Historyczne poglądy na dzieciństwo:
Grecja, Rzym – dzieci uważane za wartość wymienną, zbywalną, były sprzedawane
Średniowiecze – Kościół podkreślał czystość i niewinność dzieci
Wilhelm Wundt – 1879 – pierwsze laboratorium w Lipsku
Teorie:
- natywistyczne,
- socjologiczne
- pośrednie
Badania
- poprzeczne – dwie grupy wiekowe (niezbyt duża różnica wieku) i coś w nich badamy (jakąś cechę), min. 32 osoby – w tym samym czasie
- podłużne – co jakiś czas testy, np. przez okres ciąży w różnych okresach ciąży, jedna grupa wiekowa
- eksperyment – manipulowanie i kontrolowanie. Zmienna zależna (zmienna kontrolowana – zachowanie dzieci) i niezależne (ta którą manipulujemy – np. film).
Metody
- kwestionariusz – samo opinia – wszystkie dobre odpowiedzi i jedna najbardziej pasująca do mnie
- testy – jedna dobra odpowiedź.
Metoda korelacji, czytanie dzieciom w dzieciństwie wpływa na to, czy później sięgają po książkę.
OKRES PRENATALNY:
UKŁADY I NARZĄDY:
EKTODERMA – Naskórek, paznokcie, szkliwo zębów, układ nerwowy, oczy, początkowy i końcowy odcinek układu pokarmowego, narządy zmysłów
ENDODERMA – Gruczoły trawienne (wątroba, trzustka), układ oddechowy, środkowa część układu pokarmowego, cewka moczowa, gruczoły dokrewne (przysadka, szyszynka).
MEZODERMA – Układ mięśniowy, szkielet, układ krwionośny, układ wydalniczy, skóra właściwa
Czynniki, które powodują zaburzenia:
- genetyczne – np. zespół Downa
- choroby – np. zespół Downa
- paragenetyczne – np. matka ma problemy z ciążą
- pozagenetyczne – nikotyna, alkohol, narkotyki, zła dieta, stres, leki, promieniowanie
Co wpływa na czynnik:
- czas zażywania
- czy regularnie czy jednorazowo
- wielkość dawki
- czy czynnik został wykryty i czy starano mu się zapobiegać
- właściwości organizmu matki i jak ukształtowało się łożysko
- czy dziecko jest bardziej lub mniej podatne na czynnik
Optymalne warunki rozwoju dziecka:
- troska o zdrowie matki i dziecka,
- nastawienie na komunikacje z dzieckiem,
- zapewnienie matce dobrego samopoczucia,
- wzmocnienie więzi małżeńskiej,
- regularne badania, sen, odpowiednia dieta, spacery
- rozmowa z dzieckiem, głaskanie brzucha
U kobiet dojrzałych w I i II trymestrze większa więź z dzieckiem. Bardziej przypisują sobie rolę matki.
U kobiet młodocianych wraz w czasem trwania ciąży rośnie więź z dzieckiem.
OKRES WCZESNEGO DZIECIŃSTWA
to okres noworodka, niemowlęcy i poniemowlęcy
Od urodzenia do I miesiąca – NOWORODEK
Od I miesiąca do 1 roku – NIEMOWLĘ
OKRES NOWORODKA od ur. Do 1 m-c
Faza noworodka:
- przystosowuje się do życia w nowym środowisku (przygotowanie się do zmian temperatury, nowego sposobu oddychania, przyjmowania pokarmu i wydalania)
- Duży udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym (ciemiączko duże zarasta ok. 15 miesiąca, ciemiączko małe …..)
- rytm snu
- równowaga, smak, dotyk, węch, słuch
SKALA APGAR
- kolor skóry, - bicie serca, - puls, - oddychanie, - reakcje na ból, - napięcie mięśni, - skala 10 – stopniowa
W 2-3 dobie życia uczą się już i próbują naśladować mimikę twarzy swoich opiekunów.
FAZA NIEMOWLĘCA 1 M-C – 1 R. Ż.
- procesy anaboliczne (synteza, łączenie) nad katabolicznymi (rozpad) - metabolizm
- wzrost zwiększa się o 50%, waga podwaja
- okres między 5-7 m-c określany fazą „fizjologicznych urodzin”
- szybki rozwój aparatu ruchu, czyli kości i mięśni
- kształtowanie się krzywizn
- rozwój tkanki tłuszczowej, która służy za regulację
- intensywny przyrost masy tkanki mózgowej
- od 6 m-c rozpoczyna się wyżynanie zębów mlecznych do ok. 3 r. ż.
Rozwój poznawczy:
- istota myśląca
- dziecko od pierwszych dni identyfikuje bodźce
- noworodek reaguje na zmianę intensywności światła
…..
Komunikacja:
- rozpoznanie głosu matki
- płacz, spojrzenie, ruch ciała, gesty
- stadia rozwoju wokalizacji
a) stadium odruchowego krzyku 0-8 tyg
b) gruchanie i śmiech 8-20 tyg
c) zabaw wokalnych 16-30 tyg
d)samo naśladujące gaworzenie 25-50 tyg
e) gaworzenie
OKRES PONIEMOWLĘCY 1-3 lat
Czynności eksploracyjne – za ich pomocą poznaje świat
- dorośli pomagają poprzez:
* skupianie uwagi dziecka na jakimś przedmiocie – strategie fizyczne
a) potrząsanie, poruszanie, popychanie przedmiotem
b) przesuwanie palcem dziecka po przedmiocie
c) zabawki różnokolorowe, z różnych materiałów
d) postukiwanie
zwrócenie uwagi
* Zachęcanie dziecka: spójrz, dotknij, zobacz, poczuj – strategie werbalne
* powtarzanie – strategie werbalne
Od jakich cech dziecka zależą czynności eksploracyjne:
– wiek
– płeć
– cechy temperamentu: otwartość na nowości, to jak bardzo dziecko jest lękliwe, nieśmiałość dziecka, aktywność dziecka, stan zdrowia, doświadczenia dotąd zdobyte
Zadania rozwojowe jakie są w wieku poniemowlęcym
OSIĄGNIĘCIA
Sfera fizyczna (somatyczna)
- przyrost wagi jest powolniejszy
- wyszczuplenie sylwetki
- chodzi samodzielnie ( ok. 15m-c.), biegać, skakać ok. 25-30 m-c
- rozwój manipulacji specyficznej, czyli dostraja ruch do kształtu przedmiotu
- uczy się posługiwać przedmiotami dnia codziennego
b) sfera poznawcza
- pojawia się zabawa tematyczna (np. widzi jak mama karmi go i później ono karmi lalkę)
- dokonuje myślenia na materialne wyobrażeniowym, czyli powtarza czynności nie bezpośrednio po ich zaobserwowaniu
- pojawia się funkcja symboliczna, zdolność do przywołania nieobecnych przedmiotów za pomocą symboli
- stałość i obiektywność przedmiotu
c) sfera mowy
- 2 r. ż. „mama”, „tata”, holofrazy, jeden wyraz -> wypowiedzi 2 – wyrazowe, nie mają reguł gramatycznych -> 3 r. ż. Potrafi budować zdania poprawne gramatycznie, 3-4 wyrazowe zdania.
d) sfera emocjonalno – społeczna
- komunikuje swoje potrzeby, emocje i rozumie pragnienia innych
- komunikuje złożone emocje: gniew, zazdrość, poczucie winy
- uczucia są żywe i zmienne
- inicjują kontakty społeczne
- zabawa samotna lub równoległa
e) obraz własnej osoby
- wie, że jest sprawcą działań
- tworzenie poczucia „ja” – zaczyna obserwować siebie w lustrze.
Skala:
- dziecko leżąc na brzuchu potrafi unieść głowę
- chodzi na czworaka 9 m-c
- dziecko potrafi stać trzymane za rękę 12 m-c
- chodzi po schodach
- zauważa gdzie spada zabawka ok. 6 m-c
- reaguje na dźwięk dzwonka ok. 1 m- c
- czy trzymając blisko dziecko (21cm) naśladuje mimikę mowy
- naśladuje bazgroły
- ok. 1 roku życia potrafi naśladować mieszanie łyżeczką
- Ok. 6 m-c gaworzy śpiewnie
- ok. 12 m-c mówi mama, tata i coś jeszcze
- ok. 18 m-c dużo sylab
- ok. 3 r. ż. składa zdania 3-4 wyrazowe
- Ok. 1 m-c czy naśladuje mimikę mamy
- czy jak poznaje obcych czy lgnie do nich czy płacze
- ok. 6 m-c czy odróżnia znane twarze od obcych
- ok. 3 m-c czy odpowiada uśmiechem na uśmiech
- czy np. udaje jak pije z filiżanki ok. 2-3 r. ż. ( zabawa symboliczna)
- do 3 r. ż. zęby mleczne (20)
- zabawa niezbędny do prawidłowego rozwoju, dziecko dzięki niej uczy się samodzielności, poznaje w ten sposób świat, siebie, lepiej komunikuje się z innymi
- do 2 lat zabawa samotna
- 3 r. ż. równolegle obserwując inne dzieci
- 4 r. ż. bawią się razem
- nie respektują (nie stosują) praw i zasad
- ok. 3 r. ż. dużo pytań
- zabawa sensoryczno – motoryczna – za pomocą wzroku, dotyku, kontrola ruchów
- symboliczna – banan – telefon (fantazja)
- zabawa w role – dziecko przy zabawie wykorzystuje pewne procedury, reguły
Skala rozwoju psychomotorycznego niemowlęcia Brunet – Lezine
Skala P – motoryka, lokomocja, postawa
Skala C – koordynacja wzrokowo – przestrzenna
Skala L – mowa
Skala S – reakcje społeczne
Wczesne dzieciństwo to okres pomiędzy 1 a 3 rokiem życia człowieka
W 2 roku życia przyrost:
wzrostu wynosi 10-12 cm
a wagi ok. 2,5 kg.
