Niepowodzenie w nauce języków obcych a osoba ucznia

W niniejszej pracy chciałabym przyjrzeć się problematyce niepowodzeń szkolnych, a szczególnie osobie ucznia w procesie uczenia się. Psychologowie przyczyn sukcesów lub niepowodzeń szkolnych dopatrują się zwykle w określonych cechach osobowości uczącego się lub poziomie inteligencji.

Odpowiedzmy zatem najpierw czym jest sukces w nauce języka.

Określenie pożądanego poziomu umiejętności językowych ucznia danego kursu jest związana z trudną kwestią, a mianowicie z określeniem, na czym polega owa umiejętność posługiwania się językiem.

Campbell i Wales proponują pojęcie kompetencji komunikacyjnej. Pojęcie to obejmuje swym zakresem nie tylko zinternalizowany system reguł budowania i rozumienia zdań poprawnych gramatycznie, ale również system reguł użycia tych zdań w odpowiednich kontekstach językowych i sytuacyjnych /Campbell i Wales, 1970/

H. Komorowska stwierdza, że uczeń osiąga sukces w nauce wówczas, gdy:

• umie budować zdania gramatycznie poprawne, zawierające konstrukcje gramatyczne objęte programem i występujące w podręczniku

• rozumie zdania gramatycznie poprawne, zawierające tenże materiał

• umie różnicować zdania tak, aby spośród kilku możliwości wybrać tę, która odpowiada poszczególnym składnikom aktu komunikacji,

• rozumie różnicowanie powyższego typu, będąc odbiorcą obcojęzycznych komunikatów,

• umie, w zależności od sytuacji, nadawać zdaniom gramatycznie poprawnym o różnej strukturze powierzchniowej tę samą funkcję,

• rozumie znaczenie ukryte, poprawnie interpretując funkcję odbieranych przez siebie zdań,

• umie wyrażać intencję za pomocą wypowiadanych przez siebie zdań,

• rozumie intencje wyrażane przez swych rozmówców,

• umie zastosować reguły leżące u podstaw struktury konwersacji,

• rozumie posunięcia swego rozmówcy w cyklu konwersacyjnym /Komorowska, 1987/

Należałoby teraz rozważyć jakie czynniki związane z osobą ucznia będą miały wpływ na sukces bądź niepowodzenie w nauce języka obcego. Zanalizujemy przytoczone na początku cechy osobowościowe ucznia warunkujące sukces w nauce. Blok ten poszerzymy o analizę o takich czynników indywidualnych jak np. inteligencja, postawy uczącego się, jego motywację, organizację pracy własnej oraz subiektywny proces uczenia się, jaki wyrobił sobie uczeń.

Cechy osobowości ucznia to czynnik istotny dla powodzenia lub niepowodzenia w nauce języka obcego. Wykazano dość wyraźnie różnice między cechami osobowości, jakimi charakteryzują się uczniowie dobrzy i bardzo dobrzy, a cechami typowymi dla uczniów słabych./Niebrzydowski,1972/. Uczniowie bardzo dobrzy w większości wykazują tzw. silne ego. Oznacza to: wysoko rozwinięte cechy sumienności, wytrwałości, poszanowania norm i zdecydowania w działaniu /Cattell,1957/. Grupa tych uczniów jest również silniej niż inne grupy nacechowana pomysłowością i inwencją, co wydaje się szczególnie istotne w twórczym procesie, jakim jest posługiwanie się językiem obcym. Uczniowie osiągający wyniki dostateczne i niedostateczne wykazują w badaniach osobowości dość słabe ego. Nie

występują u nich w silnym stopniu cechy sumienności, wytrwałości, zdecydowania, samokontroli. Natomiast bardzo wyraźne jest w tej grupie uczniów nasycenie czynnikami oznaczającymi brak równowagi emocjonalnej. Cechuje ich lękliwość, niecierpliwość, drażliwość, skłonność do frustracji i napięć /Tyszkowa, 1964/

Stwierdzono, że osoby charakteryzujące się wysokim poziomem lęku znacznie częściej ponoszą porażki w sytuacji szkolnej. Doświadczenie lęku wpływa zdecydowanie negatywnie na efektywność uczenia się./Sarason, Sarason 1990/

