Niepowodzenia w

Nauce Szkolnej

Pojęcie ''Niepowodzenia

Szkolnego''

''Proces pojawiania się i utrwalania

rozbieżności między celami a

osiagnięciami szkolnymi uczniów oraz

kształtowanie się negatywnego stosunku

młodzieży wobec wymagań szkoły.''

W.Okoń

W.Okoń

Pojęcie ''Niepowodzenia Szkolnego''

''Sytuacja która charakteryzuje się

występowaniem rozbieżności między

wymaganiami

wychowawczymi

i

dydaktycznymi

szkoły

a

postępowaniem

uczniów

oraz

uzyskiwanymi przez nich wynikami

nauczania.''

C.Kupisiewicz

C.Kupisiewicz

Czynniki Zapobiegające

Niepowodzeniom Szkolnym u

Uczniów :

Dobra atmosfera pracy w szkole i pozytywne

relacje nauczyciela z uczniem.

Sposób w jaki nauczyciel realizuje nauczanie

– wzbudzanie motywacji ucznia.

Traktowanie ucznia z szacunkiem , uczeń

jest doceniany, traktowany sprawiedliwie.

Poczucie humoru ze strony nauczyciela.

Dobre relacje uczniów w klasie szkolnej.

Podmiotowe traktowanie ucznia,wdrażanie

go do samodzielności,kształtowanie postawy

twórczej , rozwijanie jego zainteresowań.

Atmosfera domowa w rodzinie ucznia ,

poziom kulturalno – moralny , wykształcenie

rodziców , współpraca rodziców ze szkołą.

Schemat

Klasyfikacji

Niepowodzeń w

Nauce

Niepowodzenia w

Nauce

Ukryte

Jawne

Przejściowe

Względnie Stałe

Drugoroczność

Odsie

w

Rodzaje Niepowodzeń

Niepowodzenia dydaktyczne

Niepowodzenia dydaktyczne –

niepowodzenia w zakresie nauki szkolnej.

Niepowodzenia Wychowawcze

Niepowodzenia Wychowawcze –

niepowodzenia w zakresie kształtowania

postaw moralnych i społecznych oraz

cech charakteru.

Niepowodzenia ukryte

Możemy w tym procesie wyróżnić kilka faz..

„Pierwsze dwie fazy to okres niepowodzenia

ukrytego; pojawiają się wówczas pierwsze braki w

opanowaniu materiału, stopniowo stają się one

coraz większe, jednocześnie występują pierwsze

oznaki niezadowolenia ze szkoły i negatywnego

do niej stosunku”

(W. Okoń)

(W. Okoń)

Niepowodzenia ukryte występują, bowiem u

dużej liczby uczniów Kiedy przyjmują formę

bardziej ujawnioną, zaczynają pojawiać się

oceny niedostateczne. Można również mówić o

niepowodzeniach szkolnych w przypadku, gdy

uczeń o dużych zdolnościach osiąga wyniki

słabe, wystarczające zaledwie do promocji.

Trzeba również zdawać sobie sprawę,”że

pojęcie powodzenia i niepowodzenia w nauce

szkolnej można i trzeba rozpatrywać zawsze

łącznie, w nauczaniu bowiem, kiedy kończy się

powodzenie, wówczas zaczyna się

niepowodzenie – i odwrotnie”

(J. Konopnicki)

(J. Konopnicki)

Niepowodzenia

Jawne

Zazwyczaj powstałe przez niepowodzenia

ukryte.

Nauczyciel zauważa braki w wiedzy i

umiejętnościach ucznia i ocenia jego

wyniki jako niezadowalające.

Opóźnienie

Opóźnienie

przejściowe

przejściowe

występuje gdy :

występuje gdy :

Ocena niedostateczna nie

obejmuje całorocznej pracy

ucznia, lecz odnosi się do

rezultatów uzyskanych przez

niego w ciągu roku szkolnego.

Oceny te zostają poprawione

lecz braki nadal się pogłębiają

Drugoroczność

Ocena niedostateczna odnosi się

do wyników całorocznej pracy

ucznia i przez to musi powtarzać

klasę

Odsiew

Odsiew

Przerwanie przez ucznia nauki szkolnej przed

osiągnięciem obowiazkowego wykształcenia.

Niepowodzenia w nauce przynoszą dla uczniów i

ich rodziców poniżenie , przykrości oraz miono

''nieudaczników''. Osoby te najczęściej zasilają

grono bezrobotnych i tworzą margines

społeczny.Część młodzieży objętej odsiewem staje

się wtórnymi analfabetami.

