Granice pomiędzy podsystemami społecznymi.
W społeczeństwie istnieją cztery podstawowe podsystemy funkcjonalne, takie jak:
gospodarka,
polityka,
podsystem integracyjny,
podsystem utajonego kultywowania wzorów i usuwania napięć, zwany też systemem kulturalno – motywacyjnym.
Każdy z nich stanowi integralną część sytuacji społecznych pozostałych podsystemów, dostarcza innym niezbędnych do funkcjonowania wytworów, oraz odbiera od nich odpowiednie wkłady (input).
Struktura systemów społecznych jest względnie określona, ich granice rysują się odmiennie z różnych punktów widzenia (np. z punktu widzenia względnego skoncentrowania typów wkładów i wytworów), i różne są ich źródła. Konkretne struktury społeczne zmieniają się w zależności od społeczeństwa. Schemat zróżnicowania funkcjonalnego opiera się na ogólnej teorii systemów społecznych i dlatego znajduje zastosowanie w analizie podsystemów społecznych.
Gospodarka dostarcza dóbr konsumpcyjnych społeczeństwu, pobiera natomiast usługi siły roboczej, która stanowi specyficzny element społecznego podsystemu utajonego kultywowania wzorów i usuwania napięć, zwanego też systemem kulturalno – motywacyjnym. System gospodarczy dostarcza wytworów pewnej gałęzi tego podsystemu, poprzez swą granicę osiągania celu. Z punktu widzenia społeczności podstawowym wytworem tego podsystemu jest organizacja motywacji ludzkich, socjalizacja, usuwanie napięć, zaspokojenie potrzeb biologicznych, którym one same, jak i sposób ich zaspokojenia podlegają wzorom kultury.
Usługi siły roboczej zinterpretować można jako podstawowy, celowościowy wytwór systemu kulturalno – motywacyjnego w stosunku do gospodarki. Każdy ze stosunków granicznych pomiędzy gospodarką a podsystemem utajonego kultywowania wzorów i usuwania napięć dostarcza podstawowych wytworów celowościowych, które mają na celu zaspokojenie konsumpcyjnych potrzeb społeczeństwa, zwiększenie swojego kapitału, który jest nieodłącznym czynnikiem produkcji. Jego nieekonomicznym źródłem nazwać możemy gospodarstwo domowe, ponieważ członkowie gospodarstw domowych (jednostki prywatne) mają duże znaczenie w zasilaniu zasobów prywatnych. Stanowią oni główne źródło kapitału w pewnych społeczeństwach i w pewnych okresach czasowych.
Jednakże uważa się, że głównym źródłem wkładu kapitałów jest polityka, której wkład do gospodarki polega na otwieraniu kredytu. Oznacza to, że władza sprawowana jest przez ograniczanie ułatwień koniecznych do osiągania i celów za pomocą sytuacyjnej kontroli dostępu do tychże ułatwień. Z punktu widzenia gospodarki wkładem są zasoby kapitału (ułatwienia), natomiast z punktu widzenia społecznego jest nim zastosowanie mechanizmów kontroli politycznej, w celu zaangażowania zgeneralizowanej siły nabywczej, która ma zwiększyć produktywność.
W każdym społeczeństwie umiejscowienie bezpośredniej kontroli nad tworzeniem zgeneralizowanej siły nabywczej i manipulowaniem nią jest problematyczne, gdyż w wielu przypadkach jest ona rozproszona pomiędzy pojedyncze gospodarstwa domowe. Istnieje jednak możliwość zaakceptowania symbolicznych mechanizmów kontroli w społeczeństwie. Zapewnienie tego rodzaju możliwości jest funkcją społecznego podsystemu koordynacji politycznej, który nie dostarcza gospodarce specyficznych ilości dóbr i usług, ale narzuca kontrolowanie tych dóbr i usług. Nie wprowadza to do gospodarki konkretnych dóbr inwestycyjnych, lecz stawia do dyspozycji jednostek gospodarczych władzę rozporządzania środkami inwestycyjnymi. Ten rodzaj kontroli jest jednym z dwóch zasadniczych wytworów dostarczanych przez politykę. Drugim z nich jest możliwość rozporządzania poparciem, które jest podstawowym wytworem celowościowym polityki i ma na celu likwidację przeszkód w osiąganiu celów systemu oraz pobudzanie do współpracy. Tego rodzaju potrzeby adaptacyjne polityki łączą się z adaptacyjną potrzebą gospodarki – potrzebą kapitału. Tak więc gospodarka i polityka pozostają we wzajemnym stosunku adaptacyjnym.
Oczywistym jest, że gospodarka potrzebuje usług siły roboczej, kapitału i ziemi. Konieczne jest tu pośrednictwo jakiegoś organu łączącego (integrującego) różne czynniki, by powiązać czynniki produkcji. Wytwory procesu gospodarczego (bogactwo i konkretne towary lub usługi) mają różnorodne znaczenie symboliczne dla społeczeństwa. Jedne z nich rodzą problemy integracyjne, inne zaś są konieczne do symbolizowania danego stylu życia. Jednak podstawowy wytwór systemu gospodarki na rzecz podsystemu integracyjnego polega na nowych kombinacjach produktów. Dotyczy to stosunku między podziałem pracy a integracją społeczeństwa. Integracja struktury społecznej oraz podziału pracy łączy się ściśle z samą gospodarką i jest głównym ogniskiem problemu integracji całego społeczeństwa. Podział pracy ze względu na to, że zakłada wyspecjalizowane role, stwarza podwójny problem integracji:
komunikację pomiędzy tymi, którzy mają różny status w systemie społecznym,
integrację interesów, z konieczności do pewnego stopnia rozbieżnych.
Wymiany graniczne pomiędzy podstawowymi podsystemami społecznymi wyglądają następująco:
system polityki i system integracyjny graniczą ze sobą, poprzez przyległe do siebie podsystemy osiągania celu,
system integracyjny i system utajonego kultywowania wzorów i usuwania napięć, zwany też systemem kulturalno – motywacyjnym graniczą ze sobą, poprzez przyległe do siebie podsystemy adaptacyjne,
system polityki i system utajonego kultywowania wzorów i usuwania napięć graniczą ze sobą, poprzez przyległe do siebie podsystemy integracyjne.
Podsystem utajonego kultywowania wzorów i usuwania napięć jest zawsze odizolowany od wzajemnego oddziaływania bieżących osiągnięć i sankcji, występującego pomiędzy większym systemem a jego systemami pokrewnymi. Wspólnym mianownikiem ułatwień fizycznych, kulturowych, jak i zaangażowania motywacyjnego jest pewien rodzaj kontroli, której podlegają.
Stosunki pomiędzy podsystemami nie opierają się na interakcjach, obejmują natomiast związki zgodności, poziom ogólności, zróżnicowanie odpowiedniego kontekstu zastosowania, itd. Niewątpliwie mogę stwierdzić, że te trzy stosunki graniczne mają duże znaczenie socjologiczne.