Istotną dla wyników w nauce szkolnej ucznia jest także inna cecha osobowościowa, a mianowicie samoocena. Henryk Kulas wykazał, że pośród osób o wysokiej samoocenie ponad jedną trzecią stanowili uczniowie bardzo dobrzy, podczas gdy wśród uczniów dobrych i bardzo dobrych osoby o niskiej samoocenie stanowiły niewielki procent. Podobnie w grupie uczniów słabych najmniej było osób o wysokiej samoocenie, najwięcej zaś osób o samoocenie niskiej. Oznacza to wysoką zależność między samooceną a wynikami uzyskiwanymi w nauce szkolnej. /Kulas, 1986/

Inteligencja rozumiana jako umysłowa zdolność do emitowania zachowań dostosowanych do kontekstu, obejmująca radzenie sobie z sytuacjami nowymi, decyduje w dużym stopniu o poziomie kompetencji szkolnych / Sternberg1985/. Efekty pracy ucznia zależą jednak od wielu czynników działających równolegle z czynnikiem inteligencji. Wiadomo, na przykład, że uczeń o niższej inteligencji i uczeń o wyższej inteligencji osiągną jednakowe wyniki, jeśli większy będzie wkład tego pierwszego.

Postawa ucznia wobec nauki przedmiotu, jakim jest język obcy wykazuje dużą współzależność między wynikami uzyskiwanymi w procesie nauczania. Stąd też należałoby kształtować wśród uczniów pozytywne nastawienie do języka poprzez przybliżanie wiedzy i kultury danego obszaru językowego.

Rozpatrując problem motywacji z punktu widzenia jego znaczenia dla wyników w nauce / /Maslow, 1954/ wyróżnia cztery grupy motywów:

• motywy poznawcze /nauka jest celem w samym sobie/

• motywy osiągnięć

• motywy uznania

• motywy bezpieczeństwa / nauka wywołana jest strachem przed autorytetem nauczyciela czy rodziców i obawą przed zagrażającymi uczniowi konsekwencjami/

Lewowicki przeprowadził badania w wyniku, których stwierdził wyraźną zależność między pozytywną motywacją a efektami uczenia się./Lewowicki, 1970/.

Putkiewicz wykazał w swoich badaniach, że przeważająca liczba uczniów dobrych i bardzo dobrych charakteryzuje się motywami poznawczymi i ambicyjnymi /Putkiewicz, 1972/ Są to motywy uznawane za wartościowe z punktu widzenia wychowawczego. Dość powszechnym motywem, którym kierują się uczniowie dobrzy i bardzo dobrzy, jest ponadto motyw sympatii dla nauczyciela prowadzącego lekcje danego przedmiotu.

Wśród uczniów o niedostatecznych wynikach w nauce przeważają motywy szkolne związane z przymusem nauki i konsekwencjami, jakie niesie nie sprostanie wymaganiom nauczyciela /motywy bezpieczeństwa/.

Istotnym czynnikiem warunkującym sukces lub niepowodzenie w nauce języka jest również indywidualny wysiłek i ilość czasu poświęconego na naukę między poszczególnymi lekcjami tego przedmiotu w szkole. Składa się na nią:

• czas przeznaczony na indywidualną naukę języka w toku pracy domowej zadanej

przez nauczyciela lub podjętej z własnej inicjatywy,

- czas przeznaczony na naukę języka w formie dodatkowych lekcji prywatnych lub w

ramach pozaszkolnego kursu językowego / Komorowska, 1987/

Do czynników związanych z osobą ucznia zaliczamy wreszcie subiektywny obraz procesu uczenia się języka, jaki wytwarza sobie uczeń w procesie nauki. Zalicza się tu

• subiektywną ocenę trudności przedmiotu jakim jest język,

• ocenę własnych umiejętności językowych na tle klasy,

• ocenę względnej ważności poszczególnych umiejętności językowych z punktu widzenia przyszłych potrzeb,

• ocenę umiejętności i potrzeb związanych z indywidualną pracą nad językiem po

zakończeniu kursu szkolnego/ Komorowska, 1987/

Interesujących danych na temat osiągnięć szkolnych dostarczają badania nad stylami uczenia się, ponieważ to one określają sposób, w jaki sposób ludzie się uczą. Pytanie o przyczyny osiągnięć szkolnych i chęci opisu „sylwetki” dobrego ucznia inspirowała wielu badaczy. Małgorzata Kossowska i Hanry Schouwenberg przedstawiają model kompetencji szkolnych uwzględniający style uczenia się i ich determinanty poznawcze i osobowościowe.