Cztery Fazy Niepowodzeń według

Konopnickiego :

I. Braki w wiadomościach ( najczęściej język

ojczysty i matematyka )

II. Większe braki powodują sięganie ucznia do

''nielegalnych pomocy'' .

III. Uczeń otrzymuje oceny niedostateczne –

nauczyciel dostrzega powiększające się braki

w wiadomościach i umiejętnościach ucznia.

IV. Drugoroczność.

Przyczyny niepowodzeń w nauce

szkolnej

♦ przyczyny społeczno – środowiskowe

♦ przyczyny biopsychiczne

♦przyczyny dydaktyczne

Przyczyny społeczno -

środowiskowe

Na powodzenie ucznia w nauce szkolnej wpływają warunki

materialne i kulturalne w rodzinie dziecka takie jak:
→sytuacja materialna,
→konsumpcja kulturalna rodziny,
→praca zawodowa matki,
→język rodziców,
→formy spędzania wolnego czasu itp.
Kultura pedagogiczna rodziców, a w niej świadomość
wychowawcza, jest tym składnikiem warunków kulturalnych
rodziny, który bezpośrednio jest związany z procesami
wychowawczymi w rodzinie. Istnieje wyraźna zależność między
atmosferą wychowawczą w domu a niepowodzeniami w nauce
szkolnej dzieci i młodzieży.

Patologia życia i kryzysy wychowania w rodzinie, przemoc to

negatywne zjawiska wpływające na niepowodzenia w nauce.

Do innych przyczyn należy niski poziom społeczno-kulturalny

rodzin uczniów, brak właściwej atmosfery uczuciowej

pomiędzy rodzicami, serdeczności w stosunku do dziecka.

Ujemny wpływ na motywację do nauki i jej rezultaty ma także

rozbicie małżeństwa rodziców, co powoduje zagrożenia i

często jawny brak zgodności rodziców co do wychowania, jak

też zmienności uczuć z ich strony. Wpływ na niepowodzenia

dzieci w nauce ma również bezrobocie ich rodziców. Zaburza

ono procesy związane z funkcjami poznawczymi uczniów.

Niedożywienie powoduje bierność, osłabienie koncentracji,
pamięci oraz zwolnienie innych funkcji umysłowych

.

Poziom wiedzy uczniów zależy również od miejsca zamieszkania.

Uczniowie mieszkający na wsi osiągają znacznie niższe rezultaty niż

uczniowie, którzy mieszkają w mieście. Uczniowie szkół wiejskich

stanowią niewielki odsetek licealistów. Poziom wiedzy uczniów jest

istotnie zróżnicowany w zależności od przynależności do określonej

grupy społeczno-zawodowej. Najlepsze rezultaty w pomiarze wiedzy

szkolnej osiągają dzieci pochodzenia inteligenckiego, pracowników

umysłowych i robotników kwalifikowanych. Istnieje więc wysoka

zależność między poziomem wykształcenia szkolnego rodziców a

poziomem wiedzy szkolnej ich dzieci.

Przyczyny biopsychiczne

Wielu pedagogów i psychologów dostrzega zależności pomiędzy

poziomem rozwoju umysłowego dzieci a ich powodzeniem czy też

niepowodzeniem w nauce szkolnej. Poziom pracy dydaktycznej szkoły,

przystosowany w zasadzie do uczniów o przeciętnych zdolnościach jest

dla jednych zbyt niski, a dla drugich zbyt wysoki. Wskutek tych

rozbieżności powstaje szereg konfliktów między uczniami a szkołą, w

wyniku których wielu wychowanków wskazuje różne zaburzenia w

zachowaniu. Zaburzenia te powoduje nie tyle brak zdolności, ile raczej

niepowodzenia szkolne, których przyczyną jest zazwyczaj inny rodzaj

zdolności ucznia niż ten, którego wymaga szkoła. Na powodzenia w

nauce ma wpływ inteligencja, cechy charakteru, zaburzenia

osobowości. Wielu uczniów przeżywa stany depresyjno-lękowe, strach i

stres związane z kontrolą i oceną ich pracy. Często ci uczniowie nie

radzą sobie z porażkami, nie potrafią dostosować się do rygorów

szkolnych, nie lubią czy boją się niektórych nauczycieli.

Inną przyczyną

niepowodzeń w nauce jest

brak motywów uczenia się,

powolne tempo myślenia,

niestałość uwagi wskutek

nadmiernej pobudliwości

psychoruchowej. Czynniki

wrodzone np. zdolności

czy cechy charakteru

wpływają w pewnym

stopniu na postępy

uczniów w nauce szkolnej.

