Węglowodany część II
Polisacharydy
wielocukrowce, stanowią cząsteczki złożone z co najmniej 10 cukrów prostych
w skład polisacharydów mogą wchodzić jednakowe cząsteczki cukrów prostych- są to homopolisacharydy, bądź cząsteczki różnych cukrów prostych- są to heteropolisacharydy
związki złożone z samych cząsteczek glukozy to glukany, z samych cząsteczek galaktozy to galaktany, z samych cząsteczek mannozy to mannany
polisacharydy stanowią głównie substancje budulcowe i zapasowe komórek roślinnych i zwierzęcych
Glukany:
są to polisacharydy stanowiące glikozydowe połączenia cząsteczek glukozy
skrobia- polisacharyd zbudowany z 2 głównych elementów składowych (polisacharydów): amylozy (20- 35%) i amylopektyny
amyloza- ma strukturę linearną i jest polimerem zbudowanym z 250- 300 cząsteczek glukozy, rozpuszczalna w wodzie
amylopektyna- ma budowę rozgałęzioną i składa się również z cząsteczek glukozy
Skrobia ulega rozpadowi hydrolitycznemu pod wpływem amylaz (występujących np. w słodzie jęczmiennym), występuje w roślinach w postaci uformowanych ziaren- stanowi materiał zapasowy. Ziarna skrobi barwią się roztworem jodu w jodku potasu na niebiesko- fioletowo
W celach farmaceutycznych stosowane są:
33. Amylum Solani (skrobia ziemniaczana)
34. Amylum Tritici (skrobia pszeniczna)
35. Amylum Oryzae (skrobia ryżowe)
36. Amylum Maydis (skrobia kukurydziana)
37. Amylum Marantae (skrobia maranty)
38. Amylum Manihot (skrobia tapioka)
39. Amylum Sagi (skrobia sagowca)
40. Dextrinum (dekstryna)
Skrobia jest dobrym środkiem chłonącym i osłaniającym, łagodzi stany zapalne
41. Amylum Solani (skrobia ziemniaczana):
mączka kartoflana otrzymywana z bulw pędowych 42. Solanum tuberosum (psianka, ziemniak)
zasadniczym elementem budowy ziaren skrobi jest polisacharyd złożony z amylozy i amylopektyny (stosunek ilościowy amylozy do amylopektyny wynosi 1:4), ponadto zawiera reszty fosforanowe
działanie: stosowana do przysypek, pudrów, jako środek wypełniający i powodujący rozpad tabletek, usztywniający lub klejący
43. Amylum Tritici (skrobia pszeniczna):
otrzymywana jest z ziarniaków uprawianych odmian 44. Triticum aestivum (Triticum vulgare) (pszenica zwyczajna)
działanie: stosowana jako zasypka i jako dodatek do tabletek
45. Amylum Maydis (skrobia kukurydziana):
otrzymywana z dojrzałych ziarniaków 46. Zea mays (kukurydza zwyczajna)
działanie: stosowana jako środek pomocniczy w produkcji preparatów
glikogen- polisacharyd zbudowany z cząsteczek α- glukopiranozy, ma silnie rozgałęzioną strukturę, rozpuszczalny w wodzie, stanowi materiał zapasowy charakterystyczny dla zwierząt (odkłada się w wątrobie), występuje także w grzybach, bakteriach i glonach
celuloza- polisacharyd zbudowany liniowo z cząsteczek β- glukopiranozy; jednostką dwucukrową wchodzącą w skład celulozy jest celobioza; celuloza ulega hydrolizie enzymatycznej przez enzym celulazę do celebiozy, a celebioza rozkładana jest przez enzym celobiazę do glukozy; celuloza stanowi podstawowy składnik budowy ścian komórkowych roślin wyższych (szczególnie obfitujące w celulozę są włókna lnu i juty oraz włoski okrywające nasiona 47. Gossypium sp.(bawełna); celuloza spotykana jest także u roślin niższych (w glonach, grzybach i bakteriach); ma zastosowanie jako wata opatrunkowa (Gossypium depuratum ->wata bawełniana); nie ulega strawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka- ma znaczenie wypełniające
