ŻYWIENIE - 1. KOLOKWIUM

skróty:

NEL - energia netto laktacji (ilość energii potrzebna do wyprodukowania 1 kg mleka)
CCM - rozdrobnione kolby kukurydzy bez okryw
E - energia
BO - białko ogólne
SM - sucha masa
BAW - związki azotowe niebiałkowe
NDF - włókno neutralnodetergentowe
ADF - celuloza i lignina
ADL - lignina
SSO - strawna substancja organiczna
MC - metaboliczna masa ciała
JPM - jednostka produkcji mleka
JPŻ - jednostka produkcji żywca

PASZE___________________________________________________________________________________

Pasza - materiał pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mineralnego stosowany w żywieniu zwierząt
gospodarskich
- materiały te powinny zawierać składniki w postaci przyswajalnej dla zwierząt
- pasze nie powinny powodować następstw szkodliwych dla organizmu zwierzęcia
- pasze różnią się między sobą zawartością składników pokarmowych, ich strawnością, koncentracją
energii, jakością białka, jak i również zdolnością do zaspokajania potrzeb zwierząt

wartość pokarmowa paszy - zawartość składników pokarmowych w jednostce wagowej suchej masy lub
jednostce wagowej o określonej wilgotności (białko, tłuszcz, włókno, skrobia)

wartość odżywcza paszy - zawartość składników strawnych, które są wchłaniane w przewodzie
pokarmowym, a następnie wykorzystywane w procesach metabolicznych

przydatność żywieniowa paszy - składa się na nią wartość pokarmowa, działanie dietetyczne, smakowe,
zawartość substancji antyodżywczych, wpływ na jakość produktów
zwierzęcych i negatywne oddziaływanie na organizm zwierzęcy


PODZIAŁ PASZ

1. a. Objętościowe pasze - suche (siano, słoma, plewy, strączyny, susz)
- soczyste (zielonki, rośliny okopowe, kiszonki…)
b. Treściwe pasze - pochodzenia roślinnego
- pochodzenia zwierzęcego
c. Mineralne pasze

pasze objętościowe < 4,1MJ NEL , 0,7 jednostek owsianych, 9,0 MJ EM < pasze treściwe

2. a. Pasze pochodzenia roślinnego - naturalne (zielonki, kiszonki, okopowe, siana, plewy)
- przemysłowe (otręby, śruty poekstrak., młóto, wysłodki buraczane)

b. Pasze pochodzenia zwierzęcego - naturalne (mleko, jaja, ryby, krew)
- przemysłowe (serwatka, mączka z krwi, mączka rybna)

c. Pasze mineralne - kreda pastewna, sól

3. a. Pasze energetyczne - ziarno zbóż (żyto, pszenżyto), kukurydza, melasa, okopowe

b. Pasze białkowe/wysokobiałkowe - roślinne: - śruta poekstrakcyjna sojowa, rzepakowa lub arachidowa
- lucerna, koniczyna
- pochodzenia zwierzęcego: - mączka z krwi, rybna, z mięsa lub
mięsno-kostna
- mleko w proszku

c. Pasze witaminowe - drożdże, marchew czerwona, bardzo młode zielonki
- zw. wapniowe, fosforowe, chlorek sodu, premiksy
4. a. Pasze mlekopędne - buraki pastewne, młode zielonki, otręby pszenne, młóto
b. Pasze rozmiękczające tkankę tłuszczową - ziarno kukurydzy, ziarno owsa, otręby pszenne, młode
zielonki
c. Pasze utwardzające tkankę tłuszczową - nasiona r. strączkowych, makuch bawełniany, kokosowy, żyto

RODZAJE WYPASÓW:

a. wypas wolny: - bezplanowy
- polega na wypasaniu zwierząt na całej powierzchni pastwiska
- uzyskuje się mniejszy odrost trawy i gorsze wykorzystanie pastwiska, gdyż bydło
pozostawia dużo „niedojadów”

b. wypas kwaterowy: - polega na tym, że pastwisko jest podzielone na kilka kwater (części), które są kolejno
wypasane
- wadą jest to, że zwierzęta po wypędzeniu na kwaterę w pierwszych dniach mają
nadmiar trawy, którą depczą i niszczą, a w następnych dniach muszą ją zjadać
c. wypas dawkowany: - polega na odgradzaniu zwierzętom drutem naelektryzowanym takiej powierzchni
pastwiska, którą wyjedzą w przeciągu kilku godzin
- następnie jest dodawana nowa część pastwiska
- system ten zapewnia dostarczenie zwierzętom stale nowej zielonki i pozwala na
najlepsze wykorzystanie pastwiska
- jest on nazywany „godzinowym” lub „wędrującego żłobu”

- największą zaletą pastwiskowego żywienia zwierząt jest dostarczanie pasz naturalnych, bardzo zdrowych, a
dodatkowo zapewnienie zwierzętom ruchu na świeżym powietrzu i naświetlania promieniami słonecznymi

PASZE OBJĘTOŚCIOWE

- zielonki, siano, kiszonki i sianokiszonki, rośliny okopowe, wodniste produkty uboczne pochodzenia
przemysłowego
- są to pasze, których 1kg suchej masy posiada mniej niż 4,1MJ EN dla przeżuwaczy a zawartość włókna
wynosi powyżej 18%

PASZE OBJĘTOŚCIOWE SOCZYSTE

1. Zielonki
- cechą charakterystyczną jest duża zawartość wody (70-85%)
- białko zielonek ma wysoką wartość biologiczną
- zawierają dużo witamin, cukrowców i soli mineralnych
- niektóre rośliny pastewne mogą być toksyczne dla zwierząt (wytwarzanie KCN)
- wszystkie elementy roślin (liście, łodygi, kwiatostany)
- rosną na trwałych użytkach zielonych lub na gruntach ornych
- część zielonek bardzo intensywnie fermentuje w żwaczu i powoduje wzdęcia (seradela, koniczyny)
- zielonki stanowią podstawę letniego żywienia bydła, owiec, koni i trzody chlewnej
- dąży się do tego, aby okres żywienia zielonkami, które należą do najtańszych pasz, był jak najdłuższy (od
wczesnej wiosny do późnej jesieni)

a. z łąk: siano, kiszonki (trawy)

b. z upraw polowych: - uprawiane na gruntach rolnych
- duże znaczenie w żywieniu zwierząt
- lucerna, koniczyna czerwona
c. z roślin zbożowych

Lucerna - pasza wysokobiałkowa
- karmienie bydła mlecznego, bydła młodego, koni, owiec i trzody chlewnej i drobiu
- roślina wieloletnia (największy plon w 2-3 roku użytkowania)
- pH gleby powinno wynosić więcej niż 5,8
- lucerna nie znosi udeptywania i zbyt niskiego przygryzania, można więc użytkować ją wyłącznie
kośnie
- dzięki głębokiemu korzeniu może znosić okresy posuchy i bez nawożenia azotowego potrafi
zasymilować do 350kg N z hektara rocznie

- plon zależy od terminu zbioru
- wczesny zbiór lucerny (przed pełnym wytworzeniem pąków) daje zielonkę o wysokiej zawartości
białka, a niskiej włókna (żywienie świni)
- zbierana później (najpóźniej na początku kwitnienia) ulega szybkiemu drewnieniu, zawiera dużo
włókna i może być wykorzystywana tylko w żywieniu przeżuwaczy
- białko lucerny gorzej wykorzystywane jest przez przeżuwacze (łatwiej się rozpuszcza w wodzie i
szybciej ulega degradacji w żwaczu)

- trzoda chlewna - białko
- przeżuwacze - włókno

Ca: 16g/kg suchej masy
P: 3g/kg suchej masy
białko: 226 g/kg s.m.