Przyczyny dydaktycz ne

Przyczyną niepowodzeń, obok wpływu czynników społeczno-środowiskowych i

biopsychicznych, są przyczyny dydaktyczne. Są one przejawem skutków

dysfunkcjonalności współczesnej szkoły. Niepowodzenia w pracy szkolnej

uczniów są w znacznym stopniu niepowodzeniami szkoły i nauczycieli.

Uczeń ma naturalną motywację do nauki. Nauczyciel jako osoba motywująca

stwarza warunki umożliwiające wszystkim uczniom wydobycie na jaw ich

naturalnych tendencji do nauki. Aby naprawdę wyzwolić naturalną motywację,

nauczyciel musi traktować uczniów podmiotowo, musi stworzyć dobre relacje z

uczniami i klimat wzajemnego zaufania.

Bardzo ważne jest to, czy uczeń lubi chodzić do szkoły i uczyć się. Zamiłowanie

do nauki szkolnej w dużym stopniu zależy od emocjonalnego pozytywnego

powiązania ucznia z nauczycielem, który swoją wiedzą, taktem

pedagogicznym, swoją postawą potrafi rozbudzić zainteresowanie do

nauczanych przedmiotów. Między nauczycielem i uczniem może wytworzyć się

negatywne powiązanie emocjonalne, które bardzo często odbija się ujemnie na

nastawieniu ucznia do nauki szkolnej.

Współczesna szkoła niejednokrotnie zbyt słabo uwzględnia autentyczne

potrzeby uczniów, traktuje ich przed wszystkim przedmiotowo. Takie

traktowanie w szkole powoduje u znacznej części uczniów działania o

charakterze biernym i obronnym. Postulowane zmiany paradygmatu

szkoły, podnoszące potrzebę odejścia od wzorca adaptacyjnego na rzecz

wzorca podmiotowego i kreatywnego, okazują się trudne do

przeprowadzenia, gdyż naruszają mocno osadzony w świadomości

nauczycielskiej schemat edukacji.

W nowoczesnej dydaktyce obraz ucznia jako biernego odbiorcy wiedzy
uległ zmianie, modyfikując także pogląd o nauczycielu. Nauczyciel
przestaje być źródłem wiedzy, ale pełni rolę polegającą na ułatwianiu
samodzielnej nauki uczniów i pomaga im w dotarciu do wiedzy. Nowe
tendencje w teorii kształcenia sugerują, że ułatwianie uczenia się może
być ważniejsze niż przekazywanie informacji. Traktując uczenie się jako
aktywny proces, nauczyciel przede wszystkim ułatwia uczenie się,
wzbudza i wyzwala motywację do nauki, a nie przekazuje wiedzę.

Przyczyny dydaktyczne niepowodzeń szkolnych można podzielić na

:

◊ względnie niezależne od nauczyciela np. plan lekcji,

wyposażenie szkoły, liczba uczniów w klasie

◊ względnie zależne od nauczyciela np. błędy metodyczne

Duża liczba uczniów w klasie, mało elastyczny system
nauczania utrudnia indywidualizowanie pracy szkolnej,
dostosowywanie jej do zainteresowań i potrzeb uczniów.
System ten skazuje na niepowodzenia w nauce uczniów
mniej zdolnych, zdolnym zaś nie umożliwia rozwoju.

Podstawową i najważniejszą przyczyną niepowodzeń w nauce są

błędy metodyczne nauczycieli. Wynikają one z braku

umiejętności pedagogicznych. Niedostateczna pod względem

metodycznym praca nauczycieli oraz różnorodne braki tkwiące w

niedoskonałych programach, podręcznikach i środkach

dydaktycznych szczególnie odbijają się na uczniach mniej

zdolnych. Wśród błędów metodycznych można by wymienić

nieuświadamianie uczniom celów, werbalizm, jednostronny

intelektualizm, słabe aktywizowanie i motywowanie uczniów,

brak systematycznej kontroli wyników w nauce, przeciążanie

nauką domową itp. Efekty pracy uczniów są adekwatne do pracy

dydaktycznej nauczyciela.

Najwszechstronniejszej analizy dydaktycznych przyczyn

niepowodzeń szkolnych dokonał C. Kupisiewicz, wyróżniając

trzy główne przyczyny tego zjawiska:

► błędy metodyczne popełniane przez nauczycieli w czasie

lekcji polegające na słabej znajomości procesu nauczania –

uczenia się

► niedostateczna znajomość uczniów przez nauczycieli, a

stąd brak indywidualizacji nauczania

► brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi ze strony

nauczyciela i szkoły

Pomimo należytej znajomości różnych uwarunkowań rozwoju

i aktywności poznawczej dzieci i młodzieży – to przede

wszystkim uczniowie odczuwają ciężar „winy” i „kary” za

niepowodzenia.

