KULTURA ANTYCZNA CYWILZACJI EUROPEJSKICH

Kultura stanowi istotną cechę każdego społeczeństwa. Zdefiniować ją można jako przekazywanie z pokolenia na pokolenie dziedzictwa wytworów, wiedzy, wierzeń, wartości, które pomogą członkom danego społeczeństwa w rozwiązywaniu istniejących problemów. Rozpatrując pojęcie kultury warto wspomnieć o jej podziale na kulturę materialną oraz niematerialną. Słysząc hasło cywilizacje europejskie mam tu głównie na myśli – cywilizację grecką oraz rzymską, które najprężniej się rozwijały i najwięcej znaczyły dla kultury naszego kontynentu. Opisując kulturę antyczną tych dwóch cywilizacji zacznę oczywiście od cywilizacji greckiej, która powstała najwcześniej i niejako była zaczątkiem do powstania konkurencyjnej do niej, w tamtych czasach, cywilizacji rzymskiej. Postaram się jak najlepiej omówić nie tylko dorobek kulturowy danej cywilizacji (sztuka, sport), lecz także filozoficzny oraz literacki.

Grecja – kolebka europejskiej kultury

Kultura starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od 1200 r. p.n.e. do I w. p.n.e. czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Wtedy to artyści greccy nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby rzymskich kolekcjonerów. Mówiąc o dziedzictwie kulturowym Grecji należy podkreślić, że duży wpływ miała tutaj mitologia, która wyrażała się nie tylko w wierzeniach, ale także o sztuce, literaturze czy architekturze.

Na wstępie odniosę się do dorobku kulturowego Greków, a więc do sztuki. Błędem byłoby nie wspomnieć o tym, że to właśnie tej cywilizacji zawdzięczamy powstanie teatru i pierwszych sztuk tragicznych. Charakter relacji między bogami a ludźmi stał się zasadniczym tematem sztuk tragicznych prezentowanych w trakcie trzydniowego wielkiego święta boga Dionizosa, które odbywało się co roku późną wiosną. Każdego roku jeden z ateńskich urzędników wybierał trzech dramatopisarzy, którzy mieli zaprezentować w czasie święta Dionizosa po cztery sztuki: trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Termin „tragedia”- wywodzący się od dwóch greckich słów oznaczających „kozła” i „pieśń”- odnosiły się do sztuk, których fabuła rozwijała się wokół okrutnych konfliktów.

Spektakle odbywały się za dnia pod gołym niebem, w teatrze poświęconym Dionizosowi, mieszczącym się u podnóża południowego stoku Akropolu. Przedstawienie mogło oglądać około 14 000 widzów, którzy zajmowali miejsca na widowni naprzeciwko lekko wzniesionej platformy scenicznej. Widownia była w V w. prowizoryczna, pierwszy teatr z kamienia został zbudowany dopiero w IV w. p.n.e. Aby zapewnić równe szanse w rywalizacji, wszystkie tragedie musiały mieć obsadę liczącą tyle samo osób- trzech aktorów, którzy odgrywali wszystkie postacie męskie i żeńskie, oraz piętnastu członków chóru. Chociaż przewodnik chóru czasami podejmował dialog z aktorami, zasadniczą rolą chóru pozostawało wykonywanie pieśni i tańców w kolistej przestrzeni przed sceną, zwanej „orchestrą”. Najsłynniejsi dramatopisarze ateńscy- Ajschylos (525-456 p.n.e.), Sofokles (496-406 p.n.e.), Eurypides (485-406 p.n.e.).

Kolejnym ważnym elementem kultury greckiej były Igrzyska Olimpijskie. Podczas uroczystości religijnych odbywały się zawody sportowe zw. Igrzyskami. Wśród wielu igrzysk starożytnej Grecji największą sławę zdobyły igrzyska ku czci Zeusa w Olimpii, rozgrywane co 4 lata, od których przyjęto rachubę czasu wg olimpiad. Były one początkiem współczesnych olimpiad oraz wielu dyscyplin sportowych jak na przykład: rzut dyskiem, biegi, skoki w dal czy zapasy.

Mówiąc o sztuce starożytnej Grecji mam także na myśli jej architekturę. Ruiny greckich budowli świadczą o wysokim poziomie rozwoju ich cywilizacji (Akropol z posągiem Ateny czy też świątynia Artemidy). Oprócz budynków o charakterze mieszkalnym (domy) i sakralnym (świątynie) Grecy wznosili gmachy użyteczności publicznej (stadiony, teatry, łaźnie, hipodromy). Byli oni także twórcami słynnych porządków architektonicznych tj.: porządku doryckiego, jońskiego oraz korynckiego. Oprócz budowli, na ogromną uwagę zasługuje grecka rzeźba. Większość rzeźb powstała w związku z potrzebami religijnymi. Do rzeźbiarzy należało wykonanie posągów kultowych bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków. Związek z kultem miał istotne znaczenie dla charakteru i tematyki dzieł aż do połowy IV w. n.e. kiedy to powstanie sztuka nie służąca bogom ale zwrócona ku człowiekowi. Najwybitniejszym rzeźbiarzem był Myron.