W 3 roku życia kolejne
ok. 7 cm i 2 kg.
Cechy charakterystyczne dla tego okresu:
Zwolnienie tempa wzrostu i rozrostu
Przyśpieszenie rozwoju psychoruchowego
Pełne uzębienie mleczne
Częstsze zachorowania na choroby zakaźne oraz niebezpieczeństwo nieszczęśliwych wypadków i zatruć
Rozwój fizyczny
Wyszczuplenie
Pierwsze kroki są krótkie, nieregularne, brak koordynacji
Od 2 r.ż. dziecko umie już stać, ćwiczy również chodzenie. Przemieszcza się w przestrzeni
Od 3 r.ż. chód jest tak zautomatyzowany, że dziecko wykonuje również inne czynności: niesie naczynie z wodą, rzucać piłeczką, klaskać w dłonie
Rozwój lokomocji
15 m. - wchodzenie po schodach na czworakach
18 m. - ciągnięcie rzeczy na sznurku
25-30 m. - schodzi po schodach, skacze, biega
36 m. - 3-kolowy rowerek, stanie na palcach
2 r.ż. - manipulacja specyficzna (dostrajanie ruchów do kształtu przedmiotów)
Motoryka mała i duża
Wzrasta sprawność rąk i precyzja ruchów
Dziecko dwuletnie otwiera pudełko, je łyżeczką, pije z kubka
Dziecko powoli wykonuje czynności bez kontroli wzroku
Ogromne zapotrzebowanie na ruch, nudzi monotonia
Rozwój mowy
Dziecko w wieku:
15 miesięcy używa ok. 5 słów, naśladuje głosy zwierząt, zrozumie zakaz;
18 miesięcy używa 10-20 słów
2 lat - buduje proste zdania
3 lat – potrafi powiedzieć prosty wierszyk
Symbole
Do 3 r.ż. dziecko zna ok. 2000 słów
Nadmiar nowych słów, rozwijająca się wyobraźnia oraz coraz dłuższe wypowiedzi prowadzą do zacinania się lub jąkania
Od 3 roku życia dziecko zaczyna zadawać pytania
Rozwój emocjonalny
Układ nerwowy nie jest jeszcze do końca pełnosprawny, stąd zmienność usposobienia dziecka.
Skłonność do odchyleń: krzyki nocne, bezsenność, tiki
Ludzie z otoczenia znaczą dla dziecka coraz więcej: przyjemność przebywania z ludźmi, dziecko potrafi sprawić przyjemność innym
2 r.ż. - dziecko pragnie przebywać z dorosłymi
3 r.ż. - faza naiwnej psychologii (skłonność dziecka do mówienia o własnych emocjach i refleksjach nad nimi). Sprzyja to nawiązywaniu kontaktów społecznych z rówieśnikami
Uczucia dziecka są żywe, zmienne, silnie związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych i zaciekawieniem.
Zmienność emocjonalna
Dziecko nie potrafi się jeszcze dzielić
Wzrasta egocentryzm, negatywizm i upór
2,5 roku – napady złości (frustracja z powodu niemożności przekazania słowem informacji)
Powolne, stopniowe ujawnianie potrzeb w zakresie kontaktów z rówieśnikami
W końcowej fazie dziecko wchodzi w fazę pytań: "co to?", "kto to?", "dlaczego?"
Rozwój obrazu własnej osoby
Rosnąca samodzielność podstawą poczucia sprawstwa
18-24 m. - rozpoznawanie w lustrze
Pamięć mimowolna
Myślenie konkretno – obrazowe
Mowa intelektualna – wyrażanie słowem własnych myśli
Rozwój zabawy (koncepcja Wygotskiego)
Nie jest to dominująca forma aktywności, ale główne źródło rozwoju dzieci do wieku przedszkolnym.
Rodzaje zabaw:
Manipulacyjne: swobodne czynności podejmowane przez dziecko, np. grzechotka
Konstrukcyjne: dziecko dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat
Symboliczne: jako podstawa późniejszych zabaw tematycznych
Rozwój zabawy (koncepcja Bornsteina)
Rozwój zabawy polega na przejściu od zabaw funkcjonalnych do symbolicznych.
Rola zabawy
1. Zabawa staje się podstawową formą aktywności. Dzieci bawią się same lub z udziałem dorosłego.
2. Ok. 2 r.ż. dziecko używa przedmiotów zgodnie z ich przeznaczeniem, naśladownictwo
3. 3 r.ż. - odtwarzanie całych sekwencji czynności, odwzorowywanie sytuacji
4. Koniec 3 r.ż. - zabawa w towarzystwie rówieśników, zabawa "obok"
OKRES ŚREDNIEGO DZIECIŃSTWA 4-6 lat
4-6 LAT!!!!!
- EGOCENTRYZM,
- CENTRACJA,
- NIEODWRACALNOŚĆ.
Dlaczego okres wczesnego dzieciństwa jest nazywany głodem ruchu.
Czym charakteryzuje się egocentryzm u dzieci i jakie są jego przejawy.
Co to animizm i przykłady
Osiągnięcia rozwojowe w sferze somatycznej i aktywności ruchowej.
Osiągnięcia:
a) Sfera mowy
- egocentryzm (wcześniej) -> formy wypowiedzi społecznej (pytania, prośby) (teraz)
- monolog (wcześniej) -> rozmowa (teraz)
- tworzenie neologizmów
- wiek pytania 4 – 5 lat
- rozwój kompetencji narracyjnych
b) Sfera emocjonalno – społeczna
- kontrola ekspresji (wyrażania) swoich emocji
- rozpoznaje emocje innych ludzi
- pojawienie się umiejętności zaradczych
- pojawia się empatia
- powstają pierwsze przyjaźnie – tymczasowe!
- zabawa wspólna
- poznawanie nowych ról, reguł postępowania, wartości
c) Sfera w zakresie obrazu własnej osoby
- zaimki: „mój”, „twój”
- konkretny obraz własnej osoby
- kształtowanie się tożsamości płciowej
- dziewczynki podczas zabawy naśladują mamę, a chłopcy tatę
- pojawia się samoocena.
Okres średniego dzieciństwa zwany jest wiekiem przedszkolnym, trwa od 4 do 6 roku życia.
Dziecko rozpoczynające ten etap życia charakteryzuje poziom rozwoju motorycznego i sensorycznego umożliwiający mu poruszanie się w najbliższym otoczeniu i docieranie do interesujących je obiektów traktowanych przez nie jako realnie istniejące, noszące cechy stałości i obiektywności.
Rozwój somatyczny
- Dziecko wkraczające w ten okres ma wszystkie zęby mleczne,
- Swobodnie porusza się chodząc lub biegając
- Jest dość samodzielne w zakresie samoobsługi
- Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie
- Następuje wydłużenie ciała pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn
- ok. 5 roku życia nieznacznie powiększa się mózgowa część czaszki, natomiast rozrasta się część twarzowa
1) postępująca mielinizacja włókien nerwowych, szczególnie w płatach czołowych,
2) wzrost liczby synaps, tworzenie się nowych połączeń między neuronami i wzrost produkcji chemicznych neuroprzekaźników, które przewodzą impulsy z jednego neuronu do drugiego,
3) zmiany w zakresie formy aktywności mózgu - do 5 r.ż większą rolę w fazie czuwania odgrywają fale theta (charakterystyczne dla snu dorosłych) niż fale alfa (charakterystyczne dla zaangażowanej uwagi), między 5 a 7 rokiem życia ich udział wyrównuje się,
4) wzrasta synchronizacja aktywności w różnych polach mózgu oraz koordynacja między płatami czołowymi a innymi częściami mózgu
"Głód ruchu" czyli aktywność ruchowa
- Opanowane już czynności i ruchy ulegają wyraźnemu doskonaleniu,
- Pojawiają się nowe umiejętności; proste ruchy łączone są w kombinacje ruchowe,
- Dziecko przedszkolne swobodnie chodzi i biega; opanowuje kombinacje czynności ruchowych takich jak bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłką.
- Uczy się jeździć na łyżwach, rolkach, rowerze, tańczyć, pływać, wspinać na drzewa,
- Często zmienia rodzaje zajęcia ruchowego, bo nie potrafi długo skupić się na jednej czynności,
- Coraz częściej zwraca uwagę na efekt własnych działań i przeżywa radość z osiągnięć ruchowych
- W tym wieku rozwija się harmonia, płynność i rytmiczność ruchów oraz siła
MOTORYKA
Rozwój małej motoryki można śledzić w wieku przedszkolnym w dwóch zakresach: samoobsługi oraz rysowania i pisania. Dzieci stają się coraz bardziej samodzielne: w ubieraniu (w 4-5 r.ż ubierają sie i rozbierają bez pomocy) załatwianiu potrzeb fizjologicznych (3 r.ż) jedzeniu (4-6 r.ż przy czym starsze posługują się sztućcami). Dzieci w 3 r.ż rysują rozpoznawalne kształty , a starsze stosują schematy przedmiotów i człowieka oraz potrafią skomponować rysunek przedstawiający wiele obiektów.
ROZWÓJ POZNAWCZY
Zdaniem Piageta rozwój umysłowy dziecka w wieku przedszkolnym znajduje się w stadium przedoperacyjnym. Podstawową umiejętnością, która wykształca się na tym etapie rozwoju jest rozumienie przez dziecko pojęcia stałości obiektu. Dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę, że przedmioty istnieją i zachowują swój kształt czy funkcję niezależnie od jego własnych działań. Potrafi więc tworzyć umysłowe reprezentacje przedmiotów, których bezpośrednio nie spostrzega.