Wata bawełniana oczyszczona (Gossypium depuratum):
surowiec pochodzi z różnych gatunków 48.Gossypium sp(bawełna).- głównie 49. Gossypium arboretum (bawełna drzewiasta) i 50. Gossypium herbaceum (bawełna indyjska); stanowią go odtłuszczone i wybielone włoski okrywające nasiona bawełny- do 4 cm długie, o ścianach celulozowych (90%), resztę stanowi woda i nieco białka
zebrane włoski nasion bawełny są odtłuszczane przez przemywanie rozpuszczalnikami organicznymi lub alkaliami, przez co nabywają właściwość wchłaniania wody
działanie: wchłania wodę i płyny ustrojowe, służy do wyrobu gazy opatrunkowej (Tela Gossypii)
lichenina- polisacharyd liniowy zbudowany z cząsteczek β- glukopiranozy; występuje w porostach: w 51. Cetraria islandica (tarczownica islandzka)
chityna- wchodzi w skład ściany komórkowej grzybów, brunatnic i zewnętrznego szkieletu owadów
Fruktany:
polimery fruktozy
inulina- występuje w korzeniach 52. Inula helenium (Radix Inulae) (oman wielki), w bulwach 53. Helianthus tuberosus (słonecznik bulwiasty), w korzeniach – 54. Radix Cichorii(korzeń cykorii) i w korzeniach- 55. Radix Taraxaci (korzeń mniszka)
trytycyna- zawarta jest w kłączu 56. Agropyron repens (perz właściwy)
57. Rhizoma Agropyri (kłącze perzu):
58. Agropyron repens (perz właściwy) to pospolity chwast polny, wieloletnia roślina zielna o silnym pełzającym kłączu
kłącze zawiera polisacharydy- trytycynę, mannitol, inozytol, D- fruktozę, olejek eteryczny (główny jego składnik to kapilen), karwon, śluzy, substancje gumowe, kwasy organiczne
działanie: środek dietetyczny dla diabetyków, ma słabe działanie moczopędne i przeczyszczające
preparaty: Normogran i Fitolizyna (wpływające na przemianę materii), Kapilen (silnie bakterio- i fungistatyczny)
Galaktany:
polimery galaktozy
występują jako składniki ścian komórkowych 59. Rhodophyta (rodofyta = krasnorosty), grzybów i w źdźbłach traw
agar- polisacharyd otrzymywany z krasnorostów, zbudowany jest z galaktanów zestryfikowanych częściowo kwasem siarkowym. Można w nim wyróżnić 2 składniki: agarozę i agaropektynę
karagenina- śluzowy polisacharyd typu galaktanu; występuje w krasnorostach: 60. Chondrus crispus (mech irlandzki, chrzęstnica kędzierzawa) i 61. Gigartina mamillosa (gigartyna brodawkowata); jest emulgatorem, środkiem przeciwzapalnym powlekającym i ochronnym w chorobie wrzodowej przy nadkwasocie, substancja wypełniająca do produkcji tabletek, ma właściwości przeciwzakrzepowe (jak heparyna)
Mannany:
polisacharydy złożone z cząsteczek mannozy
występują obficie w śluzach (w bulwach 62. Tubera Salep bulwy storczyka tuber-bulwa, tubera-bulwy)
spotykane w drewnie drzew iglastych, nasionach i w drożdżach
Arabany i ksylany:
polimery arabinozy lub ksylozy
składniki ścian komórkowych
wchodzą w skład hemiceluloz i śluzów