plusy:

- w okresie pączkowania zawiera 226g białka/1kg suchej masy
- wartość biologiczna białka lucerny jest niewiele gorsza od białka zwierzęcego
- duża zawartość subst. mineralnych
- duża zawartość witamin i karotenów

minusy:

- posiada dużą zawartość substancji estrogennych - poronienia u owiec i bydła, obniżenie płodności,
zapalenie wymienia
- może powodować wzdęcia u przeżuwaczy (młoda, podawana w formie wilgotnej)
- zbyt duże dawki zielonej lucerny w żywieniu krów pasących się na wybiegach w słonecznie dni
może powodować uczulenia na promienie słoneczne = osutka gryczana
- podawana w dużych ilościach przed udojem psuje smak mleka

świeża masa: krowy mleczne: - 30kg/dziennie
opasy: - 20kg/dziennie
loszki: - 10kg/dziennie
tuczniki: - 6kg/dziennie

Koniczyna czerwona - może być uprawiana w postaci czystej lub być wsiewana w zboża jare
- najlepszym momentem do zbioru jest okres kwitnienia
- wymaga żyznej gleby, dostatecznie wilgotnej, zasobnej w wapń, o odczynie obojętnym
lub słabo kwaśnym
- z reguły użytkowana przez 1 rok, 2 lub 3-kośnie
- dużo białka, mało włókna
- białko koniczyny ma dużą wartość biologiczną i jest stosunkowo łatwo rozkładalne w
żwaczu (wzdęcia u Bo)
- wzdęcia mogą prowadzić do poronień, niebezpieczna jest zwłaszcza zielonka młoda
skarmiana z rosą lub po deszczu
- nie należy spasać koniczyny mokrej i zgrzanej
- nie należy również poić krów bezpośrednio po odpasie
- zawiera substancje estrogenne, ale aktywność estrogenna zielonki zdrowej jest na ogół
niska
- zastosowanie w żywieniu krów mlecznych młodego bydła i trzody chlewnej
- przy żywieniu krów cielnych należy zachować ostrożność
- w tuczu intensywnym dawki koniczyny należy zmniejszyć
- wyjątkowo karmienie koni i owiec (wysoka zawartość białka przekraczająca ich
zapotrzebowanie)


białko: 200 g/ kg s. m. młoda koniczyna (przed i w okresie pączkowania)
włókno: 210g/kg


minusy:
- może wywoływać wzdęcia, a te z kolei mogą prowadzić do poronienia
- zawiera substancje estrogenne
- equol - powstaje z subst. estrogennych u owiec, może powodować „chorobę
koniczynową” (syndrom niepłodności)

świeża masa: krowy mleczne: - 40 kg/dziennie
lochy: - 15kg/dziennie
tuczniki: - 5-15kg/dziennie

Koniczyna biała - ma mniejsze wymagania glebowe
- roślina długotrwała
- bogata w białko, witaminy i związki mineralne
- chętnie zjadana przez bydło, dobra pasza dla owiec, również żywieni koni i trzody chlewnej
- nie wywołuje zdęć!

białko: 230g/kg s.m.

Seradela - roślina jednokośna
- duża tolerancyjność warunków środowiskowych
- ma wysoką wartość pokarmową (wysokobiałkowa)
- wpływa korzystnie na mleczność krów
- jest paszą doskonałą, jednak zawiera mało suchej masy, więc przy jej skarmianiu należy dodawać
pasz suchych

białko: 180g/kg s.m.

Kukurydza - podstawowa pasza roślinna w żywieniu opasów i krów mlecznych
- wykorzystywana w postaci zielonki, kiszonki z całych roślin, CCM (rozdrobnione kolby
kukurydzy bez okryw)

Kiszonka z kukurydzy - pasza wysokoenergetyczna, jednak niepełnowartościowa
- niska zawartość białka i substancji mineralnych
- niedobór białka uzupełniany jest przez dodatek: - siana
- kiszonek z traw
- mieszanek treściwych
- mocznika
- CCM u trzody chlewnej może stanowić do 60% dawki pokarmowej
- spożycie u bydła 20-40 kg dziennie (świeża masa)

białko surowe: 100g/kg s. m.
NEL (energia netto laktacji): 6,63 MJ/kg s. m.
Ca: 4-5g/kg s. m.
P: 1,5-3/kg s. m.


2. Rośliny okopowe

- charakteryzują się małą zawartością suchej masy i białka a dużą skrobi i cukrów prostych
- należą do pasz łatwostrawnych, działających rozwalniająco, poprawiają strawność innych pasz

Buraki cukrowe, półcukrowe, pastewne - wpływają korzystnie na wydajność mleczną krów
- zaleca się w przede wszystkim w żywieniu krów i owiec matek
karmiących
- dla trzody chlewnej należy je rozdrabniać
- białko buraków nie ma większego znaczenia żywieniowego
- przy skarmianiu dużych dawek, mleko krowy ma charakterystyczny
posmak (przemiany betainy)
- gromadzą azotany

dawki dla bydła: cukrowe - 7kg/dzień
półcukrowe - 20kg/dzień
pastewne - 30kg/dzień
dawki dla lochy: - 0,5-4kg/dzień
dawki dla owiec i tuczników: mniej

Marchew - niska zawartość suchej masy (11-14%)
- gromadzi azotany
- olejki eteryczne (charakterystyczny zapach i posmak produktów zwierzęcych)
- karoten
- chętnie pobierana przez wszystkie gatunki zwierząt
- szczególnie podaje się ją zwierzętom młodym (cielęta źrebięta) i koniom wyścigowym i klaczom
- jest cenną paszą dla gęsi i kaczek, jak również dla kur niosek (poprawia zabarwienie żółtka)

dawki: źrebięta - 1-1,5kg
cielęta - 1kg
klacze - 2-5kg
konie sportowe - 1-3kg
krowy mleczne - do 20kg
maciory - 5-7kg
młodzież hodowlana - 1-3kg

Ziemniaki - cenna pasza zawierająca dużo skrobi
- dobrze wpływa na poprawę kondycji zwierząt
- są bogatym źródłem witaminy C
- ziemniaki parowane są lepiej trawione przez trzodę, zaś przeżuwaczom zadaje się je surowe
- typowe pasze tuczące lub zapobiegające spadkowi kondycji
- należy obrywać kiełki, ponieważ kiełkujące ziemniaki zawierają trującą solaninę
- zawierają dużo potasu (2-2,5% suchej masy)
- niski poziom włókna
- przeżuwacze (poprawia kondycję, do 20kg dziennie), owce, konie

3. Wodniste produkty uboczne pochodzenia przemysłowego
- pulpa ziemniaczana, wywar gorzelniany

4. Kiszonki

- kiszenie pasz jest podstawą ich konserwacji
- najczęściej zakiszeniu poddaje się zielonki, ale również rośliny okopowe i odpadki przemysłowe
- proces kiszenia polega na stopniowym wytwarzaniu kwasu mlekowego przez drobnoustroje w zakiszanym
materiale
- właściwa ilość kwasu mlekowego w kiszonce uniemożliwia rozwój innych niepożądanych bakterii (np.
gnilnych) i stanowi istotny czynnik konserwujący
- kiszonki sporządzamy w pryzmach lub silosach
- zielonkę w pryzmie kiszonkowej lub silosie wieżowym należy możliwie silnie ugnieść, w celu usunięcia
powietrza, a następnie przykryć folią i ziemią
- o prawidłowym przebiegu fermentacji decyduje odpowiednia koncentracja cukrów w zakiszanej masie
- duży wpływ na proces zakiszania ma wilgotność surowca
- kiszonki produkuje się z zielonek o zawartości wody powyżej 60%
- kiszonki stanowią podstawowe pasze w żywieniu zimowym bydła i owiec
- w żywieniu trzody chlewnej kiszonki pozwalają na znaczne uproszczenie żywienia (można bowiem tak
dobrać surowiec do zakiszenia, aby kiszonka stanowiła jedyną lub prawie jedyną paszę)
- w żywieniu owiec zaleca się stosowanie sianokiszonek
- kiszonki po wyjęciu z silosu szybko ulegają rozkładowi, należy więc usuwać niedojedzone resztki ze żłobów i
czyścić miejsca składowania kiszonek