SPRAWNOŚCI PERCEPCYJNE
- Dzieci zaczynają rozpoznawać litery jako zbiory punktów. W 3-4 r.ż potrafią odróżnić pismo od tego co pismem nie jest (np. od rysunków), choć jeszcze nie potrafią identyfikować poszczególnych liter alfabetu. Ujmują więc pismo całościowo. W następnym etapie dzieci różnicują litery, największą trudność sprawiają im te, które mają podobne kształty: E i F, M i W. Szczególnie trudne do rozróżnienia dla małych dzieci są litery będące zwierciadlanymi odbiciami innych np. p i g, b i d.
-Trudności sprawia dzieciom kopiowanie figur geometrycznych ; dzieci 3letnie potrafią skopiować koło, dzieci 5-6 letnie kwadrat, a 6-7 trójkąt. Figury złożone z samych linii w postaci krzyżyka reprodukują dzieci w 3-4 r.ż; szyny potrafi skopiować każde dziecko w 4-5 r.ż, a spiralę kopiuje większość w 6-7 r.ż. - Dzieci przedszkolne nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych. Szczególną trudność sprawia dzieciom uchwycenie zależności między wielkością przedmiotu a zmieniającą się odległością, w jakiej obiekt ten pozostaje w stosunku do spostrzegającego. Przejawem tej trudności są rysunki nie uwzględniające perspektywicznego ujęcia przedmiotów
- W okresie średniego dzieciństwa wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni barwnych. Dzieci opanowują nazwy kolorów i poprawnie stosują je w odniesieniu do barw podstawowych.
SŁUCH
Wzrasta wrażliwość słuchowa dzieci i to zarówno w zakresie słuchu muzycznego jak i fonematycznego. Obserwuje się wzrost zdolności rozpoznawania melodii. Imitowanie zasłyszanych melodii następuje już w 3-4 r.ż , chociaż dopiero pięciolatki są zdolne do utrzymania tonacji i rytmu melodii. Słuch fonematyczny to umiejętność słuchowego rozróżniania dźwięków mowy (fonemów) i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej (np. bar - bal) przy jednoczesnym utożsamianiu różnych wymówień i cech głoski ( np. szeptem - głośno, niskim - wysokim głosem). Słuch fonematyczny stanowi podstawę do opanowania umiejętności pisania i czytania.
ORIENTACJA W CZASIE
Orientacja czasowa opiera się na zdolnościach umysłowych takich jak :
-pamięć
-wyobrażenia
-przewidywanie
Zdaniem Piageta dziecko w wieku przedszkolnym czas ujmuje subiektywnie, charakterystyczny jest tu egocentryzm czasowy. Dziecko stawia w centrum wydarzenia teraźniejszości dotyczącego jego samego- jego orientacja w czasie zależy od indywidualnych doświadczeń. Obiektywizacja czasu następuje wraz ze zrozumieniem i opanowaniem miar czasu. Piaget uważa ,że ma to miejsce w ok. 12 r.ż kiedy dziecko ma opanowane jednostki miary czasu, poczucie czasu wspólnego, temporalnego porządkowania zdarzeń oraz rozumienia relacji: prędkość x droga x czas
ORIENTACJA W PRZESTRZENI
Orientacja w przestrzeni zależy od:
-koordynacji między zmysłami
-poczucia stałości otaczających obiektów
-sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych
-opanowaniu nazw służących opisywaniu relacji przestrzennych. Dziecko w wieku przedszkolnym potrafi opisywać i opowiadać o pomieszczeniach mu znanych. Miejsca wiąże z osobami, obiektami, zadaniami jakie miało do wykonania w danym pomieszczeniu. Opisując miejsca mu znane dziecko układa jedne przedmioty w relacji do innych - obiektywne kodowanie przestrzeni. Jeśli natomiast miejsce jest nowe, nie znane mu wcześniej porządkuje przedmioty w stosunku do swojego położenia
-egocentryczne kodowanie przestrzeni. Dziecko w wieku przedszkolnym poznaje przestrzeń poprzez działanie. Już 4-latki dobrze rozumieją komunikaty zawierające określenia relacji przestrzennych. Dobrze opanowane są określenia: -przysłówkowo-skalarne : „wysoko”, „daleko”
-określenia dotyczące płaszczyzny pionowej: „ góra”, „dół”
-różne odmiany ogólnego określenia „obok”. Zauważalne są trudności z określeniami związanymi z płaszczyzna poziomą „ przód”, „tył” oraz określenia złożone w szczególności związane z trójwymiarowym charakterem przestrzeni „wewnątrz”.
ZMIANY ROZWOJOWE PAMIĘCI
Zdolności pamięciowe dzieci znacznie się zmieniają w średnim dzieciństwie.
Zmiany dotyczą:
1) Wzrostu pojemności pamięci
2) Powiększania się zakresu wiedzy o przedmiotach, które próbuje się zapamiętać,
3) Pojawienia sie skutecznych strategii zapamiętywania,
4) Pojawienia się zdolności do myślenia o własnych procesach pamięciowych.
POJEMNOŚĆ PAMIĘCI
- dzieci w miarę dojrzewania potrafią utrzymać w umyśle coraz większą liczbę liter, cyfr czy słów. Zakres pamięci rośnie nieprzerwanie od wczesnego dzieciństwa do adolescencji. Większość dzieci w 4-5 r.ż może odtworzyć szereg złożony z 4 cyfr, a większość dzieci w 6 r.ż jest zdolna do odtworzenia szeregu złożonego z 6 cyfr.
STRATEGIE PAMIĘCIOWE
- stosowanie strategii pamięciowych wyraźnie wzrasta między 4 a 7 rokiem życia. Do tej pory badania dotyczą przede wszystkim dwóch strategii: powtarzania i organizowania; uważa się że dzieci w wieku przedszkolnym są zdolne do używania strategii powtarzania wówczas, gdy chcą coś zapamiętać. Dzięki stosowaniu strategii pamięciowych wzrasta zdolność do wzbogacania i odtwarzania informacji w sposób przemyślany i systematyczny.
CZYNNOŚCI MYŚLOWE
Myślenie dzieci w wieku przedszkolnym jest podporządkowane zadaniom praktycznym i związane z konkretnym celem. Właśnie w wieku przedszkolnym myślenie zaczyna odrywać się od bezpośredniej sytuacji i przechodzi w myślenie oglądowo-obrazowe.
Podstawowymi czynnościami myślowymi dziecka są :
- porównywanie
- szeregowanie
- klasyfikowanie
W wieku przedszkolnym podlegają one intensywnej transformacji.
PORÓWNYWANIE
Prowadzi do porównywania i przeciwstawiania cech różniących dane przedmioty. Proces ten rozpoczyna opanowywanie przez dziecko czynności szeregowania.
SZEREGOWANIE
- na początku wieku przedszkolnego dziecko 4 letnie jest w stanie tworzyć małe szeregi
- zestawia ze sobą przedmioty z jednej grupy znacznie różniące się od siebie np. : duża piłka i mała piłka
- Ok. 5 roku życia pojawia się, charakterystyczne dla inteligencji przedoperacyjnej, szeregowanie empiryczne
- dziecko losowo wybiera elementy i zestawia je ze sobą według wzrastająco-malejącej wielkości, są to relacje między elementami sąsiadującymi ze sobą
- Dziecko takie nie potrafi jeszcze dodawać elementów do szeregu które stworzyło, nazywane jest to przez Piageta zjawiskiem dwoistości stanów i przekształceń
-Szeregowanie systematyczne - to doskonalsza forma szeregowania, charakterystyczna dla inteligencji operacyjnej. Pojawia się w 5/6 rokiem życia i jest dominującą formą rozwiązywania zadań dla 7 latków. Dziecko ujmuje relację większy-mniejszy w obu kierunkach jednocześnie, wybiera wśród elementów skrajne wielkości i do nich klasyfikuje resztę elementów ze zbioru. Proces ten rozwija zdolności do wyobrażenia sobie czynności przy użyciu symboli; przewiduje w umyśle globalny obraz szeregu.
KLASYFIKOWANIE
Klasyfikowanie polega na grupowaniu przedmiotów według ich równoważników. Zdaniem Piageta czynność klasyfikowania przekształca się w okresie przedoperacyjnym z tworzenia zbiorów figuratywnych poprzez klasyfikowanie empiryczne, w klasyfikowanie hierarchiczne.
TWORZENIE ZBIORÓW FIGURATYWNYCH
Umiejętność ta pojawia się między okresem inteligencji sensomotorycznej a przedoperacyjnej. Świadczy ona o zdolności do tworzenia układów na zasadzie użytku, występowania w bliskości przestrzennej. Klasyfikacja ta ma charakter obrazowy a nie operacyjny ponieważ dziecko tworzy zbiory, które odzwierciedlają obrazy znane mu z doświadczenia.
Późniejsza forma klasyfikacji nazywana jest empiryczną. Jest bardziej abstrakcyjna, dziecko tworzy zbiory niefiguratywne, z których potrafi wyodrębnić małe grupy tworząc różnego rodzaju podzbiory. Na etapie przedoperacyjnym nie potrafi stosować więcej niż jednego kryterium tworzenia tych grup.
KLASYFIKAZJA MULTIPLIKACYJNA
jest przygotowaniem do klasyfikacji hierarchicznej, polega na stosowaniu więcej niż jednego kryterium w ustalaniu równorzędności elementów
KLASYFIKACJA HIERARCHICZNA
swobodne łączenie metody wstępującej i zstępującej, porównywanie ilościowe podzbiorów ze zbiorem, kwantyfikacja inkluzji (treściowe, logiczne porównywanie zbiorów i podzbiorów).
