Higiena z epidemiologią
Ratownictwo Medyczne III rok
Podstawowe pojęcia
Epidemiologia
Zapadalność (zachorowalność), chorobowość, śmiertelność, umieralność, średnia długość życia (kobiet, mężczyzn)
Szczepienia profilaktyczne (rodzaje)
Antygen, przeciwciało, seropozytywność
Choroba zakaźna, choroba cywilizacyjna
Zakażenie (kropelkowe, pokarmowe, kontaktowe, mieszane, bezobjawowe, poronne)
Zjadliwość patogenów
Nosiciel, ognisko epidemiczne, okres wylęgania
Wywiad epidemiologiczny
Dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja
Sterylizator, autoklaw
Epidemia, endemia, pandemia (cechy)
Badania prospektywne i retrospektywne
Czułość i swoistość testu skriningowego
Zapadalność i chorobowość w Polsce na HIV/AIDS, gruźlicę, HBV, HCV
Ad. 1. Epidemiologia – nauka zajmująca się rozpowszechnianiem i czynnikami warunkującymi zdrowie.
Ad. 2. Podstawowe miary zdrowie
Zapadalność (zachorowalność) - liczba nowo zarejestrowanych przypadków konkretnej choroby w przedziale czasu (roku) na 100 tys. osób badanej populacji.
zapadalność $= \frac{\text{liczba}\ \text{os}ob,\ \text{kt}o\text{re}\ \text{zac}h\text{orowa}ly\ (\text{nowe}\ \text{zac}h\text{orowania})}{\text{okre}s\text{lony}\ \text{czas}\ \left( \text{dzie}n,\ \text{miesi}ac,\ \text{rok} \right)}$
W populacji, w której zapadalność i chorobowość utrzymują się na stałym poziomie, istnieje zależność: Chorobowość = zapadalność × średni czas trwania choroby
Chorobowość - liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten obejmuje zarówno osoby chorujące już wcześniej, jak i nowo stwierdzone przypadki (zapadalność).
chorobowość $= \ \frac{\text{liczba}\ \text{os}ob\ z\ \text{dan}a\ ch\text{orob}a}{\text{liczba}\ \text{os}ob\ \text{nara}z\text{onyc}h\ w\ \text{okre}s\text{lonym}\ \text{czasie}}$
Śmiertelność - liczba organizmów należących do określonej populacji, które giną w określonej jednostce czasu z różnych powodów, wyrażona najczęściej jako zmiana względna liczebności populacji (wskaźnik śmiertelności); jest jednym z czynników decydujących o dynamice liczebności populacji.
śmiertelność $= \frac{\text{liczba}\ \text{zgon}ow\ z\ \text{powodu}\ ch\text{oroby}}{\text{og}ol\ ch\text{oruj}a\text{cyc}h\ \text{na}\ te\ ch\text{orob}e}$
Umieralność - w demografii liczba zgonów w stosunku do liczby mieszkańców. W epidemiologii umieralność definiuje się jako liczbę zgonów na k osób (najczęściej 100 tys.) wśród ogółu obserwowanej populacji.
umieralność $= \frac{\text{liczba}\ \text{zgon}ow\ w\ \text{okre}s\text{lonym}\ \text{czasie}}{x\ \text{liczba}\ \text{ludno}s\text{ci}\ w\ \text{tym}\ \text{czasie}}$
wskaźnik umieralności niemowląt $= \frac{\text{liczba}\ \text{zgon}ow\ \text{dzieci}\ \text{do}\ 1\ \text{roku}\ w\ \text{okresie}\ 1\ \text{roku}}{\text{liczba}\ z\text{ywych}\ \text{urodze}n}$
$\overset{\overline{}}{x}$ - długość trwania życia (kobiety, mężczyźni, Polska, UE, kraje rozwinięte i rozwijające się, obecnie i przed 50, 20 laty)
$\overset{\overline{}}{x}$ - liczba lat przeżytych z uwzględnieniem jakości (QALYs) – Quality Adjusted Life Years – zapadalność na niektóre symptomatyczne choroby
WAŻNIEJSZE WSKAŹNIKI ZDROWOTNE ORAZ ELEMENTY STYLU ŻYCIA POPULACJI POLSKIEJ (1990-2012)
od 1980 r. wydłużyła się średnia długość życia o niemal 5 lat
zmniejszyła się umieralność niemowląt do 6,0%
zmniejszyła się wielokrotnie zapadalność na HBV, HCV?
zmniejszyła się nadumieralność mężczyzn
zwiększył się odsetek niepalących mężczyzn, ale…
nastąpiły korzystne zmiany w spożyciu tłuszczów, warzyw i owoców (wielonasycone/wielonienasycone)
nastąpiły korzystne zmiany w strukturze i wzorcach spożywania alkoholu (11 litrów spirytusu/osoba/rok)
zmniejszyła się liczba ofiar śmiertelnych wypadków drogowych
*
niska aktywność fizyczna
wzrasta zgłaszalność do placówek zdrowia psychicznego
bardzo zły stan uzębienia dzieci
bardzo niskie tempo przyrostu ludności -0,01% w 2012 r.