hemicelulozy- substancje o charakterze polisacharydów; połączenia towarzyszące celulozie w ścianach komórkowych; stanowią materiał zapasowy zgromadzony w ścianach komórkowych (głównie zarodków nasion, np. nasion 63. Coffea arabica kawa arabska, arabika); w skład hemiceluloz wchodzą arabinoza lub ksyloza (pentozy) oraz kwasy uronowe (kwas glukuronowy i kwas galakturonowy), czasem mannoza, galaktoza czy glukoza; łatwo ulegają hydrolizie
laminaryna- polisacharyd brunatnic rodzaju 64. Laminaria (listownica), hamuje koagulację krwi
fukoidyna- polisacharyd brunatnic rodzaju 65. Fucus (morszczyn)
Poliuronidy:
polimery kwasów uronowych
pektyny- polimery liniowe złożone z jednostek kwasu galakturonowego; w postaci soli wapniowych tworzą blaszkę środkową ścian komórkowych, występują w soku komórkowym owoców: jabłek, malin, porzeczek; są rozpuszczalne w wodzie; substancje żelujące, śluzowate, powlekające w biegunce i stanach zapalnych przewodu pokarmowego, emulgatory, substancje wypełniające, przyspieszają krzepnięcie krwi
kwas alginowy- występuje w brunatnicach (Laminaria sp., Fucus sp.); sole tego kwasu zmniejszają stężenie cholesterolu w surowicy krwi; stosowany jest jako środek tworzący ochronne powłoki w zranieniach, środek wiążący w produkcji tabletek, kremów, maści, lodów i majonezów
66. Fucus (morszczyn):
- 67. Fucus vesiculosus (morszczyn pęcherzykowaty) i 68. Fucus serratus (morszczyn piłkowany)
surowiec zawiera jod związany organicznie w postaci pochodnych tyroniny, polisacharydy (kwas alginowy, laminaryna, fukoidyna), mannitol, brunatny barwnik fukoksantynę, brom, ślady arsenu, floroglucynę
działanie: pobudza wydzielanie hormonów tarczycy, reguluje wypróżnianie
preparaty: Degrosan, Normosan, Normogran
Mukopolisacharydy:
związki wielkocząsteczkowe pochodzenia zwierzęcego zbudowane z kwasów uronowych, aminocukrów, często z udziałem reszt kwasu siarkowego, cukrów prostych (galaktozy, mannozy)
heparyna- kwaśny mukopolisacharyd, zbudowana jest z cząsteczek kwasu glukuronowego i glukozaminy z udziałem reszt kwasowych, hamuje krzepnięcie krwi, zmniejsza stężenie lipidów we krwi, stosowana zapobiegawczo i leczniczo w zakrzepach i miażdżycy naczyń; ma barwę brunatną, rozpuszczalna w wodzie, występuje w wątrobie
kwas hialuronowy- kwaśny mukopolisacharyd, występuje w tkance łącznej i ścianach naczyń włosowatych, zbudowany z cząsteczek kwasu glukuronowego i acetyloglukozaminy
Polisacharydy grzybowe:
występują u grzybów w ścianach komórkowych i zbudowane są z cząsteczek glukozy (glukany) lub mannozy (mannany)
związki te mają wpływ na układ immunologiczny zwierząt i człowieka
lentinan- glukan, występuje w owocnikach 69. Lentinus edodes (twardzik japoński), immunomodulator, działa przeciwwirusowo i przeciwpasożytniczo
tylopilan- glukan, występuje w owocnikach 70. Tylopilus felleus (goryczek żołciowy)
zymozan- glukan, występuje u 71. Saccharomyces cerevisiae (drożdże), ma działanie immunostymulujące
Śluzy
stanowią mieszaniny związków o charakterze polisacharydów
są ciągliwe
mają charakter koloidalny
w tej grupie związków wyróżnia się gumy- produkty powstające w wyniku zranienia roślin, które mają właściwości klejące
pod względem chemicznym śluzy i gumy dzieli się na kwaśne i obojętne