Znajomość symptomów i uwarunkowań

zjawiska umożliwia całościowe podejście do

zagadnień – zapobiegania, wykrywania i

przezwyciężania niepowodzeń uczniów w pracy

szkolnej. Nauczyciel może stosować różne

metody i środki zapobiegania i likwidowania

niepowodzeń szkolnych. Czynności zmierzające

do zapobiegania w powstawaniu luk i braków w

opanowanym przez uczniów materiale

nauczania nazywać będziemy profilaktyką

pedagogiczną. Natomiast czynności mające na

celu możliwie wczesne wykrywanie

powstających luk i zaległości nazywamy

diagnozą pedagogiczną. Czynności, których

zadaniem jest wyrównywanie wykrytych

opóźnień w nauce nazywamy terapią

pedagogiczną.

Biorąc pod uwagę trzy główne przyczyny

niepowodzeń w nauce, Kupisiewicz każdej

z przyczyn przedstawił odpowiedni

system zabiegów co ilustruje

przedstawiony wykres.

Rodzaje przyczyn niepowodzeń dydaktycznych i

ich związek ze środkami zaradczymi

Przyczyny dydaktyczne

Środki zaradcze

a) Względnie niezależne

od nauczyciela

b) Względnie zależne

od nauczyciela

-Błędy i usterki

metodyczne

-Niedostateczna

znajomość uczniów

-Brak opieki nad uczniami

opóźnionymi ze strony

nauczycielia

profilaktyka pedagogiczna

diagnoza pedagogiczna

terapia pedagogiczna

Zabiegi profilaktyczne, diagnostyczne,

terapeutyczne wiążą się ściśle z

usuwaniem przyczyn niepowodzeń

uczniów względnie zależnych od

nauczyciela. Czynności profilaktyczne mają

więc nie dopuszczać do powstawania

błędów metodycznych. Błędom

wynikającym z nieznajomości uczniów

przez nauczyciela mają z kolei zapobiegać

czynności diagnostyczne, natomiast celem

zabiegów terapeutycznych jest

zapewnienie odpowiedniej opieki uczniom

opóźnionym w nauce szkolnej.

Wyniki procesu nauczania – uczenia się w dużej

mierze zależą od stosowanych przez

nauczyciela metod, form i środków

dydaktycznych oraz od uwzględnienia

określonych prawidłowości tego procesu.

Metody i formy, które dają najlepsze rezultaty

oraz przyczyniają się skutecznie do wzrostu

efektywności nauczania należy nauczanie

problemowo-grupowe, nauczanie

programowane, nauczanie zróżnicowane

(zindywidualizowane).

Nauczanie problemowe wpływa na wzrost

zainteresowania nauką, wdraża do grupowego

przezwyciężania trudności, wyrabia

samodzielność myślenia i działania, czyni

wiedzę trwalszą i operatywną. Rozwiązywanie

problemów w zespołach uczniowskich może

stać się ważnym elementem profilaktyki

dydaktycznej.

Mając na uwadze, że istnieją różnice między

zdolnościami i uzdolnieniami uczniów w tym

samym wieku, należy podejmować takie

rozwiązania, które pozwoliłyby każdemu

uczniowi rozwinąć swój zasób zdolności i

uzdolnień. Na uwagę zasługują różne

rozwiązania problemu indywidualizacji poprzez

zmianę organizacji kształcenia w szkole.

Harmonijne kojarzenie form zbiorowych,

zespołowych i indywidualnych stwarza jedyną w

swoim rodzaju możliwość pobudzania i

rozwinięcia indywidualnych sił i możliwości

każdego ucznia. Tło społeczne jest

nieodzownym warunkiem tego rozwoju, daje

każdemu szansę na konfrontację własnych

możliwości z możliwościami innych, a zarazem

szansę aprobaty i uznania lub poznania

własnych braków. Profilaktyka pedagogiczna to

przede wszystkim prawidłowa i racjonalna

procesu nauczania – uczenia się.

Diagnoza pedagogiczna na ma celu

wykrywanie u uczniów luk i braków w

wiadomościach i umiejętnościach. Może ona

być indywidualna bądź zbiorowa, zaś każda z

nich może miech charakter wycinkowy lub

całościowy.

Diagnoza indywidualna polega na

wykrywaniu przez nauczyciela określonego

przedmiotu nauczania luk w wiadomościach i

umiejętnościach uczniów, powstałych tylko w

zakresie nauczanego przez niego przedmiotu

szkolnego. Ma ona charakter wycinkowy gdy

nauczyciel wyłącznie niedostatecznymi

postępami uczniów w nauce a nie zwraca uwag

na przyczyny tego stanu bądź całościowy gdy

analizuje przyczyny biopsychiczne,

dydaktyczne i społeczne.