Dziecko tworzy układy podobnych obiektów przez porównywanie ich do prototypu, czyli dobrego przykładu kategorii. Przykładami prototypowymi są bodźce wyraziste, wyróżniające się , podawane dzieciom przez dorosłych we wczesnej ontogenezie. Początkowo wśród różnych przykładów należących do jednej kategorii dziecko rozpoznaje przykłady prototypowe. Następnie odbiera przykłady najbardziej podobne do prototypu, a z czasem coraz bardziej odległe. W toku rozwoju jednostki przykład prototypowy może zmienić swoje miejsce w strukturze kategorii.
Kategoryzacja może przechodzić na kilku różnych poziomach:
-Podstawowym - charakterystyczna jest wysoka spójność, podobieństwo percepcyjne, nazwy są proste i krótkie, potoczne, często używane; np. jabłko, ptak
-Nadrzędnym - charakterystyczna jest różnorodność percepcyjna, treściowe podobieństwo wyraża się we wspólnej nazwie; np. owoce, zwierzęta
-Podrzędnym - charakterystyczne są przykłady subtelnie zróżnicowane percepcyjnie i językowo; np. gatunki jabłek: antonówka, złota reneta.
Dzieci w wieku 4-6 lat kierują się w opanowaniu kategorii niepercepcyjnych dwoma rodzajami informacji:
- percepcyjnymi-kształt, które są wystarczające do opanowania poziomu podstawowego
- językowymi- nazwa, korzystają z nich dzieci w wieku 6 lat i są potrzebne do opanowania kategorii poziomu nadrzędnego
TYPY KATEGORYZACJI
-Kategoryzacja percepcyjna - zawiera wiedze o tym jak coś robić, czyli wiedzę proceduralną. Posługiwanie się tą wiedzą nie wymaga umiejętności wyjaśniania.
-Kategoryzacja konceptualna- wymaga wiedzy dotyczącej tego, jakie rzeczy są podobne, jest to wiedza deklaratywna
KSZTAŁTOWANIE SIĘ POJĘĆ
Charakterystycznym dla wieku przedszkolnego jest myślenie kompleksowe, które pojawia się po opanowaniu myślenia synkretycznego tj. noga + bucik. W tym okresie podlega ono znacznym przekształceniom od:
*kompleksu kojarzeniowego poprzez kompleks-kolekcja- tu odniesieniem jest przykład pierwotny a wszystkie inne dobierane są do niego, dziecko kieruje się subiektywnym odczuciem
* łańcuchowy, dyfuzyjny, aż do kompleksu pseudopojęcia- tu dziecko kieruje się cechą obiektywną np. kolorem
Proces transformacji dotyczy:
-rodzaju odniesienia dla utworzenia ugrupowania
-stopnia stałości, zmienności cech kryterialnych oraz rodzaju i liczby cech
Cechy kryterialne w przypadku 3 pierwszych typów kompleksu są zmienne. W kompleksie dyfuzyjnym kryterium doboru elementów ulega transformacji i przygotowywuje do przyjęcia stałego kryterium jakie pojawia się w kompleksie końcowym. Kompleks pseudopojęcie jest tworzony na podstawie cech obiektywnych, stałych a odniesieniem jest jeden z przykładów.
OBRAZY UMYSŁOWE
Piaget uważa, że obraz umysłowy jest narzędziem wiedzy. To forma kopii rzeczywistości, która wywodzi się z naśladownictwa odróżnicowanego- występującego pod nieobecność rzeczywistego obiektu, ma charakter zarysowy i symboliczny. Obok spostrzeżenia i naśladownictwa jest jedną z form poznania obrazowego
PODZIAŁ OBRAZÓW
A- Reprodukcyjne (ewokacje przedmiotów lub zjawisk już znanych)
- statyczne (przedmiot lub konfiguracja nieruchoma)
- kinetyczne (obraz ruchu)
- transformacyjne (obraz rezultatu przekształceń lub faz przekształcenia)
B- Antycypacyjne (konkretne wyobrażenia zdarzeń poprzednio nie spostrzeganych)
- kinetyczne (obraz nieznanego ruchu)
- transformacyjne (obraz nieznanych przekształceń) Ok. 1/5 dzieci popełnia błędy przy reprodukowaniu wyglądu obiektu np. długość pręta
Poprawne odtworzenie transformacji obiektu wzrasta powyżej 6 r.ż. Antycypowanie kolejności ruchów przypada na 6-8 r.ż. Przewidywanie kolejności z określeniem relacji między ruchami ma miejsce ok. 11 r.ż.
ROZUMOWANIE PRZYCZYNOWO- SKUTKOWE
Rozumowanie przyczynowo-skutkowe obejmuje szeroki krąg zagadnień. Głównie należy zwrócić uwagę na:
- Ujmowanie sekwencji zdarzeń w czasie
- Dostrzeganie i rozumienie transformacji obiektów
- Zwracanie uwagi na różnice między stanem początkowym a końcowym
DLA DZIECI W TYM WIEKU ROZWOJOWYM CHARAKTERYSTYCZNA SĄ:
Egocentryzm intelektualny-wszelkie zdarzenia odnoszą do własnej osoby, do swojej aktywności. Dziecięcy egocentryzm bezpośredni – czasowy, przyczynowy lub przestrzenny czy pośredni przejawiający sie w animizacji, antropomorfizacja i artyficjalizm stoi u podstaw dziecięcego rozumienia przyczynowości.
ANIMIZACJA- Traktują rzeczy jako żywe i wyposażone w intencje – „samochód się spieszy”.
ANTROPOMORFIZACJA- Zwierzętom przypisują przeżycia i myśli, których doświadczają – „miś boi się w nocy”.
ARTYFICJALIZM- Myślą, że świat został zrobiony przez człowieka – „ludzie wykopali jeziora, zasadzili kamienie, z których urosły góry”.
Centracja i nieodwaracalność- zwracanie uwagi na jedną tylko właściwość sytuacji i pomijanie innych, nawet najbardziej istotnych.(doświadczenia z wodą, plasteliną)
ROZWÓJ FUNKCJI SYMBOLICZNEJ
W wieku przedszkolnym u dziecka pojawia się zdolność przypominania sobie nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pomocą symboli i znaków, którą Piaget nazwał funkcją symboliczną. Wiąże się ona z odkryciem i modyfikowaniem relacji pomiędzy elementem oznaczonym a elementem oznaczającym. Posługiwanie się symbolami związane jest ze zdolnością do umysłowego wyobrażania, do posiadania umysłowej reprezentacji. Poszczególne elementy oznaczające mogą być używane na kilku poziomach np. rysunek dziecka może być zarówno wskaźnikiem (np. lęku) jak i symbolem (komunikować określone treści). Piaget uważa ,że symboliczna reprezentacja wiąże się z rozwojem procesów intelektualnych i może występować równocześnie w postaciach takich jak:
-zabawa
-rysunek
ZABAWA SYMBOLICZNA
Zabawa Symboliczna rozwija się biorąc początek z prostych form aktywności dziecka i zawsze zakłada zastępowanie jednych przedmiotów drugimi, a więc rozumienie relacji znaczący-znaczony. Rekwizyt w zabawie otrzymuje nowe znaczenie. Początkowo widać podobieństwo między zastępującym i zastępowanym obiektem, z czasem zaś prawie wszystko może zastępować realny przedmiot. Zabawa symboliczna służy ćwiczeniu wyobraźni
DWA STADIA ZABAWY SYMBOLICZNEJ
Stadium I (od 1 do 4 r.ż.)chodzi o reprodukowanie przez dziecko na niby własnych działań w odniesieniu do nowych obiektów(płacz lalki, płacz misia itp. a wreszcie płacz buta).Z czasem również gest staje się coraz bardziej niezależny od rekwizytu. Kiedy dziecko zaczyna zastępować rzeczywiste sceny wyobrażonymi mamy do czynienia z kombinacją symboli. Dzieci mogą wytwarzać całe sceny i tworzyć nowe postacie.
Stadium II (od 4 do 7r.ż.) zabawa symboliczna staje się uporządkowana, następuje odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, a role stają się nawzajem dopełniające. Dzieci używają wielu przedmiotów które zastępują im właściwe. Coraz bardziej wiąże się z przyjmowaniem ról i związanych z nimi reguł.
Dziecko poznaje świat społeczny: role, wartości, tradycje i zwyczaje. W zabawach dzieci poznają różne role społeczne( rodzinne ,zawodowe), które związane są z płcią co pomaga w zdobywaniu tożsamości płciowej.
RYSUNEK - SYMBOLICZNA REPREZENTACJA
Łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczania. Ogólnie prowadzi od bazgrot do symboli graficznych . Bazgroty mają początkowo charakter nieprzedstawiający i są wynikiem pozostawiania śladów ołówka na papierze. Dziecko potrafi rysować proste kształty geometryczne i ich kombinacje oraz traktować je jako symbole graficzne. W tym czasie ogólną funkcję symboliczną pełni głowonóg: kombinacja okręgu i lini prostej. Tej formy graficznej używa dziecko zarówno do przedstawienia postaci ludzi, jak i zwierząt. W okresie średniego dzieciństwa dokonuje się rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości w rysunku 3-6 r.ż. To wiek przeźroczystości, przekształceń, dysproporcji, porządkowania przestrzeni góra-dół, łączenia elementów, przestrzeganie zasad pionu i poziomu, różnicowanie postaci ludzkiej.
Rysunki dziecięce tego okresu cechuje: wzorcowość (dziecko uwydatnia w rysunku najistotniejsze cechy rysowanego obiektu), przejrzystość (dziecko rysuje to, co wie ,ignorując granice świata wizualnego) przekształcanie rysowanych obiektów(dziecko dokonuje przekształceń , by przedstawić trójwymiarowe obiekty na dwuwymiarowej płaszczyźnie.)