| Śluzy i gumy kwaśne | kwas L- guluronowy kwas D- guluronowy kwas D- galakturonowy reszty siarczanowe reszty fosforanowe etery tych związków |
składniki kwaśne |
|---|---|---|
| Śluzy i gumy obojętne | heksozy pentozy 6- deoksyheksozy alkohole cukrowe etery tych związków |
składniki obojętne |
śluzy stanowią dla roślin substancje zapasowe mające zdolność magazynowania wody
gumy mają zdolność zabliźniania ran u roślin
dużą zawartością śluzów charakteryzują się krasnorosty, brunatnice, grzyby, porosty oraz rodzina 72. Malvaceae (malwowate, śluzowate)
śluzy mają zdolność pęcznienia i tworzenia żelów
śluzy stosowane są w lecznictwie jako środki powlekające, ochronne i zmiękczające (emollientia); działanie to jest wyłącznie miejscowe, ponieważ śluzy nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego
Surowce zawierające śluz to:
73. Agar (agar)
74. Radix Althaeae (korzeń prawoślazu)
75. Semen Lini (nasiona lnu, siemię lniane)
76. Lichen islandicus (porost islandzki)
77. Semen Psyllii (nasiona babki płesznika)
78. Folium Althaeae (liść prawoślazu)
79. Semen Foenugraeci (nasiona kozieradki)
80. Flos Malvae sylvestris (kwiat ślazu dzikiego)
81. Flos Malvae arboreae (kwiat malwy czarnej)
82. Flos Verbasci (kwiat dziewanny)
83. Carragen (karagen)
84. Semen Cydoniae (nasiona pigwy)
85. Tubera Salep (bulwy storczyków)
86. Inflorescentium Tiliae (kwiatostan lipy)- częściowo
Surowce zawierające gumy:
87. Gummi arabicum (guma arabska)
88. Tragacantha (tragakanta)
89. Gummi Karaya (tragakanta indyjska)
90. Agar (agar):
surowiec to stężały i wysuszony żel pochodzący ze ścian komórkowych krasnorostów (Rhodophyta)
otrzymywanie agaru:
plechy krasnorostów rosnące na podwodnych skałach w morzu do głębokości 30m, są wydobywane przez nurków albo hakami i sieciami, opłukiwane słodką wodą i rozkładane na słońcu latem w celu wysuszenia i wybielenia; zimą wysuszone plechy gotuje się w wodzie do otrzymania ciągliwego gęstego płynu, który oczyszcza się z białek, działając rozcieńczonymi kwasami i węglem aktywowanym; po odsączeniu formuje się bloki, które tnie się na cienkie pasma; usunięcie wody i soli przeprowadza się przez kilkakrotne wymrażanie i rozmrażanie surowca; w końcu suszy się oczyszczony agar i nadaje formę handlową
agar występuje w postaci długich, płaskich, jasnożółtych bądź bezbarwnych pasm lub szarych bryłek o gąbczastej konsystencji, występuje także w postaci łusek i proszku
agar zawiera: 90% polisacharydów (agarozę, agaropektynę), kwas siarkowy (0.3- 5%), wodę (20%), substancje mineralne (4- 5%), związki azotowe (4- 5%)
działanie: łagodnie przeczyszczające (preparat Neonormacol), spęczniające, żelujące, powoduje rozpad tabletek, podstawowy składnik podłoży do hodowania bakterii, grzybów i tkanek roślinnych
91. Radix Althaeae:
92. Althaea officinalis (prawoślaz lekarski) pochodzi z rodziny 93. Malvaceae i jest wieloletnią rośliną zielną pochodzącą z rejonu Morza Czarnego i rejonów stepowych zachodniej Azji
korzeń zawiera: śluzy, pektyny, sacharozę, asparaginę i skrobię
działanie: przeciwkaszlowe (syrop- Sirupus Althaeae)
94. Semen Lini:
95. Linum usitatissimum(len zwyczajny) pochodzi z rodziny 96. Linaceae (linowate)