5. Trawy

- dostarczają pożywienia przez cały sezon
- oddziałują korzystnie na glebę, poprawiając jej właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne
- krótkotrwale użytkowane (1-2 lata)
- niskie wymagania glebowe
- mało wrażliwe na ugniatanie

najczęściej uprawiane gatunki: kupkówka pospolita
życica wielokwiatowa (jednoroczna)
życica trwała
życica westerwoldzka (jednoroczna)
tymotka łąkowa
rajgas wyniosły
stokłosa bezostna
stokłosa uniolowata
kostrzewa łąkowa

6. Sianokiszonki

- produkuje się je tak jak kiszonki, z surowca podsuszonego, o zawartości wody 48-60%
- zaleca się w żywieniu owiec

plusy: - przy ich produkcji unika się strat składników pokarmowych, które wyciekają ze składnikami
komórkowymi

PASZE OBJĘTOŚCIOWE SUCHE

- odznaczają się stosunkowo dużą zawartością włókna i niskim procentem wody
- zaliczamy do nich susz, siano łąkowe lub z roślin motylkowych, słoma, plewy

Siano - uznawane za podstawową paszę w żywieniu bydła, owiec i koni
- zmniejsza się jego udział, zastępowane kiszonkami
- jest niezastąpioną paszą dla cieląt i młodzieży, u krów mlecznych minimum dawka 2-3kg
- całkowita eliminacja z dawki dla krów jest możliwa przy skarmianiu sianokiszonek
- na siano przeznacza się najczęściej zielonki z łąk oraz uprawiane w polu rośliny motylkowe
- najkorzystniejszym jest siano łąkowe, w skład którego wchodzą różne gatunki traw i roślin
motylkowych
- duży wpływ na wartość pokarmową siana ma pora koszenia (najlepszym jest okres, kiedy rośliny
znajdują się w fazie pączkowania lub na początku kwitnienia)

duży wpływ na wartość siana ma sposób suszenia: a. suszenie na ziemi
b. suszenie na rusztowaniach
c. dosuszanie sztuczne

- jeżeli jesteśmy zmuszeni do składania siana niedosuszonego, trzeba jego warstwy posypać solą
pastewną, żeby zapobiec zagrzewaniu się i pleśnieniu

jakość siana: - barwa dobrego siana powinna być zielonkawa, zapach przyjemny i aromatyczny
- im starsze rośliny były skoszone, tym bardziej jest żółte
- siano jasnozielone, lekko żółtawe lub wyblakłe - wypłukane przez deszcze
- brunatna barwa świadczy, że w sianie zachodziły procesu fermentacyjne w wyniku
zwilgotnienia i samozagrzania się
- na podstawie listków i kwiatów wysuszonych roślin można określić skład botaniczny
siana, określić w nim udział różnych traw wysokich i niskich, mniej lub więcej
wartościowych gatunków, udział roślin motylkowych, ziół, chwastów itp.
- na podstawie wyglądu można również określić, w jakiej fazie rozwojowej rośliny były
skoszone
- brak wykształconych kłosów może świadczyć m. in o tym, że siano pochodzi z drugiego
pokosu (zwanego potrawem), który ma mniejszą wartość pokarmową i dietetyczną niż
siano z pierwszego pokosu

Susz - młode trawy lub młode rośliny motylkowe pocięte i wysuszone w specjalnych suszarniach w wysokiej
temperaturze, tak aby zawartość wody wynosiła ok. 12%
- susz z zielonek jest wartościową paszą i bywa zaliczany do pasz treściwych
- zawartość białka ok. 15-20%, zawiera dużo witamin i soli mineralnych
- stosuje się go w postaci mączek w mieszankach pasz treściwych

Słoma - wysuszone źdźbła zbóż i łodygi innych dojrzałych roślin
- bez względu na gatunek roślin zawiera dużo włókna
- najbardziej wartościowa jest słoma z roślin strączkowych, ale z powodu dużych trudności z
wysuszeniem jej bywa spleśniała
- zwierzęta najchętniej zjadają słomę zbóż jarych (owsianka, jęczmionka)
- ma zastosowanie w żywieniu jedynie koni i przeżuwaczy (młodzież nie powinna jej dostawać)
- słomę należy zadawać na noc, na tzw. zakładkę
- właściwa barwa i połysk słomy świadczą, że jest zdrowa i przydatna do skarmiania
- słoma zebrana w złych warunkach jest ciemna i bez połysku
- słoma spleśniała i porażona grzybami ma szarawo-popielate i ciemne smugi i nadaje się jedynie na
ściółkę

Plewy - odpadki otrzymywane przy omłocie i czyszczeniu ziarna zbóż oraz nasion innych roślin
- stosunkowo największą wartość mają plewy z roślin motylkowych, ze względu na pewną
zawartość białka
- plew z żyta, pszenic ostek i jęczmienia nie nadaje się do skarmiania ze względu na zawartość ostrych
ości, które mogą spowodować zapalenie dziąseł (szczególnie wrażliwe są konie)
- żywienie bydła i trzody chlewnej

Strączyny - pozostałości po wymłóceniu nasion roślin strączkowych
- zarówno plewy jak i strączyny mają większą wartość pokarmową niż słoma i są łatwiej strawne

PASZE TREŚCIWE

- są to pasze, których 1kg suchej masy posiada ponad 4,1MJ EN dla przeżuwaczy a zawartość włókna poniżej
18%
- pasze wysokoenergetyczne

a. ziarna zbóż: pszenica, jęczmień, owies, kukurydza
b. ziarna strączkowe: groch siewny, łubin żółty, łubin wąskolistny, soja, rzepak
c. produkty uboczne przemysłu olejarskiego
d. pasze z przemysłu rolnego: susz ziemniaczany i buraczany, płatki ziemniaczane, suche wysłodziny
buraczane

1. Ziarna zbóż:

- duża zawartość suchej masy
- wysoka strawność substancji organicznych
- wysoka zawartość energii
- uboższe w składniki mineralne

Kukurydza

E = 13,8 MJ
BO = 94 g/kg

- pasza wysokoenergetyczna (duża zawartość skrobi, duża zawartość tłuszczu 4-5%)
- niewielka ilość włókna
- pasza wybitnie węglowodanowa
- białko o niskiej wartości biologicznej
- niedobór aminokwasów egzogennych: lizyny i metioniny, tryptofanu (dawki pokarmowe z większym
udziałem kukurydzy wymagają zbilansowania aminokwasów)
- posiada dużo tłuszczu
- prawie nie zawiera substancji antyodżywczych

- zastosowanie w żywieniu trzody chlewnej i drobiu
- wycofywana z dawki pokarmowej trzody chlewnej w końcowym okresie odchowu (powoduje zmianę barwy
słoniny na żółtą
- w połączeniu ze śrutą sojową może być wykorzystywana w żywieniu wszystkich gatunków
- ziarno twarde, wymaga śrutowania