ROZWÓJ EMOCJONALNY
Między 2 a 6 r. ż dziecko coraz lepiej rozumie emocje swoje i innych, zdobywa zdolność regulowania ekspresji własnych emocji. Młode dzieci przedszkolne potrafią właściwie oceniać przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych; jednak częściej zwracają uwagę na czynniki zewnętrzne wywołujące emocje niż wewnętrzne. Potrafią przewidywać w zabawie , co może zrobić rówieśnik, który reprezentuje takie a nie inne emocje. Dzieci stają się coraz bardziej świadome znaczenia porażki i mogą cierpieć w wyniku niekorzystnych dla siebie porównań z osobami gorszymi.
ROZWÓJ SPOŁECZNY
Dla dziecka w wieku przedszkolnym dobrą szkołą społecznego uczenia się są zabawy. Szczególnie ważne są zabawy w role, które pozwalają dzieciom odkrywać reguły związane z dana rolą,
- Zabawa dobrze służy zrozumieniu przez dziecko społecznych ról dorosłych. Dzieci wchodzą w zabawie w różne role - rodzinne, zawodowe; przyjmują je zgodnie z płcią; dlatego też dziecko odgrywając role eksploruje także swoją tożsamość płciową,
- Zabawy stanowią także okazję do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami; te interakcje rówieśnicze to jedyne w swoim rodzaju doświadczenia; w zabawie uczestnicy czują się bardziej odpowiedzialni za wspólne działania i ustalanie celu zabawy,
- Dzieci podejmują społeczne formy zabawy, ale często odgrywają swoje role nie troszcząc się o ustalenie związku granej przez siebie roli z innymi (zabawy wspólne),
- Zabawy tematyczne wymagają od uczestników negocjowania i kompromisu, co przyczynia się do rozwijania umiejętności współpracy z innymi.
- W wieku przedszkolnym dzieci rozumieją niezwykły charakter kontaktu społecznego jakim jest przyjaźń. Przyjaciel jest wyróżniany jako partner zabawy; przyjaciele dzielą się zabawkami; do przyjaciela częściej jak do innych kierowane są prośby, pozdrowienia; przyjaciele częściej bywają ze sobą.
- Dzieci w wieku przedszkolnym potrafią zwracać uwagę na sytuację w jakiej znaleźli się inni, chociaż młodsze nie zawsze udzielają właściwej pomocy;
DZIECIĘCE TEORIE UMYSŁU
W okresie średniego dzieciństwa, czyli w wieku przedszkolnym, do około szóstego roku życia, następuje szybki rozwój dziecięcych teorii umysłu. Dziecięce teorie umysłu to spójne koncepcje, teorie przyczynowo-wyjaśniające, które pozwalają dzieciom przewidywać i wyjaśniać zachowania innych osób przez odniesienie się do nieobserwowalnych stanów umysłu, takich jak pragnienia, emocje. Dziecko przechodzi przez kolejne etapy wiedzy na temat umysłu :
Etap I- jest to jedynie wiedza, że umysł istnieje.
Etap II- tu przychodzi refleksja, że ma on połączenie ze światem fizycznym.
Etap III-zaprzeczenie poprzednim przekonaniom dziecko nabywa pewności, że umysł jednak nie ma połączenia ze światem fizycznym, jest od niego oddzielony.
Etap IV- dziecko dowiaduje się, że umysł może przedstawiać przedmioty, zdarzenia ścisłe i prawdziwe, jak i nieścisłe i nieprawdziwe
Etap V- dziecko zyskuje wiedzę i pewność, że umysł aktywnie przetwarza i pośredniczy między interpretacjami rzeczywistości a doświadczanymi emocjami.
MOWA
W rozwoju mowy dziecka biorą udział następujące czynniki:
- mechanizmy wrodzone,
- percypowany (postrzeganie, rozumienie) przez niego materiał językowy
- kontekst środowiskowo-sytuacyjny.
W okresie przedszkolnym zasób słownictwa czynnego dziecka wynosi około 3 000 słów.
4 - LATEK - przyswaja sobie coraz więcej nowych słów i zwrotów (do 6 r. ż. dziecko opanowuje dziennie 4-5 do 9-10 słów, którymi posługuje się jego otoczenie) - tworzy sam wiele nowych słów, tzw. neologizmy dziecięce- pełnią one funkcję wypełniania luk w sytuacji kiedy dziecko nie znajduje w swoim „słowniku” odpowiedniej nazwy - pojawiają się wyraźne funkcje ekspresywne i impresywne mowy - wzrastają kompetencje narracyjne dziecka
4 - 5 R. Ż. To tzw. „wiek pytań” – obserwujemy tu tzw. pytania synpraktyczne -pojawiające się już po 3 r. ż., dotyczące organizowania własnego działania i zanikające ok. 6 r. ż. Pytania heurystyczne -wyjaśniające i porządkujące wiedzę o otaczającej rzeczywistości, zanikające po 5 r. ż. Ten 4-5 latek interesuje się wieloma sprawami, lubi dyskutować, dociekać, filozofować. Interesuje go wiele konkretów, szczegółów, zasypuje dorosłych pytaniami.
5 - LATEK - odtwarza w całości zasłyszane historie - ponad połowa tych dzieci wprowadza do bajek własne modyfikacje, a 1/4 potrafi już tworzyć nowe, oryginalne narracje - nabywa wiele nowych pojęć - doskonali się też jego zdolność do prowadzenia konwersacji - jego wypowiedzi często jeszcze są niejasne i nieekonomiczne
6 - LATEK - jego wypowiedzi posiadają wyraźną kompozycję. - stają się coraz bardziej jasne.
UMIEJĘTNOŚCI KONWERSACYJNE
Dziecko zaczyna uwzględniać punkt widzenia odbiorcy: wypowiedzi egocentryczne stopniowo są zastępowane przez społeczne formy wypowiedzi. Dziecko uczy się słuchać i analizować wypowiedzi partnera, choć nie zawsze potrafi odnaleźć w nich konkretne informacje. Poznają zwroty podtrzymujące interakcje, z łatwością uczestniczą w konwersacji bez skonkretyzowania tematu.
MORALNOŚĆ
Początki moralnego rozwoju człowieka wiążą się z poznaniem reguł obowiązujących w grupie społecznej, odróżnianiem dobra od zła oraz doświadczeniem poczucia winy i wstydu. W wieku przedszkolnym dziecko pozostaje pod wpływem nakazów i zakazów dorosłych. Starsze dzieci traktują zachowanie zgodnie z regułami jako instrument do uzyskania nagrody. Piaget uważa, że pierwsza moralność jest oparta na posłuszeństwie - jest to przedkonwencjonalny poziom rozwoju moralności. Szacunek wywołuje jednostronne wartościowanie i prowadzi do moralności polegającej na niewolniczym dostosowaniu się do narzuconych przez innych reguł- moralności heteronomicznej. W okresie moralności heteronomicznej dziecko kieruje się zasadą realizmu moralnego-należy postępować zgodnie z literą, a nie duchem prawa; nie są dopuszczalne żadne odstępstwa od reguły. Dziecko nie bierze pod uwagę intencji sprawcy. Uważa, że każde odstępstwo od reguły powinno być ukarane. Rozwój moralny wiąże się także z odróżnianiem dobra od zła. Wewnętrznym przewodnikiem w tym zakresie jest sumienie.
SUMIENIE
- zbiór norm i wartości, w które człowiek wierzy i do których chce dostosować swoje postępowanie. Małe dziecko odróżnia wygląd przedmiotu zgodny z przyjętą „normą” od przedmiotu uszkodzonego. Potrafi odróżnić to, co dobre od tego, co złe, są to początki sumienia. Od około 4 r. ż. dzieci zaczynają odczuwać wewnętrzny „powściąg”, choć nie rozumieją jeszcze podstawy nakazów i zakazów. Istotną rolę w tym względzie odgrywa rozumienie przeżyć innych osób oraz rozwój takich uczuć jak wstyd i wina.
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
Rozwój osobowości dzieci postępuje równocześnie z ich rozwojem społecznym, emocjonalnym i poznawczym. W średnim dzieciństwie ujawniają się takie charakterystyki osobowościowe jak: - skąpstwo - uległość - chęć podobania się innym. Procesem, który odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu się osobowości jest socjalizujący proces identyfikacji- dzięki niemu dziecko próbuje widzieć, czuć i działać jak znaczące osoby w jego otoczeniu, pozwala spostrzegać siebie w kategoriach społecznych. Proces ustalania tożsamości płciowej przypada właśnie na wiek przedszkolny.
Charakterystyczne procesy, które leżą u podstaw identyfikacji z płcią to:
- różnicowanie i integracja (Freud)
- obserwacja i naśladowanie (Bandura)
- poznanie (Kohlberg)
- kombinacja wymienionych procesów.
RÓŻNICOWANIE I INTEGRACJA
Zgodnie z koncepcją Freuda dzieci już w 1 r. ż. są w stanie rozpoznawać obiekty podobne do siebie - proces ten nazywa się pierwotną identyfikacją. Wtórna identyfikacja występuje po 3 r. ż. jako usiłowanie upodobnienia się do modela. Małe dziewczynki zaczynają identyfikować się z matką, natomiast chłopcy z ojcem.
PROCESY OBSERWACJI, NAŚLADOWANIA I POZNANIA
Bandura twierdzi, że chłopcy obserwują i naśladują chłopięce zachowania gdyż są za nie nagradzani. Z kolei Kohlberg dowodzi, że pojęcie roli płciowej jest wynikiem strukturowania własnego doświadczenia, a nie biernego treningu społecznego.