nasienie lnu zawiera: śluzy (3- 8%), tłuszcze (olej tłusty- Oleum Lini, 40%), diglikozydy cyjanogenne, białka (20%)
działanie: osłaniające w stanach zapalnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego (głównie żołądka), lekko przeczyszczające, przeciwzapalne (zewnętrznie)
97. Folium Farfarae (liść podbiału):
98. Tussilago farfara (podbiał pospolity) należy do rodziny 99. Asteraceae (astrowate)
liść zawiera: śluzy, garbniki (4.5%), flawonoidy
działanie: stosowany w stanach zapalnych i nieżytach dróg oddechowych, jamy ustnej i krtani; ma działanie osłaniające, ściągające
preparaty: sok (Succus Farfarae = sok z podbiału), mieszanki ziołowe (Pectosan, Neopectosan)
100. Lichen islandicus :
surowcem są wysuszone plechy porostu tarczownicy islandzkiej (Cetraria islandia= tarczownica islandzka) z rodziny 101. Parmeliaceae, w Polsce objęty ochroną
głównymi składnikami surowca są: polisacharydy (lichenina, izolichenina), śluzy i kwasy porostowe
działanie: kwasy porostowe działają antybiotycznie (głównie na prątki gruźlicy), osłaniające (śluz), przeciwkaszlowe, pobudza wydzielanie śliny i soków trawiennych
preparaty: Pectosol (wykrztuśny)
102. Semen Psyllii:
103. Plantago psyllium (babka płesznik) pochodzi z rodziny 104. Plantaginaceae (babkowate), jest rośliną jednoroczną zielną
surowiec zawiera śluz, planteozę (trisacharyd), białko (15- 20%), olej tłusty (5- 13%), sterole i triterpeny
działanie: łagodnie przeczyszczające
preparaty: Agiolax, Metamucil, Osmolax, Regulax
105. Semen Foenugraeci :
106. Trigonella foenum graecum (kozieradka pospolita) należy do rodziny 107. Fabaceae (bobowate), jest rośliną jednoroczną zielną
nasiona zawierają: śluz (20- 30%), saponiny (0.1- 0.3%), substancje azotowe (trygonelina), cholinę, lecytyny, fitynę, flawonoidy, olej tłusty (6- 10%), związki białkowe, gorycze
działanie: osłaniające, sproszkowane nasiona kozieradki stosuje się do okładów, kataplazmów (gorący okład) w czyrakach, wrzodach, stanach zapalnych skóry, stosowane są także wewnętrznie w stanach zapalnych żołądka (Gastrogran)
108. Folium Althaeae:
109. Althaea officinalis z rodziny 110. Malvaceae
liść zawiera śluz, związki flawonowe, fenolokwasy, kumarynę (skopoletyna)
działanie: przeciwkaszlowe, służy także do okładów zmiękczających
111. Flos Malvae sylvestris (kwiat ślazu dzikiego):
112. Malva sylvestris(ślaz dziki, ślaz leśny) należy do rodziny 113. Malvaceae, jest rośliną dwu- lub wieloletnią zielną
surowiec zawiera: śluz, malwinę (glikozyd antocyjanowy)
działanie: osłaniające, zmiękczające zewnętrznie i wewnętrznie w stanach zapalnych dróg oddechowych
114. Flos Malvae arboreae:
115. Malva arborea (Alcea rosea) (Althaea rosea )(malwa czarna) z rodziny 116. Malvaceae
kwiat zawiera śluz i antocyjany
działanie: ochronne dla naczyń kapilarnych, osłaniające na górne drogi oddechowe i błonę śluzową żołądka, pobudza miesiączkowanie, stosowana do barwienia wina
117. Flos Verbasci:
118. Verbascum thapsiforme (dziewanna wilkokwiatowa) i 119. Verbascum phlomoides (dziewanna kutnerowata) należą do rodziny
120. Scrophulariaceae (trędownikowate)