Pszenica

E = 12,8 MJ
BO = 119 g/kg

- podstawowe zboże w żywieniu człowieka
- wykorzystywana również w żywieniu drobiu (do 50% dawki) i trzody chlewnej
- przy stosowaniu dużej ilości pszenicy niezbędny jest dodatek karotenoidów
- zawiera arabinoksylany zwiększające lepkość treści pokarmowej u młodych zwierząt
- duża zawartość białka
- brak ograniczeń w stosowaniu paszy (smaczna i łatwostrawna)
- podawanie tucznikom w nadmiernych ilościach - obtłuszczanie tusz
- ziarno najlepiej podawać w postaci grubej śruty (tuczniki) lub w formie granulowanej (ptaki)
- w żywieniu koni musi być zmieszana z innymi paszami (bardziej włóknistymi) by zapobiec kolce
- w żywieniu bydła i owiec mieszana z innymi zbożami, śruta grubo zmielona

Pszenżyto

- skrzyżowanie pszenicy i żyta (mniejsze wymagania glebowe, większa wydajność i wyższa wartość odżywcza)
- posiada dużo białka (jest ono bogatsze w Lys niż białko pszenicy)
- ma mniej substancji antyodżywczych i wyższą strawność składników pokarmowych niż żyto
- dobre wyniki w tuczu świń
- dobre w żywieniu drobiu (mieszanki dla starszych kurcząt i niosek)
- u Ru może zastępować inne zboża bez ograniczeń

Żyto

- typowe zboże chlebowe
- dużo węglowodanów, mało tłuszczu i włókna (podobne do pszenicy)
- w porównaniu z pszenicą ma mniej białka, ale o większej wartości odżywczej (więcej Lys)
- niska strawność - dużo subst. antyodżywczych
- w zbyt dużych ilościach (zwłaszcza u młodych) powoduje zaburzenia w trawieniu i objawy zatruć
- w ziarnach może być sporysz
- śruta żytnia najczęściej jest stosowana w żywieniu trzody chlewnej, zwłaszcza tuczników
- w mniejszych ilościach podawana innym gat. zwierząt
- nie jest dobrą paszą dla drobiu (niechętnie pobierana, powoduje biegunki)
- świeże jest niebezpieczne dla koni - może powodować kolkę (morzysko)

Owies

- ziarno owsa pozbawione plewek przez łuskanie posiada wartość energetyczną jak kukurydza
- smaczne, zdrowe zboże
- dobry w żywieniu rozpłodników (ogierów, buhajów, knurów i tryków)
- dobra pasza dla owiec i świni
- konie, krowy
- nie stosowany w żywieniu brojlerów kurzych
- stosowany w tuczu gęsi

Jęczmień

E = 11,8 MJ
BO = 110 g/kg

- stosujemy w żywieniu drobiu niosek i stad rodzicielskich
- ze względu na dużą zawartość włókna nie stosuje się dużych ilości tego zboża w żywieniu kurcząt brojlerów
(do 10%)
- wykorzystywany w żywieniu trzody chlewnej
- stosowany w żywieniu koni, jako zamiennik owsa
- zawiera β-glukany zwiększające lepkość treści w przewodzie pokarmowym

2. Ziarna strączkowe

Bobik - ograniczone spożywanie przez zwierzęta monogastryczne (subst. antyodżywcze - tanin)
- taniny obecne są w okrywie nasiennej odmian kolorowo kwitnących
- niska strawność jelitowa dla świni
- ograniczenia w żywieniu drobiu (nie stosować u niosek)
- nie podawać krowom wysokomlecznym

Groch - komponent pasz dla drobiu i Su
- podgatunek peluszka często jest uprawiana na zielonkę
- głównie żywienie drobiu i świni
- wysoka wartość energetyczna
- dobra pasza uzupełniająca dla krów mlecznych

Łubiny - łubin biały, wąskolistny, żółty
- u Ru bez ograniczeń
- u drobiu czynnik ograniczający (niska energia)
- dobra pasza do opasania jagniąt

Soja - Ru są niewrażliwe na substancje antyodżywcze soi
- surowe nasiona powodują pogorszenie tempa wzrostu kurcząt, prosiąt i cieląt
- w żywieniu należy stosować jedynie nasiona ogrzewane/ekstrudowane

Rzepak 00 (podwójnie ulepszony/dwuzerowy) - ….












3. Produkty uboczne przemysłu olejarskiego

- w zależności od technologii produkcji oleju, możemy otrzymywać następujące pasze:

a. śrutę poekstrakcyjną (1-2% tł.)
b. makuch (8-12% tł.) - przez tłoczenie drobno zmielonych i podgrzanych nasion za pomocą prasy
hydraulicznej
- otrzymuje się twarde tafle kruszone przed podaniem zwierzętom
c. ekspelery (5-8% tł.) - przy zastosowaniu pras ślimakowych bądź wrzecionowych w wysokiej temp.
- w postaci drobnych grudek
d. wytłoki (10-14% tł.)

Poekstrakcyjna śruta sojowa

E = 9,2 MJ
BO = 450 g/kg
P = 2,2g/kg

- lektyny i inhibitory trypsyny zostają unieszkodliwione w procesie tostowania
- posiada wysoką wartość biologiczną białka (bogate w aminokwasy egzogenne, zwłaszcza w lizynę)
- duża zawartość fosforu (zboża mają ok. 1,1-1,6 g/kg)
- wykorzystywana w żywieniu: - drobiu
- trzody chlewnej
- młodych przeżuwaczy
- psów
- kotów

- podstawowy składnik paszy dla psów i kotów (wysokobiałkowa śruta sojowa)

Poekstrakcyjna śruta rzepakowa

E = 7,8 MJ
BO = 351 g/kg

- zawiera substancje antyżywieniowe - glukozynolany (zaburzenie metabolizmu jodu i hormonów tarczycy)
- duża zawartość włókna (ok 12 %), dlatego u drobiu może stanowić do 10% dawki
- stanowi bogatsze źródło składników mineralnych niż śruta sojowa

Poekstrakcyjna śruta słonecznikowa

Poekstrakcyjna śruta arachidowa







4. Pasze z przemysłu rolnego

- susze z roślin okopowych są dobrym komponentem energetycznym mieszanek paszowych

Susz ziemniaczany - najlepsze efekty daje w mieszankach dla tuczników i opasów

Susz buraczany - najlepsze efekty daje w mieszankach dla bydła

Płatki ziemniaczane - mogą byś stosowane u wszystkich gat. , ale głównie trzoda chlewna

Suche wysłodziny buraczane - pozostałość po wyługowaniu wodą z drobno pokrojonych buraków cukrowych
cukru i innych składników rozpuszczalnych
- pasza sezonowa
- znaczne ilości do produkcji kiszonki
- przy skarmianiu wysłodków należy podawać mieszanki mineralne
- bydło, konie robocze, trzoda chlewna

ZWIĄZKI ZAWARTE W PASZACH______________________________________________________________

- białka, tłuszcze, węglowodany, substancje mineralne, witaminy

1. Białka

- są związkami budulcowymi organizmu
- umożliwiają ruch organizmom żywym

funkcja: - enzymatyczna (wszystkie znane enzymy są białkami)
- transportowa
- immunologiczna

a. strukturalne (fibrylarne) - są głównymi białkami tworzącymi strukturę komórek i tkanek zwierząt
- tworzą wydłużone cząsteczki białka
- na ogół nie rozpuszczalne w wodzie
- oporne na działanie enzymów trawiennych