Centralnym elementem modelu są style uczenia się uwzględniające aspekt motywacyjno-osobowościowy, nazwany „samokontrolą”, oraz poznawczy - określany strategią „przetwarzania informacji na poziomie głębokim”. Osoby o wysokiej samokontroli poważnie traktują swoje obowiązki szkolne, są sumienne, rzetelne, wytrwałe, zdyscyplinowane. Charakteryzuje je ciekawość, są wewnętrznie umotywowane do podejmowania działań sprzyjających odnoszeniu sukcesów w szkole. Strategia głębokiego przetwarzania jako komponenta poznawcza stylu uczenia się obejmuje porównywanie informacji nowych z tymi, które znajdują się już w systemie. Jest uwarunkowana kombinacją otwartości, sumienności . Dyscyplina pracy określana jako skłonność do poważnego traktowania obowiązków szkolnych do sumienności, rzetelności musi wiązać się z cechą opisującą wysoki stopień zorganizowania i motywacji jednostki w działaniach. Osoby lękowe, zewnętrznie motywowane przez stresującą sytuację uczenia się nastawione są na strategię dosłownego przyswajania treści bez świadomej refleksji nad ich znaczeniem. Podejście do uczenia się należy traktować jako wypadkową tendencji indywidualnych oraz wysiłku umożliwiającego przystosowanie ucznia do sytuacji. /Kossowska, Schouwenberg, 2000/

Mając na uwadze rozpiętość tematyki związanej sukcesem i niepowodzeniem w nauce języków obcych przedstawiłam jedynie niektóre czynniki związane z osobą ucznia, których wpływ warunkuje osiągnięcie sukcesu w nauce języka. Niepowodzenia szkolne u poszczególnych uczniów mają zawsze charakter indywidualny, związany z jego cechami osobowości. Tylko poprzez wyodrębnienie przyczyn wywołujących niepowodzenia będziemy mogli im zapobiegać.

Literatura:

Campbell,R., R.Wales, 1972, The Study of Language Acquisition[W:] J.Lyons(ed),New Horizons in Linguistics, London, Penguin [W:] H. Komorowska, 1987, Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego Warszawa, WSiP

Cattell, R . B., 1957, Personality and Motivation. Structure and Measurement, New York, World Book [W:] H. Komorowska, 1987, Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego, Warszawa, WSiP

Komorowska, H., 1987, Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego, Warszawa, WSiP

Kossowska, M., Schouwenberg, H., Inteligencja, osobowość i osiągnięcia szkolne, [W:] Przegląd Psychologiczny, 2000, Tom 43, Nr 1, S 81-99

Kulas, H., 1986, Samoocena młodzieży, Warszawa, WSiP [W:] H. Komorowska, 1987, Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego, Warszawa, WSiP

Lewowicki, T., 1970, Motywy uczenia się języka rosyjskiego w szkole podstawowej, Kwartalnik Pedagogiczny 1, 99-110 [W:] H. Komorowska, 1987 Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego, Warszawa,WSiP

Maslow, A.H., 1954, Motivation and Personality, New York, Harper [W:] H. Komorowska, 1987,Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego ,Warszawa, WSiP

Niebrzydowski, L., 1972, Wpływ motywacji na uczenie się. Warszawa, Nasza Księgarnia [W:] H. Komorowska, 1987, Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego, Warszawa, WSiP

Putkiewicz, Z., 1972, Wyniki nauki szkolnej a motywy uczenia się, Psychologia wychowawcza 4, 401-415 [W:] H. Komorowska, 1987, Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego Warszawa: WSiP

Psychologiczne problemy niepowodzeń szkolnych pod red. N. A. Mienczinskiej, 1978, Warszawa, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne

Sarason, I.G., Sarason, B.R., 1990.Test Anxiety.[W:] H. Leitenberg (red), Handbook of social and evaluation research. New York: Plenum [W:] Kossowska, M., Schouwenberg, H., Inteligencja, osobowość i osiągnięcia szkolne, [W:] Przegląd Psychologiczny, 2000, Tom 43, Nr 1, S 81-99

Sternberg, R.J.,1985[W:] Beyond IQ: A triarchic theory of human intelligence. Cambridge: Cambridge University Press [ W:] Kossowska, M., Schouwenberg, H., Inteligencja, osobowość i osiągnięcia szkolne, [W:] Przegląd Psychologiczny, 2000, Tom 43, Nr 1, S 81-99

Tyszkowa, M., 1964, Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka, Warszawa, PWN [W:] H. Komorowska, 1987,Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego, Warszawa, WSiP

---