Diagnoza zbiorowa polega na wykrywaniu luk

w wiadomościach i umiejętnościach uczniów

przez wszystkich nauczycieli uczących w danej

klasie. Może ona mieć charakter wycinkowy lub

całościowy.

Podstawą diagnozy pedagogicznej są

indywidualne rozmowy nauczyciela z uczniami i

ich rodzicami, wywiady środowiskowe,

obserwacje uczniów powiązane z prowadzeniem

dziennika obserwacji, wywiady domowe,

testowe badania wyników nauczania,

sprawdziany, analiza błędów popełnianych

przez uczniów i ustalenie błędów typowych dla

całej klasy oraz organizowanie narad nauczycieli

danej klasy celem omówienie wyników

nauczania i podjęcia odpowiednich kroków.

Terapia pedagogiczna może być bądź

szczegółowa lub ogólna, bądź zbiorowa lub

indywidualna. Celem terapii szczegółowej

jest likwidowanie braków u uczniów w

zakresie jednego przedmiotu nauczania w

danej klasie, terapia ogólna zmierza zaś

do usunięcia tych braków co najmniej w

zakresie dwu lub więcej przedmiotów w

danej klasie. Terapia indywidualna odnosi

się z kolei do poszczególnych uczniów,

natomiast zbiorowa obejmuje grupę

uczniów wykazujących opóźnienia

podobnego rodzaju i w zbliżonym zakresie.

Podstawowym warunkiem efektywności

terapii pedagogicznej jest rzetelna i

wszechstronna diagnoza. Nauczyciel znając

braki uczniów w zakresie materiału

nauczania stosuje różne metody i formy

pracy w celu ich usunięcia. Otoczenie

opieką uczniów opóźnionych w nauce jest

warunkiem skuteczności walki z

drugorocznością. Opieka ta powinna być

prowadzona w trzech płaszczyznach : w

czasie lekcji, podczas zajęć pozalekcyjnych

i poprzez współpracę z domem ucznia.

Jeżeli opóźnienia są znaczne, to zachodzi

potrzeba zapewnienia uczniom pomocy w

czasie zajęć pozalekcyjnych. Zajęcia w

grupach wyrównawczych powinny być

prowadzone prze nauczycieli

poszczególnych przedmiotów po lekcjach

a terenie szkoły. W grupach tych

uczniowie powinny pracować

samodzielnie pod okiem nauczyciela,

braki powinni usuwać bezpośrednio sami

w drodze intensywnego uczenia się.

Grypy powinny mieć charakter

dynamiczny, uczeń po uzupełnieniu

braków opuszcza ją

Dobre rezultaty w zwalczaniu niepowodzeń

uczniów w nauce szkolnej zapewnia nauczania

zróżnicowanie (wielopoziomowe). W zasadzie w

każdej klasie szkolnej można wyodrębnić trzy

poziomy uczniów pod względem rozwoju

umysłowego, tempa pracy, stopnia opanowania

materiału itp. Wyodrębnione poziomy otrzymują

odmienne pod względem stopnia trudności

polecenia i zadania dydaktyczne. Najwięcej czasu

podczas takiego nauczania nauczyciel może

przeznaczyć temu poziomowi, który osiąga

najniższe wyniki w nauce.

Możliwie wczesne wykrycie niepowodzeń w nauce

– co nie jest rzeczą łatwą w licznej klasie, gdyż

ogól uczniów stara się za wszelką cenę ukrywać

swoje braki – i przyjście uczniowi z pomocą to

najpewniejszy sposób przezwyciężania

niepowodzeń.

W. Okoń w swojej książce stawia pytanie :

zapobieganie niepowodzeniem czy walka z

nimi ? Nie ulega wątpliwości, że zadaniem

nauczyciela jest zapobieganie

niepowodzeniom poprzez stosowanie

aktywizujących uczniów metod i środków

dydaktycznych, poprzez zapewnienie dobrej

atmosfery wychowawczej w klasie, poprzez

współpracę z rodzicami, poprzez podmiotowe

traktowanie ucznia, poprzez indywidualne

podejście do ucznia itp.

Gruntowna wiedza, autorytet wynikający z

pozytywnych cech charakteru i poziomu

intelektualno-kulturalnego, odpowiednie

sprawności i kompetencje nauczyciela są

najlepszą gwarancją jego sukcesów i

unikania porażek i niepowodzeń w pracy.