- kolagen - głównie białko tkanki łącznej i kostnej
- w sumie tworzy 1/3 masy białka ciała zwierząt
- dużo Gly, Pro, HyPro (nie jest spotykana w innych białkach)
- brak Cys i Trp
- podczas gotowania nierozpuszczalny w wodzie kolagen przekształca
się w rozpuszczalną żelatynę
- keratyna - główne białko naskórka, wełny, włosów, rogów, kopyt, piór
- dużo Cys, Met
- elastyna - znajduje się w ścięgnach, chrząstkach i ścianach naczyń krwionośnych
- ma budowę podobną do kolagenu
- nie rozpuszcza się podczas gotowania ani nie przekształca w formę
rozpuszczalną
- dużo Val, Ala
- fibrynogen - białko surowicy
- rozpuszczalne w wodzie
- pod wpływem trombiny przekształca się w fibrynę
- miozyna - główne białko mięśni
- razem z aktyną tworzy włókienka kurczliwe mięśni
- dużo Glu, Asp, Lys i Ile

b. globularne - proste i złożone
- są na ogół dobrze rozpuszczalne w wodzie lub w rozcieńczonych roztworach soli
- mają kształt eliptyczny
- należą tutaj też wszystkie białka czynne (enzymy, hemoglobina, hormony…)

- albuminy - rozpuszczalne w wodzie
- koagulują pod wpływem wysokiej temperatury
- w mleku, jajach, krwi , ziarnach zbóż..
- globuliny - nierozpuszczalne w wodzie (ale w roztworze soli tak)
- najbardziej rozpowszechniona grupa białek
- w płynach ustrojowych, jajach, mleku, tworzą główne rezerwy białka zapasowego w nasionach
- histony
- protaminy

złożone:
- fosfoproteiny, glikoproteiny, lipoproteiny

2. Tłuszcze

a. tłuszcze proste - tłuszcze właściwe
- woski

b. tłuszcze złożone - fosfolipidy
- glikolipidy

c. pochodne tłuszczy - karotenoidy
- terpeny
- olejki eteryczne
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

zawartość tłuszczu w paszach roślinnych: zielonki (1%)
rośliny okopowe (0,2%)
siano (2-3%)
ziarno zbóż (4-5%)
len, rzepak (35-45%)

3. Węglowodany

- stanowią główne źródło energii, są prekursorami w syntezie białek i tłuszczów
a. monosacharydy - glukoza, fruktoza, galaktoza
b. disacharydy - sacharoza, maltoza, celobioza, laktoza
c. polisacharydy - skrobia, glikogen inulina (funkcja zapasowa)
- celuloza, β-glukany (funkcja budulcowa)

4. Substancje mineralne

5. Witaminy
6. Antyżywieniowe i toksyczne składniki pasz



ANALIZA SKŁADU CHEMICZNEGO PASZ___ ____________________________________________________



METODY BADAŃ SKŁADU CHEMICZNEGO PASZ__________________________________________________

1) Analiza weedeńska

sucha masa
popiół surowy
włókno surowe
tłuszcz surowy
białko ogólne
BAW (związki azotowe niebiałkowe)

	Sucha masa	Białko ogólne	Włókno surowe	Popiół surowy	Tłuszcz surowy
	89,4	14,11	6,53	3,44	3,87

Sucha masa

zielonki - ok 80%
rośliny okopowe - 76-88%
ziarno zbóż - 12-14%
siano - 15%
śruty poekstrakcyjne - 10-12%
wywary gorzelniane - 95%

Białko ogólne/surowe (świeży materiał)

- suma związków zawierających azot
- metoda Kiejdahla, określanie ilości azotu zawartego w próbie

1. reakcja próbki w H2SO4 stężonym z dodatkiem katalizatorów
2. destylacja NH4 z powstałego siarczynu amonowego
3. wiązanie NH4

współczynnik = 6,25

białko ogólne dzieli się na : białka (proste, złożone)
związki azotowe niebiałkowe (wolne aminokwasy, amidy kwasowe (mocznik), sole amonowe, aminy, alkaloidy, puryny

Tłuszcz surowy

- metoda Soxhleta
- badana próbka jest ekstrahowana w rozpuszczalniku organicznym (eter naftowy lub eter etylowy)
- trójglicerydy, karotenoidy, woski, olejki eteryczne

Włókno surowe

- gotowanie próby w roztworze kwaśnym i zasadowym
- 5% kwas siarkowy, 5% ług sodowy
- pozostałość po przesączeniu stanowi włókno surowe: celuloza, hemicelulozy, lignina

Popiół surowy

- nieorganiczna część paszy, która pozostaje po spaleniu organicznej substancji
- mineralizacja próbki w temperaturze 550-600 stopni
makroelementy (ponad 95% - Ca, P, Na, K, Mg, Cl, S)
mikroelementy
ultraelementy

- zanieczyszczenia (zaw. krzmeionki) oznaczamy poprzez zadziałanie na popiół surowy 10% HCl

Związki bezazotowe wyciągowe

BAW = sucha masa - (BO + popiół surowy + tłuszcz surowy + włókno surowe)
- cukry proste, dwucukry, skrobia, hemicelulozy



2) Analiza włókna pokarmowego metodą Van Soesta

- stosowana w odniesieniu do zwierząt monogastrycznych

NDF - włókno neutralnodetergentowe
ADF - celuloza i lignina
ADL - lignina

pobranie materiału do analizy:
- pobieramy materiał z kilku miejsc (worek, magazyn paszowy), są to próbki pierwotne (wyrywkowe)
- próbki pierwotne miesza się ze sobą, powstaje w ten sposób próba zbiorcza
- ze zmieszanego materiału tworzy się próbki laboratoryjne (próby średnie)

Analiza
- zielonki, kiszonki i okopowe
- wymagają podsuszenia (105 stopni), ok. 6h
- płyny suszymy stopniowo zwiększając temperaturę
- określamy jej współczynnik podsuszenia

STRAWNOŚĆ SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH, TECHNIKI BADAŃ STRAWNOŚCIOWYCH_________________

Składniki pokarmowe

wartość pokarmowa paszy - zawartość składników pokarmowych w przeliczeniu na jednostkę świeżej lub suchej masy (analiza chemiczna pasz)
wartość odżywcza paszy - zawartość składników strawnych, wchłanianych w przewodzie pokarmowym, a następnie wykorzystywanych w procesach metabolicznych (analiza strawności)

strawność - ilość składników pokarmowych wchłoniętych w przewodzie pokarmowym
- odnosi się tylko do suchej masy lub masy organicznej
wyróżnia się strawność pozorną - opiera się na założeniu, że strawność jest równa różnicy składników pobranych z paszy i wydalonych w kale
strawność rzeczywistą - przyjmujemy, że część składników pokarmowych pochodzi z procesów metabolicznych zachodzących w organizmie zwierzęcia

Współczynnik strawności
- strawność poszczególnych składników pokarmowych jest określana na podstawie współczynnika strawności
- współczynnik strawności jest liczbą wskazującą w jakim stopniu składnik pokarmowy pobrany przez zwierzę został strawiony w jego przewodzie pokarmowym
- są to wartości od 0-100% (0-1)
- jednak strawność danej paszy może się zmieniać w zależności od różnych czynników

co może wpływać na strawność:
a. czynniki zależne od zwierzęcia: - gatunek zwierząt
- wiek
- temperatura otoczenia
- stan zdrowia

b. czynniki zależne od paszy: - inhibitory i substancje antyodżywcze
- sposób przygotowywania paszy
- skład chemiczny
- skład komponentów w dawce pokarmowej

Metody określania współczynnika strawności

a. in vivo - badania strawnościowe i eksperyment bilansowy
- metoda bilansowa i wskaźnikowa
- metody inkubacji woreczków - metoda in situ (in sacco)

b. in vitro - oznaczanie laboratoryjne





METODY IN VIVO:

1. Metoda bilansowa
- współczynnik strawności jest określany na podstawie różnicy pomiędzy ilością składnika pokarmowego w
paszy a jego zawartością w kale