surowiec zawiera: śluzy, saponiny, irydoidy (aukubina), flawonoidy, β- karoten, sacharozę, olejek lotny
działanie: wykrztuśne (expectorans), osłaniające, wykazuje działanie przeciw wirusom grypy A2 i B
121. Carragen:
surowcem są wysuszone plechy krasnorostów gatunków 122. Chondrus crispus bądź 123. Gigartina mammilosa
karagen zawiera śluzy (karagenina)
działanie: powlekające, osłaniające, emulgator i środek spęczniający, karageniny są używane w chorobie wrzodowej
124. Semen Cydoniae (nasiona pigwy):
- 125. Cydonia oblonga(pigwa pospolita) należy do rodziny 126. Rosaceae (różowate)
nasienie zawiera śluz (22%) zbudowany z arabinozy, ksylozy i kwasów uronowych
działanie: przeczyszczające, przeciwzapalne (zewnętrznie)
127. Radix Symphyti (korzeń żywokostu):
- 128. Symphytum officinale (żywokost lekarski) pochodzi z rodziny 129. Boraginaceae (ogórecznikowate, szorstkolistne)
- korzeń zawiera śluz (10- 15%), fruktany i skrobię
- działanie: stosowany zewnętrznie do okładów (przy odmrożeniach, oparzeniach, ropniach, egzemie i trudno gojących się ranach) i kataplazmów, dawniej stosowany w chorobach dróg oddechowych i stanach zapalnych przewodu pokarmowego- dziś wycofany z użytku wewnętrznego z powodu działań ubocznych alkaloidów pirolizydynowych (symfytina)
130. Folium Plantaginis lanceolatae (liść babki lancetowatej, babki wąskolistnej):
- 131. Plantago lanceolata (babka lancetowata, wąskolistna) należy do rodziny 132. Plantaginaceae
surowiec zawiera śluz i polisacharydy (ramno- galakturonan)
działanie: przeciwkaszlowe, stosowany do okładów i kataplazmów
133. Inflorescentium Tiliae:
134. Tilia cordata (Tilia parvifolia)(lipa drobnolistna) i 135. Tilia platyphyllos (Tilia grandifolia)(lipa szerokolistna) należą do rodziny 136. Tiliaceae (lipowate)
kwiatostan zawiera śluz
działanie: napotne w przeziębieniach
137. Gummi arabicum (Gummi Acaciae):
guma arabska jest otrzymywana przez nacięcie pni i gałęzi drzew afrykańskich z rodzaju 138. Acacia (akacja), przede wszystkim 139. Acacia Senegal (akacja senegalska) należących do rodziny 140. Mimosaceae (mimozowate); guma stanowi stężałą wydzielinę otrzymaną w wyniku zranienia kory
guma zawiera polisacharyd- arabinę, enzymy utleniające: oksydazy i peroksydazy
działanie: osłaniające (mucilaginosum) w stanach zapalnych błon śluzowych, jest surowcem pomocniczym w recepturze stosowanym do złagodzenia ostrego smaku leków
141. Tragacantha (Gummi Tragacantha):
surowiec stanowi zagęszczona wydzielina uzyskana z pni i gałęzi gatunków rodzaju 142. Astragalus (traganek), głównie 143. Astragalus gummifer (traganek gumodajny) z rodziny 144. Fabaceae
surowiec zawiera polisacharydy tragakantowe (basoryna, tragakantyna)
działanie: środek pomocniczy wiążący wodę przy sporządzaniu kremów, emulsji, maści
145. Karaya (tragakanta indyjska):
guma ta otrzymywana jest ze zranionych bądź nadpalonych pni gatunku
146. Sterculia urens (tragant indyjski, zatwar) z rodziny 147. Sterculiaceae (zatwarowate)
surowiec zawiera polisacharyd: ramno- galaktouronan
działanie: przeczyszczające (Normacol), wchodzi w skład środków ułatwiających przyczepność protez zębowych oraz lakierów do włosów