SAMOKONTROLA
W wieku przedszkolnym rozwija się zdolność samokontroli, czyli działania zgodnie z oczekiwaniami autorytetów, nawet w sytuacji braku zewnętrznej kontroli. Dzieci w 4 r. ż. zaczynają świadomie kontrolować intensywność swoich emocji. Młodsze dzieci nie potrafią powstrzymać się od działania pod wpływem bezpośrednio działających bodźców. Dopiero w 4 r.ż zaczynają świadomie kontrolować intensywność swoich emocji.
OBRAZ SIEBIE
Dzieci wchodzą w okres średniego dzieciństwa ze świadomością własnej odrębności. Zaczyna się rozwijać obraz własnej osoby jako zestaw przekonań o swoich własnych cechach.
Na obraz własnej osoby składają się: imię, posiadane rzeczy, codzienne zachowania.
SAMOOCENA
W wieku przedszkolnym kształtuje się również samoocena, czyli zespół sądów o własnej wartości. Samoocena zajmuje szczególne miejsce w rozwoju obrazu własnej osoby, powoduje, iż sądy opisowe na swój temat utrwalają się. Dzieci przed 7 r. ż. nie różnicują kompetencji w poszczególnych dziedzinach aktywności. Często oceniają swoje zdolności bardzo wysoko, nie doceniając trudności rozwiązywanych zadań.
PÓŹNE DZIECIŃSTWO 7-12 lat
ZDJĘCIA + PREZENTACJA
Osiągnięcia rozwojowe
Plusy i minusy gier TV i komputerowych na rozwój dzieci.
Plusy:
- precyzja ruchów
- koncentracja uwagi
- spostrzegawczość
- rozwój motoryki małej
- uprawnianie percepcji ruchu
- szybkość podejmowania decyzji
- myślenie strategiczne
- rozwój wyobraźni
Minusy:
- problemy z komunikacją ze społeczeństwem
- dziecko ma negatywne wpływy np. w grze zabija się i to staje się dla niego normą
- nie umie współpracować w społeczeństwie
OSIĄGNIĘCIA:
Sfera poznawcza
- stadium operacji konkretnych:
* myślenie logiczne
* wnioskowanie
* myślenie przyczynowo – skutkowe
- decentracja – spostrzeganie przedmiotów nie tylko z jednej perspektywy, tak jakby stał obok przedmiotu i widział go z każdej strony, wzięcie pod uwagę nie tylko jednej właściwości przedmiotu.
- nauka czytania i pisania
- uwagi mimowolne na konkrecie
- pamięć – doskonali i uczy się nowych strategii pamięciowych, np. powtarzanie, skojarzenia
- pamięć z mechanicznej w logiczną
- dziecko analizuje materiał, rozumie go i w ten sposób się uczy
- powstaje pojęcie liczby, masy, dodaje, odejmuje, mnoży, dzieli
b) Sfera moralna
- rozwój relatywizmu moralnego (reguły mogą się zmieniać, wybieramy te systemy wartości i te normy, które nam w danej chwili pasują)
- 10-12 r. ż. – autonomia moralna, działa według swoich reguł
c) Sfera społeczna
- wejście w grupę rówieśniczą
- wejście w rolę ucznia
- segregacja płciowa (chłopcy z chłopcami, dziewczynki z dziewczynkami)
- rozwój przyjaźni, oparta na zaufaniu
d) Sfera emocjonalna
- rozwój kontroli emocji
- dostosowanie emocji do oczekiwań otoczenia
- emocje odgrywają mniejszą rolę podczas działań
e) Sfera osobowości
- rozwój zainteresowań
- dziecko kształtuje siebie jako podmiot działań
- pojawia się obraz własnej osoby, potrafi opisać się przymiotnikami, poprzez odnoszenie siebie do innych dzieci.
Młodszy wiek szkolny, od ok. 7 do 10-12 r.ż
W miejsce zabawy wchodzi stopniowo nauka
W tym okresie dziecko staje się częścią grupy formalnej, jaką jest szkolna klasa
Pójście do szkoły traktuje się jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym.
Ostatnia klasa stanowi przejście z fazy dzieciństwa do fazy dorastania, czyli okresu wczesnej adolescencji (jest to okres charakteryzujący się nasilonymi zmianami fizycznymi i psychologicznymi, które mają charakter dynamicznego procesu- tak zwany trudny okres)
Życie dziecka koncentruje się wokół trzech sfer aktywności
1.Nauki szkolnej
2.Codziennych zajęć domowych
3.Zabawy
Działania mają wszechstronne znaczenie:
Późne dzieciństwo przygotowuje dziecko do samodzielnego zmagania się z wymogami zadań czy sytuacji oraz do samodzielnego stawiania celów i prób ich realizacji.
Jest to okres nabywania trwałych nawyków związanych z pracą i obowiązkowością.
Wzrost i rozwój motoryczny
Dzieci w wieku od 6 do 12/13 lat rosną pięć do ośmiu centymetrów i przybierają na wadze ok. 3kg rocznie
Zmiana uzębienia mlecznego na stałe
Trwa postęp w koordynacji mięsni dużych (poprawia to takie umiejętności jak np. jazda na rowerze)
Wzrasta siła i szybkość
Poprawia się koordynacja ręki i oka
Dzieci lepiej wykonują czynności wymagające koordynacji wzroku z ruchami ciała (np. chwytanie piłki lub gra na instrumencie)
Koordynacja ruchów precyzyjnych (umożliwia pisanie, wycinanie, malowanie, rysowanie)
Postęp w posługiwaniu się dłońmi jest możliwy dzięki rozwojowi nadgarstka, co szybciej następuje u dziewcząt niż chłopców
Różnice między płciami
Dziewczynki na ogół rosną szybciej niż chłopcy, a w wieku 12 lat osiągają ok.94% swojego dorosłego wzrostu, a chłopcy nie więcej niż 84%
Dziewczęta w porównaniu do chłopców mają więcej tkanki tłuszczowej a mniej tkanki mięśniowej
Różnice płciowe w budowie szkieletu i mięśni powodują, że dziewczynki mają lepszą koordynację ruchów, ale są wolniejsze i nieco słabsze od chłopców
W sumie różnice w rozwoju stawów, sile i szybkości są w tym wieku niewielkie
Charakterystyczne zmiany
Następuje szybki rozwój mowy, pamięci, która staje się trwała
Kształtuje się umiejętność myślenia logiczno - abstrakcyjnego i rozwija się wiedza o świecie.
Dostosowanie się do nowych sytuacji, zadań i wymagań dzięki dalszemu rozwojowi funkcji psychicznych i ich integracji
Dziecko poddaje się innym rodzajom wpływów społecznych, odmiennych od rodzinnych poprzez trwałe wejście w nowe środowisko (rówieśnicy, nauczyciele)
Dziecko przygotowuje się do samodzielnego odgrywania ról społecznych
Dziecko staje się uczniem- jest to jego nowa rola życiowa
Dojrzałość szkolna
Dziecko jest:
dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców
zorientowane w otoczeniu oraz ma określony zasób wiedzy ogólnej o świecie
na tyle rozwinięte, że może porozumiewać się w sposób zrozumiały dla rozmówców
potrafi działać mając jakieś intencje
uspołecznione w stopniu pozwalającym współdziałać z rówieśnikami oraz liczy się z chęciami i życzeniami innych oraz wykorzystuje polecenia kierowane przez dorosłych do całej grupy dzieci
na tyle dojrzałe, aby rozstać się z matką na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość i inne) nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny
Nauka czytania i pisania
Dziecko musi dysponować niezbędnymi zdolnościami w zakresie analizy i syntezy zarówno wzrokowej jak i słuchowej.
Pozwala to na spostrzeganie i odróżnianie od siebie prostych i złożonych znaków graficznych oraz na prawidłowe rozpoznawanie głosek.
Opanowanie czynności pisania wymaga dobrej sprawności manualnej (rąk) oraz koordynacji wzrokowo – słuchowej.
Dziecko może napisać coś z pamięci po uprzednim dokonaniu analizy słuchowej i wzrokowej wyrazu lub zdania.
Następnym stadium w nauce pisania jest pisanie ze słuchu a końcowym – samodzielne zapisywanie pomyślanych przez siebie zdań lub ich łańcuchów.
Rozwój procesów poznawczych. Uwaga.
Dziecko ma zwiększoną uwagę. Jest to wynik dojrzewania centralnego układu nerwowego oraz efekt uczenia się.
Kształtuje się uwaga dowolna – skupienie uwagi w sposób świadomy
Dzięki uwadze możliwe jest zarówno uzyskanie potrzebnych informacji jak i ich przetworzenie oraz zapamiętanie.
Myślenie
Późne dzieciństwo to okres w którym następuje przejście od stadium myślenia przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych. Oznacza to, że dziecko osiąga w tym czasie szereg różnych zdolności związanych z nabywaniem i przetwarzaniem informacji o świecie i o sobie na poziomie konkretu, np. dzięki wytworzeniu się pojęcia stałości liczby, długości, wagi i objętości, możliwe stały się operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych, oraz pojęciach społecznych.
W stadium operacji konkretnych pojawia się odwracalność myślenia- umiejętność odwracania w myślach pewnych przekształceń fizycznych bądź umysłowych- dzięki temu np. dziecko rozumie, że skoro A jest większe od B, to B jest mniejsze od A
Dziecko potrafi się posługiwać logiką indukcyjną- z własnych doświadczeń umie wprowadzić zasady ogólne. Korzystanie z logiki dedukcyjnej opartej na hipotetycznych przesłankach sprawia im problem, nie są w tym tak biegłe.