WS= (ilość składnika w paszy - ilość składnika w kale) *100 / ilość składnika w paszy

okres wstępny - zwierzęta umieszczane są w indywidualnych klatkach strawnościowych
- celem jest całkowite wypełnienie przewodu pokarmowego zwierząt określoną paszą
- różny czas trwania tego okresu: roślinożerne 2 tyg., mięso- i wszystkożerne kilka dni

okres właściwy - kontrola pobranej paszy i wydalonego kału, kolekcja jest prowadzona w klatkach
strawnościowych z podłogą rusztową
- kał pobierany jest przez kilka dni

sposób wykonania: - przeprowadza się badanie na zwierzętach tego samego gatunku i w tym samym wieku
- ważne jest regularne zadawanie paszy w równych odstępach czasu

a. sposób prosty - pasze, które mogą stanowić całość dawki pokarmowej dla danego
gatunku zwierząt
- przeżuwacze: zielonka z traw
- drób, trzoda chlewna: mieszanka zbożowa, śruta zbożowa

b. sposób złożony - stosowany w przypadku, gdy jedna pasza nie może być podawana
przez cały okres trwania doświadczenia
- do określenia współczynnika strawności wykorzystuje się metodę
regresji
- dawniej wykorzystywano metodę różnicową
- zwierzęta są karmione mieszankami z różną zawartością danej paszy
- przeżuwacze: pasze treściwe
- konie, przeżuwacze: melasa
- trzoda chlewna: makuch rzepakowy

2. Metoda wskaźnikowa

- stosuje się tę metodę w przypadku, gdy trudno określić ilość pobranej paszy lub wydalonego kału
- wykorzystywana w badaniu strawności zielonek w czasie wypasu
- w przypadku doświadczeń, w których zwierzęta utrzymywane są grupowo
- badania na zwierzętach drapieżnych

wskaźnik - jest to związek chemiczny lub pierwiastek , który dodawany jest do paszy w małej ilości lub
naturalnie w niej występuje
- w tej metodzie współczynnik strawności jest obliczany na podstawie porównania wskaźnika w
reprezentatywnych próbkach paszy i kału

wskaźnik musi wykazywać następujące właściwości:
- nie może ulegać trawieniu i wchłanianiu w przewodzie pokarmowym zwierząt
- nie może wpływać na strawność innych składników pokarmowych oraz na stan mikroflory i sekrecję
enzymów
- łatwy do podania
- łatwy do oznaczenia
- łatwy do wymieszania z pokarmem

wskaźniki naturalnie występujące w paszy: - SiO2
- lignina
- IADF (niestrawne włókno kwaśnodetergenowe)

wskaźniki dodawane do paszy - Cr2O3
- włókno znakowane chromem
- pierwiastki: La, Yb, Ce

- wskaźniki dodawane do masz mają postać żelatynowych kapsułek lub proszku, który miesza się z paszą


badanie strawności porostu pastwiskowego:
- wykorzystujemy 2 wskaźniki
naturalny - służy do określenia strawności suchej masy
dodawany do paszy - służy do określenia pobrania suchej masy z paszy i określenia suchej masy kału

3. Metoda woreczków nylonowych

- najczęściej stosowana do określenia wartości pokarmowej białka pasz u przeżuwaczy
- czasem stosowana do badania strawności w różnych odcinkach przewodu pokarmowego świń
- metoda polega na inkubacji woreczków nylonowych w odpowiednim odcinku pokarmowym zwierzęcia

4. Metoda in sacco

- klasyczna metoda stosowana u przeżuwaczy
- woreczki są inkubowane przez określony czas 2-48h
- bakterie swobodnie wnikają do woreczka wraz z płynem żwaczowym, jednak cząstki pokarmowe nie
wydostają się z woreczka
- służy do oznaczenia efektywnego rozkładu białka w żwaczu (współczynnik r niezbędny do wyliczenia
zawartości BTJE i BTJN)

czynniki mające wpływ na wynik oznaczenia:
- wielkość otworów w tkaninie
- rozdrobnienie i ilość paszy
- stosunek wielkości próbki paszy do powierzchni woreczka
- metoda umieszczenia woreczka w żwaczu
- dawka pokarmowa dla zwierząt doświadczalnych

5. metoda woreczków mobilnych
- stosowana w odcinku jelitowym przeżuwaczy do określenia strawności jelitowej białka nieulegającego
trawieniu w żwaczu
- próbka paszy w woreczku uprzednio inkubowana w żwaczu i poddana symulacji trawienia (r-r pepsyny) jest
umieszczana dzięki przetoce w dwunastnicy
- woreczki odzyskiwane są wraz z kałem

METODY IN VITRO

- tańsze, mniej pracochłonne i czasochłonne
- nie wymagają zgromadzenia dużej ilości paszy dla zwierząt
- proste w wykonaniu
- zwrócenie uwagi na dobrostan zwierząt
- odnoszą się do strawności suchej masy i służą do wyliczania wartości energetycznej pasz na podstawie równań regresji
a. metody z zastosowaniem płynu żwacza
b. metody enzymatyczne
c. metody chemiczno-enzymatyczne
d. metody chemiczne i fizyczne

1. Metoda Tidley i Terry (1963)
- metoda ta oznacza strawność masy organicznej
- z zastosowaniem płynu żwacza
- dwuetapowa

I etap: zmielona próbka paszy jest inkubowana przez 48h w buforowanym płynie żwacza w probówce w temp. 38 stopni
II etap: pozostałość po inkubacji poddawana jest działaniu pepsyny przez 48h w środowisku kwaśnym

- pozostałość po inkubacji jest spopielana w celu oznaczenia ilości masy organicznej
- stosuje się równanie regresji

WS = 1,02 * X – 0,0041 (± 0,016)

2. Metoda gazometryczna - Menke i Staingass (1978)

- mierzenie objętości gazów uwalnianych z paszy podczas jej inkubacji w standaryzowanym, buforowanym płynie żwacza
- CO2, CH4, H2
- ilość wyprodukowanych gazów jest wysoko skorelowana ze strawnością NDF (r2= 0,99) i masy organicznej (r2 = 0,95)
- przy zastosowaniu metod in vitro z płynem żwacza niezbędne jest posiadanie zwierząt przetokowanych

3. Metody enzymatyczne

- enzymy pozyskiwane z mikroorganizmów
- wykorzystywanie proteazy, ficyny, alkalazy do oznaczenia rozkładu białek w żwaczu
- próbka poddana jest 1-godzinnemu działaniu enzymu
- celulazy do określenia in vitro strawności masy organicznej

4. Metoda fizyczna - elektroforeza
- stosowana do oznaczania rozkładu białka w żwaczu i strawności białka w całym przewodzie pokarmowym zwierząt monogastrycznych
- frakcje białek są identyfikowane przez zastosowanie żeli elektroforetycznych
- do oznaczania strawności białka wykorzystywana jest zależność stopnia rozkładu białek od składu aminokwasowego i rodzaju białek wchodzących w skład białka ogólnego paszy

SUBSTANCJE ANTYŻYWIENIOWE

Polisacharydy nie skrobiowe
a. arabinoksylany
b. beta-glukan

- obniżają sekrecję enzymów ze ścian jelita cienkiego
- ograniczają dostęp do składników pokarmowych enzymom trawiennym
- utrudniają wchłanianie składników pokarmowych
- u niosek mogą odpowiadać za gorszą mineralizację i zaburzenia w tworzeniu skorupy

Fityniany
- niska przyswajalność fosforu z tych związków występujących w roślinach
- silne właściwości chelatujące kwasu fitynowego (Zn, Cu, Mn, Ca, Fe, Mg)
- chelatowane może być również białko (trypsyna ,pepsyna lub alfa-amylaza)
- stosowany enzym - fitaza

