako niezadowalające.

Punktem wyjścia słabych postępów ucznia w nauce są niepowodzenia ukryte, tzn. drobne luki w materiale nauczania w zakresie jednego tylko przedmiotu lub nawet tematu.

Zjawisko drugoroczności i wieloroczności – prowadzi dość często do odsiewu szkolnego, czyli do przerwania przez uczniów nauki szkolnej przed osiągnięciem obowiązkowego wykształcenia. Brak promocji do następnej klasy jest odczuwany przez nich jako negatywna ocena, która odbiera im wiarę we własne siły i wyrabia poczucie małej wartości, że są gorsi od nich.

Powtarzanie klasy powoduje obniżenie wysiłków w nauce, tłumi zainteresowanie nauką szkolną, wpływa niekorzystnie na stosunek ucznia do otoczenia, wywołuj różne zaburzenia i kompleksy, a często powoduje zahamowania w prawidłowym rozwoju umysłowym ucznia. Uczniowi ci wywołują niekorzystny wpływ na pozostałych uczniów i utrudniają nauczycielowi normalną pracę dydaktyczno-wychowawczą z całą klasą.

Przyczyny niepowodzeń w nauce szkolnej:

Przyczyny społeczno-środowiskowe:

- główne przyczyny drugoroczności tkwiły w warunkach społecznych życia dzieci, tj.: ubóstwo, złe warunki mieszkaniowe, brak ubrań i przyborów szkolnych, niedostateczna opieka rodziców, zły wpływ środowiska

- jedną z istotnych przyczyn jest brak zainteresowania samym dzieckiem i jego opieką

- patologia życia i kryzysy wychowania w rodzinie, przemoc to negatywne zjawiska wpływające na niepowodzenia w nauce

- niski poziom społeczno-kulturalny rodzin uczniów, brak właściwej atmosfery uczuciowej pomiędzy rodzicami, serdeczności w stosunku do dziecka

- ujemny wpływ na motywację do nauki i jej rezultaty ma rozbicie małżeństwo rodziców

- ubóstwo społeczne rodziców

- niedożywienie powoduje bierność, osłabienie koncentracji uwagi, pamięci oraz zwolnienie innych funkcji umysłowych

- warunki do nauki dziecka

- poziom wiedzy uczniów zależy od miejsca zamieszkania (wieś-miasto)

Przyczyny biopsychiczne:

- różnice między uzdolnieniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku

- poziom pracy dydaktycznej szkoły, przystosowany w zasadzie do uczniów o przeciętnych zdolnościach jest dla jednych zbyt niski, a dla drugich zbyt wysoki

- inteligencja, cechy charakteru, zaburzenia osobowości

- zaburzenia i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych uczniów, a mianowicie brak motywów uczenia się, powolne tempo myślenia, niestałość uwagi wskutek nadmiernej pobudliwości psychoruchowej

Przyczyny dydaktyczne:

- niepowodzenia w pracy szkolonej uczniów są w znacznym stopniu niepowodzeniami szkoły i nauczycieli

- badania wskazują, że jednostka ma naturalną motywację do nauki. Aby naprawdę wyzwolić uczniowską naturalną motywację do nauki, nauczyciel musi traktować uczniów podmiotowo, musi stworzyć dobre relacje z uczniami i klimat wzajemnego zaufania. Bardzo ważną sprawą jest to, czy uczeń lubi chodzić do szkoły i uczyć się

- współczesna szkoła niejednokrotnie zbyt słabo uwzględnia autentyczne potrzeby uczniów, traktuje ich przede wszystkim przedmiotowo. Przedmiotowe traktowanie uczniów w szkole powoduje u znacznej ich części działania o charakterze biernym i obronnym

- nauczyciel przestaje być źródłem wiedzy, ale pełni rolę polegającą na ułatwianiu samodzielnej nauki uczniów i pomaga im w dotarciu do wiedzy

- jednym ze źródeł trudności jest niedostosowanie wymagań do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów. W klasie szkolnej są uczniowie mniej uzdolnieni, mało pracowici i z zaburzeniami emocjonalnymi

- duża liczby uczniów w klasie, mało elastyczny system nauczania utrudnia indywidualizowanie pracy szkolnej, dostosowywanie jej do zainteresowań i potrzeb uczniów

- błędy metodyczne nauczycieli, wynikające z braku umiejętności pedagogicznych

Wg Kupisiewicza:

- błędy metodyczne popełniane przez nauczycieli w czasie lekcji polegające na słabej znajomości procesu nauczania – uczenia się;

- niedostateczna znajomość uczniów przez nauczycieli, a stąd brak indywidualizacji nauczania

- brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi ze strony nauczyciela i szkoły

Przezwyciężanie niepowodzeń w nauce:

- zabiegi profilaktyczne, diagnostyczne i terapeutyczne wiążą się ściśle z usuwaniem przyczyn niepowodzeń uczniów względnie zależnych od nauczyciela (błędy metodyczne, nieznajomość uczniów, brak opieki na uczniami opóźnionymi w nauce)

Profilaktyka pedagogiczna:

- badania wykazały, że do metod i form, które dają najlepsze rezultaty oraz przyczyniają się skutecznie do wzrostu efektywności nauczania należy nauczanie problemowo-grupowe, nauczanie programowe, nauczanie zróżnicowane. Nauczanie problemowe wpływa na wzrost zainteresowania nauką, wdraża do zespołowego przezwyciężania trudności, wyrabia samodzielność myślenia i działania, czyni wiedzę trwalszą i operatywną. Rozwiązywanie problemów w zespołach uczniowskich może stać się ważnym elementem profilaktyki pedagogicznej

Diagnoza pedagogiczna:

- ma na celu wykrywanie u uczniów luk i braków w wiadomościach i umiejętnościach. Może ona być indywidualna lub zbiorowa, zaś każda z nich może mieć charakter wycinkowy lub całościowy

- diagnoza indywidualna – polega na wykrywaniu przez nauczyciela określonego przedmiotu nauczania luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów, powstałych tylko w zakresie nauczanego przez niego przedmiotu szkolnego. Ma ona charakter wycinkowy, gdy nauczyciel interesuje się wyłącznie niedostatecznymi postępami uczniów w nauce, a nie zwraca uwagi na przyczyny tego stanu, bądź całościowy, gdy analizuje przyczyny dydaktyczne, społeczne i biopsychiczne

- diagnoza zbiorowa – polega na wykrywaniu luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów przez wszystkich nauczycieli uczących w danej klasie. Może ona mieć również charakter wycinkowy bądź całościowy

Terapia dydaktyczna:

- może być szczegółowa lub ogólna, bądź indywidualna lub zbiorowa.

- celem terapii szczegółowej jest likwidowanie braków u uczniów w zakresie jednego przedmiotu nauczania w danej klasie, terapia ogólna zmierza do usunięcia tych braków co najmniej w zakresie dwu lub więcej przedmiotów w danej klasie.

- terapia indywidualna odnosi się do poszczególnych uczniów, zbiorowa obejmuje grupę uczniów wykazujących opóźnienia podobnego rodzaju i w zbliżonym zakresie

- zadaniem nauczyciela jest zapobieganie niepowodzeniom poprzez stosowanie aktywizujących uczniów metod i środków dydaktycznych, poprzez zapewnienie dobrej atmosfery wychowawczej w klasie, poprzez współpracę z rodzicami, poprzez podmiotowe traktowanie ucznia, poprzez indywidualne podejście do ucznia