U dziecka w wieku szkolnym zaczyna się rozwijać świadomość działania
Pamięć
Dzieci częściej starają się zrozumieć treść tego czego się uczą, dokonują samodzielnej analizy, przekształcenia i organizacji informacji zawartych w materiale. Wykorzystują przy tym rozmaite strategie pamięciowe: wyliczanie, powtarzanie, sematyczne organizowanie, tworzenie wskazówek, opracowywanie.
Stosowane przez dzieci sposoby zapamiętywania zmieniają się wraz z ich wzrastającą u nich tendencją do porządkowania i kategoryzowania informacji oraz doskonaleniem się możliwości ich zapisu oraz organizacji.
Automatyzm- zdolność przywoływania informacji z pamięci długotrwałej bez korzystania z pamięci krótkotrwałej (na pytanie ile to jest 7x7 dziecko odpowiada 49 bez zastanowienia)
Mowa
We wczesnym okresie szkolnym dzieci uczą się w jaki sposób utrzymać wątek rozmowy, jak budować zdania niejednoznaczne, jak wyrażać się grzecznie i przekonywująco.
Pomiędzy 6 a 12 rokiem życia dzieci nadal poszerzają swoje słownictwo o 5 do 10 tysięcy wyrazów rocznie
Wzrost umiejętności komunikacyjnych pozwala dziecku na uczestniczenie w bardziej złożonych zadaniach, które wymagają uzgodnienia i zaplanowania celu oraz sposobu działania, pogodzenia pragnień i potrzeb innych osób.
Dzieci chętniej angażują się w zabawy i gry zespołowe o wyraźnej strukturze i czytelnych regułach.
Również chętnie uczestniczą w grach o strukturze fabularnej (gry planszowe, komputerowe) z podziałem na role.
Jeremy Anglin sprawdził całkowity zasób słownictwa dzieci w odniesieniu do próby słów wybranych losowo z dużego słownika. Pomiędzy trzecią a piątą klasą Anglin odkrył wielki przyrost znajomości słów, które nazywa słowami pochodnymi- są to słowa podstawowe poszerzone o przyrostki bądź przedrostki
Dzieci również osiągają wyższy poziom rozumienia struktur języka i odkrywają zależności pomiędzy całymi kategoriami słów, na przykład przymiotnikami i przysłówkami (smutny/ smutno) lub pomiędzy przymiotnikami i rzeczownikami (szczęśliwy/ szczęście). Odtąd dziecko może zrozumieć i potrafi tworzyć całe klasy nowych słów.
OKRES WCZESNEJ ADOLESCENCJI 12-15 LAT
dokonuje się w tym okresie wiele przeobrażeń u dziecka- okres dojrzewania
zmiany o charakterze psychicznym i fizycznym
trudno tak dokładnie powiedzieć kiedy człowiek jest dorosły
‘Dojrzałość’ jest kategorią fizyczną, a dorosłość psychologiczno-społeczną
Sfera fizyczna i motoryczna
na początku okresu adolescencji pokwitanie – wzmożone tempo przyrostu wysokości a później także masy
odbywa się w różnym wieku (u dziewcząt średnio 2 lata wcześniej)
dalsze zmiany dotyczą proporcji twarzy
następnie ujawnianie się cech płciowych
dojrzewanie płciowe:
średnio 13/14 r.ż.. u dziewcząt pierwsza miesiączka
u chłopców wyznacznikiem jest 1 wytrysk, nasienie oraz owłosienie
zmiany uwarunkowane są genetycznie i środowiskowo
dymorfizm płciowy (zróżnicowanie dziewcząt i chłopców)
większość cech motorycznych stabilizuje się już w 15/16 r.ż.
u chłopców dalszy intensywny rozwój, postęp nawet
do 19/20 r.ż.
u dziewcząt – niechęć do aktywności fizycznej (spowodowana np. kłopotami z akceptacją swojego ciała)
u dziewcząt, które są nieaktywne następuje pogorszenie sprawności motorycznej
w czasie wzrostu - kłopoty z koordynacją spowodowane zmieniającymi się proporcjami ciała
chłopcy przyrastają głównie w tkankę mięśniową a dziewczęta w tkankę tłuszczową
lenistwo ruchowe – u niektórych młodych ludzi – wynika ono trochę z układu nerwowego
Sfera poznawcza
WRAŻENIA I SPOSTRZEŻENIA
okres największej wrażliwości i czułości zmysłów
spostrzeżenia dokładne, bogate w szczegóły wielostronne
polepsza się analiza i synteza percepcji (postrzegania, organizowania)
coraz lepsza obserwacja oraz orientacja w czasie i przestrzeni
coraz lepiej rozumiana symbolizacja treści
2. Pamięć i uwaga
istotny rozwój pamięci logicznej
mimo wszystko nadal funkcjonuje pamięć mechaniczna
18 r.ż. następuje stabilizacja pamięci mechanicznej a po pewnym czasie regres
zdolność zapamiętywania materiału abstrakcyjnego
przewaga pamięci dowolnej
wzrasta rola werbalizacji
słowo wspomaga zapamiętywanie
rozwija się uwaga dowolna
3. WYOBRAŹNIA
intensywnie wykorzystywana
niezbędna w myśleniu hipotetycznym
wyobraźnia pozostaje w związku z przeżyciami emocjonalnymi
z powodu bardzo silnych przeżyć – potrzeba autoekspresji poprzez środki artystyczne (np., plastyczne, literackie itp.)
4. MYŚLENIE
wg Piaget: na ten okres (o. adolescencji) przypada ostatni etap rozwoju myślenia
okres operacji formalnych (wychodzą one poza obserwację i doświadczenia a człowiek może je formułować dzięki hipotezy o rzeczach nieznanych)
poziom idei wyrażonych w języku, np. symbole, słowa
młody człowiek potrafi myśleć co mogło by być
myślenie hipotetyczno-dedukcyjne pozwala również na wyprowadzanie wniosków z hipotez a nie z obserwacji
nowa postawa wobec problemu – młody człowiek szuka ogólnych praw rządzących rzeczywistością, eksperymenty i doświadczenia
krytycyzm myślenia wobec siebie, innych i/lub świata
młodzi ludzie mają skłonności do filozofowania, dyskusji, stawiania problemów
Sfera emocjonalno – społeczna
okres wzmożonej emocjonalności
żywość i intensywność emocji
wszystko to wynika z fizjologii (hormony) oraz doświadczenia społecznego ( pojawiają się zupełnie nowe sfery, np. sfera seksualna)
chwiejność emocjonalna, oscylacja między krańcowymi emocjami
bardzo często są to uczucia bezprzedmiotowe
młodzi ludzie mają skłonność do pogłębiania przeżyć
mają zdolność do samokontroli emocjonalnej ale często tej samokontroli nie starcza na tak silne emocje
niektórzy mają tendencję do maskowania uczuć, przeżywania w środku, nie uzewnętrzniania
źródła emocji często mają charakter społeczny (akceptacja społeczna) zjawisk ogólnych typu choroba, śmierć, wygląd
gniew pojawia się kiedy frustrowane są potrzeby
okres nieśmiałości, zakłopotania i wstydu
a jednocześnie radość życia, zadowolenie, entuzjazm
młodzi ludzie dziwią się światem i się nim zachwycają
pojawiają się uczucia wyższe, społeczne i moralne
uczucia estetyczne – bowiem jest to okres twórczości własnej, wzmożona wrażliwość na twórczość
rola rysunku się zmniejsza na rzecz słowa pisanego (wiersze, pamiętniki)
okres podczas którego wzrasta ryzyko negatywizmu, który bierze się z poczucia bycia dorosłym np. bierny opór (np. kiedy młody człowiek udaje że nie słyszy próśb, nie reaguje na nie), jawny bunt
młodzi ludzie często mają potrzebę czynów nieprzeciętnych, potrzebę wyczynu, silną potrzebę mocnych doznań, wyładowania energii
chęć kształtowania samego siebie (np. mówienie co poniedziałek „rzucę palenie”)
RODZINA
jej wpływ maleje stopniowo
nadal zaspakaja potrzeby młodego człowieka
konflikty z rodzicami
największe ryzyko „nienadążania” rodziców za zmianami dziecka co prowadzi do konfliktów
kryzys autorytetu rodziców, teraz dziecko zaczyna oceniać rodziców
kryzys ten czasami jest wyrazem rozczarowania
jeśli jest wyraźny = bunt okresu dojrzewania
w okresie późnej adolescencji kontakty z rodzicami przekształcają się w partnerskie
osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie
młodzi ludzie potrzebują dowodów wsparcia
po adolescencji następuje stabilizacja kontaktów
2. GRUPA RÓWIEŚNICZA
wzrasta autorytet grupy rówieśniczej
uniformizacja (takie same ubrania, taka sama muzyka)
młodemu człowiekowi bardzo zależy na akceptacji
warto wiedzieć z kim dziecko się kontaktuje
grupa rówieśnicza zaspokaja wiele istotnych potrzeb (poczucie bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji, wsparcia jednostki, uczucie samodzielności)
młody człowiek w grupie rozwija swoje kompetencje społeczne
jeżeli cele realizowane przez grupę nie są właściwe – rodzice muszą interweniować
młody człowiek w tym wieku jest bardzo podatny na wpływy (uwaga sekty)
grupy nieformalne są powszechnym zjawiskiem
3. ZWIĄZKI INTYMNE
podczas adolescencji następuje istotny rozwój seksualny
pierwsze formy aktywności seksualnej
wiek inicjacji seksualnej
zanim uczucia skierowane zostaną na „tego jedynego” to są one kierowane na ćwiczenia
adoracja – forma przygotowawcza polega na silnej sympatii osoby tej samej płci (lub nie) i starszej
flirt – wyraża dążenie do nawiązania kontaktu o charakterze erotycznym
Miłość i jej rodzaje
m. szczenięca (15/16 r.ż.)