Glukozynolany
- występują w paszach z rodziny krzyżowych
- naturalne glukozynolany nie są toksyczne (myrozynaza -> związki goitrogenne)
- związki goitrogenne zmniejszają zdolność wiązania jodu w tarczycy oraz tworzenie T3 i T4
- upośledza to funkcję wydzielniczą tarczycy

ANTYŻYWIENIOWE SKŁADNIKI PASZ
- polisacharydy nie skrobiowe
- fityniany
- glukozynolany
- polifenole
- inhibitory proteaz i amylaz
- aminy biogenne
- saponiny
- lektyny
- alkaloidy

WARTOŚĆ BIOLOGICZNA BIAŁKA DLA ZWIERZĄT_________________________________________________

Białka

- nie mogą być zastąpione żadnym innym składnikiem
- skład białek u prawie każdego organizmu jest inny, uwarunkowany przez kod genetyczny zawarty w DNA
- podstawą jest struktura I-rzędowa, która następnie ulega przejściu w struktury wyższego rzędu, dzięki oddziaływaniom: hydrofobowym, wiązaniom wodorowym, siłom van der Waalsa

funkcja: - strukturalna
- transportowa
- enzymatyczna
- uczestniczą w obronie immunologicznej
- cząsteczki sygnałowe

podział: - proste - strukturalne, globularne
- złożone

białka strukturalne: (aminokwasy występujące w najwyższym udziale)
- keratyna (Cys)
- kolagen (Gly, Lys)
- miozyna (Glu, Asp, Lys, Ile)
- elastyna (Pro, Gly)
- fibrynogen

białka globularne: - albuminy (mleko, jaja, krew, ziarno zbóż - warstwa aleuronowa
- globuliny (jaja, ziarno zbóż - warstwa aleuronowa)
- histony (Lys, His - jądro komórkowe)
- protoaminy (Arg)

białka złożone: - fosfoproteiny (kazeiny, fosfityna i witelina - żółtko jaja)
- glikoproteiny (immunoglobuliny)
- lipoproteiny (błony komórkowe)
- nukleoproteiny
- chromoproteiny (hemoglobina, rodopsyna, melanoproteiny, cytochromy)

DNA --(transkrypcja)-->mRNA--(translacja)-->białkowo o strukturze I-rzędowej--(oddziaływania hydrofobowe)-->struktury II-III i IV rzędowe

mioglobina - struktura III-rzędowa białka
hemoglobina - struktura IV-rzędowa

AMINOKWASY

endogenne (syntetyzowanie w organizmie)
- Alanina
- Glicyna
- Seryna
- Kwas asparaginowy
- Prolina
- Hydroksyprolina
- Kwas glutaminowy

egzogenne (muszą być dostarczone z pożywieniem)
- Lizyna
- Metionina
- Tryptofan
- Arginina
- Histydyna
- Leucyna
- Fenyloalanina
- Izoleucyna
- Treonina
- Walina



Lizyna
- podstawowy aminokwas limitujący przyrosty i produkcyjność zwierząt (WBB)
- występowanie: - pochodna hydroksylizyna - w niewielkich ilościach w kolagenie, synteza przy udziale wit. C
- pochodna desmozyna - wchodzi w skład elastyny (połączenie 4 cząsteczek lizyny)
- forma syntetyczna chlorowodorek lizyny = 78% Lys

Metionina
- aminokwas limitujący (WBB) najczęściej w przypadku drobiu (ze względu na zastosowanie w mieszankach pasz treściwych zbóż, które wykazują niedobór tego aminokwasu w stosunku do obliczonego dziennego zapotrzebowania u zwierząt)

Tryptofan
- podstawowy aminokwas limitujący WBB w przypadku trzody chlewnej

aminokwasy semiegzogenne:
- metionina (powstaje z połączenia dwóch cystein = cystyna)
- tyrozyna z fenyloalaniny


ZWIERZĘTA MONOGASTRYCZNE

- wrażliwe na niedobór aminokwasów egzogennych

Prago Liebiga - czynnik występujący w najmniejszej ilości decyduje o całości
- synteza białka jest limitowana aminokwasem , którego jest najmniej

białko idealne - białko, które zawierałoby wszystkie aminokwasy w odpowiednich proporcjach
- nie istnieje w przyrodzie
- najbardziej do niego zbliżonym jest białko jaja kurzego

wartość biologiczna białka - określana na podstawie zawartości aminokwasów niezbędnych w syntezie białek

Sposoby ograniczenia niedoboru aminokwasów egzogennych
- nie stosuje się jednej tylko podaje się kilka pasz
- dodaje się pasze pochodzenia zwierzęcego, które mają najbardziej odpowiedni skład aminokwasowy
- dodajemy aminokwasy syntetyczne

aminokwasy limitujące syntezę białka:
drób: Lys, Met, Thr (Gly u kurcząt)
- nadmiar lizyny powoduje zwiększone zapotrzebowanie na argininę
świnie: Lys, Met, Trp, Thr
- nadmiar metioniny może być toksyczny dla zwierząt

PRZEŻUWACZE
- w normalnych warunkach bakterie w żwaczu syntezują wszystkie potrzebne aminokwasy egzo- i endogenne
- jednak krowy wysokoprodukcyjne wymagają dodatku aminokwasów
- lizyna w dużej ilości jest wydzielana do mleka

Syntetyczne aminokwasy
- często wykorzystywane w żywieniu monogastrycznych
- jednak podane przeżuwaczom w normalnej postaci szybko ulegają rozpuszczeniu w żwaczu (przy udziale bakterii), przez co mogą być szybciej wchłaniane do krwi i ulegać transaminacji
- stosuje się aminokwasy chronione (otrzymane syntetycznie) - białka w postaci kapsułek
- wymieszane z żelatyną lub tłuszczem
- chronić można również cenne pasze białkowe przed rozkładem protein w żwaczu

METODY BADANIA SŁUŻĄCE OKREŚLENIU WARTOŚCI BIAŁKA______________________________________

1) Biologiczne
2) Chemiczne
3) Mikrobiologiczne

Metoda Thomasa-Mitchella
- metoda biologiczna



metody chemiczne:

- porównujemy skład aminokwasowy danego białka ze składem aminokwasowym białka wzorcowego

Metoda Blocka-Mitchella - określa się jeden aminokwas, którego niedobór w stosunku do białka wzorcowego jest największy
Metoda Osera - porównanie składu aminokwasowego białka paszy do białka jaja kurzego

BIAŁKOWA OCENA PASZY INRA

- uwzględnia ilość białka rzeczywiście trawioną w jelitach (BTJ)
- uwzględnia powiązanie przemian azotu z przemianami energii

dzieli białko na a. białko ogólne ulegające rozkładowi w żwaczu (BTJ M - wysoka wartość biologiczna)
b. białko ogólne nie ulegające rozkładowi w żwaczu (BTJ P - niższa wartość biologiczna)
- niedobór azotu lub energii w żwaczu będzie ograniczał ilość syntetyzowanego białka mikroorganizmów

białko = BTJ M (E lub N) + BTJ P

BTJ (N) - ilość białka mikroorganizmów, która mogłaby być zsyntetyzowana z uwolnionego tam azotu gdyby ilość energii była w odpowiedniej ilości

BTJ (E) - ilość białka mikroorganizmów, która mogłaby być zsyntetyzowana przy udziale energii, gdyby ilość azotu w innych związkach była odpowiednia

SYSTEM DLG
- określa białko ogólnodostępne w jelicie nBO pochodzące z paszy i białko mikroorganizmów wytworzone przy udziale fermentującej strawnej substancji organicznej (SSO)



DODATEK AZOTU DO PASZY

- azot w formie nieorganicznej może być stosowany w żywieniu przeżuwaczy w postaci mocznika lub siarczanu amonu
- istnieje ponowna możliwość wykorzystania azotu rozłożonego w żwaczu, a niewykorzystanego przez mikroorganizmy