Grecja to nie tylko kolebka sztuki, ale także filozofii. To z niej właśnie wywodzą się najbardziej uczeni i cenieni filozofowie. Pierwsi z nich koncentrowali swe zainteresowania na przyrodzie (physis), pytali o zasadę (arche), czyli o genezę i strukturę świata otaczającego człowieka (jońska filozofia przyrody, eleaci). Następnie w centrum zainteresowań znalazł się człowiek i wspólnota ludzka (zmiana ta wiąże się z działalnością Sokratesa); pytano wówczas o drogi do osobistego szczęścia oraz o miejsce człowieka w społeczności (epikureizm, stoicyzm), poszukiwano najlepszych form organizacji państwa i sposobów sprawowania władzy (sofiści). W najpełniejszych koncepcjach filoz. starożytności (Platona i Arystotelesa) filozofia oznaczała całokształt wiedzy, przy czym dla Platona była to wiedza o ideach (abstrakcyjnej istocie wszelkich bytów), natomiast dla Arystotelesa wiedza zarówno o abstrakcyjnej istocie bytu, jak też o wszelkich jego konkretnych postaciach i przejawach.

Na dorobek cywilizacyjny Grecji składa się także literatura. To tutaj narodziły się podstawowe gatunki literackie takie jak: epika, liryka, dramat. Prekursorami w tej dziedzinie byli pisarze - Homer, który stworzył dwie wspaniałe epopeje tj. „Iliadę” i „Odyseję” oraz poeci – Safona, Anakreont bądź Teokryt.

Jak widać dorobek Greków jest bardzo obszerny i śmiało możemy stwierdzić, że wiele im zawdzięczamy. Wnieśli oni wieli wkład w rozwój kultury i nauki europejskiej.

Rzym – potęga nie tylko militarna, lecz także kulturalna

Cywilizacja śródziemnomorska w Europie początkowo swoje centrum posiadała na terenie Grecji, stopniowo jednak rosła rola terenów obecnych Włoch, gdzie powoli rosło znaczenie Rzymu. Na obszarze Grecji wytworzyła się wysoko rozwinięta kultura. Na ziemiach tych powstały organizmy państwowe o ustroju demokratycznym, jednak w I w. p.n.e. cały obszar śródziemnomorski został zjednoczony pod względem politycznym przez kolejne uniwersalistyczne państwo – Cesarstwo Rzymskie. Wraz z polityczną dominacją Imperium Rzymskie przejęło od terenów Grecji rolę centrum kulturowego i cywilizacyjnego.

Wraz z rozkwitem całej cywilizacji starożytnego Rzymu nastąpił rozkwit wszelkich elementów jej kultury. Jednym z nich była sztuka a dokładniej rzecz ujmując to rzeźba. Stała się ona częściowym odzwierciedleniem sztuki greckiej z której czerpała swe inspiracje. Rzymscy rzeźbiarze wyspecjalizowali się w szczególności w rzeźbie portretowej. Popiersia zdobiły zarówno salony bogatszej części społeczeństwa, jak i sauny czy teatry. Szczególna uwagę poświęcono również formom sarkofagów. Zdobione płaskorzeźbami o tematyce mitologicznej i historycznej stawały się ostatni miejscem spoczynku zmarłego.

Obok rzeźby należałoby także wymienić architekturę rzymską, która mimo, iż była inspirowana sztuką grecką charakteryzowała się udoskonaleniem oraz większą użytecznością. Zaliczyć tutaj możemy akwedukty czy też termy, łaźnie rzymskie. Jednak najsłynniejszą niewątpliwie i najbardziej urokliwą budowlą jest Koloseum. Wprawiała ona w podziw nie tylko swoim ogromem, lecz także funkcjonalnością – odbywały się tutaj liczne spektakle teatralne, jak także walki gladiatorów. Przy architekturze można, także nadmienić o rozbudowanej i sieci dróg, które usprawniały rozwijający się handel.

Dorobek cywilizacyjny Rzymu to także dorobek literacki. Tu także urodzili się i swoje dzieła tworzyli sławni pisarze i poeci. Mam tu na myśli choćby Marka Aureliusza, Wergiliusza, Owidiusza czy też Horacego.

Starożytni Rzymianie mogą się pochwalić również osiągnięciami w dziedzinach intelektualnych jak np. prawo (prawo rzymskie) czy też matematyka (cyfry rzymskie) poza tym wiele języków europejskich to języki romańskie.

Podsumowując moje rozważania, pomimo, że od czasów starożytnych dzieli nas wiele stuleci to jednak elementy kultury grecko - rzymskiej są stale obecne we współczesnej kulturze europejskiej. Co więcej, są one stale obecne w naszym codziennym życiu. Stamtąd wywodzi się wiele dziedzin nauki i wiedzy (matematyka, medycyna, historia), form rozrywki (sport, teatr), czy działalności kulturalnej (literatura, sztuka). Starożytnym cywilizacjom zawdzięczamy więcej, niż nam się wydaje...