Rodzaje badań epidemiologicznych
Obserwacyjne:
- opisowe
- analityczne
- ekologiczne
- przekrojowe
- kohortowe
Eksperymentalne
Cechy badań
- prospektywne
- retrospektywne
- masowe – studium przypadku (case – control stady)
Przyczynowość (wieloprzyczynowość) – czynniki ryzyka
czynniki predysponujące (płeć, wiek)
czynniki umożliwiające (kondycja ekonomiczna, sposób odżywiania, warunki mieszkalne)
czynniki przyspieszające (ekspozycja na dany czynnik)
czynniki wzmacniające (powtarzana ekspozycja, czynnik z tej samej grupy)
Zdrowie jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania.
Mierniki zdrowia:
Pozytywne mierniki zdrowia to parametry określające sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów oraz sprawność całego ustroju.
Negatywne mierniki zdrowia określają natężenie chorób w populacji. Jest to częstość występowania chorób, urazów oraz ich następstw (inwalidztwa, zgonów).
Ad. 3. Szczepienia profilaktyczne
klasyczne:
żywe o pełnej wirulencji. Jedyna do dziś stosowana (pierwsza w historii) to szczepionka Edwarda Jennera przeciw ospie prawdziwej. Zawiera on wirusa krowianki.
żywe atenuowane – w 1881 wprowadzone przez Ludwika Pasteura, obecnie przykładem są: BCG, szczepionka Sabina, MMR. Ryzyko stanowi możliwość przejścia atenuowanych szczepów w formę w pełni wirulentną.
zabite – wywołują odporność krótkotrwałą, zwykle poprzez odpowiedź humoralną. Przykłady: Szczepionka na krztusiec (Per z Di-Per-Te)
anatoksyny – toksyny pozbawione zjadliwości, lecz o zachowanych właściwościach antygenowych. Przykład: szczepionka przeciw błonicy i tężcowi z Di-Per-Te.
szczepionki nowej generacji:
żywe atenuowane patogeny zmodyfikowane genetycznie (najczęściej delecja)
podjednostkowe – antygen danego patogenu na większym nośniku. Przykład: antygen Haemophilus influenzae na cząsteczce difosforybozylofosforanu (PRPP)
z czystego DNA "wbijana" w komórki szczepionego – słaba odpowiedź limfocytów TC
w roślinach zakażonych genetycznie modyfikowanymi bakteriami produkującymi antygen patogenu – brak kontroli dawki antygenu, niestabilność bakterii (możliwe mutacje).
Aktualnie coraz częściej stosuje się szczepionki, które uodparniają przed kilkoma chorobami – są to tzw. szczepionki skojarzone (wieloważne). Przykładem takiej szczepionki jest Di-Per-Te przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Ponadto takie szczepionki dają wyższą odporność niż antygeny podane osobno.
Zawierają kilka serotypów (podtypów) tego samego gatunku drobnoustrojów (Np. szczepionka przeciwko grypie) lub zawierają jeden gatunek drobnoustroju, ale kilka serotypów (Np. szczepionka przeciwko brodawczakowi ludzkiemu) może być dwu- lub czterowalentna. Szczepionki poliwalentne uodparniają przeciwko jednej chorobie.
Zawierają jeden gatunek drobnoustroju lub antygeny z drobnoustroju jednego rodzaju. Szczepionki te uodparniają przeciwko jednej chorobie. Np. szczepionka przeciwko tężcowi.
Ad. 4.
Antygeny, wszystkie substancje rozpoznawane przez układ odpornościowy organizmu. Antygeny mogą powodować powstawanie przeciwciał lub uczulonych limfocytów, reakcję antygenu z “pasującym” do niego przeciwciałem nazywa się odpowiedzią immunologiczną.
Przeciwciała lub immunoglobuliny – białka wydzielane przez komórki plazmatyczne (czyli pobudzone limfocyty B ) w przebiegu odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego , które mają zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów .
Serokonwersja to rozwój wykrywalnych, specyficznych, skierowanych przeciw mikroorganizmom przeciwciał w surowicy krwi, powstałych na skutek zakażenia lub szczepienia. Serologia (badanie na obecność przeciwciał) jest używana do określenia obecności przeciwciał. Przed serokonwersją, badania krwi na przeciwciała są seronegatywne; po serokonwersji, badania krwi na przeciwciała są seropozytywne.
Słowo to jest często używane w odniesieniu do badania krwi na obecność przeciwciał anty-HIV.
Ad. 5.
Choroba cywilizacyjna - globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć, czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną.
cukrzyca
nadciśnienie tętnicze
choroba wieńcowa
otyłość
udar mózgu
zawał serca
miażdżyca
astma oskrzelowa
alergie
kamica nerkowa
osteoporoza
AIDS
gruźlica
nowotwory
choroby psychiczne: anoreksja, nerwica, depresja, alkoholizm, narkomania
choroby przewodu pokarmowego: próchnica, choroby
wrzodowe, refluksowa choroba przełyku
Choroba zakaźna - grupa chorób roślin i zwierząt (w tym ludzi), będących następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności) lub obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów.
Do niedawna mianem choroby zakaźnej określano choroby wywoływane także przez robaki (np. owsica), pierwotniaki (np. malaria) i małe stawonogi (np. wszawica). Obecnie te choroby nazywane są chorobami pasożytniczymi.
Choroba zakaźna, która może łatwo przenosić się pomiędzy organizmami (ludzkim lub zwierzęcym) w sposób pośredni lub bezpośredni.