WARTOŚĆ ENERGETYCZNA SKŁADNIKÓW PASZY ORAZ PRZEMIANY ENERGETYCZNE___________________

zapotrzebowanie:

białko - niezbędne do budowy tkanek ciała, wchodzi również w skład enzymów i cząsteczek sygnałowych
- białko mleka
- białko budujące tkanki

energia - niezbędna do zachodzenia w organizmie procesów metabolicznych i produkcyjnych

niedobór - powoduje zaburzenia w podstawowych procesach życiowych : zahamowanie wzrostu,
spadek produkcji, problem z rozrodem

nadmiar - również jest niekorzystny, wpływa na zdrowotność zwierząt, nadmierne otłuszczenie
(szczególnie wrażliwe są samice w okresie ciąży) i produkcję



Spalanie 1g daje:

1g węglowodanów -> 17,5 kJ (4,2kcal)
1g tłuszczy -> 39,9 kJ (9,5 kcal)
1g białek -> 24 kJ (5,7 kcal)

1 cal = 4,1868 J

Zawartość energii w składnikach paszy po spaleniu w bombie kalorymetrycznej

Składniki paszy	energia ( kJ)	kcal.
Skrobia i celuloza	17,5	4,2
Glukoza	15,7	3,7
Sacharoza	16,5	3,9
Tłuszcz zwierzęcy	39,6	9,5
Olej roślinny	39,9	9,5
Kazeina	24,5	5,9
Białko mięśni	24,1	5,8
Białko ziarna zbóż	24,0	5,7

Białko - jest wykorzystywane w celach energetycznych dopiero w przypadku braku innych składników
pokarmowych
- nie jest całkowicie spalane w organizmie
- rozkłada się na NH2 (do cyklu mocznikowego) i ketokwas (do cyklu Krebsa)

SCHEMAT PRZEMIAN ENERGII

ENERGIA BRUTTO
- suma ciepła spalania wszystkich składników organicznych w bombie kalorymetycznej
- w najnowszych systemach żywienia obliczana jest z równań regresji (przeliczniki poszczególnych składników
pokarmowych)

ENERGIA KAŁU
- część energii (straty), która nie jest trawiona i zostaje wydalona wraz z kałem
- celuloza, lignina, woski
- straty energii w kale ok. 20-30%

ENERGIA STRAWNA
- energia składników pokarmowych uzyskana w czasie ich trawienia

ENERGIA MOCZU I GAZÓW
- straty gazów powstających w procesie fermentacji w żwaczu
- straty azotu w moczu (grupy aminowe)

ENERGIA METABOLICZNA
- energia, która jest wykorzystana do procesów bytowych i produkcyjnych (określa wartość energetyczną
paszy u zwierząt monogastrycznych, młodych przeżuwaczy i opasów
- w przypadku niskiej temperatury zwiększa się wykorzystanie energii na utrzymanie stałej temperatury ciała

ENERGIA TERMICZNA
- wydatek energetyczny związany z procesami zachodzącymi w żwaczu krów mlecznych

ENERGIA NETTO
- energia potrzebna na pokrycie zapotrzebowania bytowego i produkcyjnego (określa wartość energetyczną
paszy w żywieniu krów mlecznych)
- pasza zawierająca 3,17 MJ - NEL wystarczy na wyprodukowanie 1kg mleka o zawartości tłuszczu 4%

STRATY ENERGII W ORGANIZMIE:

energia brutto (100%)
energia strawna (70-80% EB)
energia metaboliczna (40-60% EB)
energia netto (20-50% EB)

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE:

- wiek
- masa ciała
- kierunek użytkowości

POTRZEBY ENERGETYCZNE ORGANIZMU:

1) Bytowe
- zaspokajane są w pierwszej kolejności
- termoregulacja
- procesy obronne w organizmie
- procesy trawienne

2) Produkcyjne
- wydatek energetyczny potrzebny do wyprodukowania 1kg mleka lub 1kg mięsa
- wyrażane w miernikach wartości energetycznej pasz

metaboliczna masa ciała (MC) = masa ciała do potęgi 0,75

METODY POMIARÓW ENERGII

- pomiary dotyczące wielkości i tempa termogenezy
- metody: - kalorymetria bezpośrednia
- kalorymetria pośrednia - wydalany CO2
- metoda ubojowa



MIERNIKI WARTOŚCI ENERGETYCZNEJ PASZ

wartość skrobiowa - wartość energetyczna paszy była określana na podstawie zdolności jej odkładania w postaci tłuszczu

równoważniki skrobiowe: - określaja jaką ilością strawnej skrobi można zastąpić 1kg strawnych składników
paszy
- sumując wszystkie składniki otrzymujemy ilość skrobi w %/100kg paszy
- skrobia i węglowodany - 1
- białko - 0,94
- tłuszcz z pasz objętościowych - 1,91
- tłuszcz z ziaren zbóż i nasion roślin strączkowych - 2,12
- tłuszcz zwierzęcy i z nasion oleistych - 2,41



jednostka jęczmienna - 1kg jęczmienia średniej jakości

jednostka owsiana - 1kg ziarna owsa średniej jakości o zdolnościach produkcyjnych porównywalnych z 0,6 skrobi

NOWOCZESNE SYSTEMY OKREŚLANIA WARTOŚCI POKARMOWEJ PASZ______________________________

1. INRA
- system francuski
- obejmuje ocenę 3 podstawowych elementów składowych:
a. wartości energetycznej pasz i potrzeb energetycznych zwierząt (JPŻ i JPM)
b. wartości białka i potrzeb białkowych związków (BTJ)
c. wartość wypełnieniową pasz i zdolność pobrania paszy (WW)

- wartość energetyczna pasz i zapotrzebowanie energetyczne jest wyrażone przy pomocy 2 jednostek pomiarowych

JPM - jednostka produkcji mleka
- ilość energii netto w wyprodukowanym mleku (EN1), którą dostarcza 1kg standardowego ziarna
jęczmienia podawanego krowom jako pasza w okresie laktacji
- 1700kcal/ 7,11 MJ

JPŻ - jednostka produkcji żywca
- ilość energii netto powstała przy produkcji żywca, którą dostarcza 1kg standardowego ziarna jęczmienia
podawanego jako pasza bytowa i produkcyjna
- 1820 kcal/ 7,615 MJ

- o pokryciu potrzeb energetycznych zwierząt decyduje zawartość energii netto odpowiadającej ilości energii
zawartej w wyprodukowanym mleku lub tkance
- stopień wykorzystania EM w EN oznaczany jest jako współczynnik k

obliczenie JPŻ i JPM
EN = EM*k

- energia netto jest wyliczana przy pomocy odpowiedniego współczynnika wykorzystania
KL - współczynnik wykorzystania EM do produkcji mleka
= 0,6 + 0,24 (q-0,57)

KB - współczynnik wykorzystania EM w procesach bytowych
= 0, 287q + 0,554

KP - współczynnik wykorzystania EM w procesach wzrostu i opasu ekstensywnego
= 0,78q + 0,006

KBP - współczynnik wykorzystania EM w opasie intensywnym
= KB * KP * 1,5/ KP + 0,5 *KB

q=EM/EB
q (współczynnik metaboliczności)



2. DLG
- system niemiecki/holenderski
- ocena wartości energetycznej i zapotrzebowania zwierząt na energię (NEL i EM)
- ocena wartości białka i potrzeb białkowych (nBO i BO)

- wartość energetyczna jest określana: - w postaci NEL dla krów mlecznych
- w postaci EM dla młodych zwierząt i opasów

NEL - ilość energii potrzebna do wyprodukowania 1 kg mleka