hałaśliwa, krótkotrwała, wszyscy dookoła o niej wiedzą
nie jest ważny obiekt tylko samo uczucie
osoba skoncentrowana na sobie
m. cielęca (ok. 16 r.ż.)
miłość wiążąca się z kultem osoby kochanej
osoba kochana jest stawiana na piedestale
m. romantyczna
wyraźna przewaga elementów duchowych nad zmysłowymi
zwykle nieszczęśliwa
m. dojrzała
warunkiem jest dojrzałe „ja”
Sfera: obraz własnej osoby
bardzo istotny okres w rozwoju osobowości
na początku człowiek odkrywa swój świat psychiczny, zainteresowania
introspekcja – wgląd w siebie
rozwinięte „ja” realne i „ja” idealne
o dobrym przystosowaniu świadczy umiarkowane „ja”
zdolność do samooceny (wahająca się jeszcze ale już jest)
powstaje uczucie dorosłości i wzorzec dorosłości (ważne jest co ten wzorzec zawiera)
wzmożone poczucie własnej odrębności
wzrasta potrzeba ekspresji
u niektórych silna potrzeba samodzielności
potrzeba różnicowania, pogłębiania zainteresowań
rozwija się światopogląd, duże zainteresowanie rozważaniem problemów moralnych, filozoficznych, teoretycznych
rozważając te problemy – chwiejne stanowisko (uwaga sekty subkultury)
młodzi ludzie są idealistami
OKRES PÓŹNEJ ADOLESCENCJI 16-20 LAT
W jaki sposób zmiany fizyczne wpływają na dojrzewających dziewczynki i chłopców - chłopcy, którzy dojrzewają wcześniej czują szybciej pewność siebie, uważani przez otoczenie za bardziej atrakcyjnych, u dziewczynek zaś może pojawić się wycofanie z kontaktów z rówieśnikami, brak pewność siebie, wstyd, niechęć do podejmowania działalności. Niechętnie robią cokolwiek.
Dlaczego o młodzieży mówi się ze mają słomiany zapal – mają dużo celów, dużo ich sobie stawiają, chwiejność emocjonalna powoduje, że podejmują dużo działań a ich nie kończą.
Scharakteryzuj myślenie formalne – myślenie abstrakcyjne, logiczne, przyczynowo-skutkowe, posługuje się ironią, sarkazmem, używa metafor, tworzy hipotezy.
Na czym polega kryzys tożsamości i jakie są konsekwencje nie rozwiązania kryzysu – nie wiemy kim jesteśmy, co chcemy robić, pojawiają się problemy z kontaktami interpersolanymi, w poszukiwaniu pracy, męża, żony, niewłaściwy rozwój cech osobowości. Nastepuje dezorganizacja naszej osoby.
Jaki wpływ na rozwój młodego człowieka ma opóźnienie rozwoju płciowego
Tabelka, zadania rozwojowe okresu dorastania : fizyczny, poznawczy, mowy, społeczno-emocjonalna, moralna, osobowość.
a) Sfera fizyczna:
- dojrzałość płciowa, kształtowanie się narządów płciowych i innych zewnętrznych cech płciowych,
- skok pokwitania – szybko przybierają na wadze i wzroście,
- mutacja głosu u chłopców
- miesiączka u dziewcząt
- przejściowe pogorszenie się sprawności motorycznej,
b) sfera poznawcza
- stadium operacji formalnych (myślenie abstrakcyjne i logiczne)
- percepcja jest bardziej dokładna, ukierunkowana, wielokierunkowa,
- uwaga dowolna,
- ironia, sarkazm, metafora
c) sfera mowy
- bogate słownictwo,
- posługiwanie się skrótami, używanie mowy potocznej, symbolicznej, naukowej,
- kultura języka
d) sfera społeczno - emocjonalna
- chwiejność emocjonalna,
- duże znaczenie grupy rówieśniczej,
- przyjaźnie,
- nasilone konflikty z rodzicami,
- miłość szczenięca i cielęca,
- działalność wielokierunkowa,
- rozwijanie zainteresowań
e) sfera moralna
- autonomia moralna – kieruje się swoimi zasadami,
f) osobowość
-kształtowanie tożsamości, (kryzys tożsamości)
- tworzenie światopoglądu.
(16-20lat –wiek młodzieńczy, późna adolescencja), (10-15wiek dorastania, wczesna adolescencja)
Późna adolescencja – wiek młodzieńczy
Późna adolescencja, nazywana również wiekiem młodzieńczym poprzedzona jest adolescencją wczesną (tzw. wiekiem dorastania) i przypada na okres między 15/17 a 18/22 r.ż.
Dojrzałość uczuciowa
- Przejście od zależności uczuciowej do niezależności.
- Przejście od niekontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do poddania ich kontroli.
- Przejście od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania.
- Przejście od egocentryzmu do socjocentryzmu.
- Rozwój uczuć wyższych (z związku z rozwojem myślenia abstrakcyjnego) np. patriotyzm.
Rozbudowa związków interpersonalnych
- Podstawą związków z rówieśnikami stają się wspólne zainteresowania.
- Grupy stają się heteroseksualne.
- Powstają związki przyjaźni.
- Bliskie kontakty z osobami dorosłymi.
Potrzeby seksualne
- Stan pobudzenia, napięcia seksualnego.
- Kształtowanie orientacji seksualnej.
- Pierwsza miłość określana jest miłością romantyczną.
- Inicjacja seksualna.
- Nastawienie do seksu: hedonistyczne (najważniejsza przyjemność), wulgarne, świadomie powściągliwe.
Świadomie powściągliwe w związku z:
- czekaniem na wielkie uczucie,
- czekaniem na większą własną dojrzałość,
- czekaniem na zawarcie związku małżeńskiego.
Kształtowanie się autonomii moralnej
Autonomia moralna (13-21 r.ż.) – postępowanie według norm ze względu na ich wewnętrzne aprobowanie (akceptowanie) i uznanie za własne.
- racjonalizm (15-17 r.ż.) – szukanie sensu uprzednio zaakceptowanych norm, analizowanie przyczyn przestrzegania norm i ich celów;
- idealizm moralny (17-21r.ż.) – moralność ma charakter świadomy i refleksyjny, problemy moralne są rozstrzygane z punktu widzenia przyjętego systemu wartości, orientacja na cele społeczne, układem odniesienia są ideały i wiedza.
Postkonwencjonalny poziom rozwoju moralnego (Kohlberg).
Dwa stadia:
A. prawa społeczne przeciw prawom indywidualnym; ujmowanie zasad moralnych w terminach umowy społecznej: wartości i prawa są względne, standardy zróżnicowane,
B. stadium uniwersalnych praw etycznych; poszukiwanie reguł zgodnych z logicznym rozumieniem przy uznaniu ich stałości i uniwersalności.
Postawy wobec wartości
Kształtuje się postawa wobec wartości takich jak:
- wolność i godność jednostki,
- otwartość,
- tolerancja.
Syndrom spadłego liścia – przekonanie, że jest się kimś zbędnym, nikomu niepotrzebnym z czym współwystępuje uczucie beznadziejności i bezradność.
Wdłg. Eriksona – pomyślne zakończenie kryzysu związanego z tożsamością powala na wejście w dorosłość jako autonomiczna i wewnętrznie silna jednostka.
Okres anomii – m.in. chaos moralny. Poczucie bezradności i opuszczenia.
Światopogląd
Typy idealne:
- typ autentycznego katolika – postępowanie moralne zgodne z sumieniem,
- typ chłodno – rywalizacyjny – uznawanie konkurencji za zdrową,
- typ emocjonalnego indywidualisty – sens ma życie nasycone silnymi emocjami,
- typ homeostatyczno wspólnotowy – wewnętrzny spokój i brak zaangażowania.
Typy dojrzałe:
- tendencje humanistyczne (afiliacja, prospołeczność),
- tendencje humanistyczne i konkretność (idealizm jako siła do działania),
- obraz świata zagrożonego (o ludzkim losie decyduje przemoc).
Aktywność społeczna i polityczna
- Młodzież odrzuca demagogię.
- Kierunek zainteresowań wynika z uzdolnień i talentów.
- Wzrasta zainteresowanie polityką, młody człowiek opowiada się za jedną z opcji.
Orientacje społeczne
Orientacje społeczne zmieniają się wraz z nabywaniem nowej wiedzy i wzrostem kompetencji.
Rodzaje: konformizm, autorytaryzm, patriotyzm, optymizm, orientacje proreformatorskie, poczucie anomii, lęk, poczucie deprywacji, egalitaryzm, pragmatyzm.
Cele i dążenia
- Odwzajemniona miłość i szczęśliwe życie rodzinne.
- Osiąganie sukcesów (w tym zawodowych).
- Realizacja ideałów moralnych i społecznych.
Pierwsze kontakty z pracą zawodową.
Elementy pracy - udział w gospodarstwie domowym (na wsi praca w polu).
Etapy odnoszące się do wyboru przyszłego zawodu:
- etap fantazji (11 r.ż.) – możliwości wydają się nieograniczone,
- etap próbny (11-17 r. ż.) - kierowanie zainteresowaniami,
- etap realistyczny (17-20 r. ż.) – selekcja zawodu.
Zadania rozwojowe według Havighurst'a
• Nawiązywanie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci.
• Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej.
• Akceptacja zmian zachodzących we własnym organizmie i efektywne posługiwanie się własnym ciałem.
• Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych.
• Przygotowanie do zawarcia małżeństwa i życia w rodzinie.
• Przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej)
• Rozwijanie ideologii (sieci wartości i systemu etycznego kierującego zachowaniem).
• Dążenie i osiągnięcie postępowania odpowiedzialnego społecznie.